“Οι καθηγητές ψηφίζουν για Διευθυντές”, του Κώστα Καραγιάννη

«Και επέστη πλέον η στιγμή δια να δείξει ο εκπαιδευτικός κόσμος, ότι απέκτησε αρκετή ωριμότητα και αυτοτέλεια ώστε να αναλάβει την αποστολή του»
(Δ. Γληνού από τις «εκλεκτές σελίδες»)

Διευθυντής σε ένα Γυμνάσιο ή Λύκειο, στο πρόσφατο παρελθόν, στην εποχή των μνημονίων αλλά και περισσότερο καθοδόν προς αυτά, μπορούσε να γίνει και ο τελευταίος εκπαιδευτικός. Κατά τεκμήριο, και ο πιο ανίδεος, και εκείνος ο οποίος αποτελούσε το πρόβλημα του συλλόγου των εκπαιδευτικών, και εκείνος που σε βάρος του υπήρχαν ΕΔΕ κλπ κλπ, αρκεί να έκανε ένα πράγμα. Να είχε υπηρετήσει πιστά το δικομματισμό (τον σηπόμενο) ή έστω να δήλωνε με κάποιο τρόπο, την κατάλληλη στιγμή, υποταγή στους τοποτηρητές του. Ακόμα και προϊστάμενος μπορούσε να γίνει!

Κύριος μοχλός επιβολής η περίεργη εκείνη συνέντευξη μπροστά σε μια ομάδα, με βασικό κορμό ορισμένους από τους θεματοφύλακες του μοιραίου παρακμιακού συστήματος εξουσίας. Κάτω από ένα τέτοιο σκηνικό που ονομάζονταν αξιολόγηση για την επιλογή των στελεχών ΜΕ πολλοί άξιοι εκπαιδευτικοί δίσταζαν να μπουν. Θεωρούσαν τη μάχη άνιση και ψυχοφθόρα. Άλλοι πάλι- όλως τυχαίως- βρίσκονταν χαμηλά στους αξιολογικούς πίνακες.

Μπορούμε να φανταστούμε τι είδους θα ήταν η «αξιολόγηση» αυτή, αν είχε προλάβει να επεκταθεί και στο σύνολο των εκπαιδευτικών! Θα ήταν μια προσπάθεια δημιουργίας ψευδούς αίσθησης αξιοκρατίας και βελτίωσης των κρατικών υπηρεσιών τη στιγμή που αυτές αποψιλώνονταν και απαξιώνονταν. Στην παρακμή λοιπόν και στο αδιέξοδο δεν έφτασε τυχαία αυτή η χώρα, η οποία, να δούμε αν και πως τελικά θα τα καταφέρει να δραπετεύσει από την «προκρούστεια κλίνη» στην οποία οδηγήθηκε.

Όχι πως δεν έγιναν διευθυντές εκπαιδευτικοί που το άξιζαν, άνθρωποι που τίμησαν τη θέση τους με το ήθος, τις ικανότητες, τα προσόντα και την προσφορά τους- δεν μπορούσε να γίνει κι αλλιώς- αποτελούσε εξάλλου το αξιοκρατικό και δημοκρατικό άλλοθι του αλήστου μνήμης συστήματος επιλογής όμως από κοντά και οι «χειρότεροι» του σχολείου στη θέση άλλων.

Η ένοχη συνέντευξη, της οποίας η βαθμολόγηση, στις περισσότερες των περιπτώσεων, φωτογραφικά είχε εκ των προτέρων τεθεί, αντικαθίσταται τώρα από την διαδικασία ψήφισης του Διευθυντή από το σύλλογο των εκπαιδευτικών. Ως γενική κατεύθυνση η επιλογή αυτή συνιστά καινοτομία και με βάση το σύστημα που αντικαθιστά την κρίνουμε σημαντική. Ως προς το τεχνικό της μέρος, τις λεπτομέρειές της και το συνδυασμό με τα μετρήσιμα μόρια βρίσκεται υπό δοκιμασία. Οψόμεθα.
Αλλά ας πάμε στην ουσία του θέματος. Από πού μπορεί να περνάει μια προοδευτική πολιτική στην εκπαίδευση που θα λειτουργεί σε όφελος των πολλών ;

«Από το γεγονός πως ο πολίτης θα αισθάνεται ότι ο ίδιος συμμετέχει στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ότι συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων και ότι σε κάθε περίπτωση διαβουλεύεται, προτείνει, συναποφασίζει και υλοποιεί. Από το ότι δεν θα αισθάνεται αποξενωμένος από τα υποκείμενα και το αντικείμενο της προσφερόμενης υπηρεσίας του ή το προϊόν της εργασίας του. Ιδιαίτερα για τον εκπαιδευτικό, από το γεγονός ότι θα λειτουργεί μέσα σε κλίμα παιδαγωγικής ελευθερίας, πρωτοβουλιών, προσφοράς και δημιουργίας».

