Ουκρανία: O «πόλεμος» των δύο εκκλησιών – Κύριλλος Vs. Επιφάνιος, ποιοι οι ρόλοι τους / γράφει ο Χρίστος Καλουντζόγλου
Έντονες συζητήσεις σε πολιτικό και εκκλησιαστικό επίπεδο έχει προκαλέσει η επιλογή του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών, Κύριλλου να υποστηρίξει τον πόλεμο του Ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν κατά της Ουκρανίας, μίας χώρας ορθόδοξων χριστιανών. Αλλά και η στάση που έχει πάρει ο Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας, Επιφάνιος, ο οποίος προσφάτως δήλωσε πως δεν είναι αμαρτία να σκοτώσεις έναν Ρώσο στρατιώτη, εφόσον έγινε εισβολή.
Οι επικριτές του Πατριάρχη Μόσχας λένε ότι έγινε κάτι περισσότερο από όργανο του Κρεμλίνου, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη, επισημαίνει σε άρθρο του στην ισραηλινή εφημερίδα Jerusalem Post ο Σκοτ Κενγουόρθι καθηγητής Θρησκειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι.
«Η υποστήριξη της εκκλησίας στο Κρεμλίνο δεν είναι αναπόφευκτη ή προδιαγεγραμμένη, αλλά μία ηθελημένη απόφαση που πρέπει να αναλυθεί», επισημαίνει ο καθηγητής Κενγουόρθι.
Ο πολιτικός ρόλος της εκκλησίας
Επί αιώνες οι ηγέτες του Βυζαντίου και της Ρωσίας υποστήριζαν την ιδέα της αρμονικής συνεργασίας πολιτείας και εκκλησίας. Στις αρχές του 18ου αιώνα ο Τσάρος Πέτρος επιδίωξε τον έλεγχο της εκκλησίας στο πλαίσιο των προσπαθειών μετατροπής της Ρωσίας σε ένα κράτος στα πρότυπα των ευρωπαϊκών προτεσταντικών κρατών. Η εκκλησία από την πλευρά της δεν υπερασπίστηκε την μοναρχία όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1917, ελπίζοντας ότι θα οδηγούσε σε μία «ελεύθερη εκκλησία σε ένα ελεύθερο κράτος».
Οι μπολσεβίκοι επέλεξαν να επιβάλουν την αθεΐα, θεωρώντας την εκκλησία ως δυνητική απειλή λόγω των σχέσεών της με το προηγούμενο καθεστώς. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1930 η εκκλησία της Ρωσίας είχε πρακτικά χάσει κάθε επιρροή, κάτι που άλλαξε όταν εκδηλώθηκε η εισβολή των Ναζί. Τότε ο Στάλιν επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την μεγαλύτερη δυνατή λαϊκή υποστήριξη για να αντιμετωπίσει τη ναζιστική απειλή επέτρεψε την επαναλειτουργία των εκκλησιών. Όμως ο διάδοχός του, Νικίτα Χρουτσόφ άρχισε νέα εκστρατεία κατά της εκκλησίας στη δεκαετία του 1950.
Η διάλυση της ΕΣΣΔ έφερε και πάλι μία δραματική αλλαγή στον ρόλο της εκκλησίας στην Ρωσία και οι εκκλησιαστικοί ηγέτες επανέκτησαν την χαμένη αίγλη και την ισχύ τους.
Ο Πατριάρχης Αλέξιος ΙΙ κράτησε αποστάσεις από τους πολιτικούς. Αλλά τα τελευταία χρόνια το Κρεμλίνο –επί των ημερών Πούτιν- επιδίωξε την σύσφιξη των σχέσεων με την εκκλησία, χαρακτηρίζοντας την Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεμέλιο λίθο της μετασοβιετικής ταυτότητας. Αφότου ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο ο Πατριάρχης Κύριλλος, το 2009, οι σχέσεις πολιτείας και εκκλησίας έγιναν ακόμα πιο στενές. Ο Κύριλλος επέτυχε την επιστροφή της εκκλησιαστικής περιουσίας και ενίσχυσε τον ρόλο της εκκλησίας στην εκπαίδευση και στον στρατό.
