Στέργιος Αποστόλου. Ο Ναουσαίος ιστορικός ερευνητής – συγγραφέας, ο άνθρωπος / συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

“Άλλωστε, η ελευθερία της σκέψης, όταν αυτή κινείται μέσα σε πλαίσια που δεν θίγουν την ελευθερία της σκέψης του άλλου, δεν μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα. Προβλήματα δημιουργεί μόνο η ύπαρξη και ελεύθερη δράση ατόμων φανατισμένων πολιτικά ή θρησκευτικά.” (Στέργιος Αποστόλου)

 ……………….

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Μεσημέρι Δευτέρας στη Νάουσα,τελευταίες μέρες του Νοέμβρη, κρύο, φυσάει και το χιόνι  ασπρίζει ήδη στην κοντινότερη κορυφή του Βερμίου. Συνάντηση με τον Στέργιο Αποστόλου, τον Ναουσαίο ιστορικό  ερευνητή – συγγραφέα.

Ενενηντάχρονος, ξαφνιάζει  με το  λαμπερό του βλέμμα, την ευγένεια των χαρακτηριστικών και της φωνής, τα άψογα ελληνικά και το εναργές του πνεύμα, που ξεδιπλώνεται σ’ όλην την κουβέντα.

Το πάθος του είναι η διάσωση της συλλογικής μνήμης και το έργο του, αποτέλεσμα πολύχρονης και κοπιαστικής έρευνας, αποτελεί μια κιβωτό μνήμης για όσους ενδιαφέρονται για την Ιστορία και το γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας. Βέβαια, το έργο του, αποτελούμενο από 16 βιβλία, δεν περιορίζεται στην πόλη του, έχει ευρύτερο χαρακτήρα, όμως, ειδικά οι Ναουσαίοι τού οφείλουν.

Ποιος όμως κρύβεται πίσω από τον συγγραφέα; Ποιος είναι ο άνθρωπος; Ποιες είναι οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις που τον διαμόρφωσαν σε εποχές πολύ δύσκολες για την Ελλάδα;

Ο Στέργιος Αποστόλου μιλά στη Φαρέτρα για τα “πέτρινα χρόνια” της νεανικής του ζωής, για την αγωνία του να καταγράψει τα ιστορικά γεγονότα της πόλης του πριν τα σκεπάσει η λήθη, για τον κόπο αλλά και τη βαθιά ικανοποίηση που συνοδεύουν την έρευνα και την καταγραφή τους.

Στο γραφείο του, το μικροσκοπικό εργαστήρι της έρευνας και της  συγγραφικής του δουλειάς, τα βιβλία του, ο υπολογιστής του, οι εκτυπωτές του – έμαθε μόνος του να χειρίζεται τη νέα τεχνολογία – αποκαλύπτουν έναν αιώνιο έφηβο, που η παρουσία του και η προσφορά του στο σύνολο, μόνο παράδειγμα μπορούν να αποτελέσουν για τους νεότερους.

Φεύγοντας από το σπίτι του τα τελευταία λόγια του είναι ” κι όταν ακόμη πλησιάζετε προς το τέλος, μην παραδίνεστε. Στο χέρι σας να κρατάτε την πένα!”

Στέργιος Αποστόλου, ένας αληθινός ευπατρίδης, όπως η λέξη ορίζεται με την ευρεία έννοια της ευγένειας και της κοινωνικής προσφοράς.

Κύριε Αποστόλου, τα βιβλία σας αποδεικνύουν την αγωνιώδη σας προσπάθεια για την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας και διάσωση της ιστορικής μνήμης, με επίκεντρο τις περισσότερες φορές τον τόπο σας, τη Νάουσα. Πριν μιλήσουμε για τον ιστορικό ερευνητή και συγγραφέα, ας μιλήσουμε για τον άνθρωπο Αποστόλου και τα παιδικά του χρόνια.  Άλλωστε, είναι γνωστό πως τα παιδικά χρόνια αποτελούν για όλους την κοινή μας πατρίδα. Πώς ήταν αυτά τα παιδικά χρόνια;

Γεννήθηκα στη Νάουσα το 1932. Ήμουν ο τρίτος γιος του Σπύρου Αποστόλου και της Ελισάβετ Κιαφούλη. Σε πολύ μικρή ηλικία, μόλις 18 μηνών, έμεινα ορφανός από πατέρα. Τον πατέρα μου δεν τον θυμάμαι καθόλου. Όταν μεγάλωσα κάπως, άρχισε να μου γίνεται αισθητή η απουσία του. Ρωτούσα συνεχώς τη μάνα μου και τη γιαγιά μου πού βρίσκεται. Μου έλεγαν πως ταξίδεψε κάπου μακριά και πως θα αργήσει να έλθει. Μάλιστα, αυτές και άλλοι στενοί συγγενείς μας, μου έδιναν κάθε τόσο σοκολάτες, καραμέλες κι άλλα μικρά δωράκια και μου έλεγαν πως αυτά μου τα έστειλε ο πατέρας μου από εκεί μακριά που βρίσκονταν. Αυτά εξακολουθούσα να τα πιστεύω μέχρι κάποια ηλικία. Από εκεί και πέρα συνειδητοποίησα πλέον πως είχε φύγει οριστικά από κοντά μας.

