Νίκος Τερζής “Κεντώντας μαντήλια ή σουδάρια” – Εγκαίνια μιας καυστικής έκθεσης, πορτρέτο της σημερινής Ελλάδας

Δήμητρα Σμυρνή

Θεσσαλονίκη, ArtNoise. Ο Νίκος Τερζής, ζωγράφος, χαράκτης, βραβευμένος σε παγκόσμιους διαγωνισμούς, λαμπρό τέκνο της διασποράς, με τη ζωή του στη Στοκχόλμη, όπου μόνιμα κατοικεί  και την καρδιά του στην Ελλάδα, εκθέτει την καινούρια δουλειά του με τίτλο “Κεντώντας μαντήλια ή σουδάρια”, παντρεύοντας τη γοητεία της ελληνικής παράδοσης με τη σκληρή πραγματικότητα της σημερινής Ελλάδας.

Στην έκθεση που εγκαινιάστηκε χθες, ο καλλιτέχνης, μέσα σ’ ένα πλήθος επισκεπτών μυημένων στην Τέχνη, ανάμεσα σε ομότεχνους αλλά και φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου, έδωσε τη δική του οπτική πάνω στα πράγματα, με τρόπο αιχμηρό, καυστικό, τολμηρό και βαθιά ανατρεπτικό.

Η Ελλάδα του σήμερα μέσα από την εικαστική του ματιά έγινε πενήντα κεντημένα από τον ίδιο μαντήλια, πάνω σε δικά του σχέδια, που, από σύμβολα πόνου και αποχαιρετισμού των ξενιτεμένων, μετατρέπονται σε αποκαλυπτικά σύμβολα των όσων συμβαίνουν στον τόπο μας.

Μια σύγχρονη κιβωτός, μέσα στον κατακλυσμό της οικονομικής κρίσης αγωνιά μόνο για την Τράπεζα, και τη σώζει, αφήνοντας τους ανθρώπους της χώρας έρμαια στην καταστροφή. Ανάμεσα στον άνθρωπο και το χρήμα προτεραιότητα για την Ελλάδα των μνημονίων, αλλά και για την Ευρώπη του 21ου αιώνα, έχει το χρήμα.

Πιο πέρα δάφνες αγκαλιάζουν ένα άλλο σύμβολο, μια… καρέκλα, αναβαθμίζοντάς την σε υπέρτατο αξιακό ελλαδικό λογότυπο.

Ένα παντελόνι δείχνει με πόνο τις άδειες του τσέπες να στάζουν αίμα και πιο πέρα οι μίζες βρίσκουν τον τρόπο τους να στείλουν το μήνυμά τους μέσα από την Τέχνη.

Λόγος εικαστικός σκληρός, κοφτερός, που ισορροπεί ανάμεσα στο τραγικό και το και το κωμικό θαυμαστά, αλλά και συνάμα τρυφερός, όταν κεντά ένα μικρό κόκκινο τριαντάφυλλο στη μια  άκρη του μαντηλιού γράφοντας στην άλλη “Γιάννη μου το μαντήλι σου”. Τις αλλεπάλληλες εικόνες που κινητοποιούν το νου και την ψυχή έρχεται να συμπληρώσει ένα δρώμενο που μ’ αυτό ο καλλιτέχνης θέλησε να  ολοκληρώσει το μήνυμά του.

Φοιτητές της Σχολής φεύγουν για την ξενιτιά, κουβαλώντας ο καθένας τη βαλίτσα του, δεμένοι με πολύχρωμα νήματα, που συμβολίζουν τον ομφάλιο λώρο με την πατρίδα. Τα νιάτα της πατρίδας ξενιτεύονταν και ξενιτεύονται και σήμερα, σπάζοντας τον ομφάλιο λώρο και αφήνοντας τη μάνα πατρίδα ορφανή…

Ο ποιητής Σπύρος Μαλγαρινός ανεβασμένος πάνω σε εύθραστη στριφογυριστή σκάλα διαβάζει -καθώς τα παιδιά φεύγουν και παίρνουν μαζί τους κι από ένα σουδάρι –  Μπρεχτ, Σαχτούρη, Πατρίκιο, Βρεττάκο, Αλεξάνδρου, αλλά μαζί κι ένα δικό του ποίημα. Σιωπή. Μόνες η ποίηση, η ξενιτιά κι ο αποχαιρετισμός…

Κι ο θόρυβος ξαναρχίζει, η σιωπή σπάζει. Όλοι κάτι έχουν να πουν στον Νίκο Τερζή. Εκείνος περιφέρεται ανάμεσά τους με τη λάμψη που δίνει η συγκίνηση της επικοινωνίας του πομπού με τον δέκτη του, η αποδοχή.

