«Ουδέν σχόλιον» από τους διαπομπευτές των οροθετικών γυναικών / γράφει η Ζωή Μαυρουδή
Το ΕΔΑΔ όρισε συνολική αποζημίωση 70.000 ευρώ σε τέσσερις γυναίκες, για τις καταναγκαστικές εξετάσεις που έγιναν από γιατρούς του ΚΕΕΛΠΝΟ, καθώς και την εισαγγελική εντολή δημοσίευσης φωτογραφιών και προσωπικών δεδομένων τους στο σάιτ της αστυνομίας.
Αυτές τις μέρες όμως, αντί για κηρύγματα νομιμότητας και προστασίας του κοινωνικού συνόλου, οι ηθικοί αποδέκτες της καταδίκης, πρωτίστως ο Ανδρέας Λοβέρδος και ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, ακολουθούν την αρχή του «ουδέν σχόλιον». Ούτε φαίνεται να τους ψάχνουν για δηλώσεις οι δημοσιογράφοι που δημοσίευσαν τις φωτογραφίες στα δελτία ειδήσεων – ανάμεσά τους και η Έλλη Στάη, τότε στη ΝΕΤ, η Όλγα Τρέμη στο MEGA, η Τατιάνα Στεφανίδου στο STAR, και ο Νίκος Ευαγγελάτος στον ΣΚΑΪ.
Αξίζει λοιπόν να ξαναδούμε μερικές από τις χαρακτηριστικές στιγμές της κάλυψης και των πολιτικών παρεμβάσεων για την υπόθεση. (Στο ντοκιμαντέρ μου Ερείπια: Οροθετικές Γυναίκες. Χρονικό μιας διαπόμπευσης, συμπεριέλαβα εκτενές αρχειακό υλικό). Κάποια από τα παρακάτω βίντεο έχουν κατέβει από το ίντερνετ ενώ άλλα, που αναπαράγουν ακόμα τις φωτογραφίες και τα ονόματα των γυναικών, δεν χρήζουν δημοσίευσης.
1. Στο δελτίο του ALPHA με τον Αντώνη Σρόιτερ, και ενώ συνεχίζονταν οι αστυνομικές σκούπες, η δημοσιογράφος Χάρις Μανουσάκη μιλά από το τηλεφωνικό κέντρο του ΚΕΕΛΠΝΟ όπου «700 άντρες» καλούσαν για πληροφορίες. Υπονοούνταν ότι ο αριθμός των ανθρώπων που είχαν σεξουαλική επαφή με τις συγκεκριμένες γυναίκες ήταν τεράστιος και αυτό παρά το ότι δεν είχε ασκηθεί, ούτε ασκήθηκε ποτέ καταγγελία εναντίον τους. Σε άλλο σημείο του ρεπορτάζ, η Μανουσάκη πιέζει στον δρόμο μια ανώνυμη γυναίκα «από την Βουλγαρία» να της πει εάν χρησιμοποιεί προφυλάξεις ή κάνει τακτικές εξετάσεις. Αυτά τα ρεπορτάζ απέδιδαν ενημερωτικό χαρακτήρα στη διαπόμπευση, νομιμοποιώντας έτσι τους ισχυρισμούς Λοβέρδου πως η επιδημική έξαρση του HIV στις πιάτσες ουσιών απειλούσε την «Ελληνική Οικογένεια», κάτι που δεν στηριζόταν σε επιδημιολογικά δεδομένα.
Στο ίδιο δελτίο, η δημοσιογράφος Ηρώ Καριοφύλλη εστιάζει στην αναποτελεσματικότητα των αστυνομικών ελέγχων σε παράνομους οίκους ανοχής. Το παράνομο καθεστώς των οίκων ανοχής όμως σχετίζεται με το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας τους, αντί για αυξημένα κρούσματα HIV σε σεξεργάτριες – αυτά απλώς δεν υπάρχουν και δεν υπήρχαν ούτε το 2012. Οι δε οροθετικές γυναίκες, εκτός από την πρώτη συλληφθείσα, έκαναν ενδοφλέβια χρήση ουσιών και προσήχθησαν στον δρόμο, όχι σε οίκο ανοχής. Το δελτίο του ALPHA ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα της καλλιέργειας πανικού για την σεξεργασία ως de facto απειλή για τη δημόσια υγεία.