Το 1938, όταν φοιτούσα στην πρώτη τάξη του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Νάουσας, μεταξύ των άλλων, γίνονταν και προπαγανδιστικές ομιλίες από το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου. Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς αποκαλούνταν ο «στοργικός πατέρας όλων των Ελλήνων». Κάθε ομιλία τελείωνε, συνήθως, με τον γνωστό ύμνο της δικτατορίας:

« Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα,
γιατί λάμπει ο ήλιος έτσι
γιατί φέγγει έτσι η μέρα;

Γιατί σαν αυτή, παιδί μου, την ημέρα τη χρυσή
που τη χαίρεσαι και συ,
στέρεψε το μαύρο δάκρυ, κλείσανε πολλές πληγές,
αψηλώσανε τα στάχυα
κι ένα γύρω όλα τα βράχια
εγινήκαν ανθοβούνια και χρυσοπηγές […]

Από τους πρώτους στίχους αυτού του ύμνου προκύπτει σαφώς το συμπέρασμα ότι, κατά την περίοδο της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου, όλοι οι Έλληνες χαμογελούσαν και χαίρονταν, ο ήλιος πάντα έλαμπε στη χώρα μας, οι μέρες ήταν όλες φωτεινές, είχε στερέψει το δάκρυ από τα μάτια του λαού, δηλαδή, έπαυσε πλέον να έχει προβλήματα και όλες οι κοινωνικές πληγές είχαν επουλωθεί! Με την παιδική αθωότητα και την άγνοια των πραγμάτων που μας διακατείχε τότε, όχι μόνο η τάξη μας, αλλά και οι μαθητές των άλλων τάξεων του σχολείου μας είχαμε μεταβληθεί σε φανατικούς οπαδούς του καθεστώτος! Ευτυχώς για μένα, δασκάλα μου από την πρώτη μέχρι την τετάρτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου είχα την Ναουσαία Ευθυμία Γκιουλέκα, μια συγκροτημένη προσωπικότητα της αυτής ιδεολογίας με τον πατέρα μου, η οποία  με πρόσεχε ιδιαίτερα. Ομολογώ ότι σ’ αυτήν οφείλω το «ευ ζην μου».

Από το 1932 που γεννιέστε, μέχρι το ’50 που αποφοιτάτε από το Λάππειο Γυμνάσιο της Νάουσας, τα πολιτικά  και ιστορικά γεγονότα είναι καταιγιστικά για την Ελλάδα. Πέρα από τη Δικτατορία του Μεταξά, στην οποία ήδη αναφερθήκατε, ακολουθούν το Έπος του ’40, η Κατοχή, η Αντίσταση, ο Εμφύλιος, η Απελευθέρωση… Είστε σε ηλικία που οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις είναι καθοριστικές για τη συγκρότηση της προσωπικότητάς σας. Πώς τις βιώνετε στην πόλη σας;

Την 28^η Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο κατά της Ελλάδας και οι πρώτες ιταλικές μονάδες, προερχόμενες από το αλβανικό έδαφος, προσέβαλαν τα ελληνικά μεθοριακά φυλάκια. Ακολουθεί η κήρυξη γενικής επιστράτευσης στη χώρα μας και μια πρωτοφανής κινητικότητα στο εσωτερικό της. Θυμάμαι ουρές ολόκληρες από πολίτες να είναι έξω από την πόρτα του κτιρίου του δημαρχείου της Νάουσας και του αστυνομικού τμήματος, για να ενημερωθούν για τον  τόπο και τη μονάδα κατάταξής τους.

Στο χώρο του δημοτικού σταδίου προσέρχονταν αθρόα κάθε λογής μηχανοκίνητα οχήματα, από βαριά και ελαφρά φορτηγά, επιβατικά αυτοκίνητα, μέχρι και μοτοσικλέτες τρίκυκλες και δίκυκλες. Εκεί γίνονταν επιλογή από τους ειδικούς τεχνικούς αυτοκινήτων όλων των οχημάτων τα οποία κρίνονταν κατάλληλα να αποσταλούν στο μέτωπο, προκειμένου να υποβοηθήσουν το έργο της μεταφοράς πολεμικού υλικού, στρατιωτικών μονάδων και πάσης φύσεως άλλου υλικού αναγκαίου για τις πολεμικές επιχειρήσεις.

Σε άλλους χώρους μέσα στην πόλη, όπως π.χ. στις μεγάλες αλάνες απέναντι από το νοσοκομείο, στο χώρο του κινηματοθέατρου «ΤΙΤΑΝΙΑ», όπου σήμερα βρίσκεται η στρατιωτική λέσχη και το ηρώο της πόλης, αλλά και και σε άλλα σημεία, κατέφθαναν σωρηδόν κάρα με τα υποζύγιά τους, καθώς επίσης άλογα και μουλάρια, που τα έφερναν οι ιδιοκτήτες τους, για να απογραφούν και να επιλεγούν τα πιο κατάλληλα για τις στρατιωτικές ανάγκες. Με εντολή της υπηρεσίας Παθητικής Αεράμυνας της Νάουσας, οι δημόσιοι κήρυκες (τελάληδες) Φίλιππος Καλογεράς, και Φίλιππος Τζιμπατζάκης, περιέρχονταν τους δρόμους της πόλης και με τη βροντερή φωνή τους καλούσαν τους Ναουσαίους να συμμορφωθούν με τα μέτρα που είχε λάβει αυτή η υπηρεσία για την προστασία των κατοίκων. Τα μέτρα αυτά, κυρίως, ήταν:

—  Ενημέρωση των κατοίκων ότι θα ηχήσουν δοκιμαστικά οι σειρήνες του Δήμου και των εργοστασίων, για να είναι σε ετοιμότητα να πράξουν το ίδιο στην περίπτωση που θα εμφανιστούν ξαφνικά εχθρικά αεροπλάνα, για να βομβαρδίσουν την πόλη.

