Μουσείο Χαρακτικής Βάσως Κατράκη στο Αιτωλικό – Ένας ανεκτίμητος θησαυρός Τέχνης / γράφει η Δήμητρα Σμυρνή
«Η Τέχνη δεν είναι παιχνίδι για αργόσχολους, είναι αστραπή, είναι πόνος, είναι γέννα» Βάσω Κατράκη
Η φράση της μεγάλης ελληνίδας ζωγράφου και χαράκτριας θα μπορούσε να αποτελέσει όχι μόνο τον πληρέστερο ορισμό της Τέχνης, αλλά και ένα πορτρέτο της ίδιας, που έτσι, με τις τρεις αυτές λέξεις που σηματοδοτούν το ρόλο του καλλιτέχνη, βίωσε και η ίδια το δικό της ρόλο.
Μπορεί η Βάσω Κατράκη να κέρδισε διεθνείς βραβεύσεις και τον σεβασμό των ομοτέχνων της, ανήκει όμως σε κείνο το σπάνιο είδος ανθρώπων, που κέρδισαν ταυτόχρονα τον σεβασμό και την αγάπη του λαού τους. Σ’ αυτόν το λαό και τα πάθη του αφιέρωσε όλο το έργο της.
Γεννιέται το 1914 στο Αιτωλικό, ένα μικρό νησάκι που επικοινωνεί με μια παλιά πέτρινη γέφυρα με καμάρες με τη στεριά που οδηγεί στο Μεσολόγγι, και με μια δεύτερη με τον Αστακό. Η Βάσω Λεονάρδου – μετά το γάμο της Κατράκη – ζει όλη την ατμόσφαιρα των παιδικών της χρόνων στη λιμνοθάλασσα που αγκαλιάζει το νησί της. Βιώνει την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων του μόχθου, που αργότερα θα μετατραπεί μέσα της σε εικόνες που θα χαραχτούν στο ξύλο, την πέτρα και μετά θα αποτυπωθούν στο χαρτί. Εικόνες που την κάνουν αναγνωρίσιμη χαράκτρια από πολύ νωρίς.
Με έναν πατέρα που ψάλλει στην εκκλησία και τραγουδά στο σπίτι μαζεύοντας γύρω του τη γειτονιά να τον ακούσει, με δύο αδέλφια που ζωγραφίζουν και δύο χαρισματικές επίσης αδελφές, η Βάσω αναζητά το δρόμο της μέσα από ήχους , εικόνες και χρώματα που την καθορίζουν από παιδί.
Συνειδητοποιεί πως ο δρόμος της είναι η Τέχνη και εισάγεται στη Σχολή Καλών Τεχνών, με δασκάλους τον Παρθένη στη ζωγραφική και τον Κεφαλληνό στη χαρακτική. Αποφοιτά το ’40 και παντρεύεται τον Γιώργο Κατράκη. Μαζί του εντάσσεται στο ΕΑΜ.
Οι εικόνες της ήρεμης λιμνοθάλασσας μετατρέπονται τώρα μέσα της σε εικόνες των αγώνων και του πόνου του λαού. Ο λαός της αγωνίζεται και πονά κι εκείνη εγκυμονεί, για να γεννήσει με πόνους κι αυτή τα έργα της.
Η Κατοχή, η Αντίσταση, η Απελευθέρωση, ο Εμφύλιος, η Δικτατορία του ‘67, που την εξορίζει στη Γυάρο, αλλά μετά από διεθνή κατακραυγή αναγκάζεται να την ελευθερώσει… Το Πολυτεχνείο…
Όλα γίνονται εικόνα. Ένα συγκλονιστικό άσπρο μαύρο, που εντυπώνεται μια για πάντα στο μυαλό και στην ψυχή εκείνων που βλέπουν τα έργα της.
Δεν είναι απλά καταξιωμένη, είναι μεγάλη πια, με το ύψος του καλλιτέχνη που είναι αποδεκτός απ’ όλους και το έργο του, διαχρονικό, δεν φοβάται τον χρόνο, τον νικά.
Το Δεκέμβρη του 1988 ο θάνατος έρχεται απρόσμενα για κείνην. Ο άντρας της, ο Γιώργος Κατράκης, προχωρεί σε όλες τις διαδικασίες, για να γίνει ένα Μουσείο με τα έργα της στο Αιτωλικό, όπως θα το επιθυμούσε και η ίδια. Όμως ούτε και κείνος προλαβαίνει να δει το Μουσείο, πεθαίνοντας το 1994.
Τα παιδιά της, η Μαριάννα και ο Σπύρος, βλέπουν Το «Κέντρο Χαρακτικής Μουσείο Βάσως Κατράκη» να εγκαινιάζεται το 2006. Πέρα από το ότι στεγάζει πάνω από 400 έργα της, το μέγεθος αλλά και οι στόχοι του δικαιολογούν προσδοκίες για έκθεση έργων και άλλων καλλιτεχνών, αλλά και για λειτουργία εργαστηρίου χαρακτικής νέων χαρακτών.
