“Νάουσα” (Μέρος Β’) / Μάιος 1941 – Ιούνιος 1950 / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

«ΝΑΟΥΣΑ» ΜΕΡΟΣ Β΄-  ΜΑΪΟΣ 1941 – ΙΟΥΝΙΟΣ 1950»

Σύντομη αναφορά σε γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις

α) Κατοχή – Αντίσταση (1941 – 1944).

β) Περίοδος Λευκής τρομοκρατίας – Εμφυλίου πολέμου (Φεβρουάριος 1945 – Αύγουστος 1949. Συμπληρωματική αναφορά και στην βραχύχρονη δράση των τελευταίων ανταρτοομάδων του Δ.Σ.Ε (Σεπτέμβριος 1949 – Ιούνιος 1950)

————————–

Α΄  ΚΑΤΟΧΗ – ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ  (1941 – 1944)

Στέργιος Αποστόλου

Την 12^η Απριλίου1941 εμφανίστηκε στην είσοδο της Νάουσας η πρώτη μικρή γερμανική στρατιωτική μονάδα. Ο δοτός δήμαρχος Σταύρος Κούλης, οι δημοτικοί σύμβουλοι, ο αστυνομικός διευθυντής, ο ευρισκόμενος την εποχή εκείνη στην πόλη μηχανολόγος – ηλεκτρολόγος της Ηλεκτρικής Εταιρείας Νάουσας Γερμανός Ζάουερβαλντ (χρησιμοποιήθηκε σαν διερμηνέας) και άλλοι, αφού δήλωσαν στους Γερμανούς ότι δεν υπάρχουν ελληνοβρετανικά στρατεύματα στην Νάουσα, τους παρέδωσαν και τυπικά την πόλη.

 Μέχρι τα τέλη περίπου του 1942, οι σχέσεις της γερμανικής φρουράς (η οποία  θα ενισχυθεί στο μέλλον και με Ιταλούς στρατιώτες) με τους Ναουσαίους, δεν θα διαταραχθούν. Την 31^η Μαρτίου 1943, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (Ε.Λ.Α.Σ), που ανήκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ), αποφάσισε να επιτεθεί κατά της γερμανικής φρουράς της Νάουσας.

Για τον σκοπό αυτό οι ανταρτικές δυνάμεις του Βερμίου των Μαύρου (Χρήστος Παλαμάς, από την Νάουσα) με 30 άνδρες, Κολοκοτρώνη (Κωνσταντίνος Κολίντζας, από την Βλαχέρνα Αρκαδίας) με 40 άνδρες, Κωνσταντίνου και Αδάμ Ιγνατιάδη από το Μεσόβουνο Βερμίου, με 20 Μεσοβουνιώτες και του Μπαρούτα (Θωμάς Λιόλιος, από την Φυτιά Βερμίου) με 20 άνδρες, συνολική δύναμη 110 άνδρες, με επικεφαλής τον Μαύρο, να προσβάλουν τά ξημερώματα της 31^ης Μαρτίου τη Νάουσα. Κατά τις μάχες η αντίσταση της γερμανικής φρουράς του νοσοκομείου Νάουσας, στο οποίο είχε την έδρα του το γερμανικό φρουραρχείο, κάμφθηκε ταχύτατα και οι άνδρες της παραδόθηκαν. Αντιθέτως, οι άνδρες της γερμανικής φρουράς του γηπέδου απάντησαν με πυκνά πυρά αυτομάτων και οπλοπολυβόλων και δεν παραδόθηκαν. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ένας αντάρτης. Μετά την κατάληψη του νοσοκομείου, Ναουσαίοι από όλες τις συνοικίες της πόλης εισέβαλαν ορμητικά σ’ αυτό και αφού άρπαξαν τρόφιμα, ρουχισμό και άλλα χρήσιμα είδη από τις γερμανικές αποθήκες, λεηλάτησαν στη συνέχεια και το ίδιο το νοσοκομείο.

Πριν αποχωρήσουν αργά το βράδυ, οι αντάρτες έκαψαν τα αρχεία της Αστυνομίας, του Ειρηνοδικείου, του Δασαρχείου και της Οικονομικής Εφορίας και άφησαν ελεύθερους τους Γερμανούς αιχμαλώτους.

Μετά την αποχώρηση των ανταρτών, τις μεταμεσονύκτιες ώρες κατέφθασε στη Νάουσα ισχυρή γερμανική δύναμη των Ες-Ες που συνοδεύονταν από μονάδα αρμάτων. Επικρατεί η άποψη ότι οι Γερμανοί είχαν εντολή να πυρπολήσουν την πόλη. Με την μεσολάβηση όμως, όπως λέγεται, της Γερμανίδας Χέλμα Στάρκ, συζύγου του Ναουσαίου χημικού-μηχανικού των εργοστασίων Λαναρά Δημητρίου Παπαλώλα, προς τον Διοικητή της Στρατιωτικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης Μαξ Μέρτεν, η πόλη δεν υπέστη αντίποινα.

