Ειρήνη Δασκιωτάκη: “Αγαπητή Βούλα…”
Αγαπητή Βούλα Χατζίκου, σε ευχαριστούμε για τον θησαυρό που μας κληρονόμησες με το έργο σου.
Ηθογράφος σημαντική, δεινή συλλέκτρια λέξεων που ηχούν μια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί και έβαλε τη σφραγίδα της στο παλίμψηστο της πόλης.
Ήρωες όλων των κοινωνικών τάξεων περιδιαβαίνουν στα κείμενά σου.
Ήρωες και ηρωίδες.
Ο αφέντης, δηλαδή ο παπάς, οι παπαδιές, τα παπαδόπλα, οι αρχουντάδις οι μανιάδες, οι προυξινήτρες, οι πράτρις, οι μπαχτσιβαντζήδις, μορφές της πόλης, όπως η Μαριγούλου, ι χαζου Γιάννους, η κ. Μπιίνα, οι όμορφες Λισσαβούδις…και ζώα αρκετα που διαδραματίζουν τον ρολο τους…
Γουμάρια, μούλες, σκλιά, αγιλάδις, πέτ’νοι.
Μαχαλάδες λιθόστρωτοι, αρχουντάδκα και πιο παρακατιανά σπίτια, τζιαμακιάνια, κι ουντάδις, Προξενιά, αρραβώνες, γιορτές μεγάλες …Τι να πρωτοθυμηθώ…Από το βιβλίο σου «Βεργιώτικες Ιστορίες», έμαθα πολλά.
Με τον δικό σου μοναδικό τρόπο γραμμένο και το ανέκδοτο θεατρικό έργο που παρουσίασε η Κίνηση Πολιτών Κυριώτισσας την Παρασκευή στις 23 Ιουνίου στις 9:30 το βράδυ,με τίτλο: « Δα ‘ρθει του Ζμπεθέρι»
Αγαπητή Βούλα, είχες τρανό μεράκι με το θέατρο!
Δα ‘ρθει του ζμπεθέρι μιθαύριου κι η Λισσαβούδα, το νιο και όμορφο κορίτσι πρέπει να στολιστεί με μαργαριτάρια και χρυσά στολίδια στα μαλλιά. Να έχει δαχτυλίδια.
Πώς θα χορέψει συγκαθιστό;
Ο Γιώργης ο πατέρας της Λισσαβούδας έχει να κάνει πολλές δουλειές, αλλά δεν τις γνωρίζει από μόνος του.
Η γυναίκα του, η Βουτυρίτσα, θα τον βοηθήσει σε αυτό.
Παίρνει μολύβι και χαρτί και γράφει, γιατί αυτός μόνο γνωρίζει γραφή και ανάγνωση.
Είναι και ο λόγος που θέλουν να παρευρίσκεται μαζί με τους τιμητές , και το σοι του γαμπρού, στα σπίτι των κοριτσιών, για να ψηφίσουν τ’ν προίκα!
Λέει κάπου η κυρά Μπεΐνα στη Βουτυρίτσα:
«Χρόνια πολλά από τον κυρ Κουστάκη και την κυρά Μαριγούλα… Να κοπιάσ’ του Σαββάτου ι κυρ Γιώργης στ’ν ψηφισ’.
Ι κυρ Γιώργης ξέρ’ γράμματα γλεπ’ς κι ημπουρεί να βαλ τ’ν υπογραφή τ’.»
Έτσι επικυρώνεται ο γάμος που περνάει από οικονομική διαπραγμάτευση…
Η Βουτιρίτσα παραγγέλνει και ο Γιώργης γράφει…
Θέλ΄ν να κιράσουν κι τ’σ ζμπιθέρ’!
Δα ‘ρθουν οι σμπέθιροι, τι δα κιράσ’ν;
Ο,τ’ όλους ου κόσμους.
Δυο ουκάδες ρακή μιλτσάτι απ’ τουν Σφήκα.
Δύο κουτιά λουκούμια τ’ς Σύρας
Απ’ τουν Κύρου τουν Σικιρτζή
Κάντιου (είδος γλυκίσματος) για τα ζμπιθιρούδια
Ένα μπακέτο μπαμπάκι αγγλικό γνούμερου 30, στριμμένου, για να του βάν’ η Βουτυρίτσα στου καλό του πανί για τα σιντόνια τ’ς Λισσαβούδας.
