Ενδοοικογενειακή βία: Ποια είναι τα πρώτα σημάδια – Τι μπορούμε να κάνουμε
Σπάστε τη σιωπή. Το να μιλήσεις δεν είναι ντροπή. Η ΒΙΑ είναι ΝΤΡΟΠΗ.
Με αυτά τα λόγια ως σύνθημα, το Ελληνικό Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης καλεί τις γυναίκες που υφίστανται ενδοοικογενειακή βία να αναγνωρίσουν αυτό που τους συμβαίνει, να αποτινάξουν την ενοχή και να καλέσουν στη Γραμμή SOS «Δίπλα σου» (210 9700814) για βοήθεια. Εκεί θα βρουν ευήκοα ώτα, που θα τις βοηθήσουν να πάρουν τις αποφάσεις τους – όποιες κι αν είναι αυτές – και θα τις στηρίξουν σε όλη την πορεία του απεγκλωβισμού τους από μία κακοποιητική σχέση.
Τη στήριξη της γραμμής έχουν ήδη λάβει 16.000 άνθρωποι, που έχουν καλέσει από το 2003, όταν ξεκίνησε ως η πρώτη πανελλαδική Γραμμή Βοήθειας.
Η πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου Γυναικών Ευρώπης, Νίκη Ρουμπάνη, μίλησε στο ertnews.gr και μας βοήθησε να χαρτογραφήσουμε το τοπίο της ενδοοικογενειακής βίας ατην Ελλάδα, απαντώντας σε πολύ βασικά ερωτήματα όλων μας.
«Σε ακούω, είμαι εδώ, εσύ αποφασίζεις»
Όταν ένα ενήλικο άτομο αντιμετωπίζει κακοποιητική συμπεριφορά πρέπει το ίδιο να το καταγγείλει.
Είναι πολύ σημαντικό να μην πιέζουμε τις γυναίκες σε καμία κατεύθυνση. Οι ίδιες οι γυναίκες έχουν ήδη πιεστεί πάρα πολύ από τον κακοποιητή. Το μήνυμα το δικό μας είναι «σε ακούω, είμαι εδώ, εσύ αποφασίζεις».
Δηλαδή όχι, «έρχομαι να σε σώσω, ντε και καλά», αλλά «εσύ αποφασίζεις, εγώ είμαι εδώ ένα σκαλάκι να πατήσεις αν θέλεις».
Πολλές από αυτές τις γυναίκες δεν κατανοούν ότι, ναι, είμαστε εκεί και τις ακούμε, ότι νοιαζόμαστε. Είναι γυναίκες που λένε «πρώτη φορά στη ζωή μου μιλάω σε κάποιον», όταν μας καλούν στη γραμμή SOS… Και τρέμει η φωνή τους και μέχρι να τη βρουν και να αρχίσουν να μιλάνε, μπορεί να περάσει αρκετή ώρα, γιατί δεν το έχουν ξανακάνει. Αισθάνονται ενοχές.
Συγγενείς, φίλοι και γείτονες, μπορούν να ενθαρρύνουν αυτό το άτομο να πάρει τηλέφωνο μια γραμμή βοήθειας. Εκεί, τα άτομα που θα απαντήσουν στην κλήση, ξέρουν να την ενημερώσουν και να της δώσουν επιλογές.
Όμως, δεν πρέπει να πιέζουμε τη γυναίκα, «σήκω φύγε, σήκω φύγε, σήκω φύγε»… Νομίζουμε ότι της κάνουμε καλό, αλλά πολλές φορές αυτό έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: Σκέφτεται «με ζηλεύουν, θέλουν να μου καταστρέψουν τη σχέση, δεν καταλαβαίνουν ότι τον αγαπάω»…
Μπορούμε να της πούμε ωστόσο:
Εσύ θα αποφασίσεις τι θα κάνεις. Σκέψου τη ζωή σου 2, 3, 5 χρόνια μετά. Θέλεις να τη ζεις με τον ίδιο τρόπο; Μπορείς να το αντέξεις; Μπορείς να εγγυηθείς ότι δεν θα σου δώσει μία σπρωξιά κάποια ώρα να πέσεις κάτω και να χτυπήσεις το κεφάλι σου σε ένα μάρμαρο, σε ένα σίδερο και να μην είσαι πια μαζί μας; Μπορείς να εγγυηθείς ότι τα παιδιά σου δε θα τραυματιστούν από όλη αυτή την ιστορία; Εσύ όμως αποφασίζεις, έχεις δικαίωμα να αποφασίσεις.
Οι ίδιες οι γυναίκες έχουν ήδη πιεστεί πάρα πολύ από τον κακοποιητή. Το μήνυμα το δικό μας είναι «σε ακούω, είμαι εδώ, εσύ αποφασίζεις». Δηλαδή όχι, «έρχομαι να σε σώσω, ντε και καλά», αλλά «εσύ αποφασίζεις, εγώ είμαι εδώ, ένα σκαλάκι να πατήσεις αν θέλεις».