Οι αντάρτες αποχωρώντας οχυρώθηκαν σε ημιορεινή περιοχή του Βερμίου, μεταξύ των εξωκκλησίων Έξω Υπαπαντής και Προφήτη Ηλία. Προσπάθεια των Γερμανών να τους εξουδετερώσουν απέτυχε. Στη μάχη αυτή έχασαν τη ζωή τους τρεις αντάρτες και ένας δασοφύλακας.

Οι Γερμανοί αφού συνέλαβαν 50 περίπου Ναουσαίους που ενέχονταν, κατά τις πληροφορίες που είχαν, στη λεηλασία των στρατιωτικών αποθηκών του νοσοκομείου, καταδίκασαν σε θάνατο 8 από αυτούς, τους οποίους εκτέλεσαν την 23^η Απριλίου 1943 έξω από το γήπεδο της Νάουσας.

Την 2^α Μαϊου 1943 ο Ε.Λ.Α.Σ αναδιοργανώθηκε σε τακτικό στρατό.  Στο Βέρμιο και στις όμορες περιοχές ιδρύθηκε το 16^ο Σύνταγμα με την ακόλουθη διοικητική διάρθρωση: Πρώτος Διοικητής του Συντάγματος ο Γεώργιος Οικονομόπουλος (Μπαρμπαγιώργος) (Ιανουάριος 1943 με 8 Φεβρουαρίου 1944) και δεύτερος ο Περικλής Μεσημέρης (9 Φεβρουαρίου 1944 μέχρι τέλη Απριλίου 1944).

Τρίτος διοικητής υπήρξε ο Γεώργιος Παπαζήσης (τέλη Απριλίου 1944 μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας 12 Φεβρουαρίου 1945). Οι λοιποί είναι: Βασίλειος Μελίδης (Βερμιώτης), Καπετάνιος του Συντάγματος (απ’ αρχής μέχρι 12 Φεβρουαρίου 1945), με αναπληρωτή τον Κωνσταντίνο Κολίντζα (Κολοκοτρώνη), Αναστάσιος Σπανίδης (Βύρων), πολιτικός εκπρόσωπος του Ε.Α.Μ., Βασίλειος Μπαμπάτσης (Γρανίτης), υπεύθυνος του ΙΙΙ Γραφείου του Συντάγματος, Νικόλαος Αποστολίδης (Γάτσος), υπεύθυνος (για ένα διάστημα) του Γραφείου Στρατολογίας, Ιωάννης Κοτανίδης, Διοικητής του Λόχου Διοίκησης του Συντάγματος, Αθανάσιος Απάλας, Καπετάνιος του ίδιου Λόχου και Ιωάννης Αληχανίδης, ιατρός, υπεύθυνος των Υγειονομικών Υπηρεσιών του Συντάγματος.

Το 16^ο Σύνταγμα αποτελούνταν από τρία Τάγματα. Διοικητής του 1^ου Τάγματος ήταν ο Μαύρος (Χρήστος Παλαμάς, Ναουσαίος), Καπετάνιος ο Νικόλαος Φραγκιδάκης ή Φραγκιάς και πολιτικός εκπρόσωπος του Ε.Α.Μ ο Νικόλαος Καλογήρου. Διοικητής του 2^ου Τάγματος ήταν ο Κολοκοτρώνης (Κωνσταντίνος Κολίντζας, από τη Βλαχέρνα Αρκαδίας), τον οποίο αντικατέστησε ο Νικόλαος Καραμάνης μετά τον θάνατό του στη μάχη του Σταυρού Βεροίας το 1944. Καπετάνιος ο Δημήτριος Μωραϊτόπουλος (Παγώνας), αναπληρωτής του ο Μαρίνος Μαρινέλλης Διάκος) και πολιτικός εκπρόσωπος του Ε.Α.Μ ο Ευστάθιος Αμανατίδης. Διοικητής του 3^ου Τάγματος ήταν ο Ακρίτας (Ανέστης Κοντοζής, Ναουσαίος), Καπετάνιος ο Αναστάσιος Σπορίδης και πολιτικός εκπρόσωπος του Ε.Α.Μ ο Πολύκαρπος Σταυρίδης.

Απόσπασμα Βερμίου Ε.Λ.Α.Σ: Διοικητής Διονύσιος Καράντζος (Μελάς) και Καπετάνιος ο Βασίλειος Μελίδης (Βερμιώτης). Κλιμάκιο Χ Μεραρχίας Ε.Λ.Α.Σ: Διοικητής Διονύσιος Καράντζος (Μελάς) και Καπετάνιος ο Χρήστος Μόσχος (Πέτρος). Το 1/3 σχεδόν των ανδρών του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ  ήταν Ναουσαίοι. Επομένως,  αναλογικά, το 1/3 της πολεμικής δράσης του αντιστοιχεί σε Ναουσαίους αντάρτες. Σημειώνω ότι οι προσπάθειες της οργάνωσης Π.Α.Ο (Πατριωτική Απελευθερωτική Οργάνωσις), η οποία συνεργάστηκε στενά με τους Γερμανούς, να στρατολογήσει ένοπλους από την Νάουσα απέτυχαν παταγωδώς.