—  Σε όλα τα παράθυρα των σπιτιών της πόλης να επικολληθούν χιαστί στενόμακρες χάρτινες λωρίδες για να μην εκτινάσσονται τα θραύσματα των τζαμιών και τραυματίζουν τους ενοίκους, όταν αυτά θα σπάζουν από το ωστικό κύμα που δημιουργείται από τη ρίψη βομβών από τα αεροπλάνα.

—  Τις βραδινές και νυχτερινές ώρες είναι υποχρεωτική η συσκότιση των σπιτιών με την κάλυψη των παραθύρων και άλλων ανοιγμάτων του σπιτιού με διάφορα ελαφρά κλινοσκεπάσματα, όπως κουβέρτες, σεντόνια κτλ.

—  Οι κάτοικοι θα πρέπει να φροντίσουν να κατασκευάσουν καταφύγια για την προστασία τους από τους βομβαρδισμούς των εχθρικών αεροπλάνων.

—   Απευθύνονταν έκκληση προς τον γυναίκες της πόλης να φροντίσουν να πλέξουν διάφορα μάλλινα είδη για τους στρατιώτες που πολεμούσαν στο μέτωπο, όπως χοντρές κάλτσες, πουλόβερ. μπλούζες, γάντια, κουκούλες, κασκόλ και άλλα παρεμφερή είδη, που ήταν απολύτως απαραίτητα, λόγω του βαρύτατου χειμώνα που επικρατούσε στα βουνά, στα οποία διεξάγονταν οι μάχες.

Η Νάουσα, σαν βιομηχανική πόλη, εμφάνιζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον εχθρό, γιατί το σύνολο σχεδόν των κλωστοϋφαντουργικών μονάδων της ασχολούνταν με την κατασκευή υφασμάτων προοριζόμενων για στρατιωτικές στολές και κουβέρτες.

Οι κάτοικοι συμμορφώθηκαν απολύτως με τις υποδείξεις της υπηρεσίας Παθητικής Αεράμυνας. Σε όλες τις συνοικίες της πόλης άρχισαν να σκάβονται υπόγεια καταφύγια σε σχήμα ζικ ζακ.  Άλλα καταφύγια ανοίγονταν σε κάθετους βράχους στις όχθες του ποταμού Αράπιτσα με δύο εισόδους, σε σχήμα Π. Οι γυναίκες της Νάουσας ανταποκρίθηκαν με ζήλο στην έκκληση για την κατασκευή μάλλινων ειδών για τους στρατιώτες που πολεμούσαν στο μέτωπο. Η Ε.Ο.Ν της Νάουσας, φαλαγγίτες και φαλαγγίτισσες, ντυμένοι με τις μπλε φανταχτερές στολές τους, με άνωθεν εντολές, έδειχναν ότι είχαν την πρωτοκαθεδρία σ’ όλες αυτές τις δραστηριότητες. Αργότερα, θα μπορέσω να συνειδητοποιήσω  πως ο ανώνυμος ελληνικός λαός ήταν εκείνος ο οποίος συμπαραστάθηκε ολόπλευρα στον ελληνικό στρατό στον αγώνα του κατά των ιταλών φασιστών και όχι οι φασιστικοί σχηματισμοί της Ε.Ο.Ν του Μεταξά.

Μεγάλη δραστηριότητα ανέπτυξε και ο Σύλλογος Δεσποινίδων Νάουσας «ΜΕΡΙΜΝΑ». Τα περισσότερα από τα μέλη του είχαν προεκπαιδευτεί σαν εθελόντριες νοσοκόμες, οι οποίες προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στον ελληνικό στρατό όταν, μετά από τις πρώτες μάχες, οι τραυματίες του μετώπου διακομίζονταν στο νοσοκομείο της Νάουσας για νοσηλεία.

Εκείνο όμως που θα παραμείνει αξέχαστο στην μνήμη μου ήταν το παρατεταμένο σφύριγμα των σειρήνων, όταν αυτές ήχησαν δοκιμαστικά. Ο Δήμος της Νάουσας φρόντισε, επίσης, και για την φρούρηση των πηγών της Αράπιτσας στον Άγιο Νικόλαο σε καθημερινή βάση, από τυχόν προσπάθειες πρακτόρων του εχθρού να μολύνουν το πόσιμο νερό της πόλης. Τα λεωφορεία και τα ταξί της πόλης έκαναν πυκνά δρομολόγια, μεταφέροντας στον σιδηροδρομικό σταθμό, και αντιστρόφως, τους επίστρατους. Γενικά, υπήρχε μια πρωτοφανής κινητικότητα στη Νάουσα κατά το χρόνο της επιστράτευσης.

Μετά την παράδοση του ελληνικού στρατού του αλβανικού μετώπου από τους γερμανόφιλους έλληνες στρατηγούς στα προελαύνοντα ραγδαίως γερμανικά στρατεύματα και την κατάκτηση της χώρας από αυτά, ο ελληνικός λαός, με το αλάνθαστο πολιτικό του κριτήριο, δεν άργησε να σηκώσει αγέρωχα το ανάστημά του και να σταθεί στο πλευρό του εθνικοαπελευθερωτικού στρατού του Ε.Α.Μ, τον Ε.Λ.Α.Σ, τον μόνο στρατό στη χώρα που πολέμησε ηρωικά, όχι μόνο τους κατακτητές και τους ανάγκασε να φύγουν οριστικά από τα χώματά της, αλλά και τους ντόπιους συνεργάτες τους, που τους στήριζαν μέχρι την τελευταία στιγμή.