Να! απαραίτητα είναι και τα τσουράκια τα μαργαριταρένια για το κορίτσι, η ιτρά η χρυσή για τα μαλλιά της.
Οπωσδήποτε πρέπει να πάρουνε ακόμη πέντε ξάια γιατί στο προικοσύμφωνο έβαλαν 15 ξάια !
Κι μια ουκά μπλιμπλιά καβουρμούς, από τουν Τουμπουλιέκα,
τα καλύτερα!
Άμα είναι μαλωμένος με τον Τουμπουλέκα, για το γουμάρι τ’ που του άφκι νισκό του καημένου, ου Τουμπουλιέκας, όταν το πήρε για να πάει στον μύλο. ….
Η Ντούντου, η αδερφή του, προσπαθεί να τον συνετίσει , αφού έχει κορίτσι της παντρειάς και είναι ντροπή να μαλώνει με τον κόσμο.
Η Ντούντου, είναι παντρεμένη με τον Μανωλιό και έχουν ένα κορίτσι πολύ χαριτωμένο και έξυπνο, την Ευδοξούλα, αλλά και ένα νινί!
Τσαντίζεται ο Γιώργος με την Ντούντου που όλο εκεί στο σπίτι είναι και όλο οδηγίες δίνει …
Νε γκουκ, νε μουκ! Της λέγει συχνά.
Όμως η αγάπη για τη μοναχοκόρη του τα διαλύει όλα, αφού η μοναχοκόρη, το μοναχοπαίδι του, θέλει μπλιμπλιά καβουρμούς, από τον Τουμπουλιέκα.
Άφκι που λιέτι την αντρουπή τ’ κι πέρασιν δυο τρεις φουρές μαξούς απ’ του μαγαζί τ’… Πουτί δεν ζμπούριζε ου ένας τουν άλλον! Ετσι… λύθηκε η παρεξήγηση!
“Να βρει και την πράτρα, να αγοράσει πράγματα για το κορίτσι”
Στα κείμενα της Χατζίκου παρουσιάζονται παλιά επαγγέλματα που σχετίζονται με την καθημερινότητα των ανθρώπων εκείνης της εποχής, μπορεί κανείς να την τοποθετήσει στο τέλος του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού, καθώς και χρηστικά αντικείμενα .
Η υφάντρα, για παράδειγμα, η πράτρα, που είναι κατι σαν έμπορος και πουλάει πράγματα…
Ο τρόπος με τον οποίο φτιάχνονται από το μαλλί οι κλωστές.
Με το τσικρίκι, το αδράχτι, το τυλιγάδι, την ανέμη.
«Η Βουτυρίτσα κάθεται στο τσικρίκι και μαζεύει από την ανέμη το μπουριτζίκι…»
Με αυτήν την εικόνα αρχίζει η πρώτη σκηνή.
Να και η Ευδοξούλα αργότερα.
Ένα κοριτσάκι με την πάνινη κούκλα του, τις μακριές κοτσίδες και το όμορφο φόρεμα του που ήθελε κάτι από τη θεία της τη Βουτυρίτσα, αλλά δεν το θυμόταν και αντιριούνταν. Στον δρόμο το αστόησε, το ξέχασε!
Του μπουριτζίκι! Αχ, αυτό το μπουριτζίκι που να το θυμάται το παιδί!
Αλλά… να! ήξερε πώς να το περιγράψει…
«Ένα πράμα, μωρέ… που του βάζουν στουν αργαλειό… κι μπίτσιν.»
Η Ντούντου στην ίδια σκηνή φέρνει το τυλιγάδι που είχε δανειστεί από τη Βουτυρίτσα για να τυλίξει κλωστή, αφού μπίτσιν τ’ν δλεια τ’ς…
Και ενώ όλα έχουν πάρει το δρόμο τους, έρχεται η κυρά Μπεΐνα, η καταφερτζού προξενήτρα να τους επισκεφτεί και αρχίζει να μιλεί για ένα άλλο συνοικέσιο που έκανε.