Ο ίδιος μιλά στη  faretra.info για τη σύλληψη της ιδέας αυτής της έκθεσης αλλά και  για την πραγμάτωσή της, για την Ελλάδα της ξενιτιάς, που διώχνει τα παιδιά της, για την Ελλάδα της οικονομικής αλλά και της ηθικής κρίσης, για τη δική του μάνα πατρίδα, όπως τη λέει.

Νίκος Τερζής: “Η ιδέα αυτής της έκθεσης ξεκίνησε εδώ και τρία χρόνια. Βλέποντας τον κόσμο να φεύγει από την Ελλάδα, προσπάθησα να βρω έναν τρόπο να μπορέσω να το εκφράσω. Σκέφτηκα τις γιαγιούλες στο χωριό, τη μάνα Ελλάδα που διώχνει τα παιδιά της. Προσπάθησα, λοιπόν, να βρω ένα σύμβολο μέσα από το οποίο να εκφράσω αυτήν τη σύλληψη. Έτσι, βρήκα το μαντήλι.

Το μαντήλι ανήκει στην ελληνική παράδοση. Το μαντήλι σιγά-σιγά εξελίχθηκε σε σουδάριο. Βλέποντας τον κόσμο να φεύγει τον αποχαιρετάμε κουνώντας το μαντήλι, κλαίγοντας σκουπιζόμαστε με το μαντήλι, πεθαίνουμε, αποχαιρετισμός με το νεκρικό μαντήλι, το σουδάριο. Φεύγοντας κανείς από την πατρίδα, το μαντήλι του αποχαιρετισμού μετατρέπεται σε σουδάριο, γιατί τον αποχαιρετά η μάνα πατρίδα.

Στο δρώμενο που είδατε πριν από λίγο, πέρα από τα εκθέματα, όλα αυτά τα νήματα που χρησιμοποίησα συμβολίζουν τον ομφάλιο λώρο του κόσμου, κυρίως νέων, που φεύγει από τη χώρα. Μετά από χρόνια είμαστε περήφανοι που τα παιδιά αυτά πρόκοψαν εκεί έξω, όμως τα παιδιά αυτά έφυγαν για πάντα και ο ομφάλιος λώρος έσπασε κι αυτός για πάντα. Και κείνη που μένει ορφανή είναι η μάνα πατρίδα.

Τα μαντήλια τα κέντησα μόνος μου. Στην αρχή πήρα μαθήματα από τις δυο θείες μου. Η μία δυστυχώς έχει πεθάνει, η αγωνίστρια που ήταν φυλακισμένη στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ. Η άλλη θεία ήταν μοδίστρα και ήξερε καλά το ράψιμο και το κέντημα. Κεντήσαν 3-4 μαντήλια μέχρι να μάθω κι εγώ και το συνέχισα μετά μόνος μου μέχρι πριν δυο μήνες.

Κεντώντας τα ένιωθα ανάμικτα συναισθήματα. Λύπη μαζί με χαρά. Η χαρά οφείλονταν στο ότι ένιωθα πως πέτυχα αυτό που ήθελα να εκφράσω. Η λύπη, πως κεντάς μαντήλια αποχαιρετισμού παίρνοντας το ρόλο της μάνας.

