“Λίγες σκέψεις για το πρόσφατο διάγγελμα του πρωθυπουργού” γράφει ο Μιχάλης Μπορνόβας
Μιχάλης Μπορνόβας
Παρακολουθώντας το πρόσφατο διάγγελμα του πρωθυπουργού, μου γεννήθηκαν κάποιες σκέψεις. Καταρχάς η πρώτη γενικότερη εντύπωση είναι ότι το κείμενο δεν είναι καθόλου “έκθεση ιδεών” -όπως καμώνεται ότι είναι- αλλά, αντίθετα, οι φράσεις και οι λέξεις του είναι προσεκτικά επιλεγμένες, αναδεικνύοντας έτσι το σαφές ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο μες στο οποίο σκοπεύει η κυβέρνηση να κινηθεί (και μες στο οποίο έχει κινηθεί ως τα τώρα) αλλά και δίνοντας αξία αλήθειας ή ψεύδους σε ορισμένες φράσεις ή προτάσεις, οι οποίες και καθορίζουν τα όρια του πεδίου δημόσιου διαλόγου. Έτσι αποφάσισα να το διαβάσω πιο προσεκτικά. Ας δούμε λοιπόν τα αποτελέσματα αυτής της πιο προσεκτικής ανάγνωσης.
1. «… Οφείλω να παρουσιάσω την κατάσταση με απόλυτη ειλικρίνεια. Να επισημάνω τους κινδύνους. Αλλά και να δείξω το δρόμο της άμυνας που πρέπει να ακολουθήσουμε. Με θεμέλιο τις συμβουλές της επιστήμης. Οδηγό, τα μέτρα της Πολιτείας. Και σταθερό μοχλό την πειθαρχία, γιατί η ατομική ευθύνη είναι η άλλη όψη της κοινωνικής αλληλεγγύης. »
Από το προοίμιο ήδη μαθαίνουμε ότι : α) Ό,τι λέει είναι αλήθεια, γιατί βασίζεται στην Επιστήμη β) Αυτός βάζει τους κανόνες με την εξουσία του και γ) Το καθήκον των πολιτών είναι να πειθαρχήσουν σ’ αυτούς τους κανόνες, αλλιώς θα χαρακτηριστούν αντικοινωνικοί.
2. «…Διαθέτουμε καινοτόμα συστήματα εντοπισμού και ιχνηλάτησης κρουσμάτων. Διαθέτουμε μεγαλύτερο αριθμό κρεβατιών εντατικής θεραπείας. Και πολύ περισσότερους γιατρούς και νοσηλευτές στα νοσοκομεία μας…»
Αυτό-απενοχοποιείται αυτός και η κυβέρνηση του από την δεύτερη κιόλας παράγραφο: α) Η λέξη “καινοτόμα” δηλώνει την δήθεν εργώδη προσπάθεια παρακολούθησης αλλά και συμμετοχής στο παγκόσμιο επιστημονικό γίγνεσθαι β) Η απόδοση αξίας αλήθειας-ψεύδους που έλεγα παραπάνω: 1) “μεγαλύτερο αριθμό κρεβατιών εντατικής θεραπείας” => μερικώς αληθές (αφού χωρίς προσωπικό τα κρεβάτια είναι άχρηστα) άρα αληθές. 2) “πολύ περισσότερους γιατρούς και νοσηλευτές” => ψευδές, το οποίο μέσω της επίκλησης του τρίπτυχου ειλικρίνεια-επιστήμη-εξουσία μετατρέπεται σε αληθές.
3. «… Με όχημα, δυστυχώς, την ίδια την κοινωνική ζωή: Τις καθημερινές επαφές μεταξύ μας και τις απλές συνήθειες του ελεύθερου χρόνου και της διασκέδασης…»
Αρχή δημιουργίας του πλαισίου μες στο οποίο θα κινηθεί παρακάτω. Η έννοια “κοινωνική ζωή” υφίσταται μια δείνωση, με μείωση του εύρους της, αφού οι “καθημερινές επαφές” δεν περιλαμβάνουν την εργασία, τη μετακίνηση, τα σχολεία αλλά ταυτίζονται με τις “απλές συνήθειες του ελεύθερου χρόνου και της διασκέδασης” .
