Έλιχου Γέιλ, ο δουλέμπορος που έφτιαξε το καλύτερο πανεπιστήμιο για να αποκαταστήσει το όνομά του
Έμπορο και φιλάνθρωπο αποκαλούν πλέον τα εγχειρίδια Ιστορίας τον βασικό χρηματοδότη του περίφημου αμερικανικού πανεπιστημίου, καθώς αυτό το «δουλέμπορος» θα κηλίδωνε όσο να πεις τόσο τον ίδιο όσο και το εκπαιδευτικό ίδρυμα που φέρει το όνομά του.
Η Ιστορία μπορεί βέβαια να φτιασιδώνεται, δύσκολα όμως αλλάζει και η περίπτωση του Έλιχου Γέιλ είναι εδώ χαρακτηριστική.
Βλέπετε ο Γέιλ δεν ήταν σαν τον νεαρό πάστορα Τζον Χάρβαρντ, έναν θεοσεβούμενο ιερωμένο δηλαδή που άφησε κληρονομιά το εξίσου περίφημο σήμερα πανεπιστήμιο που φέρει το δικό του όνομα.
Όχι, ο Γέιλ ήταν ένας λαθρέμπορος και δουλέμπορος, ένας σωστός τυχοδιώκτης που θα έκανε τα πάντα για να πλουτίσει. Και πλούτισε!
Το 1671 έπιασε λοιπόν δουλειά στην εξίσου τρομακτική Βρετανική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών, καταφτάνοντας την επόμενη χρονιά στο πολύβουο Μαντράς (το σημερινό Τσενάι) της Ινδίας. Εκεί θα καταφέρει να φτάσει μέσα σε λίγα χρόνια σε υψηλόβαθμη θέση και το 1687 θα γίνει κυβερνήτης στο Φρούριο του Αγίου Γεωργίου, την οχυρωμένη αποικία της Εταιρίας στο Μαντράς δηλαδή.
Παρά το γεγονός ότι τον τσάκωσαν να κλέβει και πέρασε μερικά χρόνια ως καταδικασμένος απατεώνας στην Ινδία, κατάφερε να επιστρέψει στην Αγγλία με τη λεία του, όταν και θα ξεκινούσε μια νέα καριέρα ως έμπορος διαμαντιών, ασχολούμενος τώρα ως αξιοσέβαστος πολίτης τόσο με τη φιλανθρωπία όσο και τον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας!
Το 1713 δωρίζει 32 βιβλία σε μια εκκλησιαστική σχολή της Αμερικής. Πέντε χρόνια αργότερα, ο κοσμήτορας του Κολλεγιακού Σχολείου, που είχε μόλις μετακομίσει στο Νιου Χέιβεν του Κονέκτικατ, του στέλνει μια επιστολή στην οποία υπαινίσσεται χωρίς πολλές περιστροφές ότι μια ενδεχόμενη νέα δωρεά του Γέιλ στο εκπαιδευτικό ίδρυμα θα μπορούσε να καταλήξει στη μετονομασία του.
Ο Γέιλ απάντησε πράγματι με νέα δωράκια, περισσότερα βιβλία, ένα πορτρέτο του Γεωργίου Α’ και μερικά τόπια υφάσματος από την Ινδία. Τα οποία πούλησε το ίδρυμα στη Βοστόνη έναντι 800 λιρών, με τις οποίες έχτισε ένα κτίριο που πήρε το όνομα του Γέιλ. Λίγα χρόνια αργότερα, πιστοί στη δέσμευσή τους, οι κοσμήτορες μετονόμασαν το τρίτο παλαιότερο ανώτατο ίδρυμα των ΗΠΑ σε Πανεπιστήμιο Γέιλ!
Αυτό δεν είναι βέβαια το τέλος της ιστορίας μας, καθώς ήδη από τον 18ο αιώνα το ίδρυμα προσπαθούσε να απαλείψει τον ζοφερό τίτλο του δουλέμπορου από το βιογραφικό του. Κι όμως, κάποια πράγματα δεν είναι δυνατά ούτε για το Γέιλ, καθώς ο Γέιλ δεν ήταν ένας ακόμα δουλέμπορος της εποχής, αλλά ως υπεύθυνος της Εταιρίας ηγούνταν των δουλεμπορικών δρόμων του Ινδικού Ωκεανού, μιας ιδιαιτέρως επικερδούς επιχείρησης που έμελλε να γίνει πολύ μεγαλύτερη και μακρόβια από τον ανταγωνιστή της στον Ατλαντικό…
Πρώτα χρόνια
Ο Έλιχου Γέιλ γεννιέται στις 5 Απριλίου 1649 στη Βοστόνη της Μασαχουσέτης μέσα σε αριστοκρατικό οίκο με καταγωγή από την Ουαλία. Δεν θα μεγαλώσει όμως στον Νέο Κόσμο, καθώς πριν καν κλείσει τα τρία του χρόνια οι Γέιλ θα επιστρέψουν στη Βρετανία. Αφού εγκατασταθούν στο Λονδίνο, θα γράψουν τον μικρό σε ακριβό ιδιωτικό σχολείο, παρέχοντάς του όλα όσα μπορούσε να ζητήσει στη ζωή.