Όσο για τα μηνύματα των μαντηλιών μου, θεωρώ πως η καλύτερη μέθοδος για κάτι τέτοιο είναι το πικρόχολο σχόλιο, που μπορεί να προκαλέσει το γέλιο. Ένα καυστικό, πικρόχολο χιούμορ! Προσπάθησα σε κάθε σχέδιο, με τα πενήντα μαντήλια μου, να φτιάξω το πορτρέτο της σημερινής Ελλάδας. Αν μελετήσει κανείς ένα-ένα τα σχέδια, βγαίνει η διάγνωση της ασθένειας που έχει η χώρα μας. Να, αυτή η καρέκλα που περιβάλλεται από δάφνες είναι το λογότυπο της Ελλάδας σήμερα.

Για μένα το κυριότερο πρόβλημα στη σημερινή Ελλάδα είναι το ηθικό, η απώλεια ήθους. Από κει πηγάζουν όλα. Μας λείπει το ήθος κι ο πολιτισμός. Στη συνέχεια φτάσαμε στην οικονομική κρίση και βουλιάξαμε. Ήταν  επόμενο.

Πάντα ήλπιζα ότι μετά από μια κρίση έρχεται η ύφεση. Βλέποντας ότι δεν υπάρχει καμιά αληθινή επικοινωνία πια, ο καθένας ακούει μόνο τον εαυτό του να μιλά, ανησυχώ, φοβάμαι πως δε θα βγούμε από το αδιέξοδο.

Στο δρώμενο που συνόδεψε την έκθεση θέλησα να δώσω, μέσα από τα ποιήματα που διάβασε ο ποιητής Σπύρος Μαλγαρινός, το συναισθηματικό κόσμο αυτού που φεύγει από την πατρίδα, που μόνο με στίχους μπορεί να εκφραστεί.

Και, βέβαια, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς πώς νιώθω τόσο κοντά στην Ελλάδα ζώντας κάπου σαράντα χρόνια έξω. Θα  έλεγα πως μερικοί από μας τους ξενιτεμένους παρακολουθούν τα γεγονότα με μεγαλύτερη αγωνία απ’ όση τα παρακολουθούν Έλληνες εδώ. Για μένα η μάνα μου είναι πάντα η Ελλάδα…”

Γύρω του άνθρωποι της Τέχνης μιλούν γι αυτόν και το έργο του με γενναιοδωρία, που δεν συνηθίζεται πάντα σε κύκλους ομοτέχνων. Μιλούν με ζεστασιά και  θαυμασμό και για τον καλλιτέχνη και για το έργο αλλά και για τον άνθρωπο Τερζή.

Μανόλης Γιανναδάκης, χαράκτης, Καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου: “Ο Νίκος ο Τερζής, πέρα από φίλος, είναι ένας εξαιρετικός καλλιτέχνης. Το ποιος είναι το αποδεικνύει κάθε φορά που εκθέτει στην Ευρώπη και στη Θεσσαλονίκη.

Από τότε που γνωριστήκαμε έχουμε ταυτιστεί σε πάρα πολλά πράγματα. Έχουμε εκθέσει μαζί από την Ξάνθη μέχρι τη Σουηδία και τη Ρουμανία. Από την Στοκχόλμη μέχρι την Τουρκία έχουμε στήσει γέφυρες καλλιτεχνικών ανταλλαγών κι έτσι μας δίνεται η ευκαιρία, πέρα από την καλλιτεχνική μας ιδιότητα, την ανταλλαγή των απόψεών μας και την καλλιτεχνική μας συνεύρεση, να μπαίνουμε βαθύτερα στις μεταξύ μας σχέσεις ανοίγοντας  μια παρέα στα καλλιτεχνικά δρώμενα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί έτσι δημιουργούνται οι πυρήνες. Υποστηρίζουν το λόγο του άλλου που δεν ανήκει σ’ αυτούς.

Ο λόγος του Νίκου είναι πάντοτε πολιτικός, ξεκάθαρα. Ο σχολιασμός του της καθημερινότητας και του γενικού περιεχομένου είναι κάτι το καίριο, επικίνδυνο και τολμηρό, επικίνδυνο για τον εαυτό του πολλές φορές. Όμως αυτό το ρίσκο τον κάνει να έχει αυτήν την ιδιαιτερότητα και να υπηρετεί αυτό το οποίο σπούδασε τόσο καλά. Λίγοι καλλιτέχνες από τη χώρα μας το έχουν κάνει, γιατί πηγαίνοντας στη Βαρσοβία να σπουδάσει, ο Νίκος βρήκε το κατάλληλο περιβάλλον να μελετήσει επικοινωνία μέσω του καλλιτεχνικού λόγου και της πολιτικής αφίσας.

