Ουκρανή ακαδημαϊκός, Όλγκα Μπέισα: “Ο πραγματικός Ζελένσκι / Ο πόλεμος έκανε τη ζωή του όμορφη – ζει”
Συνέντευξη στην Natylie Baldwin
Kωμικός ηθοποιός ο οποίος ανήλθε στο υψηλότερο αξίωμα της χώρας του το 2019, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ήταν πρακτικά άγνωστος στον μέσο Αμερικανό, εκτός ίσως από τη μικρή συμμετοχή του στο θέατρο της πολιτικής δίωξης του Τραμπ. Όμως όταν η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία την 24η Φεβρουαρίου του 2022, ο Ζελένσκι ξαφνικά μεταμορφώθηκε σε διασημότητα πρώτης κατηγορίας για τα μέσα ενημέρωσης των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι καταναλωτές της αμερικανικής ειδησεογραφίας βομβαρδίστηκαν από εικόνες ενός άνδρα, ο οποίος φαινόταν καταβεβλημένος από τα τραγικά γεγονότα, ενδεχομένως ανεπαρκής, όμως τελικά συμπαθητικός. Δεν πήρε πολύ ώστε αυτή η εικόνα να εξελιχθεί στον ντυμένο στα χακί, ακούραστο ήρωα που κυβερνά μια αποφασισμένη μικρή δημοκρατία και αποτρέπει με τα ίδια του τα χέρια τους βάρβαρους της απολυταρχίας από τα ανατολικά.
Όμως πέρα από αυτή την προσεκτικά κατασκευασμένη μιντιακή εικόνα βρίσκεται κάτι πολύ πιο περίπλοκο και λιγότερο κολακευτικό. Ο Ζελένσκι εξελέγη με το 73% των ψήφων με την υπόσχεση της επιδίωξης της ειρήνης, ενώ η υπόλοιπη πλατφόρμα του ήταν ασαφής. Την παραμονή της εισβολής, ωστόσο, το ποσοστό αποδοχής του είχε βουλιάξει στο 31% λόγω της υλοποίησης βαθιά αντιδημοφιλών πολιτικών.
Η Ουκρανή ακαδημαϊκός, Όλγκα Μπέισα, συγγραφέας του βιβλίου «Δημοκρατία, Λαϊκισμός, και Νεοφιλελευθερισμός στην Ουκρανία: Στις Παρυφές του Εικονικού και του Πραγματικού», έχει μελετήσει την άνοδο του Ζελένσκι στην εξουσία και το πώς αυτός έχει ασκήσει την εξουσία από τότε που έγινε πρόεδρος. Στην παρακάτω συνέντευξη, η Μπέισα συζητά την υιοθέτηση του νεοφιλελευθερισμού και αυξανόμενα του απολυταρχισμού από τον Ζελένσκι, τον τρόπο με τον οποίον οι πράξεις του συνέβαλαν στον τωρινό πόλεμο, την αντιπαραγωγική και εγωκεντρική ηγεσία του καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, τις περίπλοκες πολιτισμικές και πολιτικές απόψεις και ταυτότητες των Ουκρανών, τη συνεργασία μεταξύ των νεοφιλελεύθερων και της ακροδεξιάς κατά τη διάρκεια του Μαϊντάν και έπειτα από αυτό, και το ενδεχόμενο μια ρωσική κατάληψη ολόκληρης της περιοχής του Ντονμπάς να είναι λιγότερο δημοφιλής στον τοπικό πληθυσμό από ότι θα ήταν το 2014.
Πείτε μας για τον εαυτό σας. Από πού κατάγεστε και πώς ενδιαφερθήκατε για το τωρινό αντικείμενο μελέτης σας;
Είμαι εθνικά Ουκρανή και έχω γεννηθεί στο Χάρκοβο, μια ουκρανική πόλη στα σύνορα με τη Ρωσία, όπου ο πατέρας μου και άλλοι συγγενείς ζουν ακόμα. Πριν τον τωρινό πόλεμο, το Χάρκοβο ήταν ένα από τα κορυφαία εκπαιδευτικά και επιστημονικά κέντρα της Ουκρανίας. Οι κάτοικοι της πόλης είναι περήφανοι που ζουν στη «διανοητική πρωτεύουσα» της Ουκρανίας. Το 1990, ιδρύθηκε εκεί η πρώτη ελεύθερη από κομματικό έλεγχο τηλεοπτική εταιρεία – σύντομα, μεταδόθηκε το πρώτο της ειδησεογραφικό πρόγραμμα. Μέχρι τότε, είχα ήδη αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο του Χαρκόβου, και μια μέρα, ένας φίλος από το πανεπιστήμιο με προσκάλεσε να εργαστώ ως δημοσιογράφος σε αυτό το πρόγραμμα. Την επόμενη μέρα, χωρίς προηγούμενη εμπειρία, ξεκίνησα το ρεπορτάζ. Μέσα σε δύο μήνες, ήμουν παρουσιάστρια ειδήσεων. Η ταχύτατη εξέλιξη της καριέρας μου δεν αποτελούσε εξαίρεση.
Νέα ανεξέλεγκτα μέσα ενημέρωσης, ο αριθμός των οποίων αυξανόταν με τεράστιο ρυθμό καθημερινά, απαιτούσαν ολοένα και περισσότερους εργαζόμενους. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, αυτοί ήταν νέοι φιλόδοξοι άνθρωποι χωρίς καμία δημοσιογραφική εκπαίδευση ή εμπειρία ζωής. Αυτό που μας ένωσε ήταν η επιθυμία να δυτικοποιηθούμε, μια έλλειψη κατανόησης των κοινωνικών αντιθέσεων, οι οποίες χαρακτηρίζουν τη μετα-σοβιετική μετάβαση, και η κώφωση στις ανησυχίες των εργαζόμενων που αντιτίθονταν στις μεταρρυθμίσεις. Κατά τη δική μας άποψη, οι τελευταίοι ήταν «οπισθοδρομικοί»: δεν κατανοούσαν το νόημα του πολιτισμού. Θεωρούσαμε τους εαυτούς μας μια επαναστατική εμπροσθοφυλακή και εκλεκτούς προοδευτικούς μεταρρυθμιστές. Εμείς ήμασταν, οι εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης, που δημιουργήσαμε ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τη νεοφιλελευθεροποίηση της Ουκρανίας, η οποία παρουσιάστηκε ως δυτικοποίηση και εκπολιτισμός, με όλες τις καταστροφικές για την κοινωνία συνέπειες. Μόνο έπειτα από χρόνια, το συνειδητοποίησα αυτό.
Αργότερα, ενώ επέβλεπα την παραγωγή ιστορικών ντοκιμαντέρ για μια τηλεοπτική εταιρεία του Κιέβου, αναγνώρισα πως η μυθολογία της μονόδρομης ιστορικής προόδου και της αναπόφευκτης δυτικοποίησης των «βαρβάρων» παρείχε ένα ιδεολογικό έδαφος για νεοφιλελεύθερα πειράματα όχι μόνο στα πρώην σοβιετικά κράτη, αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αυτό το ενδιαφέρον για την παγκόσμια ηγεμονία της ιδεολογίας της δυτικοποίησης ήταν που με οδήγησε πρώτα σε ένα διδακτορικό πρόγραμμα στο αντικείμενο των κριτικών επικοινωνιακών μελετών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο Μπόλντερ και έπειτα στην έρευνα που κάνω τώρα.