Συνοδοιπόροι Πούτιν και Κύριλλος
Έτσι έφτασαν ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν και ο Πατριάρχης Κύριλλος να κάνουν κοινές δημόσιες εμφανίσεις και να έχουν αγαστή συνεργασία.
Ο Κύριλλος επέκρινε τον δυτικό φιλελευθερισμό, τον καταναλωτισμό και την επικράτηση της ατομικότητας, ως χαρακτηριστικά που αντιτίθενται στις «παραδοσιακές αξίες» της Ρωσίας, βοήθησε στην καλλιέργεια της ιδέας του «ρωσικού κόσμου» και την αύξηση της επιρροής της Ρωσίας στην Ουκρανία και την Λευκορωσία. Στόχος του Κύριλλου ήταν από την αρχή η επιστροφή των πιστών στην εκκλησίες, κάτι που θα είχε αντίκτυπο και στην κοινωνική επιρροή της εκκλησίας.
Όταν ξέσπασαν οι διαδηλώσεις του 2011-2012, με αφορμή τις υποψίες για εκλογική νοθεία και την απόφαση του Πούτιν να επιδιώξει τρίτη θητεία ο Κύριλλος ζήτησε αρχικώς από την κυβέρνηση να κάνει διάλογο με τους διαδηλωτές. Αλλά αργότερα πρόσφερε αμέριστη υποστήριξη στον Πούτιν, ταυτίζοντάς τον με την σταθερότητα και την ευημερία της Ρωσίας. Η ιδεολογία του πατριάρχη και του ηγέτη του Κρεμλίνου ταυτίστηκαν πλήρως.
Η ρήξη Ρωσίας-Ουκρανίας και ο αντίκτυπος στην εκκλησία
Η προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία είχε σημαντική επίπτωση στην ρωσική ορθόδοξη εκκλησία.
Οι ουκρανικές ορθόδοξες εκκλησίες βρίσκονταν κάτω από την αρχή του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλά η κατάληψη της Κριμαίας αναζωπύρωσε το αίτημα των Ουκρανών για μεγαλύτερη αυτονομία από την Μόσχα.
Την συγκυρία εκμεταλλεύθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, αναγνωρίζοντας το αυτοκέφαλο της ουκρανικής εκκλησίας. Κάτι που όχι μόνο δεν δέχτηκε η Μόσχα, αλλά αντέδρασε, προειδοποιώντας για τον κίνδυνο σχίσματος. Αν η αντίδραση της Μόσχας είχε ως αιτιολογία την προστασία της ενότητας της ρωσικής εκκλησίας, εκ του αποτελέσματος φαίνεται πως ο Κύριλλος δεν πέτυχε τον στόχο του.
Ήδη μεγάλος αριθμός Ουκρανών ιερέων έχουν σταματήσει να μνημονεύουν τον Κύριλλο στις λειτουργίες.
Η στενή συμμαχία του Πατριάρχη Κύριλλου με το καθεστώς Πούτιν καθιστά την ορθόδοξη εκκλησία κεντρικό πυλώνα του ιδεολογήματος του Πούτιν για την εθνική ταυτότητα των Ρώσων, ενώ η προβολή των «παραδοσιακών αξιών» έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον και άλλων πιστών εκτός Ρωσίας, μεταξύ των οποίων και οι συντηρητικοί ευαγγελιστές στις ΗΠΑ.
Έτσι η εκκλησιαστική διαμάχη μεταξύ των ορθόδοξων της Ρωσίας και της Ουκρανίας έχει λάβει πολιτικές διαστάσεις που ξεπερνούν τα σύνορα των δύο χωρών.