Ευελπιστούμε πως σε μια τέτοια κατεύθυνση εντάσσεται η διαδικασία συμμετοχής των εκπαιδευτικών στην επιλογή του Διευθυντή. Πως αποτελεί ένα πρώτο βήμα προς ένα πιο δημοκρατικό σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να ξεχάσουν εκείνες τις φωνές που συνέβαλλαν σε μια τέτοια εξέλιξη. Με τις επιλογές τους να στηρίξουν συναδέλφους που κινούνται σ’ αυτό το πνεύμα που εξοβέλισε την ανησυχία και το φόβο της αυθαιρεσίας και του αυταρχισμού από τα σχολεία. Είναι βέβαιο πως οι φωνές αυτές, με βάση και την εμπειρία που θα αποκομίσουν και από τη συγκεκριμένη διαδικασία, θα προωθήσουν έτι περαιτέρω δημοκρατικές βελτιώσεις που κυρίως θα αφορούν γενικότερα ένα σύγχρονο, δημοκρατικό, ποιοτικό, αποτελεσματικό, συνεργατικό σχολείο της γνώσης, της κατανόησης και της αλληλεγγύης.

Καταθέτω κάποιες σκέψεις, ως συμβολή στη νέα περίοδο για τα εκπαιδευτικά μας πράγματα με την ευχή να αναδειχθεί ως μια περίοδος αναγέννησης για την παιδεία και για τη χώρα μας. Αντλώ το δικαίωμα από την πολυετή διδακτική μου εμπειρία αλλά και αυτή του Διευθυντή, του πιο ταπεινού θα έλεγα, σχολείου της πόλης μας.
Η απάντηση στο ερώτημα του «τι συνιστά ένα καλό σχολείο» ή ένα «αποτελεσματικό σχολείο» που συζητιέται ευρύτερα τα τελευταία χρόνια δεν είναι απλή και γύρω από αυτό έχουν διατυπωθεί και διατυπώνονται ποικίλες απαντήσεις που έχουν πάντα να κάνουν με τη σύνθετη εικόνα της σχολικής πραγματικότητας. Μπορούμε να σταθούμε εδώ σε «οργανωτικά» και «διαδικαστικά» στοιχεία που σκιαγραφούν ένα τέτοιο σχολείο. Σε ότι αφορά τα «οργανωτικά» αναφέρουμε ενδεικτικά: 1. Την ενδοσχολική διαχείριση με περιθώρια αυτονομίας. 2. Την άσκηση ηγεσίας με έμφαση στην υποστήριξη της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας. 3. Την επιμόρφωση-ανάπτυξη των διδασκόντων. 4. Την υποστήριξη από την κεντρική διοίκηση. Σε ότι αφορά τα «διαδικαστικά», ως παράγοντες που συμβάλλουν στη βελτίωση του σχολείου (μέρος της κουλτούρας του) αναφέρουμε πάλι ενδεικτικά:

1. Τις συνεργατικές, συναδελφικές σχέσεις

2. Τους σαφείς στόχους και τις υψηλές προσδοκίες.

3. Την άσκηση ηγεσίας που να υπερβαίνει το διαχειριστικό ρόλο. (Επιλογή από το βιβλίο της Ζωής Παπαναούμ Η διεύθυνση σχολείου)

Η ποιότητα των σχολείων αλλά και η βελτίωση της, όπως προκύπτει, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Ένας εξ αυτών είναι η διεύθυνση του σχολείου. Η σημασία που έχει προκύπτει και από τη θεωρητικά υποστηριζόμενη άποψη ότι η ηγεσία εμπλέκεται τόσο στη δομική όσο και στην πολιτισμική διάσταση του σχολείου αλλά και από την καθημερινή εμπειρία και πρακτική.

Είναι σημαντικό ο διευθυντής να είναι ενημερωμένος σχετικά με τις απόψεις που περιγράφουν το ρόλο του σχολείου μέσα στην υπάρχουσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, το δικό του ρόλο και την αποστολή του μέσα σ’ αυτό. Το να διερευνά, να αναστοχάζεται γύρω από τη θέση του, το να έχει μια κριτική ματιά και σκέψη γύρω από τα πράγματα.

