Νίκος Τερζής. ‘Eνας ανατρεπτικός καλλιτέχνης… / συνέντευξη στη  Δήμητρα Σμυρνή

Με αφορμή την ατομική του έκθεση «Έργα ΕκΤελούνται» στη Γκαλερί Παπατζίκου, στη Βέροια

Συνέντευξη στη  Δήμητρα Σμυρνή

Με όπλο το χιούμορ, ο σκιτσογράφος και χαράκτης Νίκος Τερζής, καυστικός, ευθύβολος, αναλυτικός μέσα στην πύκνωση των έργων του, κριτικάρει την παγκόσμια αλλά και την ελληνική πραγματικότητα, πιστεύοντας σ’ έναν καλύτερο κόσμο, που όμως ο άνθρωπος πρέπει ν’ αγωνιστεί, για να τον κερδίσει.

Ξεκινώντας από τις εσχατιές της Ελλάδας, το Αμμόβουνο της Ορεστιάδας του Έβρου, σπουδάζει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βαρσοβίας στην Πολωνία, με πτυχίο στη ζωγραφική, χαρακτική και τέχνη της αφίσας, όπου καταξιώνεται. Καταξιωμένος και στη Σουηδία, στην οποία ζει και εργάζεται, πάνω από δύο δεκαετίες. Στις αλλεπάλληλες διακρίσεις και βραβεύσεις του φέτος προστέθηκε το δεύτερο παγκόσμιο βραβείο κοινωνικοπολιτικής αφίσας στο Άουσβιτς της Πολωνίας.

Πριν περάσουμε στη συγκεκριμένη σας έκθεση, που ξεκινά σήμερα Τετάρτη 1η Οκτωβρίου στη «Γκαλερί Παπατζίκου», στις 8.00μ.μ., με θέμα «Έργα ΕκΤελούνται», θα ήταν ενδιαφέρον για τους αναγνώστες να γνωρίσουν το Νίκο Τερζή, που εκθέτει στην ίδια πόλη, τη Βέροια και στον ίδιο χώρο, μετά από αρκετά χρόνια, νομίζω πέντε.
Είστε από τους πιο πετυχημένους καλλιτέχνες της διασποράς. Ζείτε και εργάζεστε στη Στοκχόλμη. Κι όμως οι δεσμοί σας με την Ελλάδα παραμένουν ανέπαφοι. Και δεν εννοώ μόνο συναισθηματικά αλλά και θεματογραφικά. Το πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας σάς απασχολεί έντονα. Τι είναι για σας η Ελλάδα;
Θα το ξαναπώ, όπως και κάποια άλλη φορά. Η Ελλάδα είναι η μάνα μου. Αυτό αρκεί. Άλλωστε θυμάμαι συχνά το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «… τη μάνα σου μην την πετροβολάς, κάλιο ο πατέρας σου πετριές ας φάει…», που τα λέει όλα.
Όσο για το πώς με επηρεάζει η Ελλάδα θεματογραφικά, αφού το έργο μου είναι κοινωνικοπολιτικό –μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο άνθρωπος είναι κοινωνικό και πολιτικό ον- είναι φυσικό ένα τέτοιο έργο ν’ αγκαλιάζει και την πατρίδα μου. Αυτό βέβαια, το να θέλεις να έχεις λόγο ή και να αποφασίζεις για το μέλλον της χώρας σου –άλλωστε αυτό είναι το νόημα της δημοκρατίας, που όσο πάει και εκλείπει- πάντα μπορεί να σου δημιουργήσει προβλήματα. Και ιδιαίτερα σ’ έναν καλλιτέχνη να προκαλέσει ένα κυνηγητό ιδεών. Το έχω νιώσει στο πετσί μου αυτό το κυνηγητό. Και αυτό με απασχολεί έντονα. Πάντα αυτό μου φέρνει πολλά προβλήματα στη ζωή αλλά τα προσπερνώ. Σημασία έχουν οι ιδέες που έχει κάποιος για το σύνολο του κόσμου.