Αν έχεις αποφασίσει να μείνεις εκεί, κάνε δυο τρία πράγματα, βάλε σε μια τσαντούλα λίγα χρήματα, την ταυτότητά σου, τα χαρτιά σου, να είναι έτοιμα αν χρειαστεί να τα αρπάξεις, να φύγεις. Βρες ποιος μπορεί να σε φιλοξενήσει εκείνη την ώρα άμεσα…
Γιατί και οι ξενώνες για να σε φιλοξενήσουν πρέπει να έχεις κάνει τεστ Covid, πρέπει να έχεις κάνει τεστ μεταδιδόμενων ασθενειών κλπ. Εμείς έχουμε μία άλλη πρακτική στο Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης: Στέλνουμε τις γυναίκες σε ένα ξενοδοχείο μέχρι να γίνουν αυτές οι εξετάσεις και κατόπιν κάνουμε μία προσωρινή φιλοξενία, δηλαδή μέχρι να μπορέσουν να μπουν σε ξενώνα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Τι να κάνουμε αν είμαστε μάρτυρες σε περιστατικό βίας
Τώρα, εάν δεν γνωρίζεις προσωπικά μια γυναίκα, αλλά γίνεται ένα περιστατικό μπροστά σου, τυχαίνει να είσαι εκεί την ώρα που συμβαίνει, τι κάνεις;
Πριν από μία εβδομάδα είχα μια εξαιρετική περιγραφή από μια νεαρή κοπέλα 21 ετών, η οποία καθόταν με την παρέα της και άκουσε να πετάγονται τραπέζια και ουρλιαχτά και φωνές. Κατάλαβε ότι πρόκειται για ενδοοικογενειακή βία, είπε στην παρέα της «εγώ πάω παιδιά, δεν ξέρω αν θα με συνοδεύσει κάποιος, εγώ πάω» και σηκώθηκε και πήγε, έβαλε τις φωνές και είπε «να έρθει τώρα αμέσως το 100, εγώ καταθέτω σαν μάρτυρας, εδώ υπάρχει βία εναντίον γυναίκας, σας παρακαλώ να έρθει το 100, εγώ θα δώσω το όνομά μου σαν μάρτυρας».
Είναι λοιπόν σημαντικό αν είμαστε μάρτυρες τέτοιων γεγονότων να βάζουμε τις φωνές, να φωνάζουμε να έρθει το 100 και να ευαισθητοποιούμε έτσι και τους γύρω, γιατί αλλιώς οι δράστες αισθάνονται ότι είμαστε συνένοχοι στο παιχνίδι τους, δηλαδή ότι και εμείς συναινούμε. Ότι αυτός έχει δικαίωμα, επειδή είναι η δικιά του φιλενάδα, γυναίκα, κόρη, να της φέρεται με αυτό τον τρόπο.
Βγήκαν κάποιοι και της είπαν «άστο το ζευγάρι και μην ανακατεύεσαι» και είπε αυτή «όχι, εγώ θα ανακατεύομαι, διότι πρέπει να ανακατεύομαι, εδώ κινδυνεύει κάποιος και είμαι μάρτυρας αυτήκοος και ακούω τι γίνεται».
Η στάση αυτή της κοπέλας συνετέλεσε στο να σταματήσει η κακοποίηση εκείνη την ώρα και να ευαισθητοποιηθούν και άλλοι γύρω γύρω. Και ενώ δεν έκανε κάτι για να κινδυνέψει, δεν πήγε να χωρίσει κάποιους που δερνόντουσαν, το οποίο θα ήταν παράλογο, βάζοντας όμως τις φωνές και καλώντας και την παρέα της, μπορεί και να έσωσε μια ζωή εκείνη την ώρα.
Είναι λοιπόν σημαντικό αν είμαστε μάρτυρες τέτοιων γεγονότων να βάζουμε τις φωνές, να φωνάζουμε να έρθει το 100 και να ευαισθητοποιούμε έτσι και τους γύρω, γιατί αλλιώς οι δράστες αισθάνονται ότι είμαστε συνένοχοι στο παιχνίδι τους, δηλαδή ότι και εμείς συναινούμε. Ότι είναι απλώς ένας καβγάς και ότι αυτός έχει δικαίωμα, επειδή είναι η δικιά του φιλενάδα, γυναίκα, κόρη, ο,τιδήποτε, να της φέρεται με αυτόν τον τρόπο.
Εάν ο δράστης, ο οποίος θεωρεί ότι έχει το δικαίωμα να κακοποιεί γυναίκες, δεν βρεθεί απέναντι στον νόμο, μπορεί να θεωρεί ότι είναι δικαίωμα του να κακοποιεί γυναίκες. Γιατί έτσι του έμαθαν. Το σόι του, το περιβάλλον του… Και εάν βρεθεί απέναντι στον νόμο, μπορεί και η δική του συμπεριφορά να τον προβληματίσει και να κάνει κάτι για αυτό.
Λοιπόν, σαν μάρτυρες πρέπει να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας, χωρίς όμως να κινδυνεύουμε. Χωρίς να πηγαίνουμε να παρέμβουμε με σωματικό τρόπο, χωρίς να προσβάλουμε, χωρίς να βρίζουμε. Κάνοντας και τον περίγυρο να ευαισθητοποιηθεί και να πάρει θέση.
Είναι πάρα πολύ σπουδαίο το να ευαισθητοποιούμε τον περίγυρο και τους άλλους γιατί ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε με τη γραμμή SOS είναι ότι πολλές γυναίκες δεν έχουν μάρτυρα. Ενώ υπάρχουν εκατοντάδες άνθρωποι που έχουν ακούσει και τους ξυλοδαρμούς και τους έχουν δει κιόλας, γίνονται και ενώπιον των γειτόνων. Και δεν έρχεται κανένας. Ακόμα δηλαδή υπάρχει η νοοτροπία πως ό,τι γίνεται μέσα σε ένα σπίτι είναι τα εν οίκω μη εν δήμω… Δεν είναι έτσι. Είμαστε όλοι μια σε μια κοινότητα.