2. Ο γιατρός του ΚΕΕΛΠΝΟ Βαγγέλης Λιάπης που πρωτοστάτησε στην αιτιολόγηση της επιχείρησης στα κανάλια δηλώνει στην εκπομπή του ΣΚΑΪ Πρώτη Γραμμή με τους Δημήτρη Οικονόμου και Βασίλη Λυριτζή πως η υγειονομική διάταξη 39Α του Λοβέρδου ήταν «μεγάλη επιτυχία και μας έλυσε τα χέρια» γιατί νομιμοποίησε τους ελέγχους, τους οποίους οι γυναίκες «δέχονται γιατί και οι ίδιες ανησυχούν».
Ο Λιάπης μιλά εδώ και για την πρώτη συλληφθείσα, παραβιάζοντας το ιατρικό απόρρητο, ενώ αναφέρεται σε στέλεχος HIV «ασιατικής προελεύσεως» και μετανάστες από χώρες όπου ενδημεί το AIDS, μια από τις πολλές ρατσιστικές δηλώσεις εκείνων των ημερών. Οι Οικονόμου και Λυριτζής δεν ζητούν διευκρινήσεις για την φύση του «ασιατικού» κινδύνου, ενώ στην οθόνη βλέπουμε τη φωτογραφία της πρώτης γυναίκας. Ο Λιάπης διατήρησε την άδεια ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος.
3. Κατά τη διάρκεια πολιτικού πάνελ στην εκπομπή του ALPHA Διέξοδος με τον Μπάμπη Παπαπαναγιώτου, ο Λοβέρδος εξηγεί την επιχείρηση ως δικαίωση της εκστρατείας του απέναντι σε έναν γενικευμένο εφησυχασμό, εντός και εκτός Ελλάδας. Συγκεκριμένα, λέει πως οι Έλληνες πολίτες και τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης αγνοούσαν τις παρεμβάσεις του για την έξαρση του HIV και πως την ίδια αδιαφορία έδειχναν «και όλοι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί» όπως το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης Νόσων (ECDC). Κάνει επίσης αστήρικτους ισχυρισμούς για δήθεν όξυνση της επιδημίας HIV στην Ελλάδα από «χώρες του τρίτου κόσμου». Τα ίδια είχε πει και από το βήμα του ΟΗΕ το 2011, αναφερόμενος σε δήθεν αυξημένα κρούσματα σε παράνομες μετανάστριες από τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής – γιατί λοιπόν να μην τα πει και στον ALPHA;
Οι υπόλοιποι καλεσμένοι συναινούν στην δαιμονοποίηση των μεταναστών (σημειωτέον ότι οι περισσότερες συλληφθείσες ήταν Ελληνίδες). Ο τότε υποψήφιος βουλευτής με τη Δημοκρατική Αριστερά Γρηγόρης Ψαριανός μιλά για «εισβολή» από το πρώην ανατολικό μπλοκ και την Αφρική, ενώ ο Δημήτρης Αβραμόπουλος λέει πως κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Υπουργείο Υγείας ηγήθηκε καμπάνιας του ΚΕΕΛΠΝΟ για «να αντιμετωπίσουμε ένα κύμα απειλής που ερχόταν κυρίως από τα βόρεια σύνορά μας». Ο Λάμπρος Μίχος, εν τω μεταξύ, τότε υποψήφιος βουλευτής με την Κοινωνική Συμφωνία/ΠΑΣΟΚ, αναφέρει ότι στην περιοχή του δικηγορικού του γραφείου στο κέντρο της Αθήνας βλέπει μέχρι και «300 μικρές πόρνες». Παρά το ότι τόσο ο Μίχος όσο και ο Αβραμόπουλος κάνουν κριτική στην διαπόμπευση, η συζήτηση γίνεται σε φιλικό κλίμα και κανείς δεν καταδικάζει ευθέως την αστυνομική επιχείρηση.
4. Στην εκπομπή «Καινούργια Μέρα» της ΕΤ3 με τους δημοσιογράφους Θεοδώρα Αυγέρη και Βασίλη Κατσάρα, η τότε πρόεδρος του ΚΕΛΠΝΟ Τζένη Κρεμαστινού έκανε υγειονομικές συστάσεις, αντί να εξηγήσει το πώς είναι δυνατόν γιατροί του οργανισμού της να κάνουν αιμοληψίες μέσα σε αστυνομικά τμήματα σε ευάλωτες γυναίκες υπό την επήρεια ουσιών. Δυο χρόνια αργότερα, η Κρεμαστινού θα έγραφε στην ετήσια επιδημιολογική έκθεση του οργανισμού που κατέγραψε μείωση των κρουσμάτων HIV: «αισθάνομαι σίγουρα ικανοποίηση που συμβάλλαμε ως ΚΕΕΛΠΝΟ στην αναχαίτιση του προβλήματος […]».