Όταν φύγατε από την Ελλάδα, κάνατε μια μεγάλη χρονικά και καλλιτεχνικά διαδρομή. Πολωνία, Σουηδία, αλλεπάλληλες βραβεύσεις με κορυφαία το Β’ Παγκόσμιο Βραβείο κοινωνικοπολιτικής αφίσας στο Άουσβιτς. Θα μπορούσατε να είχατε κάνει την ίδια καριέρα, μένοντας στην Ελλάδα;
Δεν το ξέρω, αλλά έχω την εντύπωση ότι δεν έχω κάνει καμία καριέρα…

Βλέπω μεγάλη σεμνότητα.
Δεν είναι σεμνότητα. Έχω βάλει κάποιο στόχο στη ζωή μου, που αυτός ο στόχος είναι πολύ μακριά, για να πω ότι έχω κάνει κάποια καριέρα. Κάποια βηματάκια, ναι.

Βάζετε μεγάλους στόχους απ’ ότι φαίνεται, κι αυτό είναι πολύ καλό, γιατί όσο πιο ψηλά είναι ο στόχος, τόσο περισσότερα πράγματα πετυχαίνει κανείς.
Συμφωνώ.

Το φάσμα της καλλιτεχνικής σας έκφρασης είναι ευρύτατο. Ποια είναι η θεματογραφία, τα υλικά και οι μέθοδοι αυτής της έκφρασης και προπαντός ποια είναι η πηγή της έμπνευσής σας;
Η πηγή της έμπνευσης είναι ο ίδιος ο κόσμος, οι άνθρωποι, η κοινωνία στην οποία ζούμε. Και πάντα με εμπνέει η κοινωνία με τα προβλήματά της, με την καθημερινότητά της, με το πολιτικό περιεχόμενό της, με τις αντιφάσεις της, με ο,τιδήποτε.
Τα υλικά και οι μέθοδοι είναι διάφορα. Μπορεί να είναι κάποιο χαρακτικό, ξυλογραφία, μπορεί να’ ναι μεταλλογραφία, μπορεί να’ ναι λινέλαιο, ακρυλικά, λάδια, μελάνια, ο,τιδήποτε. Δεν παίζει κανέναν ρόλο αυτήν τη στιγμή στη ζωή μου το υλικό. Ρόλο παίζουν οι ιδέες που κατά καιρούς έχω στο μυαλό μου, παίρνοντας εμπνεύσεις από την κοινωνία ή τους ανθρώπους, συνανθρώπους, φίλους και γενικά απ’ όλο το παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Αν θα θέλαμε να χωρίσουμε αυτήν την καλλιτεχνική διαδρομή σε φάσεις, (πχ βλέπω τη φάση «Άνθρωπος – Ζώο») πώς θα μπορούσαμε να τις χωρίσουμε, γιατί βέβαια υπάρχει εξέλιξη σε κάθε καλλιτέχνη.
Φυσικά υπάρχει εξέλιξη αλλά οι φάσεις αυτές έχουν αρχίσει και ακόμα δεν έχουν τελειώσει. Απλά πηδάω από τεχνική σε τεχνική και επανέρχομαι.

Το θέμα δεν αλλάζει στην εξέλιξη, στην πορεία;
Το θέμα δεν αλλάζει. Είναι σταθερό, ανθρωποκεντρικό. Αλλάζει η συμπεριφορά μου πολλές φορές. Ίσως γίνομαι πιο αυθάδης, πιο σαρκαστικός, ακόμη φτάνω σε κάποια στιγμή να γίνομαι και ακραίος.