Είναι πολύ ιδιαίτερος καλλιτέχνης, όχι όμως μόνο σ’ αυτό το είδος. Ως χαράκτης, ως ζωγράφος, ως καλλιτέχνης που μπορεί να κάνει περιβάλλοντα μέσα στο χώρο, έχει δώσει δείγματα γραφής εξαιρετικά.

Για όσους τον γνωρίζουν στη Βόρεια Ελλάδα, από το χωριό του, το Αμμόβουνο της Ορεστιάδας, μέχρι και τη Βέροια, το στίγμα του πάντα είναι άμεσο. Χαιρόμαστε, γιατί, όταν δυσκολευόμαστε κάποιες φορές, τον παίρνουμε τηλέφωνο από τη Θεσσαλονίκη στη Στοκχόλμη, ζητώντας να βοηθήσει.

Όσον αφορά στη συγκεκριμένη έκθεση, πέρα από το ότι ενυπάρχει κι εδώ έντονα η πολιτική οπτική, η αναφορά στα μαντήλια, ακόμη και στο σουδάριο που θα κρύψει στο τέλος της ζωής το πρόσωπό μας, είναι κάτι το εντυπωσιακό…”

Γιώργος Τσακίρης, ζωγράφος, Καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου: “Εγώ σταματώ ιδιαίτερα στο χιούμορ του Τερζή. Μέσα από την πολύχρονη γνωριμία μας διαπιστώνω ότι αυτό είναι έντονα παραγωγικό για τον Νικόλα. Η χειρωναξία είναι μέσα στα αιτούμενά του, που, καθώς συνδυάζεται με τη σάτιρα και τον πολιτικό σχολιασμό, προκαλεί μια ευχάριστη έκπληξη.

Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο παρουσίασε την εγκατάσταση αυτή με γοητεύει, και με κάνει fun της δουλειάς του.”

Βασίλης Καρκατσέλης, καλλιτέχνης φωτογράφος, Πρόεδρος του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης: “Η έκθεση του Τερζή είναι μια έκθεση σύγχρονης τέχνης. Πραγματεύεται ένα θέμα που έρχεται από την παράδοση με έναν σημερινό τρόπο, χρησιμοποιώντας το δικό του σχέδιο, που είναι καταπληκτικό, γι’ αυτό και έχει βραβευτεί και τόσες φορές  στο εξωτερικό.

Καυστικότατος, υπερεπίκαιρος, αγγίζοντας θέματα που δεν τα βλέπεις καθόλου στη σύγχρονη τέχνη, και την ίδια στιγμή μ’ έναν παραδοσιακό τρόπο, σαν απλή γυναίκα του χωριού που κεντά το μαντήλι, μεταφέρει στο έργο του όλο το περιεχόμενο το ιδεολογικό και καλλιτεχνικό που κρύβει μέσα του. Το αποτέλεσμα είναι μοναδικό! Τα μικρά αυτά σε μέγεθος έργα του δίνουν κάτι τελείως διαφορετικό απ’ όσα έχουμε συνηθίσει.

Επιπλέον μας καλεί να δούμε κάποια πράγματα σαν νέο υλικό για νέους τρόπους έκφρασης. Φέρνει, λοιπόν, κάτι καινούριο στη μοντέρνα τέχνη. Φέρνει το κέντημα με μία τελείως διαφορετική μορφή. Το κέντημα έχει μπει μέσα στο έργο σαν μηχανική αναπαραγωγή, όπως για παράδειγμα μια φωτογραφία που τη σκίζουμε και την ξαναράβουμε! Ο Νίκος χρησιμοποιεί το κέντημα σαν σχόλιο κι αυτό είναι που μ’ ενδιαφέρει πολύ σ’ αυτόν, το πνεύμα του, το «καινούριο υλικό» που φέρνει στη γλώσσα των φωτογράφων, συν αυτό το εξαιρετικό happening που προηγήθηκε.