Σύμφωνα με το ακαδημαϊκό έργο ορισμένων Ουκρανών κοινωνιολόγων, δημοσκοπήσεις στο πρόσφατο παρελθόν έδειξαν πως οι περισσότεροι Ουκρανοί δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το ζήτημα της ταυτότητας, αλλά τους ανησυχούν περισσότερο ζητήματα όπως η εργασία, οι απολαβές, και οι τιμές. Το έργο σας εστιάζει στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν στην Ουκρανία από το 2019 – ενάντια στο κοινό αίσθημα. Μπορείτε να μιλήσετε για τις απόψεις των περισσότερων Ουκρανών σχετικά με τα οικονομικά ζητήματα και τα αίτιά τους;
Στο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζούσα (στα ανατολικά της Ουκρανίας, της Κριμαίας, και του Κιέβου) υπήρχαν ελάχιστοι άνθρωποι που ανησυχούσαν για το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας. Δεν αναφέρω με έμφαση «το κοινωνικό μου περιβάλλον» χωρίς λόγο. Η Ουκρανία είναι μια περίπλοκη και διχασμένη χώρα με τα απώτερα ανατολικά και τα απώτερα δυτικά να ασπάζονται αντιδιαμετρικά διαφορετικές απόψεις σε όλα τα ζητήματα κοινωνικής σημασίας. Από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991, δύο ιδέες εθνικής ταυτότητας διαγωνίζονταν στην Ουκρανία: «εθνικά Ουκρανοί» ενάντια σε «ανατολικούς Σλάβους». Η εθνική ιδέα των εθνικά Ουκρανών, η οποία βασίστηκε στην αντίληψη ότι η ουκρανική κουλτούρα, γλώσσα, και εθνοκεντρική ιστορία οφείλουν να είναι οι κυρίαρχες δυνάμεις ενσωμάτωσης στο ουκρανικό εθνικό κράτος, έχει υπάρξει πολύ περισσότερο δημοφιλής στα δυτικά της Ουκρανίας. Η ιδέα των ανατολικών Σλάβων, η οποία οραματίζεται το ουκρανικό κράτος ως θεμελιωδώς αποτελούμενο από δύο κυρίαρχες εθνικές ομάδες, γλώσσες, και κουλτούρες (την Ουκρανική και τη Ρωσική) έχει γίνει αποδεκτή ως κανονική στα νοτιοανατολικά της Ουκρανίας. Ωστόσο, γενικά, μπορώ να συμφωνήσω πως οι περισσότεροι Ουκρανοί ανησυχούν πολύ περισσότερο για οικονομικά ζητήματα, κάτι που πάντα ίσχυε.
Για την ακρίβεια, η ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991 ήταν σε μεγάλο βαθμό και ένα ζήτημα οικονομικών ανησυχιών. Πολλοί Ουκρανοί υποστήριξαν την ιδέα του πολιτικού διαχωρισμού από τη Ρωσία εξαιτίας μιας προσδοκίας πως η Ουκρανία θα ήταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση – αυτό μας υποσχέθηκαν τα προπαγανδιστικά φυλλάδια. Αυτή η οικονομική ελπίδα δεν υλοποιήθηκε. Με πολλούς τρόπους, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε ριζικά τις ζωές των ανθρώπων προς το χειρότερο εξαιτίας της νεοφιλελευθεροποίησης της Ουκρανίας -της εμπορευματοποίησης της κοινωνικής σφαίρας και της καταστροφής του σοβιετικού κράτους πρόνοιας.
Όσο για τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Ζελένσκι; Μπορείτε να κρίνετε από τη δημοτικότητά τους σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις: έως και το 72 τοις εκατό των Ουκρανών δεν υποστήριξαν την αγροτική του μεταρρύθμιση, τη ναυαρχίδα του νεοφιλελεύθερου προγράμματος του Ζελένσκι. Αφού το κόμμα του την ενέκρινε παρά την αγανάκτηση του λαού, η αποδοχή του Ζελένσκι έπεσε από 73% την Άνοιξη του 2019 στο 23%. Ο λόγος είναι απλός: μια έντονη αίσθηση προδοσίας. Στην ανεπίσημη εκλογική του πλατφόρμα, την τηλεοπτική σειρά «Υπηρέτης του Λαού», ο Ζελένσκι-Χολομπορόντκο (ο Χολομπορόντκο ήταν ο χαρακτήρας του Ζελένσκι στην τηλεοπτική σειρά) υποσχέθηκε πως αν μπορούσε να κυβερνήσει τη χώρα για μια μόνο εβδομάδα θα έκανε “το δάσκαλο να ζήσει όπως ο πρόεδρος, και τον πρόεδρο να ζήσει όπως ο δάσκαλος”. Για να το θέσω ήπια, αυτή η υπόσχεση δεν εκπληρώθηκε. Ο κόσμος συνειδητοποίησε πως είχε παραπλανηθεί για ακόμα μια φορά: οι μεταρρυθμίσεις εκτελέστηκαν προς όφελος όχι των Ουκρανών αλλά του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Σε ποιο βαθμό θεωρείτε πως η πρόκριση της οικονομικής ασφάλειας ενάντια σε ζητήματα ταυτότητας έχει αλλάξει με τη Ρωσική εισβολή; Πώς θεωρείτε ότι θα καταλήξει αυτό για τις πολιτικές τύχες των εθνικιστών/υπερεθνικιστών απέναντι στους κεντρώους ή τους αριστερούς;
Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα ερώτηση. Από τη μία, η προτεραιότητα του κόσμου τώρα είναι να επιβιώσει, κάτι που καθιστά την ασφάλεια την κύρια ανησυχία τους. Για να σώσουν τις ζωές τους, εκατομμύρια Ουκρανοί, συμπεριλαμβανομένης της μητέρας μου και της αδερφής μου με τα παιδιά της, έχουν αφήσει την Ουκρανία για την Ευρώπη. Πολλοί από αυτούς είναι έτοιμοι να μείνουν εκεί για πάντα, να μάθουν ξένες γλώσσες, και να υιοθετήσουν ένα ξένο τρόπο ζωής – όλες αυτές οι εξελίξεις δύσκολα μπορούν να καταστήσουν προτεραιότητα τις ταυτοτικές ανησυχίες. Από την άλλη, ωστόσο, είναι επίσης εμφανής η ένταση του εθνικού φρονήματος και η ενοποίηση του έθνους ως αποτέλεσμα της εισβολής. Μπορώ να κρίνω με βάση τις δημόσιες συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – ορισμένοι κάτοικοι του Χαρκόβου τους οποίους γνωρίζω προσωπικά ξεκίνησαν μέχρι και να κάνουν αναρτήσεις στα ουκρανικά, κάτι που δεν είχαν κάνει ποτέ πριν, για να τονίσουν την εθνική τους ταυτότητα και να σηματοδοτήσουν την εναντίωσή τους σε κάθε ξένη εισβολή.
