Πόλεμος… “O βίαιος διδάσκαλος” γράφει η Μαρία Κωνσταντάκου

«Μια άδικη ειρήνη είναι προτιμότερη από έναν δίκαιο πόλεμο» (Κικέρων).

Μαρία Κωνσταντάκου

Ο άνθρωπος διαχρονικά πείθεται και υποτάσσεται αδιαμαρτύρητα σε τρεις εξουσίες: Στην εξουσία του αληθινού, την εξουσία του καλού και την εξουσία του ωραίου. Εντούτοις, στις μέρες μας επωάζονται φαινόμενα και ευδοκιμούν ανθρώπινες συμπεριφορές που ακυρώνουν τις παραπάνω παραδοσιακές  αξίες. Τείνει, δηλαδή, να κυριαρχήσει το νόθο, το κακό και το άσχημο. Τα στοιχεία αυτά συγκροτούν τον πυρήνα του πολέμου που ως φαινόμενο κλυδωνίζει το κοινωνικό σώμα και κλονίζει ανεπανόρθωτα την ισορροπία σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου.

Ο πόλεμος ως φαινόμενο κατέστη μόνιμος συνοδός του ανθρώπου στην πορεία του μέσα στο χώρο και το χρόνο. Ιστορικά θεωρούνταν ως το πιο τελέσφορο μέσο επίλυσης των διακρατικών διαφορών και επιβολής της κυριαρχίας των ισχυρών. Οι Περσικοί πόλεμοι και οι εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην αρχαία Ελλάδα, οι Σταυροφορίες κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων,  καθώς και οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι στα νεότερα χρόνια αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα πολεμικών συρράξεων που στιγμάτισαν ανεξίτηλα τις αντίστοιχες χρονικές περιόδους. Ως απότοκο των βίαιων αυτών συγκρούσεων αμέτρητοι νεκροί και σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές καταστροφές.

 Στην προσπάθειά μας να ανιχνεύσουμε όλες τις συνιστώσες που πλέκουν τον ιστό του πολέμου αβίαστα οδηγούμαστε στην διαπίστωση πως «ΠΟΛΕΜΟΣ είναι:

• Η απελευθέρωση των πιο πρωτόγονων ενστίκτων του ανθρώπου και η επιστροφή αυτού στην πρωτόγονη βαρβαρότητα.

• Η αδυναμία του ανθρώπου να κυριαρχήσει πάνω στην έμφυτη και γενετικά προγραμματισμένη επιθετικότητά του και στον υπέρμετρο ατομικισμό του.

• Η αδιαφορία για τον άλλο, τις απόψεις του, τα συμφέροντά του.

• Ο φόβος του ξένου και η απόρριψη αυτού με βίαια μέσα.

• Η αδυναμία επικοινωνίας και κατανόησης μεταξύ των λαών.

• Η ψευδαίσθηση της υπεροχής και της αυτάρκειας ενός λαού απέναντι σε κάποιον(ους) άλλον (ους) λαό (ους).

• Η αδυναμία των φορέων κοινωνικοποίησης (όλων των λαών και συστημάτων του κόσμου)να διαπαιδαγωγήσουν και να μορφώσουν τα νέα μέλη πάνω στις αρχές της ισοτιμίας , της ηθικής, του σεβασμού των δικαιωμάτων των άλλων.

• Η αδυναμία των ανθρώπων να αντιληφθούν την «κοινή γήινη ρίζα» της ταυτότητάς τους, τα κοινά προβλήματα, το κοινό μέλλον, την κοινή τύχη- τέλος τους.

• Οι ταυτότητες που μας επιβάλλουν οι διάφορες θρησκείες, ιδεολογίες, φιλοσοφικά συστήματα, πατρίδες.

• Ο εθνικός «ναρκισσισμός» και η εθνική «αυταρέσκεια».

• Η κυριαρχία των ανορθολογικών δυνάμεων επί της λογικής.

• Η απουσία αισθητικής και ο συμβιβασμός με τις δυνάμεις του άσχημου και του κακού.

• Η δικαίωση και η αποδοχή της αξίας της «δύναμης» και του δικαίου του «δυνατού».

• Η άρνηση της ζωής, της λογικής, του πολιτισμού και της δημοκρατίας και

Επειδή

• Η λογική, ο πολιτισμός και η δημοκρατία είναι γνωρίσματα και δημιουργήματα του ανθρώπου, ο

Πόλεμος

• είναι Η ΑΡΝΗΣΗ του ίδιου του ΑΝΘΡΩΠΟΥ» (Ηλίας Γιαννακόπουλος, «Πρωινός Λόγος»).

Αναζητώντας τους παράγοντες που συντελούν στην έξαρση του πολέμου διαπιστώνουμε πως είναι τόσο ενδογενείς (γονιδιακή προέλευση του κακού) όσο και εξωγενείς.