Πέρα από την προσωπική έκφραση, τι επιδιώκει να πετύχει ο Νίκος Τερζής, ο πομπός, απευθυνόμενος στο θεατή, το δέκτη του; Ποιος είναι ο στόχος του;
Ο στόχος μου είναι να του δείξω το πρόβλημα που έχουμε. Και εγώ αλλά και αυτός ο ίδιος.

Το χιούμορ, το κυρίαρχο όπλο της δουλειά σας, είναι σκληρό και ανατρεπτικό. Πώς και πόσο πιστεύετε ότι λειτουργεί;
Θα ανατρέξω στο Λένιν αυτήν τη στιγμή που κάποτε είπε ότι το μεγαλύτερο όπλο είναι το χιούμορ. Δεν ξέρω πού και πώς το διάβασα, αλλά μου έκανε εντύπωση. Αυτό ισχύει μέχρι και σήμερα. Βέβαια το χιούμορ που βγαίνει από τα έργα μου είναι πικρό χιούμορ. Αυτό μ’ αρέσει, αυτός είμαι.

Κι εγώ αυτό πιστεύω, ότι ο Νίκος Τερζής δε μιμείται, είναι πρωτότυπος.
Προσπαθώ να μη μιμηθώ. Το πρωτότυπος δεν το ξέρω, γιατί μου έχει συμβεί πολλές φορές να κάνω κάτι και να το βλέπω ταυτόχρονα σε διάφορες μπιενάλε. Να κάνεις κάποια αφίσα και να υπάρχει σχεδόν η ίδια αφίσα και από κάποιον άλλο καλλιτέχνη.
Αυτό βέβαια δε με απασχολεί, γιατί μου δίνει ακόμη περισσότερη δύναμη, γιατί λέω ότι δεν είμαι μόνος.

Είναι συγκοινωνούντα δοχεία πολλές φορές τα μυαλά των ανθρώπων κι εγώ εδώ θα καταθέσω ένα στίχο που μου αρέσει πολύ: «Είναι πολλών ανθρώπων λόγια τα λόγια μας», λέει ο Σεφέρης. Εκείνος μιλάει βέβαια για την ποίηση, εδώ μιλάμε για την τέχνη.
Δε θα μπορούσα να τα ξεχωρίσω. Δηλαδή, εάν θα μπορούσα να γράψω, θα γινόμουν ποιητής. Στην ουσία τι είναι ο καλλιτέχνης, ο ποιητής, ή ο συγγραφέας ή οποιοσδήποτε που ασχολείται με την τέχνη; Γενικά είναι μια μήτρα που γεννάει από τα σπέρματα που δέχεται από τη κοινωνία.

Ο τίτλος της τωρινής σας έκθεσης είναι εξαιρετικά πρωτότυπος και έξυπνος. Παίζετε με τη λέξη «εκτελώ» και τη διττή σημασία της. Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα;
Είναι τα συγκοινωνούντα δοχεία που είπατε πριν από λίγο. Έχουμε καταφέρει με τη Βίκυ, την γκαλερίστα, να λειτουργούμε σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Στην ουσία η ιδέα ήταν της Βίκυς, προέκυψε, όπως είπε, απο κάποιο έργο μου. Δηλαδή… αλληλοεμπνευστήκαμε!
Η λέξη «εκτελώ», εκτέλεσα έργο, στα ελληνικά – ίσως δε συμβαίνει σε άλλες γλώσσες – είναι τελείως διφορούμενη. Πολλές φορές ταιριάζει καταπληκτικά και στην τέχνη. Βλέπουμε κάποια στιγμή ότι αλλού εκτελούνται έργα με τη θετική έννοια και αλλού εκτελούνται στην ουσία έργα, γκρεμίζοντάς τα, σκοτώνοντας τα, καταστρέφοντάς τα. Έναν ολόκληρο πολιτισμό. Να αναφέρουμε παραδείγματα… οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, οι Αμερικάνοι, ακόμα, με τους βομβαρδισμούς που κάνανε και κάνουν σε διάφορες άλλες κουλτούρες. Στην ουσία δε σκοτώνουν μόνο τους ανθρώπους, αλλά αφανίζουν και την κουλτούρα τους. Και όχι μόνο οι Αμερικάνοι, να μην τα βάζουμε μόνο με τους Αμερικάνους αλλά η Δύση γενικότερα.