4. «…Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι στις στιγμές της ανεμελιάς γινόμαστε πιο ευάλωτοι στον ιό. Αντίθετα, στα σχολεία, όπου τηρούνται σχολαστικά τα μέτρα, οι κίνδυνοι αποδεικνύεται ότι είναι πολύ μικρότεροι…»
Δεν υπάρχει βέβαια καμιά εργασία “ειδικών” που να μιλά για ευαλωτότητα στην ανεμελιά. Αυτή η αυθαίρετη δήλωση επαληθεύεται μέσω του τρίπτυχου που προανέφερα. Το ίδιο συμβαίνει και με την δήλωση για τα σχολεία. Η δημόσια ενημέρωση δεν τολμά να δείξει συγκεντρωτικά στοιχεία για τα σχολεία, γιατί τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά.
Η παράγραφος αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί εισάγει ευκρινέστερα το βιοπολιτικό πλαίσιο που επιχειρεί να θέσει το όλο διάγγελμα: Η ανεμελιά ταυτίζεται με την ανευθυνότητα: αν είστε ανέμελοι, είστε ανεύθυνοι και θ’ αρρωστήσετε. Παράλληλα ό,τι μέτρο εφαρμόζει η κυβέρνηση είναι σωστό ακόμα και αν η πραγματικότητα το ακυρώνει: η κυβέρνηση έχει δίκιο, που “επαληθεύεται” από την Επιστήμη και επιβάλλεται δια της εξουσίας της.
5. «…καθώς δεν αποτελεί επιλογή μου ένα γενικό «lockdown» …»
Αυτό του “μου” δεν μπήκε κατά λάθος. Δηλώνει την προνεωτερική αντίληψη περί διακυβέρνησης του πρωθυπουργού και της παράταξης του: ο πρωθυπουργός είναι ένας απόλυτος μονάρχης, ο οποίος, ναι μεν συμβουλεύεται τους “ειδικούς” αλλά αποφασίζει μόνος του. Αυτό εξηγεί επίσης το περιεχόμενο της έννοιας “επιτελικό κράτος”.
6. «…Να συνεχίσουμε, δηλαδή, τους ρυθμούς της ζωής μας αλλά με βάση τους κανόνες που υποδεικνύουν οι ειδικοί…»
«…Αυτά έχουν περιορισμένο κόστος για την οικονομία. Προσφέρουν, όμως, τεράστιο κέρδος στη συλλογική ευημερία…»
Εδώ δεν γίνεται απλώς επίκληση της αυθεντίας της γνώσης των “ειδικών” για επαλήθευση αλλά δηλώνεται απερίφραστα ότι αυτή η αυθεντία είναι που θα καθορίσει τι σημαίνει “συνεχίζουμε τους ρυθμούς της ζωής μας” = ποιος θα είναι ο τρόπος που θα ζούμε. Και επειδή και προηγουμένως, με την ανεμελιά(=ελεύθερος χρόνος) και τα σχολεία(=παραγωγικότητα) έχει δηλωθεί η προτεραιότητα της οικονομίας έναντι της ευημερίας των πολιτών, έρχεται άλλος ένας αμφίσημος όρος να επιβεβαιώσει αυτήν την επιλογή: η “συλλογική ευημερία”. Μοιάζει να έχει θετικό πρόσημο αλλά σύμφωνα με το “φιλελεύθερο” δόγμα που πρεσβεύει ο πρωθυπουργός-κατά δήλωση του- συλλογική ευημερία νοείται η οικονομική ευρωστία. Της χώρας όμως, όχι των πολιτών. Εν ολίγοις η ευρωστία των δεικτών, των αριθμών. Όπως είχε πει κι ένας άλλος φιλελεύθερος πολιτικός (Γ. Παπανδρέου πρεσβύτερος): οι αριθμοί ευημερούν, οι πολίτες δυστυχούν.