Για ένα άλλο κορίτσι που θα αρραβωνιαστεί και αρχίζει και απαριθμεί τα προικιά της και τα στολίδια της…
Μέσα από αυτή τη διαδικασία ξεπηδούν λέξεις, λέξεις που ηχούν για τους περισσότερους, ειδικά τους νέους, παράξενα, όμως είναι πολύ σημαντικό να κρατάς αυτήν την προίκα των λέξεων που χάθηκαν και που ξεκινάνε από παλιά και έχουν μέσα ηχοχρώματα πολλών πολιτισμών …
Να είσαι λαογράφος θα ανοίξεις τα μάτια σου διάπλατα, τα αυτιά σου επίσης…
Σασίρτσιν του μάτι τ’ς!
Σταφτουκουπούσιν του τζιαμακιάνι απ’ τα φλουριά και τα μαργαριτάρια.
Ιφτά τσουράκια όλων των λογιών, κουνσταντινάτα, μαμουντιέδις, τρανή μπουρλιά βαρίτσιφλου πιντόλιρα, Βινέτικα, αναϊλιά, χαρλιέδις.
Δαχλίδια, αλυσιδοπούλις, μανταλόνια, αντισέδις, λέφια, συχαντρίκια, τέσσερις κούκους λίρες!
80.000 γρόσια η αξία της προίκας.
Την ήθελε και τη Λισσαβούδα ο γαμπρός από πρώτο σπίτι, που θα έπαιρνε την προίκα των 80.000 γροσίων, άμα ι Γιώρ’ς δεν ήθιλιν, ούτι κι η Βουτυρίτσα, μπουτί ήταν ξιβλουγιάρκους, είχεν δηλαδή σημάδια στο πρόσωπο από ευλογιά!
Αν ήθιλιν ι Γιώρ’ς…άλλαζι!
Το κορίτσι τότε, στις πατριαρχικές οικογένειες, άκουγε τον πατέρα του και δεν ήταν καλό για αυτό να είναι γκόλιο, «γυμνό», δηλαδή χωρίς προίκα…
Αν είχε προίκα μπορούσε να μπει και σε «πρώτο» σπίτι…
Χαρακτηριστικό αυτό που λέει η μανιά του αγοριού για τη Λισσαβούδα:
«Σαν μούλα χρυσή δα τ’ν στουλίσω», αφού πρώτα είδε τη νύφη στολισμένη και χόρεψε συγκαθιστό.
Άμα της άρεσε ο νιος που την προξένευαν ήταν τυχερή, αν όχι έπρεπε να συμβιβαστεί.
Δεν είχε και πολλά περιθώρια.
Τζιαμακιάνι, χαγιάτι, ηλιακός ήταν κυρίως η ζωή της.
Μικρούλα αν ήταν και δεν γνώριζε, χαϊδεμένη από τη μάνα της, να πλένει και να ζυμώνει… αν ήτανε πλούσια… Ε! δεν πειράζει και τόσο.
Αν ήτανε φτωχιά όμως…
Σαν ήρθαν τα συμπεθέρια, όλα ήταν έτοιμα κι όλοι ήταν χαρούμενοι και στολισμένοι και η Ευδοξούλα με το δίσκο τρεις φορές κέρασε το συμπεθεριό.
«Φτάνει… κυρά σμπιθέρα… Τι κι τρίτουν δίσκουν;», είπε η μανιά ικανοποιημένη για την τύχη του εγγονού της.
Στην τελευταία σκηνή όλοι ντυμένοι με τα γιορτινά παραδοσιακά τους ρούχα, στολισμένες οι γυναίκες με χρυσά και μαργαριτάρια τόσο ώστε να φαίνονται καλά από όλους, επικυρώνουν έναν μελλοντικό γάμο όπου η Λισσαβούδα, οφείλει να χορέψει και τον συγκαθιστό χορό γιατί αυτό είναι το αντέτι και πρέπει να γίνει οπωσδήποτε.
Αργός και επιβλητικός χορός όπου τα κορίτσια κρατώντας με ειδικό τρόπο το κεντητό μαντήλι, ανάμεσα στα δάχτυλα του ενός χεριού, θα επιδείξουν, κινώντας το με κινήσεις τελετουργικές και αργές, τον πλούτο του σπιτιού…
Με τα δαχλίδια τους…
Πέρασιν η ώρα… Άιντιστι!
Θα χαιρετηθούνε και θα ορίσουν άλλη συνάντηση.