Ειδικά για τον αντιστασιακό αγώνα στη Νάουσα και την περιοχή της κατά την περίοδο 1941-1944 έχω γράψει το βιβλίο μου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ», για δε την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου 1945-1949 άλλο βιβλίο με τίτλο «Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ». Αισθάνομαι ιδιαίτερα ευτυχής που μου δόθηκε η δυνατότητα μέσα από γραπτά ντοκουμέντα και προσωπικές αναμνήσεις να διασώσω για την συγκεκριμένη περιοχή την ιστορική μνήμη για την περίοδο 1941-1949, και να προλάβω την καταλυτική διαδρομή του χρόνου, η οποία, με μαθηματική ακρίβεια, οδηγούσε τις δύο αυτές εποποιίες στα σκοτεινά πέπλα της λήθης.

Η πολιτική τοποθέτηση του νεκρού πατέρα αλλά και ο δικός σας ιδεολογικός προσανατολισμός σάς στερούν το 1950 τη δυνατότητα συμμετοχής στις εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Πόσο αυτό θεωρείτε πως αποτέλεσε τροχοπέδη για την μετέπειτα κοινωνική σας εξέλιξη;

Επειδή ο πατέρας μου από το έτος 1919 μέχρι κάποιο διάστημα διετέλεσε γραμματέας της κομματικής οργάνωσης Νάουσας του Σ.Ε.Κ.Ε (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας), το οποίο το έτος 1924 μετεξελίχθηκε σε Κ.Κ.Ε, η Αστυνομία, από το θάνατό του το 1933 και μετά, συνέχισε να πραγματοποιεί κάθε τόσο εντατικές έρευνες στο σπίτι μας για την ανακάλυψη εγγράφων του κομματικού αρχείου, προπαγανδιστικών εντύπων, βιβλίων μαρξιστικού περιεχομένου και λοιπού αρχειακού υλικού της τοπικής κομματικής οργάνωση του Κ.Κ.Ε. Πίστευαν  ότι τα είχε κρυμμένα κάπου, πριν πεθάνει.

Δεν μπορώ να ισχυρισθώ ότι η ιδεολογική τοποθέτηση του πατέρα μου, αν και δεν τον γνώρισα, δεν επηρέασε και εμένα. Έτσι, λόγω των φρονημάτων του πατέρα μου, και των δικών μου, μετά την αποφοίτησή μου το 1950 από το Οκτατάξιο Λάππειο Γυμνάσιο Νάουσας και μέχρι το έτος 1962, δηλαδή, 12 ολόκληρα χρόνια, βάσει προϋπάρχουσας απαγορευτικής διάταξης, η Ασφάλεια Νάουσας αρνούνταν να μου χορηγήσει πιστοποιητικό νομιμοφροσύνης, απαραίτητη προϋπόθεση για να δώσω εξετάσεις στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ).

Το 1962, μετά την άρση της απαγόρευσης, παντρεμένος με τη ναουσαία Ελένη Καρυδά τότε και με ένα παιδί, έδωσα εξετάσεις και πέρασα στην Νομική και στην Π.Ο.Ε, ταυτόχρονα, με το τότε ισχύον σύστημα. Πιστεύω ότι η συνεχής παρεμβολή εμποδίων διάρκειας 12 ετών από το μετεμφυλιακό καθεστώς της χώρας για την περαιτέρω μόρφωσή μου, επηρέασε, περισσότερο, την επαγγελματική μου καριέρα, με τις συνεχείς απολύσεις μου από τις επιχειρήσεις στις οποίες εργάστηκα ως λογιστής, ως προϊστάμενος λογιστηρίου και ως προσωπάρχης. Το καθεστώς αυτό, που  εξωτερικά είχε περιβληθεί με κοινοβουλευτικό μανδύα, ενώ ουσιαστικά ήταν μια στυγνή δικτατορία, απέτυχε παταγωδώς να διαμορφώσει τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αντιλήψεις μου, όπως αυτό τις ήθελε.

Πόσο εύκολο ήταν ως οικογενειάρχης και εργαζόμενος να ανταποκριθείτε και στις φοιτητικές σας υποχρεώσεις;

Δεν ήταν καθόλου εύκολο. Στη Νομική Σχολή του Α.Π.Θ, την οποία τελικώς επέλεξα για να φοιτήσω, και όχι στην Π.Ο.Ε, επειδή είχα οικογένεια και εκτελούσα καθήκοντα προϊσταμένου Λογιστηρίου και προσωπάρχη στην Βιομηχανίας Επεξεργασίας Φρούτων «ΒΕΡΜΙΟΝ-ΝΑΟΥΣΑ», δεν μπορούσα να φοιτήσω εκ του σύνεγγυς και να εγκαταλείψω οικογένεια και εργασία. Κατόπιν τούτου, φοίτησα το πρώτο έτος ως εργαζόμενος φοιτητής. Επειδή δεν βρήκα κατανόηση από τον Διευθυντή της Βιομηχανίας στο θέμα της χορήγησης αδειών για την φοίτησή μου, ήρθα σε ρήξη με αυτόν. Πέραν αυτού, την ίδια περίοδο, αντιμετώπισα και σοβαρό πρόβλημα υγείας για κάποιο διάστημα. Έτσι, αναγκάστηκα να διακόψω την φοίτησή μου και να ασχοληθώ με την αποκατάσταση της υγείας μου, με την οικογένειά μου και με την εργασία μου.

