Το Αρχοντικό του Σβαρτς στα Αμπελάκια. Εικόνα αίγλης και δύναμης μιας άλλης εποχής
Ανηφορίζοντας στο χωριό βλέπεις το Αρχοντικό να προβάλλει στα δεξιά σου. Δεσπόζει στο χώρο προκαλώντας συνειρμούς και συναισθήματα, δεμένα με διαβάσματα που έχεις κάνει γύρω από την Ιστορία του τόπου.
Αμπελάκια. Μια κωμόπολη στον Κίσσαβο της Θεσσαλίας, πάνω απο την κοιλάδα των Τεμπών.
Έρχεται στη μνήμη ο τότε παντοδύναμος συνεταιρισμός τους, του 1780, η κουλτούρα που πηγάζει από την οικονομική δύναμη του συνεταιρισμού, αλλά κι από τη δίψα για παιδεία και ανεξαρτησία μέσα στην Τουρκοκρατία, παρόλο που ο ίδιος ο συνεταιρισμός δημιουργεί συνθήκες διαβίωσης για τον τόπο καλύτερες απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Θυμάσαι φωτεινές προσωπικότητες που συνδέονται με τον τόπο. Ρήγας Φεραίος, Νεόφυτος Δούκας, Γρηγόριος Κωνσταντάς, Ευγένιος Βούλγαρης, Άνθιμος Γαζής. Κι ανάμεσά τους ο Γεώργιος Μαύρος ή Σβαρτς, ο ιδρυτής του Συνεταιρισμού ή της Συντροφίας, όπως τη λέγανε τότε, που πήρε το όνομα Σβαρτς από τα πολλά χρόνια που έζησε στη Γερμανία και την Αυστρία.
Η ασχολία των κατοίκων με την επεξεργασία των νημάτων και κυρίως με τη βαφή τους με χρώματα ανεξίτηλα -χάρη στο φυτό ριζάρι- και ιδιαίτερα με το κόκκινο, που είχε τη δύναμη και τη λάμψη της βυζαντινής πορφύρας, κάνει τον τόπο γνωστό και παντοδύναμο οικονομικά, από τη στιγμή που οργανώνεται σε συνεταιρισμό – ιδέα πρωτοποριακή για την εποχή- με επακόλουθα τη δημιουργία Σχολής, Βιβλιοθήκης, και βασικές δομές ιατρικής περίθαλψης. Μέχρι και ένας μικρός μισθοφορικός στρατός λέγεται πως φύλαγε τα Αμπελάκια, που είχαν αποκτήσει μια ιδιότυπη μορφή «κράτους εν κράτει».
Ο Σβαρτς χτίζει το Αρχοντικό του ανάμεσα στα χρόνια 1787 με 1798. Στοιχεία του η επιβλητικότητα, η υψηλή αισθητική, η λειτουργικότητα, η ασφάλεια και προπαντός η αίγλη, που πηγάζει από τον αδιαμφισβήτητο πλούτο που διακρίνει τον ιδιοκτήτη του, πλούτο όμως που δεν είναι ξεκομμένος από την οικονομική κατάσταση της υπόλοιπης κοινότητας, η οποία έχει ένα υψηλότατο επίπεδο διαβίωσης.
Το Αρχοντικό, που λειτουργεί τώρα ως μουσείο από το 1965, είναι χτισμένο με τη μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, με έντονες όμως επιδράσεις των τελευταίων χρόνων της βυζαντινής κοσμικής αρχιτεκτονικής, αλλά και του ευρωπαϊκού μπαρόκ στον εσωτερικό του διάκοσμο.
Μπαίνοντας στη «μεσαυλή», στο ισόγειο, γίνεσαι δέσμιος μιας ιδιότυπης γοητείας, καθώς η σκιά, που μοιραία δημιουργείται από το λιγοστό φως που περνά μέσα από τα μικρά τοξωτά ανοίγματα, δημιουργεί μια αίσθηση αναβίωσης προσώπων και πραγμάτων. Ένα ατμοσφαιρικό παιχνίδι με το παρελθόν…
Το ισόγειο είναι πετρόχτιστο. Δεξιά, στο εσωτερικό της αυλής, το πηγάδι και αριστερά, πίσω από μια βαριά πόρτα ασφαλείας της εποχής, το Θησαυροφυλάκιο, ο «χαζινές»! Νομίσματα, πάντα σε χρυσό ή ράβδοι χρυσού, φυλάσσονταν εκεί, μαζί με πολύτιμα έγγραφα, συμβόλαια και συμφωνητικά, σε ειδικές κρύπτες στους τοίχους και στο ξύλινο πάτωμα. Οι μικρές πολεμίστρες στους τοίχους του χαζινέ αποδείκνυαν από τη μια την αξία των φυλασσομένων κι από την άλλη τον κίνδυνο που διέτρεχαν.