Αυτή είναι ακόμη μία τραγική πλευρά αυτού του πολέμου. Η επανάσταση του Μαϊντάν το 2014, την οποία πολύς κόσμος στα νοτιοανατολικά δεν υποστήριξε, μεταμόρφωσε αυτούς τους ανθρώπους σε «σκλάβους», «sovki», και «vatniki» – υποτιμητικοί όροι που δηλώνουν την οπισθοδρομικότητα και τη βαρβαρότητά τους. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι επαναστάτες του Μαϊντάν, που θεωρούν τους εαυτούς τους την προοδευτική δύναμη της ιστορίας, αντιμετώπισαν όσους «άλλους» ήταν κατά του Μαϊντάν εξαιτίας της προσκόλλησής τους στη ρωσική γλώσσα και κουλτούρα. Ποτέ των ποτών δεν θα μπορούσε αυτός ο ρωσόφιλος πληθυσμός να φανταστεί τη Ρωσία να βομβαρδίζει τις πόλεις τους και να καταστρέφει τις ζωές τους. Η τραγωδία αυτών των ανθρώπων είναι διττή: πρώτα, ο κόσμος τους καταστράφηκε συμβολικά από το Μαϊντάν και τώρα καταστρέφεται φυσικά από τη Ρωσία.
Τα αποτελέσματα αυτών των εξελίξεων δεν είναι ξεκάθαρα μέχρι τώρα καθώς δεν είναι ξεκάθαρο πώς θα τελειώσει ο πόλεμος. Εάν οι νοτιοανατολικές περιοχές παραμείνουν στην Ουκρανία, πιθανότατα θα ολοκληρωθεί η καταστροφή οποιασδήποτε αντίστασης στον επιθετικό εθνικισμό. Αυτό μπορεί να είναι το τέλος αυτής της μοναδικής συνοριακής κουλτούρας, η οποία δεν έχει θελήσει ποτέ ούτε να ουκρανοποιηθεί ούτε να ρωσοποιηθεί εντελώς. Αν η Ρωσία αποκτήσει τον έλεγχο αυτών των περιοχών, όπως καυχιέται τώρα, δύσκολα μπορώ να προβλέψω πώς θα αντιμετωπίσει τη μαζική δυσαρέσκεια – τουλάχιστον, στις πόλεις που έχουν υποστεί σημαντική φθορά, όπως στο Χάρκοβο.
Περνώντας στον Ζελένσκι ειδικότερα: κάτι που αναδεικνύετε στο βιβλίο σας είναι πως ο Ζελένσκι λειτούργησε ως κάποιου είδους Μαγικός Αυλητής, καθώς χρησιμοποίησε τη δημοσιότητα και τις υποκριτικές του ικανότητες για να κερδίσει την υποστήριξη του κόσμου για μια ασαφή, ευχάριστη ατζέντα (ειρήνη, δημοκρατία, πρόοδος, αντιδιαφθορά) όμως αυτό στην πραγματικότητα απέκρυψε μια άλλη ατζέντα η οποία δεν θα ήταν δημοφιλής, συγκεκριμένα μια νεοφιλελεύθερη οικονομική ατζέντα. Μπορείτε να μιλήσετε για τον τρόπο που το έκανε αυτό – πώς διεξήγαγε την εκστρατεία του και ποιές ήταν οι προτεραιότητές του μετά την εκλογή του;
Το βασικό επιχείρημα που παρουσιάζεται στο πρόσφατο βιβλίο μου είναι πως η εκπληκτική νίκη του Ζελένσκι και του κόμματός του, η οποία έπειτα μεταμορφώθηκε σε μια κοινοβουλευτική μηχανή παραγωγής και έγκρισης νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων (σε ένα «καθεστώς τούρμπο», όπως το αποκάλεσαν), δεν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς την επιτυχία της τηλεοπτικής του σειράς, η οποία, όπως πιστεύουν πολλοί σχολιαστές, λειτούργησε ως η ανεπίσημη εκλογική πλατφόρμα του Ζελένσκι. Αντίθετα με το επίσημο εκλογικό πρόγραμμά του, που είχε έκταση μόλις 1.601 λέξεων και περιείχε ελάχιστες λεπτομέρειες σχετικά με πολιτικές, τα 51 μισάωρα επεισόδια της σειράς του παρείχαν στους Ουκρανούς ένα λεπτομερές όραμα του τί οφείλει να γίνει, ώστε η Ουκρανία να μπορέσει να προοδεύσει.
Το μήνυμα που έστειλε ο Ζελένσκι στους Ουκρανούς μέσω της σειράς του είναι ξεκάθαρα λαϊκιστικό. Ο λαός της Ουκρανίας απεικονίζεται σε αυτήν ως μια ολότητα χωρίς προβλήματα και εσωτερικούς διαχωρισμούς, από την οποία εξαιρούνται μόνο οι ολιγάρχες και οι διεφθαρμένοι πολιτικοί/αξιωματούχοι. Η χώρα εξυγιαίνεται μόνο αφού ξεφορτώνεται τους ολιγάρχες και τις μαριονέτες τους. Ορισμένοι από αυτούς φυλακίζονται ή δραπετεύουν από τη χώρα: η περιουσία τους κατάσχεται χωρίς καμία μέριμνα για τη νομιμότητα. Αργότερα, ο Ζελένσκι-πρόεδρος θα κάνει το ίδιο με τους πολιτικούς του αντιπάλους.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η σειρά αγνοεί το θέμα του πολέμου στο Ντονμπάς, ο οποίος ξέσπασε το 2014, ένα χρόνο πριν αρχίσει να προβάλλεται η σειρά. Καθώς το Μαϊντάν και οι σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας είναι πολύ διχαστικά ζητήματα στην Ουκρανική κοινωνία, ο Ζελένσκι τα αγνόησε, ώστε να μην διακινδυνεύσει την ενότητα του εικονικού του έθνους, των θεατών του, και τελικά των ψηφοφόρων του.
Οι εκλογικές υποσχέσεις του Ζελένσκι, που έγιναν στις παρυφές του εικονικού και του πραγματικού, αφορούσαν κυρίως την «πρόοδο» της Ουκρανίας, η οποία έγινε κατανοητή ως «εκσυγχρονισμός», «δυτικοποίηση», «εκπολιτισμός», και «κανονικοποίηση». Αυτή η προοδευτική εκσυγχρονιστική ρητορική είναι που επέτρεψε στο Ζελένσκι να καμουφλάρει τα σχέδιά του για νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες ξεκίνησαν μόλις τρεις ημέρες αφού η κυβέρνησή του ανέλαβε την εξουσία. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, η ιδέα της «προόδου» που τονίστηκε από το Ζελένσκι δεν συνδέθηκε ποτέ με τις ιδιωτικοποιήσεις, τις πωλήσεις γης, τις περικοπές του προϋπολογισμού, κτλ. Μόνο αφού ο Ζελένσκι είχε εδραιώσει την προεδρική του εξουσία, αποκτώντας πλήρη έλεγχο των νομοθετικών και εκτελεστικών κλάδων της εξουσίας, ξεκαθάρισε πως η «κανονικοποίηση» και ο «εκπολιτισμός» της Ουκρανίας σήμαινε την ιδιωτικοποίηση της γης και της κρατικής/δημόσιας περιουσίας, την απελευθέρωση των εργασιακών σχέσεων, τη μείωση της δύναμης των εργατικών ενώσεων, την αύξηση των λογαριασμών κοινής ωφέλειας και ούτω καθεξής.