Παράλληλα, το ίδιο έτος (1963), εκλέχτηκα πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων του Λαππείου Γυμνασίου Ναούσης «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛ Ο ΛΟΓΙΟΣ». Επί προεδρίας μου αντιμετώπισα πρόβλημα με κάποιον τοπικό υπερσυντηρητικό σύλλογο, ο οποίος αυθαίρετα ανέπτυσσε δραστηριότητες σε τομείς που παραδοσιακά ανήκαν στη δικαιοδοσία του συλλόγου που εκπροσωπούσα. Επειδή αντέδρασα έντονα εναντίον του με σειρά δημοσιευμάτων στον τοπικό τύπο καταγγέλλοντας στους συμπολίτες μου την στάση του, ο εν λόγω σύλλογος, όπως υποθέτω, κατέφυγε για βοήθεια στους «ηρακλειδείς» του Συστήματος.  Η Ασφάλεια με κάλεσε και μου ζήτησε επιτακτικά να παύσω τον πόλεμο κατά αυτού του συλλόγου, τον οποίο χαρακτήρισε ως «σύλλογο ευσεβών και ευυπόληπτων χριστιανών πολιτών». Σε αντίθετη περίπτωση, με απείλησε ότι θα έχω σοβαρές συνέπειες.

Πώς βιώνετε την άλλη μεγάλη περιπέτεια της Ελλάδας, τη Δικτατορία της 21^ης Απριλίου; Με ποιες επιπτώσεις για σας;

Πριν από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών της 21^ης Απριλίου 1967, συγκεκριμένα το έτος 1964, στις αυτοδιοικητικές εκλογές της 5ης Ιουλίου αυτού του έτους στη Νάουσα, εκλέχτηκα δημοτικός σύμβουλος της παράταξης του δικηγόρου Νικολάου Μούγγρη «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ», η οποία υποστηρίζονταν από την Ε.Δ.Α της πόλης. Την 11η Μαΐου 1967, 20 ημέρες μετά το πραξικόπημα της χούντας των Συνταγματαρχών, παύτηκα από δημοτικός σύμβουλος «για σοβαρούς λόγους δημοσίας τάξεως και συμφέροντος» από τον Ταξίαρχο – Διοικητή της ΙΙ Μεραρχίας Εμμανουήλ Χαλκιαδάκη. Την 31^η Ιουλίου του 1968, παραπέμφθηκα στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης «δι’ απείθειαν εις διαταγήν στρατιωτικής αρχής». Για την παραπομπή μου στο Στρατοδικείο, την κύρια ευθύνη έφεραν μερικοί «εγνωσμένης εθνικοφροσύνης» έφεδροι αξιωματικοί από την Νάουσα, κάποιος από τους οποίους εποφθαλμιούσε τη θέση μου στη βιομηχανία «ΒΕΡΜΙΟΝ-ΝΑΟΥΣΑ». Τελικά, το χουντικό Δ.Σ. αυτής της βιομηχανίας με απέλυσε τον Μάρτιο του 1974, λίγο πριν από την πτώση της χούντας των Συνταγματαρχών.

 Αν και δεν τελειώνετε τις σχολές στις οποίες περάσατε, και είναι κατανοητοί οι λόγοι, το πάθος για σπουδές και γνώση γενικότερα σας διακατέχει έντονα, με αποτέλεσμα τη φοίτησή σας αργότερα στο Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, στη Σχολή Βαλκανικών Γλωσσών, απ’ όπου παίρνετε το πτυχίο της Αλβανικής Γλώσσας; Γιατί επιλέξατε την Αλβανική;

Οι γονείς μου κατάγονταν από διαφορετικά, κοντινά, όμως, χωριά της περιοχής Κορυτσάς, ο πατέρας μου από την Σινίτσα και η μητέρα από την Ντάρδα. Γνώριζαν την αρβανίτικη διάλεκτο αυτών των χωριών που ήταν ίδια. Επειδή είχα ακούσματα αυτής της διαλέκτου από μικρό παιδί, όταν αποφάσισα το 1976 να φοιτήσω στη Σχολή Βαλκανικών Γλωσσών του Ιδρύματος Μελετών της Χερσονήσου του Αίμου (Ι.Μ.Χ.Α), ακολούθησα τα μαθήματα του τμήματος της αλβανικής γλώσσας. Ο λόγος που με ώθησε να φοιτήσω στο Ι.Μ.Χ.Α ήταν ότι ήθελα να γνωρίζω μια βαλκανική γλώσσα, για να επεκτείνω τις γλωσσικές, ιστοριοδιφικές και λαογραφικές έρευνές μου και πέραν του ελλαδικού χώρου, προκειμένου να έχω πρόσβαση σε περισσότερες και διαφορετικές ιστορικές πηγές.

Μετά την τριετή φοίτησή μου στο Ι,Μ.Χ.Α και τη λήψη του πτυχίου της αλβανικής γλώσσας το 1978, η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πριστίνας, (πρωτεύουσα της αυτόνομης, τότε, περιοχής του Κοσσυφοπεδίου), μου χορήγησε υποτροφία επί τρία συναπτά έτη για την συμμετοχή μου στο διεθνές μηνιαίο σεμινάριο που οργάνωνε κάθε χρόνο για την αλβανική γλώσσα. Τα σεμινάρια αυτά, πράγματι, συνέτειναν έτι περαιτέρω στην αποτελεσματική βελτίωση των γνώσεών μου γύρω από την σύγχρονη  αλβανική γλώσσα. Το 1988 μέχρι το 1991, το Δ.Σ. του Ι.Μ.Χ.Α μού ανέθεσε να διδάσκω σε γκρουπ φοιτητών την σύγχρονη αλβανική γλώσσα, στην αντίστοιχη σχολή της, στην οποία προηγουμένως, υπήρξα σπουδαστής. Υπήρξα και μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Μεταφραστών (Π.Ε.Μ), χωρίς ποτέ να χρειαστεί να ασκήσω το επάγγελμα του μεταφραστή.