Παρατίθεται περιληπτική αναφορά μέρους της δράσης του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου: Τέλη Απριλίου 1943 προσβάλλονται έξω από τα Γιανιτσά Γερμανοί και  γερμανοντυμένοι άνδρες του Πούλου, γνωστοί και ως πουλικοί. Την ίδια περίοδο, με εντολή του Αρχηγείου του Ε.Λ.Α.Σ τα τμήματα του Βερμίου συμπτύχθηκαν προς το Σινιάτσικο – Πίνδο, πλην του τμήματος του Ναουσαίου Φιλώτα Αδαμίδη (Κατσώνης) και της ομάδας των σαμποτέρ του Μπαρούτα. Ο τελευταίος, την 14 Ιουνίου 1943, ανατίναξε γερμανικό τρένο στο Σκυλίτσι. Αρχές Ιουλίου 1943 ο Ναουσαίος αντάρτης Χρήστος Εξηντάρας (Λύκος) πυροβόλησε και σκότωσε στη Βεροιώτικη γέφυρα,  τον Γερμανό φρούραρχο Νάουσας.

Τον Αύγουστο του 1943 ο Λοχαγός της Π.Α.Ο Δημήτριος Σαρρής, εκμεταλλευόμενος την απουσία του Ε.Λ.Α.Σ από το Βέρμιο, εγκαταστάθηκε με 300 ΠΑΟτζήδες στην περιοχή Κουτσούφλιανης- Δραζιλόβου. Το 3/16 Τάγμα του Ε.Λ.Α.Σ του Ακρίτα διατάχθηκε να επανέλθει από την Ελεύθερη Ελλάδα στο Βέρμιο. Την 29^η Αυγούστου 1943 επιτέθηκε και διέλυσε κυριολεκτικά το τμήμα του Σαρρή.

Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ο Χρήστος Εξηντάρας. Στον ίδιο μήνα, το Τάγμα Κολοκοτρώνη επιτέθηκε στην περιοχή Κιλκίς στους ΠΑΟτζήδες των Τζαμαλούκα και Μήτσου. Την 10η Σεπτεμβρίου 1943, το ίδιο Τάγμα προσέβαλε ΠΑΟτζήδες στο χωριό Ακρινή και την 21^η το χωριό Πελαργός. Προηγουμένως, την 19^η του ιδίου μηνός, τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ  κατέλαβαν το Νησέλι και εξουδετέρωσαν τους οχυρωμένους σ’ αυτό Γερμανούς και ΠΑΟτζήδες. Επίσης, στην περιοχή Κατερίνης, στο χωριό Κούκος, προσέβαλαν τους ΠΑΟτζήδες του Κισά-Μπατζάκ.

 Ο Διοικητής του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ Γεώργιος Οικονομόπουλος και το Τάγμα του Μαύρου δρούσαν σε άλλες περιοχές, εκτός Βερμίου. Μεταξύ  14^ης και 29^ης Οκτωβρίου τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου προσέβαλαν γερμανική αυτοκινητοπομπή στο δρόμο Έδεσσας-Άγρα. Στη Νάουσα άνδρες της Ο.Π.Λ.Α (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών) προσέβαλαν ιταλικό τμήμα στο πρώην βασιλικό θέρετρο (Παλάτι) του Αγίου Νικολάου Νάουσας και τρία αυτοκίνητα με Γερμανούς στο Κρατικό Φυτώριο. Αρχές του έτους 1944 διορίζεται από τους Γερμανούς ως δοτός δήμαρχος της Νάουσας ο γερμανόφιλος ιερέας Παπα-Γρηγόριος Μιχαλόπουλος.

Την 9^η Ιανουαρίου 1944 τμήμα του 3/16 Τάγματος Ακρίτα προσέβαλε γερμανική αυτοκινητοπομπή στα στενά του Χάντοβου και την 13^η τμήμα του Κολοκοτρώνη παρόμοια αυτοκινητοπομπή στην αμαξητή  οδό Βέροιας-Νάουσας. Την 8^η Φεβρουαρίου 1944, σε επίθεση του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου κατά του χωριού Πελαργός σκοτώθηκε ο Διοικητής του 16^ου Συντάγματος Γεώργιος Οικονομόπουλος. Νέος Διοικητής ορίστηκε ο Περικλής Μεσημέρης. Την 18^η Φεβρουαρίου 1944 οι ΠΑΟτζήδες του χωριού Κλείτος δέχτηκαν επίθεση ανδρών του Κολοκοτρώνη. Την 7^η Μαρτίου 1944 οι Γερμανοί πραγματοποίησαν επίθεση κατά του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου. Συνάντησαν όμως σθεναρή αντίσταση και αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν. Την 14^η Μαρτίου 1944 τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ προσέβαλαν γερμανική αυτοκινητοπομπή στο δρόμο Κοζάνης Βέροιας. Την 24^η του ιδίου μηνός το Τάγμα Κολοκοτρώνη προσέβαλε στα χωριά Άγιος Δημήτριος και Ρυάκια Κοζάνης τμήματα ΠΑΟτζήδων, ενώ την ίδια ημέρα, άλλα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ προσέβαλαν φάλαγγα 500 Γερμανών στο χωριό Κέδρος Έδεσσας.