Έχετε αναδείξει το γεγονός ότι πολλοί αλλοδαποί διορίστηκαν σε σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές θέσεις μετά το πραξικόπημα του 2014 και πριν τη θητεία του Ζελένσκι. Παρομοίως, πολλοί από τους αξιωματούχους του Ζελένσκι έχουν στενούς δεσμούς με παγκόσμιους νεοφιλελεύθερους οργανισμούς, και έχετε υποστηρίξει πως υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι χειραγωγούν το Ζελένσκι, ο οποίος διαθέτει μια απλοϊκή κατανόηση των χρηματο-οικονομικών. Μπορείτε να μιλήσετε για αυτή την πλευρά των επιπτώσεων της φιλοδυτικής αλλαγής της κυβέρνησης το 2014; Ποια είναι τα μεγάλα συμφέροντα που δρουν εδώ; Έχουν καθόλου κατά νου το συμφέρον του γενικού ουκρανικού πληθυσμού;
Ναι, η αλλαγή εξουσίας του Μαϊντάν το 2014 σημάδεψε την αρχή μιας εντελώς νέας εποχής στην ιστορία της Ουκρανίας όσον αφορά τη δυτική επιρροή στις κυρίαρχες αποφάσεις της. Σίγουρα, από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991, αυτή η επιρροή πάντα υπήρχε. Το Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο (American Chamber of Commerce), το Κέντρο Αμερικανο-Ουκρανικών σχέσεων (Center for US-Ukraine relations), το Αμερικανο-Ουκρανικό Συμβούλιο Επιχειρήσεων (US-Ukraine Business Council), η Ευρωπαϊκή Ένωση Επιχειρήσεων (European Business Association), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF), η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO), η Ευρωπαϊκή Ένωση – όλοι αυτοί οι ρυθμιστικοί οργανισμοί και φορείς λόμπινγκ επηρεάζουν σημαντικά τις πολιτικές αποφάσεις στην Ουκρανία.
Ωστόσο, πριν από το Μαϊντάν, ποτέ στην ιστορία της Ουκρανίας δεν είχαν διοριστεί αλλοδαποί σε κορυφαίες υπουργικές θέσεις – αυτό έγινε δυνατό μόνο μετά το Μαϊντάν. Το 2014, η Νάταλι Τζαρέσκο, πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών, διορίστηκε υπουργός Οικονομικών της Ουκρανίας, ο Αϊβάρας Αμπρομάβιτσιους, πολίτης της Λιθουανίας, έγινε υπουργός Οικονομίας και Εμπορίου, ο Αλεξάντερ Κβιτασβίλι, πολίτης της Γεωργίας, υπουργός Υγείας. Το 2016, η Ουλάνα Σουπρούν, πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών, διορίστηκε εκτελούσα χρέη υπουργού Υγείας. Άλλοι αλλοδαποί ανέλαβαν αξιώματα χαμηλότερων βαθμίδων. Φυσικά, όλοι αυτοί οι διορισμοί ήταν αποτέλεσμα όχι της θέλησης των Ουκρανών, αλλά των προτάσεων των παγκοσμίων νεοφιλελεύθερων οργανισμών, κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς το ίδιο το Μαϊντάν δεν είχε την υποστήριξη του μισού πληθυσμού της Ουκρανίας.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η πλειονότητα αυτών των «άλλων» που εναντιώθηκαν στο Μαϊντάν κατοικούν στις νοτιοανατολικές περιοχές. Όσο πιο ανατολικά κοίταζε κανείς, τόσο δυνατότερη και πιο ενωμένη άρνηση του Μαϊντάν με την ευρωπαϊκή του ατζέντα θα έβρισκε. Παραπάνω από το 75% όσων ζουν στις περιφέρειες του Ντονιέτσκ και του Λουχάνσκ (δύο ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας που κατοικούνται κυρίως από ρωσόφωνους) δεν υποστήριξαν το Μαϊντάν, ενώ μόνο το 20% όσων ζουν στην Κριμαία το υποστήριξαν.
Αυτές οι στατιστικές, τις οποίες παρείχε το Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου τον Απρίλιο του 2014, δεν απέτρεψαν τους δυτικούς θεσμούς ισχύος από το να ισχυριστούν πως το Μαϊντάν ήταν η εξέγερση του “ουκρανικού λαού” που παρουσιάστηκε ως μια ολότητα χωρίς προβλήματα – ένα πολύ ισχυρό ιδεολογικό τέχνασμα. Όταν επισκέφθηκαν την Πλατεία Μαϊντάν και ενθάρρυναν τους επαναστάτες να διαδηλώσουν, μέλη της «διεθνούς κοινότητας», δεν σεβάστηκαν εκατομμύρια Ουκρανούς που ήταν αντίθετοι με το Μαϊντάν, συμβάλλοντας έτσι στην κλιμάκωση της εμφύλιας σύγκρουσης, η οποία στο τέλος της ημέρας οδήγησε στην καταστροφή που παρατηρούμε ανήμποροι σήμερα.
Όσο για τα ξένα συμφέροντα που επένδυσαν στη νεοφιλελευθεροποίηση της Ουκρανίας, η οποία εκτελέστηκε στο όνομα του ουκρανικού λαού; Είναι ποικίλα, όμως πίσω από την αγροτική μεταρρύθμιση, την οποία έχω αναλύσει προσεκτικά, υπήρχαν οικονομικές ομάδες άσκησης πίεσης στη Δύση. Τα δυτικά συνταξιοδοτικά ταμεία και τα επενδυτικά κεφάλαια ήθελαν να επενδύσουν χρήματα των οποίων η αξία μειωνόταν. Αναζητώντας περιουσιακά στοιχεία στα οποία θα επένδυαν, επιστράτευσαν την υποστήριξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και διαφόρων ομάδων άσκησης πίεσης, για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους και να θέσουν όλα τα απαραίτητα θεμέλια. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με το συμφέρον των Ουκρανών, φυσικά.
Ποιο έχει υπάρξει το ιστορικό του Ζελένσκι όσον αφορά τη δημοκρατία – την ελευθερία του λόγου και του τύπου, τον πολιτικό πλουραλισμό και την αντιμετώπιση διαφορετικών πολιτικών κομμάτων; Πώς συγκρίνεται με προηγούμενους προέδρους της μετα-σοβιετικής Ουκρανίας;
Συμφωνώ με την Τζόντι Ντιν, η οποία υποστηρίζει ότι η δημοκρατία είναι μια νεοφιλελεύθερη φαντασίωση υπό την έννοια ότι δεν μπορεί να υπάρξει σε νεοφιλελεύθερα συστήματα κυβέρνησης υπό τον έλεγχο όχι του λαού, αλλά υπερεθνικών οργανισμών. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, αυτό έγινε ιδιαίτερα εμφανές μετά το Μαϊντάν, όταν αλλοδαποί υπουργοί διορίστηκαν από αυτούς τους οργανισμούς, ώστε να παρουσιάσουν τα συμφέροντά τους στην Ουκρανία. Ωστόσο, στον μεταρρυθμιστικό του ζήλο, ο Ζελένσκι επεκτάθηκε. Στις αρχές του Φεβρουαρίου του 2021, πρώτα τρία αντιπολιτευτικά τηλεοπτικά κανάλια (τα NewsOne, Zik, και 112 Ukraine) αναγκάστηκαν να κλείσουν. Ένα ακόμη αντιπολιτευτικό κανάλι, το Nash, απαγορεύτηκε στις αρχές του 2022, πριν την αρχή του πολέμου. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου, το Μάρτιο, δεκάδες ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι, μπλόγκερ, και αναλυτές συνελήφθησαν – οι περισσότεροι από αυτούς έχουν αριστερές απόψεις. Τον Απρίλιο, τηλεοπτικά κανάλια δεξιών τάσεων (το Channel 5 και το Pryamiy) αναγκάστηκαν επίσης να κλείσουν. Επιπλέον, ο Ζελένσκι υπέγραψε διάταγμα το οποίο υποχρεώνει όλα τα ουκρανικά κανάλια να μεταδίδουν ένα συγκεκριμένο τηλεμαραθώνιο, παρουσιάζοντας μόνο μια φιλο-κυβερνητική άποψη για τον πόλεμο.