Πότε γεννιέται το πάθος σας για την  ιστορική και λαογραφική έρευνα γενικά αλλά και ειδικά για τη μελέτη του γλωσσικού ιδιώματος της Νάουσας; Πότε ξεκινάτε και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζετε;

Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου από το Οκτατάξιο Λάππειο Γυμνάσιο Νάουσας το 1950, άρχισα να ασχολούμαι πρώτα με την γλωσσολογική έρευνα, ειδικότερα με το γλωσσικό ιδίωμα της γενέτειράς μου Νάουσας. Με υπομονή, επιμονή και σχολαστικότητα, επί τριάντα και πλέον χρόνια, συγκέντρωνα το απαιτούμενο γλωσσολογικό υλικό για την συγγραφή μονογραφίας σχετικής με το γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας.

Όταν άρχισα να ασχολούμαι με την συλλογή στοιχείων για τα γλωσσολογικά συγγράμματά μου, ως κύριες πηγές είχα ηλικιωμένους και υπερήλικες Ναουσαίους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αναλφάβητοι ή είχαν φοιτήσει σε μια ή δυο τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Όλοι αυτοί, όταν συνδιαλέγονταν,  χρησιμοποιούσαν, ακόμα, αυτούσιο το παλιό γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας. Όμως, το έργο της συλλογής των γραμματικών τύπων αυτού του ιδιώματος παρουσίαζε ιδιαίτερη δυσκολία, γιατί αυτοί δεν γνώριζαν τίποτε από άρθρα, γένη, αριθμούς, κλίσεις, ρήματα, συζυγίες κτλ.  Βρήκα, όμως, τον τρόπο να κάνω στοχευμένες ερωτήσεις προς αυτούς για τον γραμματικό τύπο που επιδίωκα να μάθω, στρέφοντας την συζήτηση προς εκείνη την κατεύθυνση, που, από τις απαντήσεις που μου έδιναν, αντλούσα εύκολα τα στοιχεία που με ενδιέφεραν, είτε αυτά αφορούσαν στην Μορφολογία, είτε στην Φωνητική, είτε στο Συντακτικό.

Ειδικά η μελέτη του γλωσσικού ιδιώματος   της Νάουσας, που συνοδεύεται και από έκδοση λεξικού και συντακτικού, βραβεύτηκε με 2^ο Πανελλήνιο Βραβείο. Πόσο αυτή η βράβευση αποτέλεσε για σας ενισχυτικό παράγοντα για τη συνέχεια της γενικότερης προσπάθειάς σας στον τομέα της έρευνας;

Πρέπει να ομολογήσω ότι η βράβευσή μου από την εν Αθήναις Γλωσσική Εταιρεία με το Β΄ Πανελλήνιο βραβείο για το βιβλίο μου «ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ», με ικανοποίησε τα μέγιστα. Μάλιστα, ο έγκριτος έλληνας γλωσσολόγος Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, προς τον οποίο απέστειλα το 1990 αντίτυπο από την πρώτη έκδοση του ανωτέρω βιβλίου μου,  μου έστειλε απαντητική κάρτα με το εξής περιεχόμενο:

Αθήνα, 12-4-90

Αγαπητέ κ. Αποστόλου,

Σας συγχαίρω για το βιβλίο σας «Το γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας», που μόλις τώρα μπόρεσα να διεξέλθω. Είναι πολύ καλή δουλειά, όσο καλύτερη μπορεί να είναι για γλωσσολογική περιγραφή από μη γλωσσολόγο. Η ακρίβεια των περιγραφών σας και η επιμονή σε μια αυστηρώς περιγραφική προσέγγιση σε συνδυασμό με την βαθύτερη γνώση του ιδιώματος και την ευαισθησία του «επαρκούς χρήστη» δίνουν μια βαρύτητα στο πόνημά σας. Με φιλικούς χαιρετισμούς.

                  Γ. Μπαμπινιώτης

Ποιες ήταν οι πηγές σας στη διαδικασία της ιστορικής έρευνας, πόσο χρόνο χρειαζόταν κάθε προσέγγιση, πόσο το φωτογραφικό υλικό ενδυνάμωνε το αποτέλεσμα της έρευνάς σας;

Η συλλογή στοιχείων για την ιστορική έρευνα παρουσίαζε αρκετές δυσχέρειες. Πολύτιμα γραπτά ντοκουμέντα, τόσο κατά την κατοχική περίοδο, όσο και αυτήν του Εμφυλίου Πολέμου είχαν καταστραφεί, λόγω του ότι μεγάλα τμήματα της Νάουσας είχαν παραδοθεί στην καταστροφική μανία της φωτιάς κατά την διάρκεια μαχών εντός αυτής.

Το έργο της συλλογής στοιχείων κατά την διάρκεια μιας ιστορικής έρευνας, δηλαδή, ο εντοπισμός των κατάλληλων για την κάθε περίπτωση ιστορικών πηγών, είχε απόλυτη συνάρτηση με το θέμα το οποίο επρόκειτο να πραγματευθώ. Π.χ. για την ανάπτυξη θεμάτων που αφορούσαν στον ελλαδικό χώρο και ανάλογα με το είδος και την εποχή τους, υπήρχε πληθώρα πηγών στην πλούσια ελληνική βιβλιογραφία, αρχής γενομένης από την κλασική αρχαιότητα, μέχρι σήμερα. Υπάρχουν όμως και ξένες αξιόλογες πηγές που αναφέρονται διαχρονικά σε θέματα του ελλαδικού χώρου.