Πέμπτη 22 Οκτωβρίου 2020 και το ταξίδι μας από τη Βέροια προς το Μεσολόγγι έχει σαν έναν από τον σημαντικότερους στόχους του την επίσκεψη στο Μουσείο της Βάσως Κατράκη.
Μπαίνουμε από την πέτρινη γέφυρα στο Αιτωλικό και βλέπουμε το Μουσείο σ’ έναν μικρό τεχνητό λόφο. Για καλή μας τύχη βρίσκουμε τον κ. Κώστα Καστανά, εκπαιδευτικό, που είναι ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου, πρόθυμο να μας ξεναγήσει, αν και δεν είναι αυτός ο ρόλος του.
Το Μουσείο ανήκει στο Δήμο Μεσολογγίου και δυστυχώς δεν έχει τύχει μέχρι τώρα της προσοχής και της φροντίδας που του αξίζει. Το τηλέφωνο δεν απαντά, προσωπικό που να στηρίξει τις πολλαπλές ανάγκες του δεν υπάρχει, και η παρουσία ενός ανθρώπου, όπως ο κ. Καστανάς, μπορεί να είναι συγκινητική – και τον ευχαριστούμε για το ενδιαφέρον και την προθυμία του – αποδεικνύοντας και έτσι την αφοσίωσή του στους στόχους του Μουσείου, ο εθελοντισμός όμως σε τέτοια σοβαρά θέματα πολιτισμού δεν είναι η λύση.
Με θέα τη λιμνοθάλασσα η αίθουσα υποδοχής μάς οδηγεί στους δύο μεγάλους εκθεσιακούς χώρους, που επιβάλλονται και υποβάλλουν..
Μια πέτρινη πλάκα από ψαμμίτη είναι η μήτρα από την οποία γεννήθηκε το έργο πάνω στο χαρτί και γύρω της τα εργαλεία της χαράκτριας είναι εκτεθειμένα πάνω σε πάγκο εργασίας.
Το άσπρο μαύρο – και κάποιες φορές χρωματικές παρενθέσεις – τονίζει με απόλυτη αφαιρετικότητα τις μορφές, που μεταδίδουν τις συναισθηματικές δονήσεις του σημαινόμενου μέσα από το σημαίνον της καλλιτέχνιδας! Η γλώσσα της Τέχνης! Σε καθηλώνει!
Ο κ. Καστανάς όμως θέλει να μας ξεκινήσει από τα πρώτα έργα της, για να φανεί η πορεία και η εξέλιξη του τρόπου έκφρασης της χάραξης από το ξύλο στην πέτρα.
Εδώ, στα πρώτα έργα, επικρατεί η ηρεμία της καθημερινότητας. Ψαράδες απλώνουν τα δίχτυα τους στη λιμνοθάλασσα, φαμίλιες της γειτονιάς – απλός και βασανισμένος κόσμος – αποτυπώνονται με την κάθετη διάταξη των μορφών της βυζαντινής αγιογραφίας.
Ακολουθούν τα πάθη του λαού στην Κατοχή και την Αντίσταση. Εδώ η τραγικότητα της απόδοσης μέσω της Τέχνης μεγεθύνει το πραγματικό γεγονός μετατρέποντάς το σε σύμβολο.
Δικτατορία. Όσο είναι εξόριστη στη Γυάρο ζωγραφίζει πάνω στην πέτρα. Τα βότσαλά της, που πάνω τους ζωγραφίζει με μαύρο μαρκαδόρο, αποτελούν καθημερινή άσκηση της Τέχνης της, με όσα μέσα διαθέτει πια, αλλά συνάμα αποτελούν και μηνύματα που στέλνει κρυφά, όταν μπορεί, στους δικούς της.
Οι μορφές της τώρα επιμηκύνονται περισσότερο, θυμίζοντας με τον μακρύ λαιμό τους τις επιδράσεις της Κυκλαδικής Τέχνης. Εδώ δεν έχουμε πια την απεικόνιση μόνο του ελλαδικού χώρου, αλλά τα σύμβολά της μετατρέπονται σε παγκόσμια.
Οι μορφές της υψώνονται προς τον ουρανό. Δεν είναι μόνο η σκλαβωμένη Ελλάδα, συμβολικοί ακρωτηριασμένοι κορμοί, που ασφυκτιούν στα συρματοπλέγματα που τους ζώνουν, δεν είναι μόνο οι φοιτητές του Πολυτεχνείου που γίνονται μια έκρηξη αγγίζοντας τον ήλιο… Είναι παντού πια ο πάσχων άνθρωπος, όπου γης, που η «Αντιγόνη» της προσπαθεί να του προσφέρει τη λύτρωση.
Φεύγουμε συγκινημένοι…
Δωρική, αγωνίστρια, μοναδική, αυτή και η αστραπή της Τέχνης της… Όταν δεις τα έργα της, εκείνα σ’ ακολουθούν για πάντα. Δε μπορείς παρά να νιώσεις πως η Βάσω Κατράκη άγγιξε το θείο δώρο της Τέχνης κι εσύ ήσουν ο εκλεκτός και τυχερός αποδέκτης αυτού του δώρου…