7. «…να μειωθούν οι μετακινήσεις και οι βραδινές συναθροίσεις, που ευνοούν την μετάδοση του ιού. Με λιγότερη διασκέδαση, ίσως, για λίγο. Αλλά με περισσότερη υγεία για πολύ καιρό. Μια πρόβλεψη που ήδη ισχύει, άλλωστε, σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και περιφέρειες. Και ο πρώτος απολογισμός είναι ενθαρρυντικός…»
Άλλη μια επίκληση του προειρηθέντος επαληθευτικού τρίπτυχου: θα ήθελα κι εγώ να διαβάσω την εργασία που τεκμηριώνει ότι “οι βραδινές μετακινήσεις και οι βραδινές συναθροίσεις, ευνοούν την μετάδοση του ιού”. Θα ήθελα κι εγώ να δω αυτά τα στοιχεία που επαληθεύουν ότι “ο πρώτος απολογισμός είναι ενθαρρυντικός”. Δεν νομίζω όμως ότι θα μπορέσω στον αληθινό κόσμο.
Το πιο σημαντικό όμως σ’ αυτήν την παράγραφο είναι το αντιθετικό σχήμα “λιγότερο-περισσότερο”. Ένα σχήμα που διαφεύγει της προσοχής, αφού κρύβεται πίσω από την επίφαση της προφορικότητας του λόγου. Το “λιγότερη διασκέδαση”, έμπλεο χρηστοήθειας, δηλώνει απλώς την εκχώρηση της διαχείρισης του ελεύθερου μας χρόνου. Δηλαδή του μοναδικού εκείνου κομματιού της ζωής μας, που μας επιτρέπει τον αυτοπροσδιορισμό και την ανάπτυξη της προσωπικότητας μας ως άνθρωποι. Ο πολίτης, λοιπόν, δεν χρεώνεται απλώς το οικονομικό κόστος της πανδημίας (όπως όλοι νιώθουμε στο πετσί μας) αλλά καλείται να πληρώσει και το υψηλό τίμημα της εκχώρησης της αυτονομίας του και της αποδοχής του ετεροπροσδιορισμού του: θα πηγαίνεις στη δουλειά, θα ψωνίζεις τα αναγκαία, θα επιστρέφεις σπίτι, θα παρακολουθείς τον εξουσιαστικό λόγο στην τηλεόραση και θα κοιμάσαι για να πας στη δουλειά. Μια οργουελική δυστοπία δηλαδή.
Από την άλλη το “περισσότερη” συντασσόμενο με το “υγεία” δεν είναι αθώο. Κατ’ αρχήν φαίνεται να μπήκε εκεί για να υπηρετήσει το αντιθετικό σχήμα χάριν της προφορικότητας του λόγου. Αλλά η υγεία ενός ατόμου δεν είναι ποσοτικό μέγεθος. Είναι καλή ή είναι κακή. Όταν όμως μιλάμε για υγεία της κοινωνίας τότε όντως μιλάμε για ποσοτικό μέγεθος. Ένα μέγεθος που μπορεί να μετρηθεί και εκφράζεται με διάφορους δείκτες. Όταν λοιπόν ο πρωθυπουργός μιλά για “συλλογική ευημερία” και “περισσότερη υγεία” δεν το κάνει τυχαία. Δεν ενδιαφέρει αν θα πεθάνουν κάποιοι, φτάνει αυτό να μην επηρεάσει τους δείκτες, τους αριθμούς που βρίσκονται κάτω από την διαρκή κρίση των Αγορών. Και τους οποίους, στο μέτρο του δυνατού, μπορεί και να τους “πειράξουμε” και λίγο. Το αν εσύ θα πεθάνεις είναι δική σου ευθύνη: είναι η διαβόητη ατομική ευθύνη.
8. «… Η μάσκα είναι το εμβόλιο πριν το εμβόλιο…»
Από την αρχή της πανδημίας ήμουν -και εξακολουθώ να είμαι- ένθερμος υποστηρικτής της χρήσης μάσκας-ακόμα και σε εξωτερικούς χώρους αν χρειάζεται. Η δήλωση όμως αυτή του πρωθυπουργού είναι υποβολιμαία. Δίνει μια αξία σε ένα μέτρο, που δεν την έχει. Η χρήση μάσκας χωρίς την τήρηση αποστάσεων στους εργασιακούς χώρους, τα ΜΜΜ και τα σχολεία, δεν αρκεί. Και σίγουρα δεν ενέχει θέση εμβολίου. Σκοπός είναι πάλι η αποποίηση ευθυνών, η επίκληση της ατομικής ευθύνης όταν έλθει η αποτυχία.