Το να προγραμματίζει και να καταστρώνει σχέδια βελτίωσης και να τα αποτιμά. Επίσης, το να ενδιαφέρεται τόσο για τους ανθρώπους του σχολείου όσο και για το έργο του. Το να εξουσιοδοτεί και να ζητά συμμετοχή στα όρια της οργάνωσης, να συμβουλεύεται, να δοκιμάζει, να συζητά και να πείθει αποτελεί το συνεχές της συμπεριφοράς ενός δημοκρατικού διευθυντή. Ας μην διαφεύγει ότι ο Διευθυντής θεμελιώνει την κουλτούρα του σχολείου που μεταβιβάζεται όχι μόνον μέσω σαφώς προσδιορισμένων καθηκόντων αλλά τις περισσότερες φορές μέσω δράσεων συμβολικής μορφής.

Εκ της διαδικασίας της ψηφοφορίας και όχι μόνον προκύπτει πως πάμε για ένα σχολείο πιο συλλογικό, πιο δημοκρατικό, με το διευθυντή σε ένα ρόλο συντονιστή, εμψυχωτή, εκφραστή του πνεύματος της σχολικής κοινότητας παρά σε κάποιο αρχηγό με υπερεξουσίες. Είναι θετικό.

Να ευχηθούμε πως στη μεθαυριανή ψηφοφορία θα επιβεβαιωθεί ένα τέτοιο πνεύμα, θα πρυτανεύσει η υπευθυνότητα και η σκέψη πως το σχολείο υπάρχει για να υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τους μαθητές του. Ως εκ τούτου απαιτούνται οι καλύτερες δυνατές συνθήκες εργασίας για τους εκπαιδευτικούς του. Είναι γνωστό ότι η διδασκαλία από τη φύση της μαζί με το πολυμεταβλητό διδασκαλικό περιβάλλον είναι μια στρεσογόνος κατάσταση. Απαιτεί πολλαπλή υποστήριξη και κυρίως ένα καλό σχολικό κλίμα (με καλές ανθρώπινες σχέσεις και με παιδαγωγική ελευθερία) και τη διατήρηση ενός ασφαλούς και αποτελεσματικής μάθησης περιβάλλοντος.

Το τελικό επίδικο. Θα μπορέσει το σώμα των καθηγητών να θέσει στο περιθώριο: «το επαχθές» τμήμα ή τα κατάλοιπά του που υπηρέτησαν πιστά την παρακμή; Τους ευνοημένους του συστήματος, όσους απέδειξαν, εν τοις πράγμασι, πως επιδιώκουν την όποια εξουσία για την εξουσία, όσους επέδειξαν αυταρχισμό και αλαζονεία και όταν χρειάστηκε πήγαν με το μέρος της εξουσίας και όχι με αυτό των εκπαιδευτικών και να αναδείξει ότι ικανότερο και υγιέστερο διαθέτει ο κλάδος;

Να τιμήσει και να αναδείξει ανθρώπους που πρόσφεραν διδακτικό έργο, που ίδρωσαν για την επαγγελματική τους βελτίωση ή για να πάρουν ένα πτυχίο-δίπλωμα κλπ το οποίο αντανακλά επάνω τους και φωτίζει το δρόμο τους και το οποίο δεν είναι από εκείνα της βιομηχανίας που εκδίδονταν μεταξύ ημετέρων;

Επιπόλαιες επιλογές, παρορμήσεις και αδυναμίες θεωρώ πως δεν έχουν θέση στην εκλογή. Πελατειακές λογικές ή ιδιοτελείς ή σκόπιμες χρήσεις και καταχρήσεις ενός δικαιώματος ή μιας κατάκτησης, πέραν του ότι δημιουργούν στρεβλώσεις και ασυμμετρίες οδηγούν αργά ή γρήγορα στην κατάργησή τους, σε οπισθοδρόμηση και στην ενίσχυση καταστάσεων αυθαιρεσίας.

Η πολιτεία δείχνει εμπιστοσύνη στους παιδαγωγούς, σε «εκείνους που τολμούν να διδάσκουν» και όλοι οφείλουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και του λειτουργήματός τους. Κάπου γράφει ο Μπρεχτ: «Τις δυσκολίες των βουνών τις ξεπεράσαμε. Τώρα μας περιμένουν οι δυσκολίες των πεδιάδων».

Οι καθηγητές που πολλές φορές, κυρίως σε στιγμές ανάτασης, απέδειξαν ότι μπορούν να τα βγάλουν πέρα στα δύσκολα, εικάζω πως και τώρα καλά θα τα καταφέρουν.