Την 6^η Απριλίου 1944 τμήμα κρούσης του Τάγματος Κολοκοτρώνη προσέβαλε μέσα στη Βέροια άνδρες του Πούλου και σκότωσε 83 από αυτούς. Την 8^η Απριλίου 1944, μεταξύ Καστανιάς και Τριποτάμου Βέροιας, προσεβλήθη γερμανική αυτοκινητοπομπή. Την ίδια ημέρα το Τάγμα του Ακρίτα προσέβαλε στα χωριά Λευκάδια και Ροδοχώρι τμήματα Γερμανών και ΠΑΟτζήδων. Την 11^η Απριλίου 1944 σαμποτέρ της ομάδας του Μπαρούτα εκτροχίασαν γερμανική αμαξοστοιχία έξω από τη Βέροια, ενώ την 17^η του ιδίου μηνός τμήμα του Τάγματος Κολοκοτρώνη κινήθηκε προς το χωριό Ακρινή και προσέβαλε την εκεί ευρισκόμενη μεγάλη δύναμη ΠΑΟτζήδων.

Την 22^α Απριλίου 1944 εκδηλώθηκε μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών και των εθνοπροδοτικών τμημάτων της Π.Α.Ο, του Πούλου κ.ά. κατά του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου, η δύναμη του οποίου ανέρχονταν σε 1800 ανδρες, Στην επιχείρηση αυτή έλαβαν μέρος 13.000 Γερμανοί και 3.000 ΠΑΟτζήδες. Μετά από τετραήμερο ηρωικό αγώνα ο κύριος όγκος των τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ συμπτύχθηκε προς το Σινιάτσικο, ενώ μικρή δύναμη κρύφτηκε στη περιοχή της Νάουσας. Στις επιχειρήσεις αυτές πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισε ο Γερμανός Συνταγματάρχης Καρλ Σύμερς, Διοικητής του 7ου Συντάγματος της IV Μεραρχίας των ΕΣ – ΕΣ Πολιτσάι, ο οποίος, με αρωγούς τα τοπικά Τάγματα Ασφαλείας (Π.Α.Ο., Πούλος κ.λπ, ευθύνεται για μαζικές εκτελέσεις, σφαγές, πυρπολήσεις χωριών και άλλες εγκληματικές πράξεις. Σ’ αυτές τις μάχες, ο Διοικητής του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ Περικλής Μεσημέρης έπεσε σε γερμανική ενέδρα και συνελήφθη. Στη δίκη του αρνήθηκε να ποδοπατήσει το σήμα του Ε.Λ.Α.Σ. Εκτελέστηκε μερικές ημέρες αργότερα. Αντικαταστάτης του ορίστηκε ο Γεώργιος Παπαζήσης.

 Σκοτώθηκε στις 18 Αυγούστου 1944 στην Άρτα, όταν το αυτοκίνητό του έπεσε πάνω σε νάρκη της αντίστασης. Πέντε ημέρες μετά τον θάνατό του, του απονεμήθηκε ο Σταυρός των Ιπποτών του Σιδηρού Σταυρού από τη ναζιστική Γερμανία, ως αναγνώριση της εξαιρετικής γενναιότητας σε μάχη και της επιτυχημένης ηγεσίας του. Είναι θαμμένος στο γερμανικό στρατιωτικό νεκροταφείο στον Διόνυσο. Ο Κάρλ Σύμερς επικεφαλής του Συντάγματός του και με αρωγούς τα τοπικά Τάγματα Ασφαλείας (Π.Α.Ο., Πούλος κ.λπ.), επέδραμε διαδοχικά στις 6, 8, 10, 28 Μαρτίου και 22 Απριλίου, στους πρόποδες του Βερμίου Κοζάνης, στην Ερμακιά Εορδαίας, όπου και εκτελέστηκαν αφού αιχμαλωτίστηκαν, υπέκυψαν σε βασανιστήρια ή πέθαναν από υποθερμία εξαιτίας του χιονιού και του κρύου, 62 άμαχοι και ένας μαχητής του Ε.Λ.Α.Σ. Στις 24 Απριλίου, το ίδιο σύνταγμα, διέπραξε τη σφαγή των Πύργων Κοζάνης και το δεύτερο ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου 1944 (το πρώτο ήταν το 1941), σφαγιάζοντας 368 γυναικόπαιδα, ή σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς, 548 θύματα, με την επίσημη καταμέτρηση του κατοχικού δήμου Εορδαίας να δίνει 327 θύματα.