Ο εκπρόσωπος Τύπου της αστυνομίας Θανάσης Κοκκαλάκης είπε στην ίδια εκπομπή πως η εισαγγελική εντολή για τη διαπόμπευση ήταν βασισμένη σε «συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο» με σκοπό την αποτροπή του πανικού και την προτροπή σε εξετάσεις. Ο ισχυρισμός ότι η ποινικοποίηση και η διαπόμπευση είναι μέθοδοι προτροπής του πληθυσμού σε εξετάσεις δεν στηρίζεται φυσικά σε επιστημονικά δεδομένα. Επίσης, είναι πλέον διεθνής επιστημονική παραδοχή πως οι οροθετικοί που λαμβάνουν την αγωγή τους και έχουν μη ανιχνεύσιμο ιϊκό φορτίο δεν μεταδίδουν τον ιό μέσω σεξουαλικής επαφής. Αυτό ήταν γνωστό ήδη από το 2008 στην επιστημονική κοινότητα – όχι όμως και στην ΕΛ.ΑΣ.
Η Αυγέρη διακόπτει λίγο μετά την ακτιβίστρια Μαριανέλλα Κλώκα που περιγράφει τον «κανιβαλισμό» της επιχείρησης, για να της πει πως οι γυναίκες ήξεραν ότι είχαν HIV, αναπαράγοντας έτσι μια φήμη που στήριξε την κακουργηματική κατηγορία εναντίον τους για «σκοπούμενη» σωματική βλάβη. Μια καλύτερη ερώτηση, ίσως προς την Κρεμαστινού ή τον Κοκκαλάκη, θα ήταν: τί έχουν κάνει οι αρχές για να έχουν οι οροθετικοί χρήστες πρόσβαση στα αντιρετροϊκά φάρμακά τους; Αυτή η ερώτηση απ’ ό,τι θυμάμαι δεν έγινε σε κανέναν ιθύνοντα.
5. Σε συνέντευξη τύπου για την επιχείρηση, ο τότε διευθυντής του ΚΕΕΛΠΝΟ Θόδωρος Παπαδημητρίου ισχυρίζεται ότι «τρεις νέοι άνθρωποι» πρόλαβαν τη μετάδοση με τη λεγόμενη προφυλακτική αγωγή που δίνεται εντός 48ώρου μετά από μια απροφύλακτη σεξουαλική επαφή, υπονοώντας ότι είχαν εκτεθεί στον ιό με τις συγκεκριμένες γυναίκες. Η μετάδοση από άτομο σε άτομο όμως δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί από καμία αιματολογική εξέταση. Τα στοιχεία του Παπαδημητρίου δεν αιτιολογούσαν τις συλλήψεις.
Στην ίδια συνέντευξη Τύπου, η τότε πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ Μένη Μαλλιώρη λέει πως στις πιάτσες παράνομων ουσιών, οι γυναίκες χρήστριες «εκπορνεύονται» λόγω της οικονομικής ύφεσης. Η αναφορά της σε ανεκδοτολογικά στοιχεία, δίπλα στον Λοβέρδο, έδινε ώθηση στο κρατικό αφήγημα που ενοχοποίησε τις γυναίκες, οι οποίες αργότερα αθωώθηκαν και για την κατηγορία της παράνομης πορνείας.