Όλες αυτές οι εξελίξεις δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία της ανεξάρτητης Ουκρανίας. Οι υποστηρικτές του Ζελένσκι ισχυρίζονται πως όλες οι συλλήψεις και οι απαγορεύσεις μέσων ενημέρωσης οφείλουν να ξεχαστούν λόγω στρατιωτικής σκοπιμότητας, αγνοώντας το γεγονός πως οι πρώτες απαγορεύσεις μέσων ενημέρωσης συνέβησαν ένα χρόνο πριν τη ρωσική εισβολή. Η δική μου γνώμη είναι πως ο Ζελένσκι χρησιμοποιεί αυτόν τον πόλεμο μόνο για να ενισχύσει τις δικτατορικές τάσεις στο καθεστώς διακυβέρνησής του, το οποίο ξεκίνησε να σχηματίζεται ακριβώς μετά την άνοδό του στην εξουσία, όταν δημιούργησε μια κομματική μηχανή για να ελέγχει το κοινοβούλιο και να εγκρίνει νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις χωρίς μέριμνα για το κοινό αίσθημα.
Το Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας και Άμυνας (National Security and Defense Council) χρησιμοποιήθηκε από το Ζελένσκι το 2021 για την επιβολή κυρώσεων σε ορισμένα άτομα – κυρίως πολιτικούς αντιπάλους. Μπορείτε να εξηγήσετε τί είναι το NSDC, γιατί το έκανε αυτό ο Ζελένσκι, και εάν ήταν νόμιμο ή όχι;
Αφού η λαϊκή υποστήριξή του κατακρημνίστηκε το 2021, ο Ζελένσκι ξεκίνησε την αντισυνταγματική διαδικασία των εξωδικαστικών κυρώσεων κατά των πολιτικών του αντιπάλων, οι οποίες επιβλήθηκαν από το NSDC. Αυτές οι κυρώσεις περιλάμβαναν την εξωδικαστική κατάσχεση περιουσίας χωρίς κανένα αποδεικτικό στοιχείο παράνομων δραστηριοτήτων των εν λόγω ατόμων και νομικών οντοτήτων. Μεταξύ των πρώτων στους οποίους επιβλήθηκαν κυρώσεις από το NSDC ήταν δύο κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι από την Αντιπολιτευτική Πλατφόρμα «Για τη Ζωή» (OPZZh) – ο Βίκτορ Μεντβεντσούκ (ο οποίος αργότερα συνελήφθη και εμφανίστηκε στην τηλεόραση με το πρόσωπό του χτυπημένο μετά την ανάκριση) και ο Τάρας Κόζακ (ο οποίος κατάφερε να διαφύγει από την Ουκρανία), καθώς και μέλη των οικογενειών τους. Αυτό συνέβη τον Φεβρουάριο του 2021. Τον Μάρτιο του 2022, έντεκα κόμματα της αντιπολίτευσης απαγορεύτηκαν. Οι αποφάσεις να απαγορευτούν τα κόμματα της αντιπολίτευσης και να επιβληθούν κυρώσεις στους αρχηγούς τους πάρθηκαν από το NSDC, και τέθηκαν σε ισχύ μέσω προεδρικών διαταγμάτων.
Το Σύνταγμα της Ουκρανίας αναφέρει πως το NSDC είναι ένα συντονιστικό σώμα: «συντονίζει και ελέγχει τη δραστηριότητα των σωμάτων εκτελεστικής εξουσίας στη σφαίρα της εθνικής ασφάλειας και άμυνας». Αυτό δεν έχει καμία σχέση με τη δίωξη πολιτικών αντιπάλων και την κατάσχεση της περιουσίας τους – κάτι που το NSDC συνεχίζει να κάνει από το 2021. Φυσικά αυτή η τεχνογνωσία του καθεστώτος του Ζελένσκι είναι αντισυνταγματική: μόνο τα δικαστήρια μπορούν να αποφασίσουν ποιός είναι ένοχος ή μη και να κατασχέσουν περιουσιακά στοιχεία. Όμως το πρόβλημα είναι πως τα ουκρανικά δικαστήρια αποδείχθηκε πως δεν ήταν προετοιμασμένα να λειτουργήσουν ως οι μαριονέτες του Ζελένσκι. Αφού ο επικεφαλής του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας, Ολεξάντρ Τουπίτσκι, χαρακτήρισε τις αντισυνταγματικές μεταρρυθμίσεις του Ζελένσκι «πραξικόπημα», ο Ζελένσκι δε μπορούσε παρά να βασιστεί στο NSDC για να προωθήσει τις μη δημοφιλείς πολιτικές του. Όσο για τον «αντιφρονούντα» Τουπίτσκι, την 27η Μαρτίου του 2021 – επίσης κατά παράβαση του ουκρανικού Συντάγματος – ο Ζελένσκι υπέγραψε διάταγμα με το οποίο ακύρωνε το διορισμό του ως δικαστή.
Υπό την ηγεσία του Στάλιν, το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων (NKVD) δημιούργησε «τρόικες» για την έκδοση ποινών έπειτα από απλοποιημένες, ταχείες έρευνες και χωρίς δημόσια και δίκαιη δίκη. Αυτό που παρατηρούμε στην περίπτωση του NSDC είναι μια πολύ παρόμοια εξέλιξη, μόνο που οι αντισυνταγματικές δίκες του NSDC έχουν μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων – όλες τις σημαντικές φυσιογνωμίες του κράτους, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου, του πρωθυπουργού, του επικεφαλής της υπηρεσίας ασφάλειας της Ουκρανίας, του γενικού εισαγγελέα της Ουκρανίας, κτλ. Μία συνάντηση του NSDC μπορεί να αποφασίσει τη μοίρα εκατοντάδων ανθρώπων. Μόνο τον Ιούνιο του 2021, ο Ζελένσκι έθεσε σε ισχύ μια απόφαση του NSDC για την επιβολή κυρώσεων εναντίον 538 ατόμων και 540 εταιρειών.