Ίσως γι αυτό αντιδρά ο μουσουλμανικός κόσμος μ’ αυτόν τον άγριο τρόπο…
Αυτό πιστεύω. Μόνο που κάποια άλλα κέντρα εκμεταλλεύονται αυτήν την περίπτωση και προσπαθούν να παρασύρουν τον κόσμο σε ακραίες συμπεριφορές. Και αυτό κάποτε γινότανε και στην Ευρώπη. Λίγους κρέμασαν, λίγες μάγισσες κάψανε, λίγα βιβλία; Άλλωστε στις ζώνες των στρατιωτών της Γερμανίας έγραφε ότι «Πιστεύουμε στο Θεό». Και πήγαιναν στη μάχη. Ήταν… Εκτελεστές.

 Παρατηρώ στη συγκεκριμένη έκθεση ότι έχουμε μια πανσπερμία. Έχουμε παλιά θέματα, ο Άνθρωπος – Ζώο, έχουμε σκίτσα, τα οποία έχουν δημοσιευθεί και άλλα θα δημοσιευθούν, ίσως και ταυτόχρονα, αλλά έχουμε και αφιέρωμα στη γυναίκα. Γιατί επιμένετε στη γυναίκα; Τα περισσότερα έργα σας βλέπω ότι είναι αφιερωμένα σήμερα σ’ αυτήν.
Οι «γυναίκες» μου, μικρές φιγούρες, είναι δουλεμένες με ακρυλικό. Είναι η μοντέρνα έκδοση του λαδιού. Στεγνώνει γρήγορα. Κι εγώ σαν χαρακτήρας δεν μπορώ να περιμένω να στεγνώσει κάποιο έργο μερικές μέρες ή και εβδομάδες ακόμα. Όλες οι τεχνικές δουλεύονται σχεδόν ταυτόχρονα από μένα, απλά δεν είχα την ευκαιρία να δείξω ζωγραφικά έργα, λάδια ή κάτι άλλο. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο να ασχολούμαι με πολλά θέματα στη ζωή μου. Με το σκίτσο, με το κόμικς καμιά φορά, την αφίσα σε καθημερινή βάση, γιατί η αφίσα είναι το ημερολόγιό μου στην ουσία. Και η ζωγραφική βέβαια που πάντα ασχολούμαι μ’ αυτήν χωρίς να την έχω αφήσει στην άκρη.

Όσο για το αφιέρωμα στη γυναίκα. Έχω την εντύπωση, χωρίς να βάζω το χέρι μου στη φωτιά, βλέποντας τα γεγονότα, περνώντας από διάφορες χώρες, ότι σε τελευταία ανάλυση, σε κάθε κρίση, είτε οικονομική, είτε πολιτική, είτε σε ο,τιδήποτε άλλο, εκείνος που θα την πληρώσει περισσότερο απ’ τον καθένα είναι η γυναίκα. Μην ξεχνάμε ότι ζούμε σε μια φαλλοκρατική κοινωνία, η οποία έχει φτιάξει τους δύο ρόλους. Ο άντρας έχει τον κυριότερο. Αυτό σημαίνει ότι υποφέρει η γυναίκα περισσότερο από τον άντρα. Και κάτι ακόμη. Δεν υπάρχει στον κόσμο δημοκρατία, αφού η γυναίκα, που είναι πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, δε συμμετέχει αναλογικά στη διακυβέρνηση.
Αντί λοιπόν να κάνω ένα σκίτσο για τη γυναίκα, για να κλείσω την όλη αυτή έκθεση με ένα σκίτσο ή ένα πρότζεκτ κάποιας αφίσας, αποφάσισα να ζωγραφίσω, στα γρήγορα, σιλουέτες από γυναίκες, τις οποίες, με το που θα ‘ρθει ο κόσμος θα αρχίσει να τις «κρεμάει». Εννοώ… τα πινακάκια! Το κρέμασμα αυτό είναι η «εκτέλεση». Όταν βλέπεις τα ζωγραφικά έργα από μόνα τους δεν έχουν κανένα πολιτικό περιεχόμενο, αλλά η ιδέα σαν ιδέα, η διαδραστική ιδέα αυτή, έχει κάποιο κοινωνικό μήνυμα αυτήν τη στιγμή, καθώς μιλούμε για τη γυναίκα.