Το πάνω μέρος του ισογείου ήταν ο χώρος συνελεύσεων του Συνεταιρισμού, αλλά και των συναλλαγών του.
Οι υπόλοιποι όροφοι είναι φτιαγμένοι από ξύλο. Σκάλες, κάγκελα, βαριές ταμπλαδωτές πόρτες, μεσάντρες, κίονες, παράθυρα, υπέρθυρα, ταβάνια, όλα καμωμένα με μοναδική τέχνη από τους τεχνίτες – δημιουργούς της εποχής, προκαλούν τη μοναδική αίσθηση της ζεστασιάς και της οικειότητας, που αναδίδει το ξύλο.
Στον ημιόροφο οι οντάδες για την οικογένεια. Μεγάλα παράθυρα, ψιλοδουλεμένες μεσάντρες, ένα τζάκι στο χρώμα της θάλασσας, ζωγραφική στους τοίχους, άλλοτε με φυτικό διάκοσμο, κι άλλοτε με φανταστικά τοπία από ονειρικές πόλεις-λιμάνια, που παραπέμπουν ίσως στην Κωνσταντινούπολη. Ο ζωγράφος αναγράφεται στην κτητορική επιγραφή μόνο με τα αρχικά του (Λ.Λ), αλλά δίπλα υπάρχει ο όρος «μαΐστρος», όρος βαρύς από σημασιολογικό περιεχόμενο!
Στον όροφο ή « ξάνωγο» οι οντάδες γίνονται πολυποίκιλτοι. Οι ξύλινες διακοσμήσεις και οι ζωγραφικές απεικονίσεις ξεπερνούν κάθε φαντασία. Καθώς εδώ το φως περισσεύει, μπαίνοντας άπλετο από τα παράθυρα, που οι διακοσμήσεις στο τζάμι τους παραπέμπουν στα βιτρό, εντυπωσιάζει ιδιαίτερα η «αίθουσα του αετού», που έχει σαν σύμβολό της τον δικέφαλο πάνω από το τζάκι, ολόκληρο ζωγραφισμένο και στο εσωτερικό του, θυμίζοντας τις πορσελάνινες σόμπες της Μαρίας Θηρεσίας στα αυτοκρατορικά ανάκτορα της Βιέννης.
Στο χώρο του ορόφου αυτού φιλοξενούνταν υψηλοί καλεσμένοι της εποχής, συχνά από την Ευρώπη, τους οποίους οι οικοδεσπότες ψυχαγωγούσαν με ορχήστρα, που ακόμα είναι ευδιάκριτη η θέση της στο υπερυψωμένο δάπεδο, πίσω από τους λεπτοδουλεμένους ξύλινους κιονίσκους.
Το μάτι δε μπορεί να σταματήσει ν’ ακουμπά πάνω στα αντικείμενα, είτε αυτά είναι ένα παλιό όπλο, είτε ένα εργαλείο επεξεργασίας νήματος σε κάποια γωνιά (το λανάρι), είτε ένα ξυλόγλυπτο ταβάνι, που στο κέντρο του ακόμα υπάρχει η αλυσίδα από τον ιριδίζοντα πολυέλαιο που λείπει, αλλά η φαντασία τον κάνει ν’ αστραφτοκοπά, φωτίζοντας με τα χρώματά του μιαν ολόκληρη εποχή.
Καθώς κατεβαίνεις τις ξύλινες σκάλες του Αρχοντικού, τις φαγωμένες από το χρόνο και το σαράκι, που έχουν αφήσει τα σημάδια τους παντού, έχεις την αίσθηση πως άγγιξες ένα κομμάτι της Ιστορίας, ταξιδεύοντας πίσω, σ’ένα παρελθόν, όπου η αίγλη και η δύναμη έχουν αφήσει τα σημάδια τους πάνω σ’ αυτό το ιστορικό κτίριο, που κυριολεκτικά τις προσωποποιεί.
Παίρνοντας το δρόμο για την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη, μια μικρή παράκαμψη θα σας οδηγήσει σ’ έναν άλλο κόσμο, που αξίζει να έχετε την εικόνα του. Αξίζει πραγματικά να επισκεφτείτε το Αρχοντικό του Σβαρτς και τα Αμπελάκια. Μια άλλη αίσθηση, μια γεύση μιας άλλης μακρινής εποχής.
Φωτογραφίες: faretra.info