Είμαστε συνυπεύθυνοι για τους θανάτους των γυναικών, για τους τραυματισμούς των γυναικών, για τη ζωή των γυναικών. Πρέπει να είμαστε συνυπεύθυνοι, είμαστε πολίτες, έχουμε λόγο, δεν μπορεί να ζούμε σε μια κοινωνία που να επιτρέπουμε να βασανίζουν ανθρώπους και εμείς να καθόμαστε και να λέμε δεν είναι δική μου δουλειά. Είναι δική μας δουλειά.
Πού μπορούμε να καλέσουμε για βοήθεια
Σε περίπτωση που ακούσουμε για παράδειγμα από το διπλανό διαμέρισμα φασαρία και αισθανθούμε ότι κινδυνεύει κάποιος, καλούμε το 100, λέμε το όνομά μας, λέμε ότι είμαστε γείτονες και λέμε ότι θεωρούμε ότι υπάρχει κίνδυνος ζωής. Το λέμε αυτό, είναι σημαντικό. Το 100 θα καταγράψει την κλήση και αν θέλουμε τους λέμε ότι θα ξαναπάρουμε να μας πουν τι έγινε.
Εάν εκείνη την ώρα θέλουμε, παίρνουμε και μια γραμμή βοήθειας και λέμε είμαστε στην τάδε διεύθυνση από το τάδε διαμέρισμα, ακούσαμε φωνές και έχουμε ειδοποιήσει το 100.
Από την πλευρά μας, σαν γραμμή βοήθειας θα πάρουμε και εμείς το 100 και θα κάνουμε follow-up, «τι έγινε, πήγατε, είδατε τι έγινε; Ανησυχούμε». Έτσι, όλη η κοινωνία επιστατεί σε αυτού του είδους την ανταπόκριση, ώστε να μην υπάρχει μια συνέχεια της βίας και να νιώθουν ότι είναι ασφαλείς και ήσυχοι να συνεχίσουν τη βία τους και να κάνουν ότι θέλουν συνέχεια.
Η δική μας γραμμή είναι μια γραμμή εθελοντών σε εικοσιτετράωρη βάση: το 210 9700814, όπου καλεί κανείς με αστική χρέωση. Μπορούν επίσης να μας στέλνουν e-mail όποιοι θέλουν. Η οργάνωσή μας λέγετε Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης και στο διαδίκτυο θα τη βρούνε στο http://enowhumanrights.gr/
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε με τη γραμμή SOS είναι ότι πολλές γυναίκες δεν έχουν μάρτυρα. Ενώ υπάρχουν εκατοντάδες άνθρωποι που έχουν ακούσει και τους ξυλοδαρμούς και τους έχουν δει κιόλας. Και δεν έρχεται κανένας. Ακόμα δηλαδή υπάρχει η νοοτροπία πως ό,τι γίνεται μέσα σε ένα σπίτι είναι τα εν οίκω μη εν δήμω…
Στην περίπτωση που έρχεται η αστυνομία και η γυναίκα δεν θέλει να υποβάλει μήνυση, τουλάχιστον έχει καταγραφεί από το 100 μια πρώτη κλήση. Εάν έχει ειδοποιηθεί και μία γραμμή SOS, καλό είναι αν μπορούμε να της το πούμε αυτό, και να ξέρει ότι αν χρειαστεί κάτι μπορεί να πάρει αυτή τη γραμμή για να την βοηθήσουν. Δηλαδή, αν μπορούμε, να της δώσουμε το τηλέφωνο μιας γραμμής, γιατί μπορεί να μην την έχει ή να μην σκεφτεί να την ψάξει στο διαδίκτυο.
Αν έχει λοιπόν τη γραμμή, όταν έρθει η ώρα και όταν το αποφασίσει θα πάρει μόνη της να κάνει τις καταγγελίες της. Δεν μπορούμε να κάνουμε για ενήλικες τίποτα παραπάνω. Όπως σας είπα, ο ενήλικος έχει το δικαίωμα να κάνει ότι θέλει με τη ζωή του.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε εκεί δίπλα, να δηλώσουμε παρουσία και να δηλώσουμε την αντίθεσή μας προς τον δράστη.
Από κει και πέρα είναι επιλογή της γυναίκας. Αυτό το λέω, διότι μέσα στον πόνο τον δικό μας ενοχοποιούμαστε και σαν κοινωνία: δεν μπορούμε να τις σώσουμε αυτές τις γυναίκες; Τι κάνουμε;
Δεν προδίδεις τον δράστη καταγγέλλοντάς τον, μπορεί και να τον σώζεις
Είναι πάρα πολύ σημαντικό να πούμε «είμαι εδώ και σε ακούω». Γιατί πολλές από αυτές τις γυναίκες δεν κατανοούν ότι, ναι, είμαστε εκεί και τις ακούμε, ότι νοιαζόμαστε. Είναι γυναίκες που λένε «πρώτη φορά στη ζωή μου μιλάω σε κάποιον», όταν μας καλούν στη γραμμή SOS… Και τρέμει η φωνή τους και μέχρι να βρούνε τη φωνή τους και να αρχίσουν να μιλάνε και να σταματήσουν να κλαίνε ή να βαριαναστενάζουν, μπορεί να περάσει αρκετή ώρα, γιατί δεν το έχουν ξανακάνει. Αισθάνονται ενοχές.