Άρα περνάμε στον όρο «διαδραστική» έκθεση.
Συμφωνώ. Διαδραστική για μένα σημαίνει ότι ο κόσμος που θα ‘ρθει στα εγκαίνια της έκθεσης θα κάνει κάποια δράση. Αυτό σημαίνει ότι θα χρησιμοποιήσω τον κόσμο. Ο κόσμος θα χρησιμοποιήσει τα έργα μου, κι εγώ τον κόσμο, για να φτιάξουμε αυτήν την έκθεση.
Θα υπάρχει μια διαδικασία. Θα κρεμάσει τους πίνακες σε όποιο σημείο θέλει. Το κρέμασμα, που είναι η «εκτέλεση» έχει για στόχο το θαυμασμό. Άλλωστε πάντα λέμε ότι η φύση έχει κάνει ένα έργο τέχνης, που είναι η γυναίκα, και πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν να μιμηθούνε τη φύση, ζωγραφίζοντας την, όπως τη Τζοκόντα…

Όταν είδα τα έργα στο δάπεδο της γκαλερί, χωρίς να ξέρω ότι θα κρεμαστούν, θεώρησα ότι κι αυτό είναι ένα είδος αυτοσαρκασμού. Μια «αιρετική» οδός, μια διαμαρτυρία προς τα ειωθότα. Αλλά και τα σκίτσα εκεί να είναι αναρτημένα, χωρίς πλαίσιο, με καρφιτσούλες μόνο; Θεώρησα ότι όλο αυτό είχε το στόχο του. Έχω άδικο;
Έτσι προσπαθώ να δείξω ότι η δουλειά είναι μια καθημερινότητα, είναι φρέσκια δουλειά. Έχει γίνει τώρα, πριν περάσει στη βιτρίνα. Γιατί πάντα θεωρούμε τέχνη αυτό που κρέμεται σε κάθε βιτρίνα. Αλλά δεν είναι η αλήθεια.

 Άρα έργο ουσίας και όχι έργο βιτρίνας.
Αυτό προσπαθώ να δείξω.

Παρακολουθώντας στενά τα γεγονότα της «Ελλάδας της κρίσης», πώς βλέπετε το μέλλον της, μιας και διαθέτετε τη νηφαλιότητα του παρατηρητή από απόσταση;
Να το πω ωμά, χωρίς να βάλουμε την τέχνη μέσα… Εκλογές εδώ και τώρα.
Πέραν της τέχνης υπάρχει η Δημοκρατία που «ουρλιάζει» αυτήν τη στιγμή.