Και ενώ όλοι πιστεύουν ότι έχει τελειώσει αυτή η δράση, ο σκηνοθέτης παρουσιάζει το σκηνοθετικό του εύρημα !
Εμφανίζεται ο Ντώνης, ο μελλοντικός άντρας της Λισσαβούδας, κρυμμένος στον μπαχτσέ, ξεπροβάλλοντας απότομα το κεφάλι του πίσω από το πανί – τοίχο του σκηνικού, εκεί που δεν το περιμένει κανείς, αφού έχει προηγηθεί το μυστικό σύνθημα. Ο Ντώνης με το στόμα του κάνει τον ήχο της κουκουβάγιας.
Ανταλλάσσονται λόγια τρυφερότητας και αγάπης και ορίζεται ένα νέο ραντεβού…
Ο σκηνοθέτης με αυτόν τον τρόπο ήθελε να ανατρέψει τη δράση, στηλιτεύοντας τον τρόπο με τον οποίο κάποτε τα κορίτσια παντρεύονταν.
Θα παντρεύονταν αυτόν που οι γονείς της επιθυμούσαν.
Η δική της συναίνεση δεν είχε καμία σημασία…
Η Βούλα η Χατζίκου , την οποία γνώρισα και προσωπικά όταν με τους μαθητές μου εκπονούσαμε πολιτιστικό πρόγραμμα για τον Στέλιο τον Σβαρνόπουλο, με το έργο της προσφέρει μία σπουδαία πηγή σημαντικών, λαογραφικών πληροφοριών που ηθογραφούν με διακριτικότητα και κριτική ματιά.
Λέει η Ντούντου στη Βουτυρίτσα, όταν η κυρά Μπεΐνα τέλειωσε με την απαρίθμηση της προίκας του άλλου κοριτσιού, κι αναστέναξε που δεν είχαν τόσα.
«Μην τα χαίρεσι, Βουτυρίτσα, αυτά, μην τα χαίρεσι. Κλέφκα γρόσια είνι.»
Η Κίνηση Πολιτών Κυριώτισσας, εδώ και χρόνια, γιορτάζοντας τον Κλήδονα, ανεβάζει θεατρικά που στηρίζονται σε κείμενα της Βούλας της Χατζίκου.
Παρατηρώ με πόση ευδιαθεσία και με πόσο ενδιαφέρουν παρακολουθεί ο κόσμος αυτές τις δράσεις, παρόλο που η ντοπιολαλιά κυριαρχεί και κάποιες λέξεις ηχούν ως ξένη γλώσσα. ….
Πόσο θεραπευτικά όμως ηχούν!
Μία μουσική ανατολίτικη με δυτικές επιρροές όπως η μουσική των παραδοσιακών τραγουδιών της Βέροιας πού κάποια από αυτά και ο σμπέθιρος, παππούς του γαμπρού, τραγούδησε με τον δικό του, μοναδικό τρόπο.
Η Κίνηση Πολιτών Κυριώτισσας , άναψε τις φωτιές της πάλι, και γέμισε τις καρδιές των ανθρώπων με αισιοδοξία και γλυκιά νοσταλγία, σε ένα πανηγύρι διαφορετικό.
Ένα πανηγύρι όπου η αλληλεγγύη και η συνεργασία το έστησε ξανά, δίνοντας και παίρνοντας χαρά όλοι όσοι μοιράστηκαν την πλατεία του Αϊ Βλάσση που γέμισε χαμόγελα και φως!
τσουράκια σκουλαρίκια
ξάια τρέσες
μπλιμπλιά στραγάλια
καβουρμούς καβουρδισμένα
μαξούς επίτηδες
ζμπούριζε μιλούσε
μπουριτζίκι μετάξι
μπίτσιν τελείωσε
αντιργιούνταν δίσταζε, ντρέπονταν
σιασίρτσιν εξεπλάγη
μαμουντιέδις φλουριά
μπουρλιά αλυσίδα με στολίδια στον λαιμό
χαρλιέδις χρυσές αλυσίδες χεριού
μανταλόνια μάλλον βραχιόλια
συχαντρίκι χοντρό μαργαριτάρι
αντισέδις φλουριά
Ει. Δα.
καλή εβδομάδα με υγεία!
Φωτογραφίες: faretra.info