Θα ήθελα να σας ρωτήσω για τη λίστα «Ειρηνοποιός» (Μιροτβόρετς) η οποία, όπως αναφέρεται, σχετίζεται με την ουκρανική κυβέρνηση και την υπηρεσία πληροφοριών SBU. Αυτό που καταλαβαίνω είναι πως πρόκειται για μια λίστα «εχθρών του κράτους» η οποία δημοσιοποιεί τις προσωπικές πληροφορίες αυτών των εχθρών. Αρκετοί από όσους έχουν συμπεριληφθεί σε αυτήν έχουν μετέπειτα δολοφονηθεί. Μπορείτε να μιλήσετε για αυτή τη λίστα, πώς καταλήγουν άνθρωποι σε αυτήν και πώς αυτό ταιριάζει σε μια κυβέρνηση η οποία μας έχουν πει πως είναι δημοκρατική;
Η εθνικιστική ιστοσελίδα Μιροτβόρετς ξεκίνησε να λειτουργεί το 2015 «από έναν εκπρόσωπο του λαού ο οποίος κατέχει τη θέση του συμβούλου στο Υπουργείο Εσωτερικών της Ουκρανίας» – έτσι το περιγράφει η αναφορά των Ηνωμένων Εθνών. Το όνομα αυτού του εκπροσώπου του λαού είναι Αντόν Γεραστσένκο, πρώην σύμβουλος του πρώην υπουργού Εσωτερικών Υποθέσεων, Αρσέν Αβάκοφ. Με την υποστήριξη του Αβάκοφ το 2014, δημιουργήθηκαν εθνικιστικά τιμωρητικά τάγματα, ώστε να σταλούν στο Ντονμπάς για την καταστολή της λαϊκής αντίστασης κατά του Μαϊντάν. Το Μιροτβόρετς έχει υπάρξει μέρος της γενικής στρατηγικής εκφοβισμού των αντιπάλων του πραξικοπήματος. Κάθε «εχθρός του λαού», οποιοσδήποτε τολμά να εκφράσει δημόσια απόψεις κατά του Μαϊντάν ή να αμφισβητήσει την εθνικιστική ατζέντα της Ουκρανίας, μπορεί να εμφανιστεί σε αυτή την ιστοσελίδα. Οι διευθύνσεις του Όλες Μπουζίνα, ενός διάσημου εκδότη, ο οποίος πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε κοντά στην πολυκατοικία του στο Κίεβο, και του Ολέγκ Καλασνίκοφ, ενός εκπροσώπου της αντιπολίτευσης ο οποίος σκοτώθηκε από εθνικιστές στην οικία του, ήταν επίσης στο Μιροτβόρετς, κάτι που βοήθησε τους δολοφόνους να βρουν τα θύματά τους. Τα ονόματα των δολοφόνων είναι γνωστά – ωστόσο, δε φυλακίζονται διότι στη σύγχρονη Ουκρανία, της οποίας η πολιτική ζωή ελέγχεται από ακραίους, θεωρούνται ήρωες.
Η ιστοσελίδα δεν υποχρεώθηκε να κλείσει ακόμα και μετά από ένα διεθνές σκάνδαλο, όταν το Μιροτβόρετς δημοσίευσε τα προσωπικά δεδομένα γνωστών αλλοδαπών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένου του πρώην καγκελαρίου της Γερμανίας, Γκέρχαρντ Σρέντερ. Όμως, σε αντίθεση με τον Σρέντερ που κατοικεί στη Γερμανία, χιλιάδες Ουκρανοί των οποίων τα δεδομένα βρίσκονται στο Μιροτβόρετς, δεν μπορούν να αισθανθούν ασφαλείς. Όλοι όσοι συνελήφθησαν το Μάρτιο του 2022 είχαν υπάρξει επίσης στο Μιροτβόρετς. Ορισμένους από αυτούς τους γνωρίζω προσωπικά – τον Γιούρι Τκάτσεβ, εκδότη της εφημερίδας Timer της Οδησσού και τον Ντμίτρι Ντζανγκίροφ, εκδότη του Capital, ενός καναλιού στο YouTube.
Πολλοί από αυτούς των οποίων τα ονόματα βρίσκονται στο Μιροτβόρετς, κατάφεραν να διαφύγουν από την Ουκρανία μετά το Μαϊντάν – ορισμένοι κατάφεραν να διαφύγουν μετά τις μαζικές συλλήψεις αυτό το Μάρτιο. Ένας από αυτούς είναι ο Ταρίκ Νεζαλέζκο, συνάδελφος του Ντζανγκίροφ. Τη 12η Απριλίου του 2022, όντας ήδη ασφαλής εκτός της Ουκρανίας, έκανε μια ανάρτηση στο YouTube, αποκαλώντας την Υπηρεσία Ασφάλειας της Ουκρανίας «Γκεστάπο» και παρέχοντας συμβουλές στο κοινό του για το πώς να αποφύγουν να αιχμαλωτιστούν από τους πράκτορές της.
Η Ουκρανία δεν είναι μια δημοκρατική χώρα. Όσο περισσότερο παρατηρώ τι συμβαίνει εκεί, τόσο περισσότερο αναλογίζομαι την εκσυγχρονιστική διαδρομή του Αουγούστο Πινοσέτ, τον οποίο, στην πραγματικότητα, θαυμάζουν οι νεοφιλελεύθεροί μας. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, τα εγκλήματα του καθεστώτος του Πινοσέτ δεν είχαν διερευνηθεί. Όμως στο τέλος, η ανθρωπότητα ανακάλυψε την αλήθεια. Ελπίζω μόνο πως στην Ουκρανία αυτό θα συμβεί νωρίτερα.
Ο Ουκρανός ακαδημαϊκός Βολοντίμιρ Ιστσένκο δήλωσε σε μια πρόσφατη συνέντευξη στο NLR πως, αντίθετα με τη Δυτική Ευρώπη, υπάρχει μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ του εθνικισμού και του νεοφιλελευθερισμού στη μετα-σοβιετική Ανατολική Ευρώπη. Αυτό παρατηρήθηκε στο Ντονμπάς ακόμα και μεταξύ των περισσότερο εύπορων. Συμφωνείτε με αυτό; Εάν ναι, μπορείτε να εξηγήσετε πώς εξελίχθηκε αυτός ο συνδυασμός;
Συμφωνώ με τον Βολοντίμιρ. Αυτό που παρατηρούμε στην Ουκρανία είναι μια συμμαχία εθνικιστών και φιλελεύθερων η οποία βασίζεται στην κοινή τους μισαλλοδοξία προς τη Ρωσία και, αντίστοιχα, σε όσους υποστηρίζουν τη συνεργασία με αυτήν. Υπό το πρίσμα του τωρινού πολέμου, αυτή η ενότητα φιλελεύθερων και εθνικιστών μπορεί να φαίνεται δικαιολογημένη. Ωστόσο, η συμμαχία είχε δημιουργηθεί πολύ πριν από αυτόν τον πόλεμο: το 2013, κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του κινήματος του Μαϊντάν. Από τους φιλελεύθερους, η Συμφωνία Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία υποστηριζόταν από το Μαϊντάν, αντιμετωπίστηκε κυρίως ως εκδημοκρατισμός, εκσυγχρονισμός, και εκπολιτισμός – θεωρήθηκε ένας τρόπος να φτάσει η Ουκρανία τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές διακυβέρνησης. Αντίθετα, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, υπό την ηγεσία της Ρωσίας, είχε συσχετιστεί με την πολιτιστική οπισθοχώρηση στην σοβιετική στασιμότητα και τον ασιατικό δεσποτισμό. Εδώ είναι που συνέκλιναν οι θέσεις των φιλελεύθερων και των εθνικιστών: οι τελευταίοι υποστήριξαν ενεργά το Μαϊντάν όχι εξαιτίας του εκδημοκρατισμού, αλλά λόγω της ξεκάθαρης αντι-ρωσικής στάσης του.
