“Αποκριά στη Βέροια το1905 με αναπαράσταση ρουμλουκιώτικου γάμου / Σχόλια σε φωτογραφία” / γράφει ο Γιάννης Μοσχόπουλος

Πιθανολογώ ότι το 1905 οι Βεροιώτες συνεργάσθηκαν με Ρουμλουκιώτες των κοντινών καμπίσιων χωριών και αναπαρέστησαν ένα σατιρικό γάμο πραγματοποιώντας εξαιρετική εμφάνιση γι’ αυτό και θέλησαν να αποθανατίσουν το τέλος της παράστασής τους φωτογραφιζόμενοι στο εσωτερικό της αυλής ενός βεροιώτικου αρχοντόσπιτου

Γιάννης Μοσχόπουλος

Παρακολούθησα χθες την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκδήλωση που οργάνωσε η Ε.Μ.Ι.Π.Η. στο Φουαγιέ της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών της Βέροιας με θέμα “Όψεις και πτυχές της Αποκριάς στη Βέροια και τη Νάουσα” με ομιλητές τον Μανώλη Ξυνάδα και τον Τάκη Μπάιτση. Θυμήθηκα λοιπόν ότι είχα «αλιεύσει» από το διαδίκτυο (από τις παλιές φωτογραφίες της Βέροιας;) μία καταπληκτική φωτογραφία, που δείχνει ένα πολυπληθή όμιλο ανδρών διασκεδαστών της Αποκριάς μεταμφιεσμένων με διάφορες παραδοσιακές φορεσιές, η οποία αξίζει να σχολιασθεί:

Η φωτογραφία βρίσκεται στη κέντρο ενός «κάδρου» που αποτελείται από πολυτελές ύφασμα τεντωμένο σε συρμάτινο πλαίσιο, είναι κεντημένο με περίγραμμα και εσωτερικό πλαίσιο από στριφτό αλυσοειδές αργυρόνημα, ενώ είναι διακοσμημένο με κεντήματα από κλωστές σε σχήματα μίσχων και κλαδιών που στα άκρα τους φέρουν επίρραφα τεμάχια κουκουλιών κομμένα σε σχήματα φύλλων, ανθέων, πεταλούδων, κάποια από τα οποία ήταν βαμμένα κόκκινα.

Στη φωτογραφία αποθανατίζονται πάνω από εξήντα άνδρες διαφόρων ηλικιών προφανώς σε εσωτερική αυλή αρχοντικού της  Βέροιας, αφού διακρίνεται η ξύλινη σκάλα ανόδου στον πρώτο όροφό της, καθώς και τα ξύλινα υποστηλώματα που στήριζαν την σκάλα και το εσωτερικό μπαλκόνι.

Η φωτογραφία έχει τρείς επιγραφές. Η πρώτη (από αριστερά) έχει το όνομα του ιδιοκτήτη της: «Δημήτριος Γ. Αναστασόπουλος» (επίθετο που επιχωριάζει και στο Λουτρό Ημαθίας)]. Η δεύτερη μας γνωστοποιεί τον τίτλο του αποκριάτικου δρώμενου στο οποίο συμμετείχαν οι μεταμφιεσμένοι τελεστές και το έτος τέλεσης: «Ο Γάμος του Μπάρμπα Κώστα / 1905». Η τρίτη είναι στο μεγαλύτερο μέρος της κρυμμένη από το αλυσοειδές στριφτόνημα του δεξιού άκρου του εσωτερικού πλαισίου επιτρέποντάς μας να εικάσουμε ότι η πρώτη λέξη ήταν «Φωτογράφηση» ή «Φωτογράφος», αλλά είναι κρυμμένο το όνομα του φωτογράφου.

Το 1905 λοιπόν, μεσούντος του Μακεδονικού Αγώνος, στη Βέροια έγιναν αποκριάτικα δρώμενα από πολυπληθή όμιλο μεταμφιεσμένων ανδρών. Εκ πρώτης όψεως θεωρώ ότι πρόκειται για αναπαράσταση Ρουμλουκιώτικου Γάμου, στους δρόμους και στις γειτονιές της Βέροιας. Η σατυρική αναπαράσταση γάμου την Καθαρή Δευτέρα ήταν το σύνηθες διασκεδαστικό δρώμενο στα καμποχώρια (τελείται μέχρι και σήμερα στο Μελικιώτικο καρναβάλι), που είχε σαν βάση την γονιμική αναγέννηση της φύσης και τον ερχομό της Άνοιξης. Προσφιλή θέματα μπορούσαν να είναι σχετικά με τον υπερήλικα γαμπρό (Μπάρμπα Κώστας) και η «αγωνία» για το αν θα κατάφερνε να ανταποκριθεί στο συζυγικό του καθήκον την πρώτη νύχτα του γάμου,  με την νύφη που θα βρισκόταν ή όχι αγνή και σε αρνητική περίπτωση η επακόλουθη αναπαράσταση της «ποινής» της περιφοράς της επάνω σε γαϊδούρι ανάποδα κρατώντας την ουρά του, με τον κουμπάρο που θα εποφθαλμιούσε τα κάλλη της νύφης κ.ο.κ. Όλα αυτά συνυφασμένα με βωμολοχίες και αθυροστομίες περί των γενετήσιων πράξεων και λειτουργιών, ήταν αστείρευτες πηγές αυτοσχεδιασμών για διακωμώδηση των ανθρώπινων αδυναμιών, για χωρατά και πειράγματα που προκαλούσαν γέλια στους θεατές και τους τελεστές.