Ένα πράγμα που συζητάμε με αυτές τις γυναίκες είναι ότι δεν κάνουν εκείνη την ώρα καμία πράξη προδοσίας προς τον δράστη, αντιθέτως κάνουν καλό στον δράστη. Μπορεί αυτόν τον δράστη να τον γλιτώνουν από το να γίνει φονιάς, δικός τους ή μιας άλλης γυναίκας.
Το δεύτερο σημάδι είναι το να προσπαθεί να την κάνει να αισθάνεται ένοχη για το παραμικρό. Γιατί είναι μακριά η φούστα, γιατί είναι κοντή η φούστα… Γιατί έβαψε το νύχι, γιατί δεν έβαψε το νύχι… Όταν προσπαθείς να ενοχοποιήσεις έναν άνθρωπο αρχίζει χειριστική συμπεριφορά. Και το χαρακτηριστικό όλων των κακοποιητικών ανθρώπων είναι ότι πάντα θεωρούν ότι το θύμα φταίει. Εσύ με προκάλεσες, άρα εσύ τα φταις.
Εάν ο δράστης, ο οποίος θεωρεί ότι έχει το δικαίωμα να κακοποιεί γυναίκες, δεν βρεθεί απέναντι στον νόμο, μπορεί να θεωρεί ότι είναι δικαίωμα του να κακοποιεί γυναίκες. Γιατί έτσι του έμαθαν. Το σόι του, το περιβάλλον του… Και εάν βρεθεί απέναντι στον νόμο, μπορεί και η δική του συμπεριφορά να τον προβληματίσει και να κάνει κάτι για αυτό. Γιατί στέλνουμε τις γυναίκες σε ψυχολόγους, αλλά όλους αυτούς οι οποίοι κακοποιούν τις γυναίκες, δεν τους στέλνουμε;
Διότι αν βρεθούν απέναντι στον Νόμο θα υποχρεωθούν να παρακολουθήσουν και κάποια σεμινάρια απεξάρτησης από τη βία, απεξάρτησης από την αδρεναλίνη… Πολλοί από αυτούς είναι αυτό που λέμε adrenaline junkees. Τους ερεθίζει η αδρεναλίνη, θέλουν κι άλλο, θέλουν κι άλλο. Αν λοιπόν και αυτοί δεν φροντίσουν τον εαυτό τους, δεν θα φτιάξει αυτός ο κόσμος. Άρα αυτή η γυναίκα που καταγγέλλει, όχι μόνο δεν του κάνει κακό, κάνει καλό και σε αυτόν και στην κοινωνία.
Να μην αισθάνεται την παραμικρή τύψη που τον αφήνει, γιατί μπορεί να είναι για καλό του. Εκεί που δεν μπορεί να βάλει μόνος του τα όρια, να έρθει η πολιτεία να του βάλει τα όρια. Αυτά τα όρια μπορεί να σώσουν και τον ίδιο.
Τι γίνεται στην περίπτωση που υπάρχουν μικρά παιδιά
Εφόσον υπάρχουν μικρά παιδιά, οι ενήλικες μπορούν να παρέμβουν. Είναι αυτεπάγγελτο, όπως είναι και για τη μητέρα, αλλά για τα μικρά παιδιά μπορεί να παρέμβει οποιοσδήποτε να το καταγγείλει. Υπάρχει και στην ασφάλεια τμήμα ανηλίκων. Μπορεί να πάρει εκεί και να πει «θεωρώ ότι αυτό το παιδί είναι σε κίνδυνο, παρακαλώ πολύ να το ψάξετε» και να πει τα γεγονότα, δηλαδή να πει ότι «εγώ δεν θέλω να είμαι μάρτυρας στο δικαστήριο, αλλά σας καταγγέλλω ότι άκουσα αυτά και αυτά και αυτά και αυτά που με ανησύχησαν». Ή «δεν με πειράζει να είμαι και μάρτυρας στο δικαστήριο. Έχω καταγράψει ότι την Παρασκευή στις 08:00 το απόγευμα ένα παιδάκι φώναζε βοήθεια και άκουγα κρότους και άκουγα φωνές και αυτό με ανησύχησε πάρα πολύ». Δηλαδή μπορούμε να είμαστε ή να μην είμαστε μάρτυρες, όμως το να το καταγγείλουμε θα πάρει το δρόμο του.
Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη όχι μόνο μπορούν να καταγγείλουν πιθανή κακοποίηση μαθητή τους, αλλά έχουν και υποχρέωση να το κάνουν. Δηλαδή πρέπει να στείλουν κάποια καταγγελία, ως ενήλικες που αντιλήφθηκαν κακοποίηση παιδιού, λέγοντας πως θέλουν ή δεν θέλουν να είναι μάρτυρες, αλλά και όλες τους τις παρατηρήσεις. Ότι «έχω καταγράψει τι μου είπε το παιδάκι»… Ότι «είδα χαρακιές στα πόδια του»… Ότι «το βλέπω παραμελημένο, άπλυτο ή ατάιστο»… Ότι «το βλέπω να κοιμάται γιατί το ξενυχτάνε και φαίνεται ότι υπάρχουν καβγάδες στο σπίτι γιατί είναι συνέχεια φοβισμένο», ό,τι έχει δει τέλος πάντων ένας εκπαιδευτικός.