Από τις πρώτες ημέρες των διαδηλώσεων, οι ακραίοι εθνικιστές ήταν οι πιο ενεργοί μαχητές του Μαϊντάν. Η ενότητα μεταξύ των φιλελεύθερων, οι οποίοι συσχέτιζαν το Ευρωμαϊντάν με την πρόοδο, τον εκσυγχρονισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, κτλ., και των ακραίων, οι οποίοι οικειοποιούνταν το κίνημα για την εθνικιστική τους ατζέντα, ήταν μια σημαντική προϋπόθεση για τη μεταμόρφωση της πολιτικής διαμαρτυρίας σε μια ένοπλη διαμάχη που κατέληξε σε μια αντισυνταγματική ανατροπή της εξουσίας. Ο καθοριστικός ρόλος των ακραίων στην επανάσταση έγινε επίσης ένας κρίσιμος παράγοντας στο σχηματισμό ενός μαζικού κινήματος κατά του Μαϊντάν στα ανατολικά της Ουκρανίας απέναντι στο «πραξικόπημα», όπως χαρακτήρισε η ηγεμονική ρητορική κατά του Μαϊντάν την αλλαγή της εξουσίας στο Κίεβο. Τουλάχιστον μερικώς, αυτό που παρατηρούμε σήμερα, είναι ένα τραγικό αποτέλεσμα αυτής της κοντόφθαλμης και ατυχούς συμμαχίας, η οποία σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια του Μαϊντάν.
Μπορείτε να εξηγήσετε πώς έχει υπάρξει η σχέση του Ζελένσκι με την ακροδεξιά στην Ουκρανία;
Ο ίδιος ο Ζελένσκι δεν έχει εκφράσει ποτέ ακροδεξιές απόψεις. Στην τηλεοπτική του σειρά «Υπηρέτης του Λαού», η οποία χρησιμοποιήθηκε ως ανεπίσημη εκλογική πλατφόρμα, οι Ουκρανοί εθνικιστές απεικονίζονται αρνητικά: εμφανίζονται μόνο ως ανόητες μαριονέτες των ολιγαρχών. Ως προεδρικός υποψήφιος, ο Ζελένσκι άσκησε κριτική κατά του γλωσσικού νόμου τον οποίον υπέγραψε ο προκάτοχός του, Ποροσένκο, που καθιστούσε τη γνώση της ουκρανικής γλώσσας υποχρεωτικό προσόν για τους εργαζόμενους στο δημόσιο, τους στρατιώτες, τους γιατρούς, και τους δασκάλους. «Πρέπει να εκκινήσουμε και να υιοθετήσουμε νόμους και αποφάσεις που σταθεροποιούν την κοινωνία, και όχι το αντίστροφο», ισχυρίστηκε ο Ζελένσκι-υποψήφιος το 2019.
Ωστόσο, αφού ανέλαβε το προεδρικό αξίωμα, ο Ζελένσκι στράφηκε στην εθνικιστική ατζέντα του προκατόχου του. Τη 19η Μαΐου του 2021, η κυβέρνησή του ενέκρινε ένα σχέδιο δράσης για την προώθηση της ουκρανικής γλώσσας σε όλες τις σφαίρες της δημόσιας ζωής αυστηρά σύμφωνα με το γλωσσικό νόμο του Ποροσένκο, προς ικανοποίηση των εθνικιστών και απόγνωση των ρωσόφωνων. Ο Ζελένσκι δεν έχει κάνει τίποτα ώστε να διώξει ποινικά τους ακραίους για όλα τα εγκλήματά τους εναντίον πολιτικών αντιπάλων και του λαού του Ντονμπάς. Το σύμβολο της ακροδεξιάς μεταμόρφωσης του Ζελένσκι ήταν η υποστήριξή του από τον εθνικιστή Μεντβέντκο (έναν από τους κατηγορούμενους για το φόνο του Μπουζίνα) ο οποίος ενέκρινε δημόσια την απαγόρευση των ρωσόφωνων αντιπολιτευτικών καναλιών από το Ζελένσκι το 2021.
Το ερώτημα είναι γιατί; Γιατί ο Ζελένσκι έκανε στροφή 180 μοιρών προς τον εθνικισμό παρά τις ελπίδες του κόσμου πως θα επεδίωκε πολιτική συμφιλίωσης; Όπως πιστεύουν πολλοί αναλυτές, αυτό συνέβη επειδή οι ακραίοι, παρ’ ότι αντιπροσωπεύουν τη μειονότητα του πληθυσμού, δεν διστάζουν να ασκήσουν βία εναντίον πολιτικών, δικαστηρίων, αστυνομικών υπηρεσιών, εργαζομένων σε μέσα ενημέρωσης, και ούτω καθεξής – με άλλα λόγια, είναι απλώς καλοί στο να εκφοβίζουν την κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων όλων των κλάδων της εξουσίας. Οι προπαγανδιστές μπορεί να επαναλαμβάνουν το μάντρα «ο Ζελένσκι είναι Εβραίος, οπότε δεν μπορεί να είναι Ναζί» όσο συχνά θέλουν, όμως η αλήθεια είναι πως οι ακραίοι ελέγχουν την πολιτική διαδικασία στην Ουκρανία μέσω της βίας εναντίον όσων τολμούν να αντιμετωπίσουν τις εθνικιστικές και ρατσιστικές τους ατζέντες. Η περίπτωση του Ανατόλι Σάριι, ενός από τους πιο δημοφιλείς μπλόγκερ στην Ουκρανία ο οποίος ζει στην εξορία, είναι ένα καλό παράδειγμα επ’ αυτού. Όχι μόνο αυτός και τα μέλη της οικογένειάς του δέχονται μόνιμα απειλές κατά της ζωής τους, αλλά οι ακραίοι συνεχώς εκφοβίζουν τους ακτιβιστές του κόμματός του (το οποίο απαγορεύτηκε από το Ζελένσκι το Μάρτιο του 2022), χτυπώντας και εξευτελίζοντάς τους. Αυτό αποκαλείται από τους Ουκρανούς ακραίους “πολιτικό σαφάρι”.
Αυτή τη στιγμή, ο Ζελένσκι είναι η φυσιογνωμία με τη μεγαλύτερη επιρροή στην παγκόσμια σκηνή, όσον αφορά μια σύγκρουση, η οποία θα έχει σοβαρές συνέπειες, αν κλιμακωθεί. Ανησυχώ πως χρησιμοποιεί τις ίδιες χειριστικές ικανότητες του κόσμου του θεάματος για να συγκεντρώσει υποστήριξη πίσω από αυτή την εικόνα κάποιας προσωπικής ενσάρκωσης της δημοκρατίας και της ηθικής ενάντια στις δυνάμεις του κακού και της απολυταρχίας. Είναι σαν μια ταινία βασισμένη στον κόσμο ενός περιοδικού κόμιξ της Marvel. Είναι ακριβώς το είδος της πλαισίωσης που φαίνεται αντίθετο προς τη διπλωματία. Θεωρείτε πως ο Ζελένσκι παίζει δημιουργικό ρόλο ως πολεμικός ηγέτης της Ουκρανίας ή όχι;
Παρακολουθώ τις πολεμικές ομιλίες του Ζελένσκι σε τακτική βάση, και μπορώ να πω με βεβαιότητα πως ο τρόπος με τον οποίο πλαισιώνει τη σύγκρουση δύσκολα μπορεί να οδηγήσει σε οποιαδήποτε διπλωματική επίλυση, καθώς μονίμως επαναλαμβάνει ότι οι δυνάμεις του καλού δέχονται την επίθεση των δυνάμεων του κακού. Ξεκάθαρα, δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική λύση για έναν τέτοιο Αρμαγεδδώνα. Αυτό που μένει εκτός αυτού του μυθικού πλαισίου αναφοράς είναι τα γενικότερα συμφραζόμενα της κατάστασης: το γεγονός ότι εδώ και χρόνια η Ουκρανία αρνείται να εφαρμόσει τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Μινσκ, οι οποίες υπογράφηκαν το 2015 μετά την ήττα του ουκρανικού στρατού στον πόλεμο του Ντονμπάς. Σύμφωνα με αυτές τις συμφωνίες, το Ντονμπάς έπρεπε να λάβει μια πολιτική αυτονομία μέσα στην Ουκρανία – κάτι ασύλληπτο και απαράδεκτο για τους ακραίους. Αντί να εφαρμόσει το έγγραφο, το οποίο είχαν επικυρώσει τα Ηνωμένα Έθνη, το Κίεβο μάχεται με το Ντονμπάς κατά μήκος της γραμμής οριοθέτησης εδώ και οκτώ ολόκληρα χρόνια. Η ζωή των Ουκρανών που ζουν σε αυτές τις περιφέρειες έχει μεταμορφωθεί σε εφιάλτη. Για τους ακραίους, των οποίων τα τάγματα μάχονται εκεί, ο λαός του Ντονμπάς, που τον φαντάζονται ως sovki και vatniki, δεν αξίζει έλεος και ανοχή.