Εθνικισμός και πατριωτισμός

«Πατριωτισμός είναι όταν προέχει η αγάπη για το λαό σου· εθνικισμός είναι όταν προέχει η έχθρα για τους άλλους λαούς» (Σαρλ Ντε Γκολ).

 Ως πατριωτισμός ορίζεται το αίσθημα της αγάπης και της υπερηφάνειας για την πατρίδα. Ταυτίζεται, κυρίως, με την έννοια της φιλοπατρίας χωρίς να συνοδεύεται από τις αρνητικές αξιολογήσεις, το μίσος και την περιφρόνηση που χαρακτηρίζουν τον εθνικισμό σε οποιαδήποτε εκδοχή του.

Ο εθνικισμός ως πολιτική ιδεολογία έκανε την εμφάνισή του τον 18^ο αιώνα και εκφράστηκε έντονα κατά τη διάρκεια τις Γαλλικής Επανάστασης. Εκείνη τη χρονική περίοδο ο εθνικισμός είχε δημοκρατικό χαρακτήρα και τόνιζε την ιδιότητα του πολίτη να ανήκει στο έθνος- λαό. Στα τέλη του 19^ου αιώνα, όμως, η σημασία του εθνικισμού και της έννοιας του έθνους άλλαξαν. Η δημοκρατία παραγκωνίστηκε, η ιδιότητα του πολίτη υποβαθμίστηκε και ο λαός διαχωρίστηκε από το έθνος.

Στη σύγχρονη εποχή, πολλά κράτη αντιμετωπίζουν στο εσωτερικό τους ποικίλα προβλήματα τόσο οικονομικής όσο και κοινωνικής φύσης. Η επιθυμία για εξομάλυνση των αρνητικών αυτών καταστάσεων συνεπάγεται την αδήριτη ανάγκη για ανάδειξη της εθνικής ενότητας και την αντιμετώπιση εξωτερικών εχθρών είτε πραγματικών είτε φανταστικών. Μπροστά στον «κίνδυνο» η κοινότητα ενισχύει την επιθετικότητα της και εγείρει τείχη.

«Ο πόλεμος δεν καθορίζει ποτέ το ποιος έχει δίκιο· καθορίζει μόνο το ποιος θα επιζήσει» (Μπέρτραντ Ράσελ).

Συνάμα, αναμοχλεύονται πάθη, έρχονται στο φως παλαιότερες αντιπαραθέσεις και αναβιώνουν έχθρες. Στη βάση αυτή προβάλλει και ο καθοριστικός ρόλος της σύγχρονης προπαγάνδας η οποία με διάφορα «εργαλεία», όπως την συνθηματολογία, την υπερβολή και το ψέμα δρα στο θυμικό του ανθρώπου, σαγηνεύοντας και υπνωτίζοντας τον ίδιο και περαιτέρω αποπροσανατολίζοντας τα πλήθη και οδηγώντας τη μάζα σε κατάσταση πλήρους παροξυσμού, φανατισμού και αχαλίνωτης υστερίας· στοιχεία που συνυφαίνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο ευδοκιμούν οι πολεμικές αντιπαραθέσεις.

Ο θρησκευτικός φανατισμός

Ιστορικά υπήρξε μια πληθώρα πολεμικών συγκρούσεων θρησκευτικού περιεχομένου, με κυριότερες την Εικονομαχία, τις Σταυροφορίες και την αποτρόπαια σφαγή της νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου. Στο όνομα του Θεού, του σεβασμού προς εκείνον και σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της «καθαρότητας» της θρησκείας έθνη οδηγήθηκαν σε ανθρωποθυσίες και θηριωδίες που είχαν ως έκβαση το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων.

Η αναβίωση στις μέρες μας των θρησκευτικών αυτών φρικαλεοτήτων του παρελθόντος έχει ως απότοκο τη διόγκωση του φαινομένου του φονταμενταλισμού. Έχοντας ως πεδίο αναφοράς την προσκόλληση στην ιερότητα των θρησκευτικών κειμένων και την εμμονή στα αρχέγονα θρησκευτικά βιώματα πυροδοτείται ο δογματισμός και η μισαλλοδοξία, που νομοτελειακά οδηγούν σε βίαιες συγκρούσεις.

Η αξία της ειρήνης

  Η αξία της ειρήνης είναι πασίδηλη και κάθε προσπάθεια προάσπισης εκείνης αποτελεί απαραίτητο βήμα για τον άνθρωπο του 21^ου αιώνα.