Σε ένα λεκτικό «λάπσους» μάλλον, ο Λοβέρδος λέει στους δημοσιογράφους πως «η επιθυμία μας θα ‘τανε τους πελάτες όλων αυτών των γυναικών να τους είχαμε φωτογραφία και [η έμφαση δική μου] να τους βγάζαμε και αυτούς». Εξέφρασε έτσι εμμέσως τη συναίνεσή του στη διαπόμπευση των γυναικών και παρ’ ότι έσπευδε συχνά να διαχωρίσει τη θέση του από την εισαγγελική εντολή, όπως κάνει εδώ (στο 02:20) λέγοντας πως αυτό είναι κατηγορία από «χυδαίους ανθρώπους». (Ο Χρυσοχοΐδης είχε προτιμήσει την έκφραση «Φαρισαίοι»). Ο Λοβέρδος λέει επίσης πως «πρέπει επιτέλους η Ελλάδα να κάνει τη σχετική πράξη αδίκημα», εννοώντας, εικάζω, την απροφύλακτη επαφή. Η ποινικοποίηση του σεξ χωρίς προφυλακτικό πάντως θα έδινε στην Ελληνική Αστυνομία, στα δικαστήρια της χώρας, αλλά και στην Ελληνική Οικογένεια ένα μάλλον δύσκολο έργο. Ο Φλωρίδης τι να λέει άραγε σήμερα;
6. Στο δελτίο ειδήσεων της Σίας Κοσιώνη στον ΣΚΑΪ, ο Άρης Πορτοσάλτε αναφέρεται σε γυναίκες που έρχονται από την Αφρική και εκδίδονται, με μια περαστική αναφορά σε «βουντού» – ευπρόσδεκτο comic relief στην τρομολαγνική κάλυψη της υπόθεσης. Το δελτίο της Κοσιώνη υιοθέτησε το επίσημο αφήγημα των συλλήψεων, με την ίδια να λέει στον Πορτοσάλτε πως η πρώτη συλληφθείσα αποτελούσε «δημόσιο κίνδυνο με τον τρόπο που συμπεριφέρθηκε». Σε συνέντευξή της όμως το 2015, η δημοσιογράφος αναφέρθηκε στην απόφασή της να μην αναπαράγει τις φωτογραφίες της αστυνομίας (όπως έκανε ο Νίκος Ευαγγελάτος στο ίδιο κανάλι) ως μια «υπέροχη επανάσταση». Μένει να δούμε αν θα «επαναστατήσει» ξανά η Κοσιώνη (και πώς) όταν πάρει συνέντευξη από τους υπεύθυνους της επιχείρησης. Θα τους ρωτήσει άραγε αν οι δικαστές του ΕΔΑΔ ήταν θύματα βουντού;
7. Σε εκπομπή του ΣΚΑΪ με τον Νίκο Ευαγγελάτο, ο τότε υφυπουργός Υγείας Μάρκος Μπόλαρης, που αργότερα υπουργοποίησε και ο ΣΥΡΙΖΑ, αναφέρεται σε «υγειονομική βόμβα» που παρασέρνει σε θάνατο όσους «από απερισκεψία» πήγαν στις πιάτσες, εννοώντας προφανώς άνδρες πελάτες σεξ, και όχι άστεγους χρήστες. Απαντώντας, ο πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών Γιώργος Πατούληςδιαφωνεί με την διαπόμπευση ως τακτική δημόσιας υγείας, λέγοντας πως θα μπορούσε να είχε βγει μια γενική ανακοίνωση ότι υπήρχε έξαρση του ιού στην περιοχή. Αυτό ήταν και το επιχείρημα του ΕΔΑΔ στην προχθεσινή απόφασή του. Ο Μπόλαρης αντικρούει σε έντονο τόνο πως η δημοσίευση ήταν το «έσχατο μέτρο προφύλαξης», μια ακουσίως προφητική δήλωση για την καταδίκη του ΕΔΑΔ, το οποίο αποφάνθηκε πολύ απλά ότι το «έσχατο» μέτρο της διαπόμπευσης, ήταν το πρώτο.
8. Λίγους μήνες μετά την επιχείρηση, και ενώ οι γυναίκες βρίσκονταν προφυλακισμένες στα υπόγεια των φυλακών Κορυδαλλού, ο τότε υφυπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Κώστας Καραγκούνης συνόψισε στη Βουλή την αδιαφορία των ομοϊδεατών του για τις συνέπειες της επιχείρησης στα θύματά τους.
Ερωτώμενος από την βουλευτίνα Βασιλική Κατριβάνου του ΣΥΡΙΖΑ για τις συλλήψεις που έγιναν «χωρίς εξατομικευμένες υπόνοιες» για παράνομη πορνεία, και τις «απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες» κράτησης των γυναικών, ο Καραγκούνης απάντησε πως η κυβέρνηση δεν δύναται να αμφισβητήσει την εξουσία της εισαγγελικής αρχής. Οι γυναίκες, πρόσθεσε, λάμβαναν «τακτικά είδη προσωπικής υγιεινής, τσιγάρα και τηλεκάρτες» από την υπηρεσία των φυλακών, ενώ προαυλίζονταν ξεχωριστά από τις άλλες κρατούμενες για να προστατεύεται η δική τους υγεία. Χάρη τους κάναμε δηλαδή. (Η συζήτηση εδώ, στο 40:10).