Στο κέντρο της φωτογραφίας είναι καθισμένοι στο δρόμο άνδρες και νέοι ντυμένοι με φορεσιές των επαναστατών του 1821-22 με φουστανέλες-πουκάμισα-γιλέκα (πισλιά), ενώ πίσω τους ένας έχει το θώρακά του γεμάτο ασήμια, οπότε μάλλον πρόκειται για μορφή από τους «καπεταναραίους» (ήδη ανέφερε ο Μαν. Ξυνάδας αυτή τη συνήθεια μεταμφίεσης των Βεροιέων από την Οθωμανοκρατία). Δίπλα του δεσπόζει άνδρας μαυροφορεμένος μάλλον με ντουλαμά και μπολμπότσες (φαρδιά παντελόνια καμπίσια) που μάλλον παραπέμπει στην εικόνα του «πεθερού». Στο βάθος πίσω τους είναι ο γαμπρός που φοράει φέσι με φούντα και κρατάει το γαμήλιο χλάμπουρο (σημαία) και δίπλα του η μυστακιοφόρος «νύφη» με ανασηκωμένη την άσπρη σκέπη. Ίσως κατά το σενάριο ο «γαμπρός» να ήταν Βεροιώτης και η «νύφη» να ήταν Ρουμλουκιώτισσα γι’ αυτό και ο «γάμος» τους έγινε στη Βέροια.

Στην αριστερή πλευρά υπάρχει μία ομάδα ανδρών που φέρουν μαύρα τσεμπέρια σφιγμένα στο κεφάλι και αφήνουν να κρέμονται οι άκρες από τον ντρατμά (λευκό μαντήλι) που θυμίζουν κακοφτιαγμένους ρουμλουκιώτικους κεφαλόδεσμους κοριτσιών, ενώ μία φιγούρα ακόμη φέρει λευκό κεφαλόδεσμο που ίσως να ήταν η δεύτερη «νύφη» (ποιος ξέρει για ποια ανάγκη του σατυρικού σεναρίου που τέλεσαν).

Στην δεξιά πλευρά εντυπωσιάζουν οι έξι λευκές στρόγγυλες γυναικείες μάσκες (ίσως φτιαγμένες με γύψο-πανί-κερί;) που τις φοράνε άνδρες με γυναικείες φορεσιές παντρεμένων γυναικών του Ρουμλουκιού, αφού φοράνε γεράνιους (μπλέ) σαγιάδες και κεφαλοδεμένα κατσούλια. Ξεχωρίζει μία μορφή με φράγκικο ψηλό καπέλο (ίσως ο «γιατρός» που θα εξέταζε τη νύφη για την εγκυμοσύνη της η μη).

Ο αποκριάτικος θίασος περιστοιχίζεται από άνδρες με καθημερινά ρούχα ευρωπαϊκά, ενώ νομίζω πώς κάποιοι μυστακιοφόροι ντόπιοι Βεροιωτάδες ή Βλάχοι με τα στραβά σκουφιά τους κοιτάζουν περήφανα τον φακό  από το βάθος. Εντυπωσιάζει η παντελής απουσία οργανοπαικτών από τη φωτογραφία, αλλά ίσως κάποιοι μερακλήδες να τους απασχολούσαν αλλού και η ανάγκη για την «χαρτούρα» να ήταν μεγαλύτερη από το ραντεβού με την Μνήμη.

Πιθανολογώ ότι το 1905 οι Βεροιώτες συνεργάσθηκαν με Ρουμλουκιώτες των κοντινών καμπίσιων χωριών και αναπαρέστησαν ένα σατιρικό γάμο πραγματοποιώντας εξαιρετική εμφάνιση γι’ αυτό και θέλησαν να αποθανατίσουν το τέλος της παράστασής τους φωτογραφιζόμενοι στο εσωτερικό της αυλής ενός βεροιώτικου αρχοντόσπιτου.

Την υπέροχη αυτή φωτογραφία την ξαναείδα αναρτημένη σε πιο ευδιάκριτη απόδοση ως «φωτογραφικό αρχείο Λευκόπουλου». Νομίζω δε πως χρήζει περαιτέρω σχολιασμών από ιστορικούς και λαογράφους της Βέροιας και άλλων όμορων περιοχών, ώστε να ιχνηλατήσουμε πιο εύστοχα το αποκριάτικο δρώμενο που αναπαρέστησαν τότε.-

Αλεξάνδρεια, 24.2.2023 / ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ /  mosio@otenet.gr