Πρωτίστως, οι θετικές ωφέλειες της ειρήνης αντικατοπτρίζονται σε ατομικό επίπεδο, δρώντας θεραπευτικά σε όλες τις υποστάσεις της ανθρώπινης φύσης. Αναντίρρητα, η ποιότητα του εσωτερικού κόσμου είναι συνάρτηση του εξωτερικού περιβάλλοντος και των ερεθισμάτων που δέχεται το άτομο από εκείνο. Ο άνθρωπος ως οντότητα από τη φύση του επιδιώκει –πότε συνειδητά και πότε ασυνείδητα- την εξασφάλιση όλων εκείνων των προϋποθέσεων που συνιστούν τους πυλώνες για την επίτευξη της ολοκλήρωσής του. Η ψυχοσυναισθηματική ισορροπία, η συναισθηματική σταθερότητα και γενικότερα η εσωτερική ευρυθμία αποτελούν τα βασικά θεμέλια της αυτοπραγμάτωσης του.

Ζώντας το άτομο μέσα σε ένα κλίμα ειρήνης διακατέχεται από το αίσθημα της ασφάλειας και της βεβαιότητας, αποκαθιστώντας κατά αυτόν τον τρόπο τον τραυματισμένο ψυχικό του κόσμο. Γίνεται κυρίαρχος του εαυτού του, δαμάζοντας ως ένα βαθμό τις άλογες δυνάμεις και τα πάθη του ασυνείδητου.

Δεν είναι ήσσονος σημασίας η συμβολή της ειρήνης στην εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η δημοκρατία δε συνιστά μια μόνιμη σταθερά αλλά μια διαδικασία «εν τω γίγνεσθαι». Το οξυγόνο της είναι οι πολίτες της. Προκειμένου όμως να λειτουργήσει σωστά προαπαιτείται η ελευθερία των πολιτών, τόσο εσωτερική όσο και εξωτερική.

Η ειρήνη από τη φύση της συνεπάγεται την αβίαστη ώσμωση ιδεών και την ενίσχυση του εποικοδομητικού διαλόγου. Έτσι, ενισχύεται ο πολυφωνικός χαρακτήρας της κοινωνίας. Παράλληλα, μέσα σε ένα κλίμα ειρήνης ευνοείται η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων , ακυρώνοντας τις αγκυλώσεις και τα στερεότυπα του παρελθόντος. Επιτυγχάνεται η αποδέσμευση του ατόμου από τα δεσμά που τον εγκλωβίζουν στα αδιέξοδα τείχη ενός αρρωστημένου ναρκισσισμού, ο δογματισμός και ο φανατισμός εξοστρακίζονται και στη θέση τους ανθοφορούν οι ανθρωπιστικές αρετές του σεβασμού και της φιλαλληλίας.

Προτάσεις

Βασικός παράγοντας για την εξασφάλιση μιας διαρκούς ειρήνης στο παγκόσμιο προσκήνιο  είναι η συνειδητοποίηση από το άτομο της θέσης του στο κοινωνικό σύνολο. Είναι αδιαφιλονίκητο το γεγονός ότι η βελτίωση της κοινωνίας έχει ως αφετηριακό άκρο τη βελτίωση του κάθε ατόμου χωριστά. «Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες εγώ μονάχος θα σώσω τον κόσμο» πρέσβευε ο Καζαντζάκης.

Η συνειδητοποίηση του πεπερασμένου της ανθρώπινης ύπαρξης και της ατέλειας του ανθρώπινου είδους ως προσωρινοί ένοικοι του πλανήτη δεν πρέπει να μας τρομάζει. Έχοντας επίγνωση της κοινής μοίρας και του τραγικού τέλους  που μας συνδέει θα οδηγήσει στη γνώση των ορίων καθώς και στον επαναπροσδιορισμό στόχων και επιδιώξεων. Τα κοινά προβλήματα είναι πολλά, χιλιάδες νήματα μας συνδέουν με τους άλλους και γι αυτό το λόγο δεν αρκούν οι μοναχικοί δρόμοι για την υπέρβαση των εμποδίων που φράσσουν το μονοπάτι προς την εξέλιξη και την πρόοδο.  Η συνειδητοποίηση, λοιπόν, όλων των παραπάνω  θα συντελέσει στη διαμόρφωση μιας φιλοσοφίας ζωής στην οποία η ειρήνη θα κατέχει δεσπόζουσα θέση.

Εν κατακλείδι, από τις παραπάνω διαπιστώσεις τεκμαίρεται πως η ειρήνη ως ανθρώπινη συμπεριφορά  και κοινωνική κατάσταση αποτελεί το βάθρο για την ανύψωση του ατόμου στο ανώτερο στάδιο της ανθρώπινης υπόστασης. Τη γνωστή φράση « Si vis pacem, para bellum» οφείλουμε να αντικαταστήσουμε με την άποψη «αν επιθυμείς ειρήνη προετοίμαζε δικαιοσύνη» (Καντ). Ειδάλλως το γλυπτό «Ο στοχαστής» του Ροντέν θα παρακολουθεί με λύπη την έκπτωση του ανθρώπου και την αιώνια υποδούλωσή του στα νοσηρά κελεύσματα του πολέμου.

«Κανένας δεν είναι τόσο ανόητος ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη» (Ηρόδοτος).