Αν κάποιος εκπαιδευτικός φοβάται πιθανές κυρώσεις, ή την περίπτωση να μην αληθεύουν οι υποψίες της, μπορεί στην καταγγελία που θα κάνει να πει ότι δεν θέλει να είναι μάρτυρας, ότι έχει καταγράψει τα εξής σημάδια και ότι δεν το έχει πει στους γονείς, διότι ενδέχεται να είναι και οι γονείς εμπλεκόμενοι στην κακοποίηση του παιδιού.
Εάν ο εκπαιδευτικός θέλει, μπορεί να δώσει στο παιδάκι και τη γραμμή Μαζί για το παιδί (11525) και τη γραμμή του Χαμόγελου του Παιδιού (1056), οι οποίες είναι γραμμές που ειδικεύονται στα παιδιά και έχουν τον τρόπο να το χειριστούν μαζί με το παιδί.
Από εκεί και πέρα, οι κοινωνικές υπηρεσίες θα πρέπει να παρέμβουν.
Οι ελλείψεις στο νομικό μας σύστημα
Το κακό με τα παιδιά είναι ότι παίρνει πάρα πολύ χρόνο να γίνονται αυτές οι διαδικασίες.
Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα, έχουμε 2-3 εισαγγελείς ανηλίκων σε όλη την Ελλάδα. Τον ρόλο αυτό τον παίζουνε οι άλλοι εισαγγελείς συνήθως. Δεν επαρκούν καθόλου.
Και οι εισαγγελείς ανηλίκων έχουν να κάνουν και με την παραβατικότητα των ανηλίκων. Έχουν ένα τεράστιο πιάτο μπροστά τους και δεν ξέρουν από πού να αρχίσουν.
Αυτές οι διαδικασίες πρέπει η δικαιοσύνη να φροντίσει να είναι πιο σύντομες. Να είναι λιγότερες, να μην είναι 6-7 φορές που το παιδάκι καταθέτει μέσα σε 2-3 χρόνια, ξανά και ξανά. Διότι αυτό ακυρώνει την ελάφρυνση του παιδιού από μια κακοποίηση, δημιουργεί μια άλλη κακοποίηση.
Άρα πρέπει να υπάρξουν περισσότεροι εισαγγελείς ανηλίκων, πρέπει να υπάρξουν οικογενειακά δικαστήρια, αν θέλουμε να μην περνάει η βία από γενιά σε γενιά, γιατί αυτό το παιδί που κακοποιείται αύριο ή θα είναι θύμα εσαεί, ή θα κακοποιήσει.
Επίσης, τα παιδιά περνάνε από πάρα πολλούς ψυχολόγους της αστυνομίας, όχι μόνο με μία συνέντευξη βιντεοσκοπούμενη, άρα πολλές φορές έχουμε επανατραυματισμό των παιδιών. Αυτές οι διαδικασίες πρέπει η δικαιοσύνη να φροντίσει να είναι πιο σύντομες. Να είναι λιγότερες, να μην είναι 6-7 φορές που το παιδάκι καταθέτει μέσα σε 2-3 χρόνια, ξανά και ξανά. Διότι αυτό ακυρώνει την ελάφρυνση του παιδιού από μια κακοποίηση, δημιουργεί μια άλλη κακοποίηση.
Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να διορθωθούν αυτές οι ελλείψεις που έχουμε στο νομικό μας σύστημα. Ή, αν θέλετε, στην εφαρμογή του νόμου.
Γραμμή SOS «Δίπλα σου»: Το προφίλ των ανθρώπων που καλούν
Συνήθως στη γραμμή μας παίρνει το ίδιο το θύμα. Τώρα τελευταία, με το κίνημα #metoo και με τις αλλεπάλληλες δολοφονίες, παίρνουν και αρκετοί άνθρωποι από το περιβάλλον του θύματος, συνεργάτες, φίλοι, γείτονες.
Τουλάχιστον στην πρώτη κλήση, γιατί τους λέμε μετά να πάρει το ίδιο το θύμα και τους ευχαριστούμε για την κοινωνική τους ευαισθησία και για την ενημέρωση.
Αν θέλετε να βοηθήσετε, ενημερώστε το θύμα για την ύπαρξη της γραμμής, αλλά ας πάρει η ίδια τηλέφωνο. Ξέρουμε πώς να την ενθαρρύνουμε και να την ενδυναμώσουμε να αποφασίσει τι θα κάνει.
Κάνουμε μια πλαισίωση πολύπλευρη στο άτομο που μας παίρνει τηλέφωνο, να νιώθει ότι έχει ανθρώπους κοντά της, όχι να την ποδηγετήσουμε, όχι να της πούμε τι θα κάνει, αλλά να είμαστε εκεί όταν πάρει τις αποφάσεις της. Και κάθε φορά, πάντα, δίνουμε επιλογές. Ποτέ δεν λέμε σε μια γυναίκα κάνε αυτό, ή κάνε το άλλο.
Το μεγάλο ποσοστό των θυμάτων είναι γυναίκες μεταξύ 20 και 45 ετών με παιδιά. Αλλά τώρα τελευταία είναι καλό ότι μας παίρνουν και νεότερες γυναίκες, στα πρώτα βήματα της σχέσης και με το πρώτο ξύλο που τρώνε, ή την πρώτη κακοποίηση, απαγορεύσεις του τύπου «δεν θα πας πουθενά, θέλω να σε βλέπω, δεν θα πάρεις τηλέφωνο τη μάνα σου», παίρνουν κοπέλες και λίγο πιο νωρίς.
Ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών γνωρίζει την κακοποίηση στην πρώτη εγκυμοσύνη. Φαίνεται ότι οι άνδρες με την πρώτη εγκυμοσύνη αρχίζουν να αισθάνονται ότι η γυναίκα τους φεύγει. Και τους βγαίνει η βία που κρύβανε. Την είχανε, αλλά την κρύβανε.
Αυτό βέβαια καταλαβαίνετε ότι είναι τραγικό, να έχεις να αντιμετωπίσεις μια εγκυμοσύνη, η οποία δεν είναι πάντα εύκολη, και να έχεις και έναν κακοποιητικό σύντροφο… Και να ξέρεις ότι θα πρέπει να μεγαλώσεις ένα παιδί μόνη σου, με τι οικονομικές δυνατότητες, ποιος θα σε βοηθήσει… Κάθε γυναίκα έχει τον δικό της δρόμο να ακολουθήσει… Είναι λοιπόν πάρα πολύ σημαντικό να βρίσκουν ανθρώπους δίπλα τους.
Έχει δεχθεί ο νόμος τον βιασμό μέσα στον γάμο, αλλά πολύ λίγες γυναίκες το καταγγέλλουν, γιατί πάντα υπάρχει η νοοτροπία ότι «αφού δέχτηκα να τον παντρευτώ είμαι υποχρεωμένη να κάνω σεξ μαζί του». Να κάνεις σεξ μαζί του, αλλά το πότε είναι και δική σου επιλογή. Δεν μπορεί να έρχεται και να σε βιάζει αυτός ό,τι ώρα θέλει και όπως θέλει. Πρέπει να συναινέσεις και για το πότε και για το πώς. Διαφορετικά είναι βιασμός.
Μεταξύ όσων καλούν στη γραμμή μας, έχουμε και ένα πολύ μικρό ποσοστό ανδρών που κακοποιούνται. Δεν είναι πάνω από 5%, και συνήθως η κακοποίηση είναι από γονείς, από αδέλφια κλπ. Άνδρες που κακοποιούνται από τις συντρόφους τους πολύ σπάνια, δεν μας έχουν πάρει για συντρόφους. Συνήθως πρόκειται για οικογενειακή βία.
Τα πρώτα σημάδια που χτυπάνε καμπανάκι κινδύνου
Το πρώτο σημάδι είναι ο αποκλεισμός από το περιβάλλον μας. «Μην τηλεφωνάς στη μητέρα σου, δεν χρειάζεται να βλέπεις την αδερφή σου συχνά, τις φίλες σου δεν τις χρειάζεσαι, είμαστε πλέον μαζί». Η πρώτη δουλειά που κάνει κάποιος είναι να αποκόψει το θύμα από το περιβάλλον του. Αυτό είναι το πρώτο σημάδι και είναι πάρα πολύ ανησυχητικό.
Το δεύτερο σημάδι είναι το να προσπαθεί να την κάνει να αισθάνεται ένοχη για το παραμικρό. Γιατί είναι μακριά η φούστα, γιατί είναι κοντή η φούστα… Γιατί είναι ξανθό το μαλλί, γιατί είναι μαύρο το μαλλί… Γιατί έβαψε το νύχι, γιατί δεν έβαψε το νύχι… Όταν προσπαθείς να ενοχοποιήσεις έναν άνθρωπο αρχίζει χειριστική συμπεριφορά. Και το χαρακτηριστικό όλων των κακοποιητικών ανθρώπων είναι ότι πάντα θεωρούν ότι το θύμα φταίει. Εσύ με προκάλεσες, άρα εσύ τα φταις.
Άρα μόλις αρχίσει η αποκοπή από το περιβάλλον και η ενοχοποίηση για πραγματάκια τύπου, ας πούμε, το ψωμί μπαίνει εδώ και όχι εκεί, βλέπουμε ότι έχουμε να κάνουμε με άνθρωπο που σιγά σιγά προχωράει σε έναν χειρισμό κακοποιητικό.
Επίσης, το να της παίρνει όλα τα χρήματα από τη δουλειά της και να της δίνει αυτός χαρτζιλίκι όποτε θέλει και αν θέλει και για ότι θέλει… Αυτά όλα είναι κακοποίηση.
Ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών γνωρίζει την κακοποίηση στην πρώτη εγκυμοσύνη. Φαίνεται ότι οι άνδρες με την πρώτη εγκυμοσύνη αρχίζουν να αισθάνονται ότι η γυναίκα τους φεύγει. Και τους βγαίνει η βία που κρύβανε.
Όπως υπάρχει και η σεξουαλική βία, το να την υποχρεώνει να κάνει σεξ. Έχει δεχθεί ο νόμος τον βιασμό μέσα στον γάμο, αλλά πολύ λίγες γυναίκες το καταγγέλλουν, γιατί πάντα υπάρχει η νοοτροπία ότι «αφού δέχτηκα να τον παντρευτώ είμαι υποχρεωμένη να κάνω σεξ μαζί του». Να κάνεις σεξ μαζί του, αλλά το πότε είναι και δική σου επιλογή. Δεν μπορεί να έρχεται και να σε βιάζει αυτός ό,τι ώρα θέλει και όπως θέλει. Πρέπει να συναινέσεις και για το πότε και για το πώς. Διαφορετικά είναι βιασμός. Αυτό δεν το κατανοούν μερικές γυναίκες και έτσι πολύ σπάνια έχουμε καταγγελίες μόνο για σεξουαλική βία. Συνήθως έρχονται πακέτο με τη βία τη σωματική, την γενικότερη, ή την ψυχολογική.