Ο τωρινός πόλεμος είναι μια συνέχεια του πολέμου του 2014, ο οποίος ξεκίνησε όταν το Κίεβο έστειλε στρατεύματα στο Ντονμπάς για την καταστολή της επανάστασης κατά του Μαϊντάν υπό το πρόσχημα της αποκαλούμενης «αντιτρομοκρατικής επιχείρησης». Η αναγνώριση αυτού του ευρύτερου πλαισίου δεν προϋποθέτει την έγκριση της «στρατιωτικής επιχείρησης» της Ρωσίας, όμως υπονοεί την αναγνώριση του μεριδίου ευθύνης της Ουκρανίας για όσα συμβαίνουν. Η πλαισίωση του ζητήματος του πολέμου υπό τους όρους μιας μάχης του πολιτισμού ενάντια στην βαρβαρότητα ή της δημοκρατίας ενάντια στην απολυταρχία δεν είναι παρά χειραγώγηση και αυτό είναι ουσιαστικό για την κατανόηση της κατάστασης. H φόρμουλα του Μπους «είτε είσαι μαζί μας είτε με τους τρομοκράτες», την οποία αναπαράγει ο Ζελένσκι στις εκκλήσεις του προς τον «πολιτισμένο κόσμο», έχει αποδειχθεί πολύ βολική όσον αφορά την αποφυγή της προσωπικής του ευθύνης για τη συνεχιζόμενη καταστροφή.
Όσον αφορά το πώς πουλιέται αυτή η μονοδιάστατη ιστορία στον κόσμο, οι καλλιτεχνικές ικανότητες του Ζελένσκι αποδεικνύονται ανεκτίμητες. Βρίσκεται επιτέλους στην παγκόσμια σκηνή και ο κόσμος χειροκροτεί. Ο πρώην κωμικός δεν προσπαθεί καν να κρύψει την ικανοποίησή του. Απαντώντας στην ερώτηση ενός Γάλλου δημοσιογράφου την 5η Μαρτίου του 2022 (την δέκατη ημέρα της ρωσικής εισβολής) για το πώς είχε αλλάξει η ζωή του με το ξεκίνημα του πολέμου, ο Ζελένσκι απάντησε με ένα χαμόγελο ευχαρίστησης: «Σήμερα, η ζωή μου είναι όμορφη. Πιστεύω πως με χρειάζονται. Νιώθω πως είναι το πιο σημαντικό νόημα στη ζωή – να σε χρειάζονται. Να νιώθεις ότι δεν είσαι απλά ένα κενό που απλά αναπνέει, περπατάει, και τρώει κάτι. Ζεις».
Κατά τη γνώμη μου, αυτή η κατασκευή είναι ανησυχητική: υπονοεί πως ο Ζελένσκι απολαμβάνει τη μοναδική ευκαιρία να δώσει παράσταση στην παγκόσμια σκηνή που παρέχει ο πόλεμος. Έκανε τη ζωή του όμορφη – ζει. Σε αντίθεση με εκατομμύρια Ουκρανούς των οποίων η ζωή δεν είναι καθόλου ωραία και χιλιάδες Ουκρανούς οι οποίοι δεν είναι πλέον ζωντανοί.
Ο Αλεξάντερ Γκαμπούγιεβ έχει υποστηρίξει πως η ρωσική ηγεσία έχει έλλειψη εμπειρογνωσίας σχετικά με τη χώρα, κάτι που συνέβαλε σε αυτή τη σύγκρουση. Έχω ακούσει επίσης Ρώσους σχολιαστές να υποστηρίζουν πως η Ουκρανία αντλεί υπεροχή από το να είναι φιλοδυτική παρά φιλορωσική. Θεωρείτε πως αυτό είναι σημαντικός παράγοντας για κάποια από τις δύο πλευρές;
Τείνω να συμφωνήσω με τον ισχυρισμό σχετικά με την έλλειψη επαρκούς κατανόησης των κοινωνικών διαδικασιών που λειτουργούν στην Ουκρανία μετά το Μαϊντάν εκ μέρους της ρωσικής ηγεσίας. Πράγματι, ο μισός πληθυσμός της Ουκρανίας δεν το καλωσόρισε και εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν στα νοτιοανατολικά ήθελαν να παρέμβει η Ρωσία. Το γνωρίζω με σιγουριά, καθώς όλοι μου οι συγγενείς και παλιοί φίλοι κατοικούν σε αυτές τις περιφέρειες. Ωστόσο, αυτό που ίσχυε το 2014 δεν είναι απαραίτητο πως ισχύει τώρα. Έχουν περάσει οκτώ χρόνια: μια νέα γενιά νέων ανθρώπων, η οποία έχει ανατραφεί μέσα σε ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον, έχει μεγαλώσει και πολύς κόσμος απλά συνήθισε σε νέες πραγματικότητες. Τελικά, ακόμα και αν οι περισσότεροι από αυτούς απεχθάνονται τους ακραίους και τις πολιτικές της ουκρανοποίησης, μισούν τον πόλεμο ακόμα περισσότερο. Η πραγματικότητα στο πεδίο αποδείχθηκε πως είναι ακόμα πιο περίπλοκη από όσο περίμεναν οι ιθύνοντες.
Τι έχετε να πείτε για την αίσθηση υπεροχής μεταξύ των Ουκρανών που ταυτίζονται με τους Δυτικούς αντί για τους Ρώσους;
Αυτό είναι αλήθεια, και, όπως και για μένα, αυτό είναι το πιο τραγικό κομμάτι όλης της ιστορίας μετά το Μαϊντάν, διότι είναι ακριβώς αυτή η αίσθηση υπεροχής, η οποία απέτρεψε τις «προοδευτικές» δυνάμεις υπέρ του Μαϊντάν από το να βρουν μια κοινή γλώσσα με τους «οπισθοδρομικούς» φιλορώσους συμπατριώτες τους. Αυτό οδήγησε στην εξέγερση του Ντονμπάς, στην «αντιτρομοκρατική επιχείρηση» του oυκρανικού στρατού κατά του Ντονμπάς, στην παρέμβαση της Ρωσίας, στις ειρηνευτικές συμφωνίες του Μινσκ, στη μη εκπλήρωσή τους, και, τελικά, στον τωρινό πόλεμο.
Πηγή: thegrayzone.com
Μετάφραση: Ε.Ζ.