9. «…Η όξυνση του προβλήματος, όμως, απαιτεί μεγαλύτερη ένταση. Ιδίως στην κατεύθυνση των επιχειρηματιών που παρανομούν στο χώρο της διασκέδασης. Εκεί, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί θα εξαντλήσουν κάθε αυστηρότητα. Γιατί η υγεία δεν μπορεί να θυσιάζεται στο βωμό του κέρδους κάποιων ασυνείδητων…»
Οι εργοδότες με πολυπληθείς εργαζόμενους δεν θα θυσιάσουν την υγεία στον βωμό του κέρδους ως ασυνείδητοι, εάν τους πουν να φορούν μάσκες με δική τους ευθύνη (των εργαζόμενων δηλαδή). Γιατί η μάσκα είναι εμβόλιο…
Αλλά στο χώρο της διασκέδασης τα πράγματα είναι αλλιώς…
10. «…Θα μπορούσαμε να περιμένουμε; Ίσως, καθώς η κατάσταση εδώ παραμένει συγκριτικά καλύτερη από άλλες χώρες. Όμως εξαρχής αποφασίσαμε να κινούμαστε προληπτικά. Κι αυτό αποκτά πρόσθετη σημασία τώρα, ενόψει της περιόδου των Χριστουγέννων…»
Εδώ ευθέως μας λέει ο πρωθυπουργός ότι α) Κριτήριο επιτυχίας είναι η σύγκριση δεικτών με άλλες χώρες β) Αφού δεν είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε τομές σε εργασιακό και οικονομικό επίπεδο, προτιμάμε την επιβολή κατασταλτικών μέτρων προκειμένου να προστατεύσουμε την Αγορά -ιδιαίτερα την σημαντική χριστουγεννιάτικη περίοδο- και όχι την οικονομία και την κοινωνία per se.
11. «…Η εξάπλωση του ιού εντοπίζεται κυρίως μεταξύ των νέων. Και εστιάζεται στις ώρες και στους τόπους όπου συγκεντρώνονται…»
Μια αληθής πρόταση εκπεφρασμένη με τέτοιον τρόπο ώστε να παρουσιάζει πολλές αμφισημίες, διότι: α) Οι νέοι είναι όντως εκείνο το πληθυσμιακό κομμάτι με την μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα β) Μέχρι πρότινος τεστ γίνονταν μόνο σε ασθενείς. Δεδομένου ότι η πλειοψηφία των μολυσμένων νέων είναι ασυμπτωματικοί και ότι τα τεστ τώρα πολλαπλασιάστηκαν είναι λογικό να καταγράφονται περισσότεροι νέοι. γ) Οι ώρες επιμόλυνσης δεν μπορούν να προσδιοριστούν. δ) Οι τόποι συγκέντρωσης των νέων είναι 1)Τα σχολεία 2) Τα πανεπιστήμια 3) Οι εργασιακοί χώροι 4) Τα ΜΜΜ 5) Τα κέντρα διασκέδασης. Εδώ, σε συνδυασμό με τη συνέχεια του διαγγέλματος, γίνεται σαφές ότι η ενοχή βαραίνει το (5) ενώ αγνοούνται τα άλλα τέσσερα.
12. «…Κατανοώ τους πρωτοετείς φοιτητές που πέρασαν έναν δύσκολο χειμώνα και θέλουν να γλεντήσουν. Όπως γνωρίζω ότι και το αίμα των μαθητών βράζει…»
«…θα ήταν καλό να μετατρέψετε την ορμή σας σε ευθύνη…»
«…να γίνετε τελικά εσείς παραδείγματα πειθαρχίας για τους μεγαλύτερους.