Αν είμαστε σε μία κακοποιητική σχέση, τι πρέπει να κάνουμε για να προστατευθούμε;
Πρώτα ενημερώνουμε τη δική μας οικογένεια, τους δικούς μας φίλους και μετά και το περιβάλλον του δράστη. Έτσι ώστε αυτός να έχει να απολογηθεί κάπου. Αυτό πολλές φορές μπορεί να τον συγκρατήσει.
Εάν όμως ο άνθρωπος έχει τον φονιά μέσα του, η πιο επικίνδυνη περίοδος είναι αυτή η πρώτη περίοδος του χωρισμού, όπου καλό είναι να μην μένει μόνη η γυναίκα. Δηλαδή να μένει με δικούς της ανθρώπους, να κινείται με φίλους.
Η Δώρα στη Ρόδο είχε κάνει τις πιο σωστές κινήσεις, είχε ενημερώσει την οικογένεια του δράστη. Αυτό είναι πολύ σωστή κίνηση, αλλά έπεσε σε βράχια, έπεσε σε οικογένεια που θεωρούσε πως ό,τι έκανε ο δράστης ήταν καλώς καμωμένο.
Είχαμε και ένα άλλο περιστατικό με τη γυναίκα που την εκτέλεσε ο άνδρας της που ήταν αστυνομικός με το πιστόλι του έξω από το σουπερμάρκετ μαζί με τη φίλη της. Και η οποία είχε κάνει και αυτή ό,τι μπορούσε για να προφυλαχτεί.
Η Δώρα στη Ρόδο είχε κάνει τις πιο σωστές κινήσεις, είχε ενημερώσει την οικογένεια του δράστη. Αυτό είναι πολύ σωστή κίνηση, αλλά έπεσε σε βράχια, έπεσε σε οικογένεια που θεωρούσε πως ό,τι έκανε ο δράστης ήταν καλώς καμωμένο.
Όταν έχεις να κάνεις με φονιάδες υπάρχει αυτός ο κίνδυνος. Αλλά δεν είναι όλοι οι άνθρωποι γεννημένοι φονιάδες. Δηλαδή, από το να σκεφτεί κάποιος «θα την σκοτώσω», μέχρι να τη σκοτώσει, υπάρχει ένα μεγάλο περιθώριο.
Σε αυτό το περιθώριο το θύμα θα πρέπει να αποφύγει άμεση αντιπαράθεση, να αποφύγει να τον βρίσει, ας πούμε, να του μιλήσει άσχημα. Να αποφύγει πάση θυσία ακόμα και να τον δει. Να αλλάξει τηλέφωνο, να αλλάξει αριθμούς, να είναι με παρέα συντροφευμένη πάντα.
Και να μην αισθάνεται την παραμικρή τύψη που τον αφήνει, γιατί, όπως είπα και πριν, μπορεί να είναι για καλό του το να τον καταγγείλει και να τον αφήσει. Μπορεί αυτός ο άνθρωπος να αρχίσει να σκέφτεται τον τρόπο που φέρεται. Εάν αυτός ο τρόπος που φέρεται είναι κακοποιητικός για τις γυναίκες, τι συνέπειες έχει για τη δική του τη ζωή, τις σχέσεις του με τα πιθανά παιδιά του, τις σχέσεις του με τη δουλειά του…
Δηλαδή εκεί που δεν μπορεί να βάλει μόνος του τα όρια, να έρθει η πολιτεία να του βάλει τα όρια. Αυτά τα όρια μπορεί να σώσουν και τον ίδιο.
Και μετά από την κλήση στη Γραμμή SOS, τι;
Εφόσον μας καλέσει και το θέλει, η γυναίκα θα έχει 2 ή 3 συνεδρίες με ψυχολόγους για να πάρει τις αποφάσεις της. Εάν τα πράγματα πιέζουν, θα κάνουμε και εμείς παρέμβαση στην αστυνομία να δούμε πώς πήγε το πράγμα, εάν δεν της έχουν φερθεί καλά ή εάν φοβάται.
Ο δικηγόρος μας θα της δώσει δωρεάν μια συμβουλή για το πώς θα καταθέσει… Η συμβουλή είναι απλή. Θα της πει να λέει όλες τις λεπτομέρειες, να μην λέει γενικότητες όπως «με έδειρε», ας πούμε, να λέει «με άρπαξε από τα μαλλιά και με χτύπησε στον τοίχο». Είναι πολύ διαφορετικό. Οι δικαστές, οι εισαγγελείς θέλουν να ξέρουν ακριβώς τι συνέβη. Ο δικηγόρος μας, λοιπόν, θα της λέει να είναι λεπτομερής στην περιγραφή της, να είναι ειλικρινής. Και θα της πει και διάφορα άλλα πράγματα.