Προσπάθησε να αναπαραγάγει, μέσα απ’ αυτό το τελευταίο, τι γινόταν στους σταθμούς του αποχαιρετισμού, πάντα δεμένος με τον ομφάλιο λώρο της πατρίδας.  Είδατε πώς έφευγαν οι νέοι με τις βαλίτσες τους. Εγώ, φεύγοντας με τη βαλίτσα μου, εκπροσωπούσα τους παλιούς και μάλιστα με πολιτικά φρονήματα, μ’ αυτό το κόκκινο άστρο στο πέτο μου, όπως σημαδεύαν τους αριστερούς οι ναζί, κι όπως σημαδεύαν με το κίτρινο άστρο τους Εβραίους. Αυτή λοιπόν είναι η ομορφιά της τέχνης του Νίκου και της παρέας που κάνουμε.”

Νικόλας Μπλιάτκας, ζωγράφος, συνεργάτης στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου: “Η δουλειά του Νίκου πάνω απ’ όλα είναι έντονα πολιτική άποψη. Ο λόγος του μέσα από το σχέδιο είναι αιχμηρός και τολμηρός. Το πώς όλ’ αυτά μεταφέρονται μέσα από μια χειρωνακτική δουλειά της παράδοσης είναι μια εξαιρετική υπόθεση.

Το έργο τέχνης, λοιπόν, ξεφεύγει από τον ψηφιακό κόσμο και μεταφέρεται σ’ έναν κόσμο υπαρκτό και έντονα συναισθηματικό. Όλη αυτή η ιδέα του ξενιτεμού, το μαντήλι που ξορκίζει το κακό, μεταφέρεται εδώ μαζί με τον δικό του προσωπικό και επίκαιρο σχολιασμό.”

Γεωργία Κουρκουνάκη, υπ. διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης: “Από την αρχή που μου έδειξε ο Νίκος τα «μαντήλια» με συγκίνησε βαθιά, γιατί μ’ εμπιστεύτηκε να συζητήσουμε πάνω στα μαντήλια, να ετοιμάσουμε το κείμενο και μετά να κάνουμε την έκθεση.

Μπροστά μου ξεδιπλώθηκε όλος ο κόσμος του μαντηλιού. Ο εθιμικός βίος της Θράκης σε σχέση με το μαντήλι έχει έναν απίστευτο πλούτο. Ψάχνοντας όλο και περισσότερο κατάλαβα, γιατί ο Νίκος, έχοντας όλ’ αυτά τα βιώματα, επέλεξε να κεντήσει μαντήλια και να μεταφέρει τα μηνύματά του τα εικαστικά μέσα απ’ αυτήν την τεχνική.

Η έκθεση είναι ένα αφήγημα με το οποίο περνάς από μήνυμα σε μήνυμα κι από σκέψη σε σκέψη και, καθώς τα μαντήλια συνδυάζονται μεταξύ τους, μπορείς να συνθέσεις ένα πορτρέτο της Ελλάδας και της πραγματικότητας μέσα στην οποία ζούμε.

Εδώ τα μαντήλια, ενώ ήταν μαντήλια πόνου και αποχωρισμού, γίνονται σύμβολα ελπίδας, επανάστασης, ακόμη και εξορκισμού των όσων συμβαίνουν γύρω μας. Και μιλάω και για ελπίδα, γιατί, όσο υπάρχει ζύμωση και συζήτηση, υπάρχει ελπίδα, όσο επικρατεί η σιωπή, αυτή οδηγεί στο θάνατο. Πρέπει ν’ αποτινάξουμε τη σιωπή.”

Η βραδιά των εγκαινίων έκλεισε μέσα σ’ ένα γενικό κλίμα ευφορίας, που η Τέχνη μπορεί να δημιουργήσει στους κοινωνούς της, όταν είναι αληθινή.

Η έκθεση θα είναι ανοιχτή από τις 20 Φεβρουαρίου μέχρι και τις 20 Μαρτίου 2019.

Φωτογραφίες: faretra.info

Σημείωση Φαρέτρας: Μπορείτε να δείτε παλιότερη συνέντευξη του Νίκου Τερζή στη Φαρέτρα ΕΔΩ