Την 11^η Μαϊου 1944 σαμποτέρ του Ε.Λ.Α.Σ εκτροχίασαν γερμανική αμαξοστοιχία έξω από την Βέροια. Την 17^η Μαϊου 1944 τμήμα του 30ού Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ, στο οποίο συμμετείχε και ο Ναουσαίος Φιλώτας Αδαμίδης (Κατσώνης) με το Τάγμα του, προσέβαλε ΠΑΟτζήδες και πουλικούς στο χωριό Αγγελοχώρι της Νάουσας.

Ομαδικός τάφος εκτελεσθέντων κατοίκων Κατράνιτσας ((Πύργοι) από τους Γερμανούς και τους Έλληνες συνεργάτες τους

Την 21^η Μαϊου 1944 ιταλικό τμήμα προσέβαλε στη θέση «Χώρας Νερό», σε μικρή απόσταση από την Νάουσα, μικρή ανταρτική ομάδα. Σκοτώθηκαν 4 Ναουσαίοι αντάρτες. Την 23^η του ιδίου μηνός, ΠΑΟτζήδες κατακρεούργησαν τον Παντελή Βασιλειάδη (Αντωνάκης), γραμματέα του Ε.Α.Μ Νάουσας. Σε αντίποινα, η Ο.Π.Λ.Α Νάουσας εκτέλεσε μέσα στην πόλη τον Τίγρη, έναν από τους καπετάνιους των ΠΑΟτζήδων. Τα ξημερώματα της 23^ης Μαϊου 1944, κατόπιν προδοσίας (για την οποία ενοχοποιήθηκε ο διορισμένος από τους Γερμανούς δήμαρχος παπα-Γρηγόριος Μιχαλόπουλος), ισχυρή δύναμη Γερμανών και Ιταλών προσέβαλε αιφνιδιαστικά στη μονή Έξω Προδρόμου Νάουσας μικρή ομάδα κρούσης του Ε.Λ.Α.Σ υπό τον Ανθυπολοχαγό Κωνσταντίνο Αθανασίου. Σκοτώθηκαν 13 αντάρτες και 6 πολίτες. 4 ΕΛΑΣίτες διέφυγαν.

Μεταξύ 27^ης και 31^ης Μαϊου 1944, τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ εξουδετέρωσαν πλήρως βουλγαροκομιτατζήδες της ΟΧΡΑΝΑ στα χωριά Πλατάνι, Βρυτά και Καρυδιά Έδεσσας.

Την 25^η Ιουνίου 1944 το Τάγμα Κολοκοτρώνη προσέβαλε τα εργοστάσια ΛΑΝΑΡΑ στη Νάουσα και φόρτωσε ύφασμα χακί και κουβέρτες για τις ανάγκες του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου. Την 4^η Ιουλίου 1944 άνδρες της Ο.Π.Λ.Α εκτέλεσαν στο κέντρο της Νάουσας τον γερμανοντυμένο Ναουσαίο Αντώνιο Γκουντό.

Την 13^η και 14^η Ιουλίου 1944 το Τάγμα Κολοκοτρώνη προσέβαλε Γερμανούς στο χωριό Αιμιλιανός, ενώ άλλα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ τα χωριά Μελίκη και Παλατίτσια. Την 27^η Ιουλίου 1944, Ναουσαίοι αντάρτες και άλλοι προσέβαλαν γερμανοϊταλική δύναμη στο Α΄ δημοτικό σχολείο Νάουσας. Σκοτώθηκαν 4 αντάρτες. Πολλοί Ιταλοί αυτομόλησαν στο Ε.Λ.Α.Σ. Την 6^η Αυγούστου 1944 γερμανικό τρένο έμφορτο με στρατιώτες και πολεμικό υλικό προσεβλήθη κι ανατινάχτηκε στο Μουχαρέμ Χάνι της Έδεσσας. Είναι μια από τις σπουδαιότερες νικηφόρες μάχες των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ με τους Γερμανούς.

Την ίδια ημέρα το Τάγμα του Μαύρου προσέβαλε ΠΑΟτζήδες στο χωριό Κλείτος. Την 8^η του ιδίου μηνός το Τάγμα Κολοκοτρώνη προσέβαλε γερμανική αμαξοστοιχία έξω από την Νάουσα.

Την 10η Αυγούστου 1944 το Τάγμα του Μαύρου προσέβαλε έξω από το χωριό Χωροπάνι (Στενήμαχος) Νάουσας φάλαγγα αυτοκινήτων με Γερμανούς και ΠΑΟτζήδες, ενώ την ίδια ημέρα Λόχος του Κολοκοτρώνη και άλλοι προσέβαλαν τις φυλακές Βέροιας και απελευθέρωσαν 60 κρατουμένους. Την 16^η Αυγούστου 1944 τμήμα του 30ού Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ προσέβαλε γερμανική αυτοκινητοπομπή στη Σκύδρα. Την 28^η Αυγούστου 1944 το Τάγμα του Μαύρου και άλλοι προσέβαλαν ΠΑΟτζήδες στο χωριό Βαθύλακος. Σκοτώθηκε ο Ναουσαίος Διοικητής Λόχου Θωμάς Μπιγκάνος. Την 1^η Σεπτεμβρίου 1944 ΕΛΑΣίτες προσέβαλαν πουλικούς και ΠΑΟτζήδες στην Κρύα Βρύση, ενώ την επομένη, έξω από την Νάουσα, 3 γερμανικά αυτοκίνητα. Την 5^η Σεπτεμβρίου 1944 ΕΛΑΣίτες και Άγγλοι σαμποτέρ κατέστρεψαν σιδηροδρομικές γραμμές και γέφυρες στην Νάουσα και στην Έδεσσα.