Έχει λοιπόν νομική συμπαράσταση και ψυχολογική στήριξη από εμάς αμέσως. Και εάν χρειαστεί άμεση φιλοξενία, όσο έχουμε κάποια προγράμματα που μας βοηθάνε και μας δίνουν τη δυνατότητα να πληρώσουμε κάποιο ξενοδοχείο, μπορεί να τη στείλουμε σε κάποιο ξενοδοχείο, ή να την φιλοξενήσουμε για λίγες μέρες σε δικό μας χώρο, μέχρι να τελειώσει τις εξετάσεις της και να πάει σε κάποιον ξενώνα να μείνει λίγο παραπάνω, να αρχίζει να τακτοποιεί τη ζωή της.
Αλλά δεν σταματάμε εκεί τη σχέση μας. Συνεχίζουμε, δηλαδή κοιτάμε να τη στηρίξουμε, να κάνει το βιογραφικό της… Να μπορέσουμε να την ενθαρρύνουμε, να βρει μια άλλη δουλειά, να τη στηρίξουμε στη σχέση με τους γονείς της, οι οποίοι μπορεί να πάθουν ένα σοκ γιατί δεν τους έχει πει τίποτα μέχρι τώρα.
Δηλαδή, κάνουμε μια πλαισίωση πολύπλευρη στο άτομο που μας παίρνει τηλέφωνο, να νιώθει ότι έχει ανθρώπους κοντά της, όχι να την ποδηγετήσουμε, όχι να της πούμε τι θα κάνει, αλλά να είμαστε εκεί όταν πάρει τις αποφάσεις της. Και κάθε φορά, πάντα, δίνουμε επιλογές. Ποτέ δεν λέμε σε μια γυναίκα κάνε αυτό, ή κάνε το άλλο.
Αν ξεφύγουν από την ενοχή και το πάρουν απόφαση, ξεφεύγουν οι γυναίκες. Και τις βλέπεις μετά από δυο τρεις μήνες στον δρόμο και είναι άλλα άτομα! Άλλη περπατησιά, τελείως άλλο λουκ, δεν τις αναγνωρίζεις. Γιατί η κακοποίηση απορροφά μεγάλο κομμάτι της ενέργειάς της γυναίκας. Πώς θα την αντέξει; Πώς θα τον αντιμετωπίσει; Πώς δεν θα τη χτυπήσει σήμερα; Πώς θα προστατεύσει τα παιδιά; Όταν όλο αυτό το ενεργητικό απελευθερωθεί, η γυναίκα το στρέφει στη ζωή της, στη δουλειά της, στην ανάπτυξη της. Και γίνεται άλλος άνθρωπος.
Η δουλειά μας είναι με απόλυτη εχεμύθεια. Δηλαδή αυτά που μαθαίνει η ομάδα της γραμμής SOS και οι ψυχολόγοι μας και οι νομικοί μας μένουν μέσα στο δίκτυο και πολλές φορές έχουμε και εμείς κινδυνεύσει. Μας έχουνε και μας κυνηγήσει, αλλά αυτό, επειδή είμαστε ομάδα, και να σκοτώσουν εμένα μένουν άλλοι 20 μάρτυρες από πίσω, δηλαδή γίνεται και άχρηστο να καθαρίσουν τη Νίκη Ρουμπάνη, ας πούμε, γιατί το ξέρει και η αστυνομία, το ξέρουνε και οι ψυχολόγοι, το ξέρουν και οι νομικοί… Δεν θα τους λείψει ο μάρτυρας, οπότε αυτό μας προφυλάσσει κατά κάποιον τρόπο και απέναντι στους θύτες.
Η μεταμόρφωση ύστερα από την απόφαση
Κάποια θύματα μπορεί να κάνουν εβδομάδες ή μήνες να αποφασίσουν να φύγουν, μπορεί και χρόνια. Και να μας παίρνουν κατά καιρούς και να είναι λίγο πιο μπροστά, ή να πάνε δυο βήματα μπροστά και ένα πίσω. Κάποιες μπορεί εκείνη την ώρα και εκείνη τη μέρα ή εκείνη τη βδομάδα να πάρουν τις αποφάσεις τους και να προχωρήσουν.
Ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικών, θα πάρει έναν μήνα, θα πάρει ένα χρόνο; Θα ξεφύγουν. Οι γυναίκες είναι πάρα πολύ δυνατές, είναι μέχρι να το πάρουν απόφαση. Άμα το πάρουν απόφαση, τίποτα δεν τις σταματά.
Είναι μέχρι να βγουν από την ενοχή «τον καημένο, που θα τον κατηγορήσω και είναι αδύναμος άνθρωπος και ίσως να μην το ήθελε και τον έδερνε και αυτόν ο μπαμπάς του» και τέτοια.
Δηλαδή αν ξεφύγουν από την ενοχή και το πάρουν απόφαση, ξεφεύγουν οι γυναίκες.
Και τις βλέπεις μετά από δυο τρεις μήνες στον δρόμο και είναι άλλα άτομα! Άλλη περπατησιά, τελείως άλλο λουκ, δεν τις αναγνωρίζεις. Γιατί η κακοποίηση απορροφά μεγάλο κομμάτι της ενέργειάς της γυναίκας. Πώς θα την αντέξει; Πώς θα τον αντιμετωπίσει; Πώς δεν θα τη χτυπήσει σήμερα; Πώς θα προστατεύσει τα παιδιά;
Όταν όλο αυτό το ενεργητικό απελευθερωθεί, η γυναίκα το στρέφει στη ζωή της, στη δουλειά της, στην ανάπτυξη της. Και γίνεται άλλος άνθρωπος.