Τι θα ευχόσασταν λοιπόν γι αυτήν τη χώρα, που έχετε αποδείξει με πολλούς τρόπους ότι σας κρατά κοντά της συναισθηματικά, ότι δεν έχετε κόψει τον ομφάλιο λώρο μαζί της;
Τι θα θελα γι αυτόν τον τόπο; Πολλά. Να βρει το δρόμο του, να αφήσει τους ανθρώπους του να δουλέψουν, όπως δουλεύαν μέχρι τώρα οι πρόγονοί μας, χωρίς να μας τραβάνε τα αυτιά και να μας κουνάνε το δάκτυλο, και είμαι σίγουρος ότι ο λαός θα βρει τον τρόπο να ξεφύγει απ’ αυτήν τη λεγόμενη οικονομική κρίση, που εγώ θεωρώ ότι είναι τεχνητή. Γιατί η κρίση στην Ελλάδα, χωρίς να παίρνω υπόψη μου το τι λένε όλοι αυτοί στα κανάλια – άλλωστε τους έχω ζωγραφίσει, γιατί όλοι αυτοί παριστάνουν το θεό – δεν έχει μόνο σχέση με τη χώρα μας, έχει σχέση με όλη τη Λεκάνη της Μεσογείου, μέχρι και την Ουκρανία.

Είναι παγκόσμιο το παιχνίδι λοιπόν. Και είμαστε δυστυχώς τα πιόνια σε μια σκακιέρα που κάνουν τις κινήσεις άλλοι. Κι αυτό γίνεται πάρα πολλά χρόνια. Αλλά ας κλείσουμε με κάτι αισιόδοξο.
Ας πούμε ότι προσπαθώντας θα τα καταφέρουμε. Αλλά η προσπάθεια να γίνει από το λαό, από κανέναν άλλον. Ούτε απ’ αυτούς που παριστάνουν τους πατέρες, ούτε απ’ αυτούς που παριστάνουν τους σωτήρες. Γιατί όλοι αυτοί μας οδήγησαν μέχρι εδώ. Αυτούς είχαμε στο παρελθόν, αυτούς εξακολουθούμε να έχουμε και σήμερα.

Βιογραφικό
Ο Νίκος Τερζής (1961) γεννήθηκε στο Αμμόβουνο Ορεστιάδας Έβρου. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών Βαρσοβίας στην Πολωνία από το 1981 μέχρι το 1987 με πτυχίο στη ζωγραφική, χαρακτική και τέχνη της αφίσας, όπου έλαβε ειδική διάκριση. Έκανε το μεταπτυχιακό του στην τέχνη της αφίσας και της ζωγραφικής, στην Ακαδημία Καλών Τεχνών Βαρσοβίας από το 1987 μέχρι το 1990 με καθηγητές τους: Teressa Pagowska (ζωγραφική) και Julian Palka (αφίσα). Ταυτόχρονα εργάστηκε ως βοηθός στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, στα εργαστήρια των δυο αυτών καθηγητών.

Ζει, εργάζεται και δημιουργεί στη Στοκχόλμη.
Είναι μέλος της Ομοσπονδίας Καλλιτεχνών Σουηδίας (Οργανισμού Καλών Τεχνών) (KRO) και μέλος της οργάνωσης Σουηδών Χαρακτών.
Αντιπρόεδρος του συλλόγου καλλιτεχνών του Δήμου Huddinge στη Σουηδία.

Επίσης είναι μέλος του ΔΣ του Μουσείου Λιθογραφίας στην Στοκχόλμη και του ΔΣ του Ιδρύματος «Galleri Enkehuset».

Τέλος είναι μέλος του ΔΣ του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού Σουηδίας (ΚΕΠΣ) και καλλιτεχνικός διευθυντής του.
Έχει κάνει πολλές ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Έλαβε διάκριση το 1987 για το έργο του στη ζωγραφική στην Πολωνία, στη για τον σχεδιασμό καλλιτεχνικής αφίσας κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου στην Σουηδία το 2012 και την ίδια χρονιά για τη συμμετοχή του στην 11η Διεθνή Μπιενάλε Μινιατούρας του Μιλάνοβατς, Σερβία. Το 2013 έλαβε το πρώτο βραβείο γλυπτικής στο δήμο του Huddinge στη Σουηδία και το 2014 το δεύτερο βραβείο κοινωνικοπολιτικής αφίσας στο Αuschwitz της Πολωνίας.

Φωτογραφίες: faretra.info