9. Έναν χρόνο αργότερα, όμως, οι διεθνείς αντιδράσεις για την επιχείρηση έφεραν σε δύσκολη θέση τον Άδωνι Γεωργιάδη, όχι βέβαια στη Βουλή. Όταν ρωτήθηκε στο BBC World News γιατί επανέφερε την Υγειονομική Διάταξη 39Α που είχε καταργήσει προηγουμένως η Φωτεινή Σκοπούλη (και, τελειωτικά, ο ΣΥΡΙΖΑ το 2015), αμέσως μόλις ανέλαβε το Υπουργείο Υγείας, ο Γεωργιάδης απάντησε πως το περιεχόμενο είχε αλλάξει και πως όφειλε να υπερασπιστεί τα δικαιώματα όσων φοβόντουσαν στο κέντρο της Αθήνας.
Κρίμα που δεν είναι τόσο ευαίσθητη και η Φρανσουάζ Μπαρέ-Σινουσί (Françoise Barré-Sinoussi), η Νομπελίστρια ιολόγος που ανακάλυψε μαζί με τον Λυκ Μοντανιέ τον ιό HIV το 1983. Η Μπαρέ-Σινουσί καταδίκασε «σθεναρά» την επαναφορά της διάταξης από τον Γεωργιάδη στο Διεθνές Συνέδριο του AIDS το 2014, καλώντας την Ελλάδα να ξανασκεφτεί τη θέση της.
«Οι λοιμώξεις από τον ιό HIV αυξάνονται ήδη στην Ελλάδα λόγω της οικονομικής κρίσης και μια υποχρεωτική πολιτική κράτησης και τεστ μόνο θα τροφοδοτήσει την επιδημία εκεί», είπε τότε, προσθέτοντας πως «δεν θα υπάρξει τέλος στην επιδημία του HIV χωρίς την παράλληλη προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
10. Μιας και μιλάμε όμως για Γάλλους επιστήμονες, ειδική μνεία πρέπει να γίνει και στον Μάκη Βορίδη, που ως υπουργός Υγείας διατήρησε την 39Α. Σε άρθρο του AFP όμως μάθαμε πως τον Ιούλιο του 2014, ο Βορίδης έλαβε επιστολή από τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Παστέρ στη Γαλλία Christian Bréchot για την παραμονή του προαναφερόμενου διευθυντή του ΚΕΕΛΠΝΟ Παπαδημητρίου στο ελληνικό παράρτημα του Ινστιτούτου – εκεί, ως αντιπρόεδρος.
Νωρίτερα, το Ινστιτούτο του Παρισιού είχε καταδικάσει την εξαναγκαστική αιμοληψία των γυναικών σε επιστολή προς την οργάνωση Act Up-Paris, γράφοντας πως η επιθυμία των ελληνικών αρχών να διατηρήσουν τον Παπαδημητρίου «αποτελεί σημαντικό σημείο ανησυχίας στη σχέση» τους με το εγχώριο παράρτημα.
Είναι άγνωστο αν ο Βορίδης απάντησε ποτέ στους Γάλλους. Το σάιτ του Ινστιτούτου Παστέρ στην Ελλάδα δεν έχει πληροφορίες για την θητεία Παπαδημητρίου. Τον Νοέμβρη όμως του 2014, ο Βορίδης έδωσε εντολή να μεταβεί ο πρώην διευθυντής μαζί με κλιμάκιο του ΚΕΕΛΠΝΟ στην Ιεράπετρα για υγειονομικό έλεγχο μεταναστών. Το 2020 ο Παπαδημητρίου καταδικάστηκε σε πενταετή κάθειρξη με αναστολή για απάτη κατ’ εξακολούθηση σε σχέση με δαπάνη εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Είχε προηγηθεί η βίαιη προσαγωγή του για την κατηγορία. Δεν υπάρχουν όμως πληροφορίες για το αν εξετάστηκε για κάποιον ιό υπό συνθήκες κράτησης.
11. Κλείνουμε με τον πρωταγωνιστή Ανδρέα Λοβέρδο. Σε συνέντευξή του στον Αυγουστίνο Ζενάκο μετά την αθώωση των γυναικών από τα ελληνικά δικαστήρια ρωτήθηκε αν θα τους ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Η απάντησή του;
– «Δεν έχω κανένα λόγο. Δεν εμπλέκομαι σε κάτι που να δημιουργεί την υποχρέωση. Δεν έχω την εσωτερική ανάγκη. Συγγνώμη ζητάς είτε αν έχεις την υποχρέωση είτε αν…
-Αν το νιώθεις…
–Δεν το νιώθω.
Ουδέν σχόλιον.