Την 8^η Σεπτεμβρίου το Τάγμα Κολοκοτρώνη προσέβαλε στο Μουχαρέμ Χάνι βουλγαροκομιτατζήδες και Γερμανούς. Την 9^η Σεπτεμβρίου 1944 άρχισε να εγκαταλείπει τη Νάουσα η γερμανο-ιταλική φρουρά και να εγκαθίσταται στον Σ.Σ. Ναουσας. Μετά ένα μήνα, αφού αντιμετώπισε κάποια επίθεση από τον Ε.Λ.Α.Σ με αρκετά γι’ αυτήν θύματα, ακολούθησε τις άλλες γερμανικές δυνάμεις που υποχωρούσαν εσπευσμένα προς τη Γιουγκοσλαβία. Την 10^η Σεπτεμβρίου 1944 ολοκληρώθηκε η είσοδος στη Νάουσα των τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου. Μετά από διενέργεια εκλογών εγκαταστάθηκαν στην πόλη οι λαϊκές διοικητικές και δικαστικές αρχές, ενώ αιρετός δήμαρχος εξελέγη ο Στέργιος Φετλής.

Ο πρώτος αιρετός Δήμαρχος της Νάουσας μετά την απελευθέρωσή της από τον γερμανικό ζυγό την 10/9/1944. Ασχολήθηκε μεθοδικά με τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η πόλη και με τον τρόπο  επίλυσής τους. Καθαιρέθηκε από το αξίωμα του Δημάρχου από τις νέες αρχές την 14/3/1945. Μετά την καθαίρεσή του, νέος δοτός Δήμαρχος Νάουσας διορίστηκε ο Χριστόδουλος Πετρίδης

Η περίοδος της ΕΑΜοκρατίας κράτησε μέχρι την 12^η Φεβρουαρίου 1945, ημέρα κατά την οποία ο Ε.Λ.Α.Σ παρέδωσε τα όπλα του σύμφωνα με την Συμφωνία της Βάρκιζας.

 Β΄

 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΥΚΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1945- ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1949) ΚΑΙ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΜΙΚΡΟΑΝΤΑΡΤΟΟΜΑΔΩΝ ΤΟΥ Δ.Σ.Ε ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΛΗΞΗ ΤΟΥ (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1949-ΙΟΥΝΙΟΣ 1950)

Είναι επώδυνο για τον ιστορικό ερευνητή να αναφερθεί σε μια περίοδο αδελφικού αλληλοσπαραγμού, ιδιαίτερα για την Νάουσα, που, ενώ τα παιδιά της πολέμησαν τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους και έχυσαν το αίμα τους για την ελευθερία της πατρίδας, η αμοιβή που έλαβαν από το ελεύθερο ελληνικό κράτος ήταν φυλακίσεις, βασανισμοί, εκτοπίσεις σε ξερονήσια, παραπομπές στα στρατοδικεία και εκτελέσεις. Η περίοδος της Λευκής τρομοκρατίας, δηλαδή οι συστηματικές διώξεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης από το στρατό, τη χωροφυλακή και τις ένοπλες παρακρατικές συμμορίες που δρούσαν με την ανοχή του κράτους, σήμανε τελικά την έναρξη του Εμφυλίου πολέμου, που έληξε την 29^η Αυγούστου 1949 με ήττα του Δ.Σ.Ε (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας).

Η αναφορά σ’ αυτήν την περίοδο, περισσότερο για την Νάουσα και την περιοχή της και λιγότερο για άλλες περιοχές,, προτιμήθηκε να  είναι επιλεκτική και περιληπτική και να αφορά στις κυριότερες ένοπλες συγκρούσεις. Η πρώτη ήταν την νύχτα της 30ής Ιουνίου προς την 1^η Ιουλίου 1946, κατά την οποία δύναμη 200 περίπου ανδρών των Ο.Κ.Δ.Α (Ομάδες Καταδιωκόμενων Δημοκρατικών Αγωνιστών) προσέβαλε αναγνωριστικά τις ευρισκόμενες στη Νάουσα δυνάμεις της χωροφυλακής, του στρατού  και των μαυροσκούφηδων (ένοπλοι ακροδεξιοί παρακρατικοί, πρώην μέλη της ΠΑΟ και των Ταγμάτων Ασφαλείας). Κάηκαν σπίτια χωρίς να υπάρξουν απώλειες εκατέρωθεν.