Αυτό, άλλωστε, σημαίνει και η νεανική αμφισβήτηση του συντηρητικού ατομισμού. Γνήσια πρόοδος και αληθινός ριζοσπαστισμός…»
Πραγματικά το ωραιότερο σημείο του διαγγέλματος. Μνημείο βιοπολιτικού καλουπώματος και απόπειρας ιδεολογικής χειραγώγησης, με όρους γηραιού επαρχιώτη γυμνασιάρχη της δεκαετίας του ’50.
Ιδιαίτερα εκείνη η μετατροπή της ορμής σε ευθύνη θα οδηγήσει πολλούς ειδικούς ψυχικής υγείας σε αυτοχειριασμό.
13. «…Γιατί για πρώτη φορά από την αρχή αυτής της περιπέτειας φαίνεται στον ορίζοντα η προοπτική να διαθέτουμε ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο. Και η κυβέρνηση έχει φροντίσει να το προμηθευτούμε εγκαίρως και να το διαθέσουμε σε όλους, με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα…»
Στα σκοτεινά βαδίζουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε. Όσοι παρακολουθούν το θέμα γνωρίζουν ότι το εμβόλιο δεν είναι κοντά. Πιθανόν το επόμενο καλοκαίρι. Κι έχουμε χειμώνα μπροστά μας.
14. «…Είμαι σίγουρος ότι θα τα καταφέρουμε ξανά.»
No comment.
Εν κατακλείδι, το διάγγελμα δεν είναι απλώς η ανακοίνωση των μέτρων που λαμβάνει η κυβέρνηση για τη διαχείριση της πανδημίας. Είναι παράλληλα και δηλωτικό των προθέσεών της να συνεχίσει να τροποποιεί τους όρους του παιχνιδιού, να θέτει στενότερα πλαίσια, με αφορμή την πανδημία.
Από την αρχή της παρούσας διακυβέρνησης δηλώθηκε ευκρινώς ότι ο μόνος άξονας, γύρω από τον οποίο θα ασκηθεί η πολιτική της, είναι η “Ανάπτυξη”. Όρος ασαφής, που επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Εξειδικεύοντας, έγινε φανερό ότι αυτή η ανάπτυξη επιτυγχάνεται με τις μεγάλες επενδύσεις. Οι πολίτες και η κοινωνία δεν φέρνουν ανάπτυξη, οφείλουν όμως να την υπηρετούν. Έτσι οι πολίτες δεν χρειάζεται να συμμετέχουν στο πολιτικό γίγνεσθαι ή να αναπτύσσουν ξεχωριστή προσωπικότητα και πρωτοβουλία, πρέπει όμως να διαθέτουν φυσική υγεία και να παραμένουν παραγωγικοί. Στην ουσία οι πολίτες αποτελούν ένα απόθεμα εργατικού δυναμικού, που καταναλώνεται κατά περίπτωση, προκειμένου να επιτευχθεί η ανάπτυξη των μεγάλων επενδύσεων. Αυτές οι μεγάλες επενδύσεις θα φέρουν κέρδη στους κεφαλαιούχους τους, τα οποία θα βελτιώσουν τους οικονομικούς δείκτες άρα και την εικόνα της οικονομίας, όπερ και ζητούμενο.
Οι ζημίες που επιφέρει μια κρίση -σήμερα η πανδημία- οφείλουν να καλύπτονται από το μόνο αποδεκτά καταναλώσιμο απόθεμα -τους πολίτες- προκειμένου να μην διαταραχτεί η διαδικασία των μεγάλων επενδύσεων και άρα της ανάπτυξης. Έτσι καλούμαστε όχι μόνο να πληρώσουμε το οικονομικό κόστος της πανδημίας αλλά, με την ευκαιρία, να περιστείλουμε και τις προσωπικές μας ελευθερίες και την αυτοδιαχείριση της σφαίρας του προσωπικού, προκειμένου να ταιριάζουμε καλύτερα στο μοντέλο του καταναλώσιμου αποθέματος εργατικού δυναμικού. Αυτό μας είπε με λίγα λόγια και με συγκαταβατικό, πατρικό ύφος ο πρωθυπουργός με το διάγγελμα του.
Τα είπα και αμαρτίαν ουκ έχω (και γράμματα γνωρίζω, που έλεγαν και οι παλιοί).