Η διάρκεια του χρόνου μιας ιστορικής έρευνας είχε και αυτή απόλυτη συνάρτηση με το πλήθος των επί μέρους παραμέτρων του θέματος που είχα θέσει για ανάπτυξη. Επομένως, η προσέγγιση για κάθε θέμα ήταν διαφορετική. Ως προς το απαιτούμενο φωτογραφικό υλικό για την περαιτέρω ενδυνάμωση και την ολοκληρωμένη παρουσίαση του γραπτού, κατέβαλλα πάντα ιδιαίτερες προσπάθειες και ήταν ευτυχής συγκυρία κάθε φορά που αυτό υπήρχε. Για την ανάπτυξη θεμάτων που αναφέρονταν στον βαλκανικό χώρο, πέραν των υφιστάμενων ελληνικών πηγών, λόγω γνώσης της αλβανικής γλώσσας, κατέφευγα σε αλβανικές πηγές ή σε πηγές των άλλων βαλκανικών κρατών, οι οποίες είχαν μεταφρασθεί στα αλβανικά.

Όσο για το φωτογραφικό υλικό, που για μένα αποτελεί στυλοβάτη της ιστορικής έρευνας, για τη Νάουσα είχα ένα πλουσιότατο αρχείο, αλλά και για το υπόλοιπο συγγραφικό μου έργο επεδίωξα να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερο. Η εικόνα επιβεβαιώνει τον λόγο και επιπλέον δημιουργεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη.

Είναι εμφανές ότι σας απασχολεί ιδιαίτερα,  πέρα από τις άλλες ιστορικές σας προσεγγίσεις, η περίοδος της ΕΑΜικής Αντίστασης στη Νάουσα. Είναι επειδή ήσασταν κοντά στα γεγονότα βιώνοντάς τα και επομένως σας συγκλόνισαν, ή υπάρχουν και άλλοι λόγοι που σας οδηγούν στην λεπτομερή καταγραφή τους;

Για τα ιστορικά συγγράμματά μου βασίστηκα κυρίως σε γραπτά ντοκουμέντα, σε μαρτυρίες διαφόρων ατόμων, και σε προσωπικές αναμνήσεις. Κυρίως, σε θέματα που αφορούσαν στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση είχα ιδιαίτερη ευαισθησία, γιατί, πέραν όλων των άλλων, κατά την περίοδο της Κατοχής, ήμουν μέλος της «μικρής Ε.Π.Ο.Ν» ((Αετόπουλα), υπεύθυνος για την περιοχή της οδού Βύρωνος και του Δημοτικού πάρκου.

Αλλά και για την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου έδειξα την ίδια ευαισθησία, καταφεύγοντας, πέραν των γραπτών ντοκουμέντων και σε μαρτυρίες μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού, όταν αυτοί ζούσαν ακόμα. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν επιστρέψει στην Ελλάδα από τις Ανατολικές χώρες στις οποίες φιλοξενούνταν ως πρόσφυγες. Από αυτούς αποκόμισα ενδιαφέρουσες πληροφορίες, τις οποίες περιέλαβα στο αντίστοιχο σύγγραμμά μου.

Και, βέβαια, πώς να ξεχάσω και οδυνηρές προσωπικές μου αναμνήσεις, όπως η παρακάτω, που την παραθέτω και στο βιβλίο μου; “Ένα από τα κέντρα παράδοσης οπλισμού στη Νάουσα ήταν και το κτίριο του Γυμνασίου. Με τα δάκρυα στα μάτια οι ΕΛΑΣίτες παρέδιδαν τα τιμημένα τους όπλα, άλλοι φανερά συγκινημένοι, άλλοι απογοητευμένοι και άλλοι, οι περισσότεροι, που μετά βίας συγκρατούσαν την οργή τους…”

 Πέραν του ότι τα γεγονότα της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου με είχαν συγκλονίσει κυριολεκτικά, υπήρξε, όντως, και άλλος λόγος που με ώθησε να προβώ στην λεπτομερή καταγραφή των γεγονότων αυτών των περιόδων, για να μην σκεπαστούν με τα πέπλα της λήθης.

Ο λόγος είναι ότι με την διαδρομή του χρόνου, όλες οι νέες γενιές που ήλθαν μετά την λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, επειδή δεν είχαν προσωπικά βιώματα από την περίοδο 1941-1949, και λόγω του ότι το Σύστημα φρόντιζε ακατάπαυστα να τις στρέφει τεχνηέντως προς άλλα ενδιαφέροντα, αποκομμένα από το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, άρχισαν να απομακρύνονται βαθμηδόν και να αδιαφορούν για τα γεγονότα του παρελθόντος. Αυτά όμως, ως γνωστόν, αποτελούν τον φάρο για την διαμόρφωση των οποιωνδήποτε μελλοντικών πολιτικών ή κοινωνικών δράσεων. Γι’ αυτό θεώρησα αναγκαίο να τα διασώσω με τα σχετικά συγγράμματά μου.

Οι καρποί της έρευνας και της μελέτης σας μετατρέπονται σε μια πλούσια εργογραφία, που αναδίδει σοβαρότητα, τεκμηρίωση, αλλά κι έναν λόγο απλό, ήπιο, χωρίς εμπάθεια, που απευθύνεται σε οποιονδήποτε αποδέκτη με καλές προθέσεις. Πώς αντιμετωπίστηκε το έργο  σας από τους συμπολίτες σας;

Με τα συγγράμματά μου φρόντισα να απέχω από ακρότητες, ανώφελες άλλωστε, και να μην θίγω συγκεκριμένα πρόσωπα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν προβαίνω στην επισήμανση πολλών αρνητικών πολιτικών και κοινωνικών καταστάσεων. Εξ αυτού του λόγου δεν αντιμετώπισα κάποιο πρόβλημα από τους συμπολίτες μου με την έκδοση των συγγραμμάτων μου. Άλλωστε, η ελευθερία της σκέψης, όταν αυτή κινείται μέσα σε πλαίσια που δεν θίγουν την ελευθερία της σκέψης του άλλου, δεν μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα. Προβλήματα δημιουργεί μόνο η ύπαρξη και ελεύθερη δράση ατόμων, φανατισμένων πολιτικά ή θρησκευτικά.