Την 9^η Ιουλίου 1946 απόσπασμα χωροφυλακής σκότωσε σε ενέδρα τον Μπαρούτα (Θωμάς Λιόλιος). Την 28^η Αυγούστου 1946 άνδρες του Δ.Σ.Ε υπό τον Μαύρο (Χρήστος Παλαμάς) προσέβαλαν στρατιωτικό τμήμα στην τοποθεσία Ντορντόπολη του Βερμίου. Την 1^η προς την 2^α Οκτωβρίου, 1946 δύναμη 500-600 ανδρών του Δ.Σ.Ε υπό τους Μαύρο και Μαρίνο Μαρινέλλη (Διάκος), προσέβαλαν εκ νέου τη Νάουσα στην οποία στάθμευε ισάριθμη δύναμη στρατού, χωροφυλακής και μαυροσκούφηδων. Κατά τις μάχες κάηκαν 60-70 περίπου σπίτια της πόλης, ενώ υπήρξαν και έμψυχες απώλειες εκατέρωθεν.

Μεταξύ 6^ης και 12^ης Δεκεμβρίου 1946 διεξήχθησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βέρμιο κατά του Δ.Σ.Ε. Από τις αρχές του 1947 ο στρατός άρχισε να εκκενώνει τα ορεινά χωριά από τους κατοίκους τους και να τα μεταφέρει στα πλησιέστερα αστικά κέντρα, με συνέπεια ο Δ.Σ.Ε να στερηθεί πολύτιμες πηγές προμήθειας τροφίμων και λοιπών αναγκαίων ειδών. Την 26^η Φεβρουαρίου μέχρι την 10^η Μαρτίου 1947 ο στρατός προέβη σε εκκαθαριστική επιχείρηση κατά του Δ.Σ.Ε στο Βέρμιο με το όνομα ΓΛΑΡΟΣ. Επίσης, μεταξύ 23^ης και 30ής Απριλίου 1947 ο στρατός πραγματοποίησε νέες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βέρμιο με το όνομα ΦΙΛΙΠΠΟΣ. Την νύχτα της 18^ης προς 19^η Αυγούστου 1947 δύναμη 500-600 ανδρών του Δ.Σ.Ε υπό τους Μαύρο και Μαρινέλλη πραγματοποίησαν θυελλώδη επίθεση κατά της Νάουσας. Κάηκαν πολλά σπίτια και υπήρξαν απώλειες εκατέρωθεν.

Στο διάστημα μεταξύ 25^ης Αυγούστου με 5^η Σεπτεμβρίου 1947 ο στρατός πραγματοποίησε εκ νέου επιχειρήσεις στο Βέρμιο κατά του Δ.Σ.Ε με το όνομα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Ακολούθησαν και άλλες επιχειρήσεις, μία  μεταξύ 12^ης και 17^ης Νοεμβρίου 1947 με το όνομα ΑΘΗΝΑ και άλλη μεταξύ  10ης και 13^ης Ιανουαρίου 1948 με το όνομα ΙΕΡΑΞ. Την 1^η Μαρτίου 1948 τμήμα του Δ.Σ.Ε έβαλε με ορειβατικό πυροβόλο από την τοποθεσία Ντορντόπολη κατά της Νάουσας. 6 πολίτες σκοτώθηκαν και 14 τραυματίστηκαν. Την 3^η μέχρι την 16^η Μαρτίου 1948 ο στρατός πραγματοποίησε άλλη εκκαθαριστική επιχείρηση στο Βέρμιο με το όνομα ΣΑΡΙΣΑ, την 16^η με 23^η Μαϊου 1948 την επιχείρηση ΑΕΤΟΣ και μεταξύ της 4^ης και 18^ης Ιουνίου 1948 την επιχείρηση  ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ.

Μεταξύ 21^ης και 23^ης Δεκεμβρίου 1948 τμήμα του Δ.Σ.Ε προσέβαλε το βόρειο τμήμα της Νάουσας, με αποτέλεσμα να έχει 24 νεκρούς. Ταυτόχρονα, εκδηλώθηκε μεγάλη επίθεση του Δ.Σ.Ε κατά της Έδεσσας χωρίς αποτέλεσμα. Την 28η Δεκεμβρίου 1948 δυνάμεις του Δ.Σ.Ε πραγματοποίησαν ανεπιτυχή επίθεση προς κατάληψη της Αριδαίας. Την νύχτα της 11^ης Ιανουαρίου 1949, από την Χ Μεραρχία του Δ.Σ.Ε με Διοικητή τον Νίκο Θεοχαρόπουλο (Σκοτίδας), Πολιτικό Επίτροπο τον Νίκο Μπελογιάννη και Διοικητές των τριών Ταξιαρχιών που έλαβαν μέρος τους Ελευθέριο Λαζαρίδη (Λευτεριάς), Αχιλλέα Παπαϊωάννου και Παντελή Βαϊνά, εκδηλώθηκε μεγάλη επίθεση κατά της Νάουσας με σκοπό την κατάληψή της.