 Στα 90 σας χρόνια αποτελείτε πρότυπο ενός ανήσυχου και ακούραστου πνεύματος που αγωνίστηκε, έγραψε, έμαθε να χρησιμοποιεί σε μεγάλη ηλικία τα ηλεκτρονικά μέσα για να επικοινωνήσει ακολουθώντας την εποχή, και που δηλώνει με αισιοδοξία «αιώνιος έφηβος»! Τι θα λέγατε στους σημερινούς νέους που δεν αντιμετωπίζουν τις ίδιες σκληρές συνθήκες που αντιμετωπίσατε εσείς, όμως τους απειλούν άλλες, το ίδιο δύσκολες «Συμπληγάδες»;

Όντως, τους σημερινούς νέους απειλούν πολλές «συμπληγάδες πέτρες», οι θαλάσσιοι αυτοί μυθολογικοί βράχοι που αποτελούν επικίνδυνη διάβαση, τους οποίους, όμως, αυτοί δεν μπορούν να τους διακρίνουν ακόμα κατά την δική τους «νεανική πλεύση».

Το Σύστημα, το οποίο, κάθε τόσο, κάνει την δική του «περεστρόϊκα» με το σύνολο, σχεδόν, των Μ.Μ.Ε που έχει στη διάθεσή του, αλλά και με άλλους τρόπους, κατορθώνει να απομακρύνει τεχνηέντως τη σκέψη των περισσότερων νέων από τα προβλήματα της καθημερινότητας, τους χειραγωγεί και τους οδηγεί ψυχολογικά στον ενστερνισμό μιας κατάστασης πλήρους «απάθειας» για το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.

Συγκεκριμένα θα έλεγα στους νέους, χωρίς ίχνος διδακτισμού, αλλά με την εμπειρία που μου προσφέρουν τα 90 χρόνια της  ζωής μου, να δώσουν ιδιαίτερη βαρύτητα προς την κατεύθυνση της λεπτομερούς ανάλυσης της εφαρμοζόμενης πολιτικής έναντι των νέων, από τις κυβερνήσεις εκείνων των κρατών – όπως το δικό μας –  τις οποίες ο νεοφιλελευθερισμός, πίσω από τον οποίο κρύβεται το παγκόσμιο κεφαλαιοκρατικό σύστημα, χρησιμοποιεί ως πιόνια και εφαλτήριο για την επίτευξη του τελικού στόχου του.

Ο στόχος αυτός είναι η δημιουργία κοινωνιών ανθρώπων άβουλων, αδιάφορων και απαθών στα υφιστάμενα κοινωνικά προβλήματα και κυρίως ανθρώπων χωρίς αγωνιστική διάθεση μέσα στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Ήδη, με τα μέσα που έχει στην διάθεσή του το Σύστημα, τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, εφημερίδες – τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στον απόλυτο έλεγχό του –  διοχετεύονται και μεταδίδονται ειδήσεις παραπλανητικές, αποπροσανατολιστικές και ωραιοποιημένες, οι οποίες, στην νεολαία κυρίως, διαμορφώνουν τις συγκεκριμένες αντιλήψεις που επιδιώκει αυτός ο στόχος.

Πέραν όμως των Μ.Μ.Ε, ο νεοφιλελευθερισμός έχει στην φαρέτρα του και άλλα όπλα με τα οποία χειραγωγεί την νεολαία. Ένα από αυτά είναι ο «ευδαιμονισμός», δηλαδή ο τεχνητός παράδεισος τον οποίο επαγγέλλεται στους νέους με τα ναρκωτικά, που άφθονα διοχετεύει στην νεολαία και τα οποία, τελικά, την οδηγούν στον θάνατο. Εκτός από τα ναρκωτικά, υπάρχουν και άλλοι τρόποι χειραγώγησης της νεολαίας, όπως οι χαρτοπαικτικές λέσχες, τα κακόφημα κέντρα, τα λαχεία, τα ΠΡΟΠΟ, που εκμεταλλεύονται την ελπίδα των ανθρώπων για εύκολο πλουτισμό και υπόσχονται εκατομμύρια στους αγοραστές τους, η ανοχή στην ύπαρξη μαφιόζικων κυκλωμάτων στα οποία εμπλέκονται πολλοί νέοι, ο έλεγχος και η διοίκηση αθλητικών ομάδων από πλουτοκρατικούς παράγοντες κ.ά.π.

Θεωρώ ότι όλα αυτά αποτελούν «συμπληγάδες πέτρες» για τους νέους, που καλούνται να τις διαβούν, χωρίς να συνθλιβούν από αυτές. Θέλω να πιστεύω ότι κάποτε οι νέοι θα το αντιληφθούν αυτό εγκαίρως και θα αγωνιστούν, για να ξεφύγουν από την μέγγενη του Συστήματος.

…………………………………………….

Φωτογραφίες: faretra.info – Αρχείο Στέργιου Αποστόλου

Την εργογραφία του Στέργιου Αποστόλου μπορείτε να τη δείτε κάνοντας κλικ στο σύνδεσμο Στέργιος Αποστόλου – Εργογραφία

Την αρθρογραφία του στη Φαρέτρα ΕΔΩ