Ακολούθησαν σφοδρές μάχες με τον στρατό, την χωροφυλακή και τους παρακρατικούς μαυροσκούφηδες που βρίσκονταν σ’ αυτήν. Μέχρι αργά το απόγευμα της 13^ης Ιανουαρίου 1949, αφού εξουδετερώθηκαν όλες οι εστίες αντίστασης, κατελήφθη η πόλη. Σοβαρές απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες είχαν και οι δύο πλευρές. Όλα τα δημόσια κτίρια και οι εστίες αντίστασης πυρπολήθηκαν και κατά τις μάχες κάηκαν σχεδόν τα μισά σπίτια της πόλης. Ακολούθως, ο Δ.Σ.Ε προέβη σε αναγκαστική επιστράτευση όλων των ικανών να φέρουν όπλα αγοριών και κοριτσιών. Μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού των κυβερνητικών δυνάμεων περιήλθαν στα χέρια του.

Την νύχτα της 14^ης προς την 15^η Ιανουαρίου 1949 ο Δ.Σ.Ε, πιεζόμενος πανταχόθεν, εγκατέλειψε την Νάουσα.  Κατά τους υποχωρητικούς ελιγμούς του, με υπόδειξη του Ναουσαίου Λοχαγού Γρηγορίου Λιόλιου, διοικητή του Λόχου Βερμίου του Δ.Σ.Ε, πέτυχε να αποφύγει βέβαια πανωλεθρία στο Μουχαρέμ Χάνι, με αλλαγή πορείας προς τον κάμπο της Πτολεμαϊδας. Την 19^η Ιανουαρίου 1949 δυνάμεις του Δ.Σ.Ε επιτέθηκαν στο Καρπενήσι, το κατέλαβαν και αποχώρησαν από αυτό την 22^α του ιδίου μηνός. Την 12^η Φεβρουαρίου 1949 δυνάμεις του Δ.Σ.Ε επιτέθηκαν κατά της Φλώρινας, χωρίς τελικά να κατορθώσουν να την καταλάβουν. Στην μάχη αυτή ο Δ.Σ.Ε είχε αδικαιολόγητα μεγάλες απώλειες, πάνω από 800 νεκρούς. Η ήττα, άραγε, οφείλεται σε κακό σχεδιασμό και προετοιμασία της επίθεσης από το πολεμικό συμβούλιο του Δ.Σ.Ε ή σε προδοσία κάποιων ηγετικών στελεχών του τελευταίου, τα οποία είχαν μεταβληθεί σε πράκτορες των κυβερνητικών δυνάμεων; Αυτό είναι ένα ενδεχόμενο, γιατί οι τελευταίες ήταν ενημερωμένες για την επίθεση, είχαν προετοιμασθεί κατάλληλα και την ανέμεναν. Στο ερώτημα αυτό δεν έχει δοθεί μέχρι τώρα κάποια πειστική απάντηση.

 Την 29^η Αυγούστου 1949 από το Αρχηγείο του Δ.Σ.Ε δόθηκε εντολή σε όλα τα τμήματά του να εγκαταλείψουν το ελληνικό έδαφος και να καταφύγουν στην Αλβανία και στη Βουλγαρία. Η Γιουγκοσλαβία, μετά την αποκήρυξη του Τίτο από την Κομινφόρμ, απαγόρευσε την είσοδο στο έδαφός της των μαχητών του Δ.Σ.Ε, δεν επέτρεψε σε 3000 αποθεραπευμένους μαχητές του να επανέλθουν στις μονάδες τους κι άλλους τόσους εθελοντές για τον Δ.Σ.Ε από την Ευρώπη και κατάσχεσε τις αποθήκες του τελευταίου με πολεμικό υλικό. Μάλιστα, στράφηκε προς την Δύση, ζήτησε και έλαβε οικονομική βοήθεια από αυτήν και συνέβαλε καίρια στην ήττα του Δ.Σ.Ε, διευκολύνοντας τις κυβερνητικές δυνάμεις να εισέρχονται ελεύθερα στο έδαφός της και να επιτίθενται στα νώτα των ανυποψίαστων δυνάμεων του Δ.Σ.Ε. Πρόκειται για το περίφημο «πισώπλατο χτύπημα», το οποίο, όσο κι αν αμφισβητούν ορισμένοι ιστορικοί, είναι μία  ιστορική πραγματικότητα. Ο Εμφύλιος Πόλεμος έληξε με ήττα του Δ.Σ.Ε. Μικρά τμήματά του μόνο παρέμειναν στην Ελλάδα τα οποία δρούσαν σποραδικά. Στην ορεινή περιοχή της Νάουσας ο Λόχος Βερμίου του Δ.Σ.Ε με επικεφαλής τον Ναουσαίο Γρηγόριο Λιόλιο, θα παραμείνει και θα δρα μέχρι τα μέσα Ιουνίου 1950. Ακολούθως, με νεώτερη διαταγή, ο ίδιος και οι άνδρες του θα καταφύγουν στην Αλβανία.

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

*Στέργιος Αποστόλου – Βιογραφικά στοιχεία -Εργογραφία (κάνετε κλικ)

————————

Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα του Στέργιου Αποστόλου μπορείτε να τα διαβάσετε ΕΔΩ

————————