Το 1671 θα πιάσει δουλειά στη Βρετανική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών, τον παντοδύναμο εμπορικό και οικονομικό οργανισμό που έφερε λίγο-πολύ τις Ινδίες στο αγγλικό Στέμμα. Την επόμενη χρονιά, καταφτάνει γεμάτος όνειρα για εύκολο πλουτισμό στο ξακουστό στους ναυτικούς ινδικό Μαντράς, για να ξεκινήσει την ταχύτατη άνοδό του στην ιεραρχία της Εταιρίας.
Μπορεί να άρχισε ως χαμηλόβαθμος υπάλληλος στον οργανισμό, κι αυτό μέσω των διασυνδέσεων της οικογένειάς του, μέσα σε λίγα χρόνια όμως θα έχει ανέβει τα σκαλιά, καθώς το εμπορικό του δαιμόνιο και το γεγονός ότι τα είχε καλά με όλους αναγνωρίστηκαν. Στις 26 Ιουλίου 1687 θα γίνει μάλιστα και πρώτος κυβερνήτης της εταιρικής αποικίας του Αγίου Γεωργίου στο Μαντράς, αγγίζοντας νέες δόξες και πλούτη.
Όταν μάλιστα έφτιαξε και το Κυβερνητικό Γενικό Νοσοκομείο της αποικίας, η θέση του ήταν πια εξασφαλισμένη στην Εταιρία. Ο Γέιλ απέκτησε ζηλευτά πλούτη στα χρόνια που πέρασε στην Ινδία, αν και όλα τους προέρχονταν από παράνομες δραστηριότητες. Όπως τις κρυφές συμφωνίες που έκανε με τοπικούς εμπόρους, κόντρα στα συμφέροντα της Εταιρίας, αλλά και τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στο δουλεμπόριο και το γενικό λαθρεμπόριο.
Μέχρι το 1692, η κατάφωρη περιφρόνηση που έδειχνε στους κανονισμούς λειτουργίας της Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών αλλά και ο παράνομος πλουτισμός του θα τον προλάβαιναν. Οι Άγγλοι τον διώχνουν από κυβερνήτη, τον κατηγορούν με ένα σωρό οικονομικά και διοικητικά αδικήματα και τον καταδικάζουν σε βαρύτατο πρόστιμο. Αλλά και υποχρεωτική παραμονή στο Μαντράς μέχρι το 1699, ώστε να αποπληρώσει τα οφειλόμενα.
Παρά ταύτα, ο Γέιλ κατάφερε να επιστρέψει στο Λονδίνο με μια σεβαστή περιουσία στα χέρια του…
Ο διαβόητος δουλέμπορος του Μαντράς
Παρά τις προσπάθειες να καθαρίσει το όνομά του στα μετέπειτα χρόνια του, πολλοί ήταν αυτοί που δεν ξεχνούσαν ποιος ήταν ο Γέιλ. Ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε εξάλλου ως διοικητής του Αγίου Γεωργίου ήταν να εξαπατήσει τους ντόπιους και να πάρει όλη την περιοχή υπό βρετανική κατοχή, πετώντας ουσιαστικά έξω τους Πορτογάλους.
Μετά έκανε μια σειρά από επικερδείς για τον ίδιο συμφωνίες με τον μογγόλο αυτοκράτορα που είχε καταλάβει τις γειτονικές περιοχές. Επικερδείς όμως και για το βρετανικό Στέμμα, καθώς το Μαντράς παρέμεινε στους Άγγλους χωρίς πόλεμο. Τίποτα όμως από αυτά δεν μπορούσε να ξεπεράσει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στο δουλεμπόριο που ζούσε και βασίλευε στο Μαντράς, μια δραστηριότητα που έφερε τη σφραγίδα του από άκρη σε άκρη. Ένα από τα πρώτα νομοθετήματά του εξάλλου ως κυβερνήτης ήταν να υποχρεώνει κάθε εμπορικό καράβι που έφευγε για την Ευρώπη να μεταφέρει στα αμπάρια του τουλάχιστον δέκα σκλάβους. Όταν η ανάγκη για φτηνά δουλικά χέρια αυξήθηκε εκθετικά, οι άγγλοι δουλέμποροι άρχισαν να αρπάζουν παιδιά και να τα ξαποστέλνουν στα πέρατα του κόσμου, κάτω από τις ευλογίες και τη συνέργεια του Γέιλ.
Ο οποίος ως διοικητής λειτουργούσε δικαιωματικά και ως δικαστής, κι έτσι κανένας δουλέμπορος δεν είχε ποτέ προβλήματα με τον βρετανικό νόμο επί των ημερών του. Όλες οι διευκολύνσεις που παρείχε στο δουλεμπόριο μπήκαν κάποια στιγμή στο στόχαστρο τόσο των ντόπιων όσο και της μογγολικής διακυβέρνησης, κι έτσι όταν απομακρύνθηκε από τα καθήκοντά του, ο νέος κυβερνήτης μπήκε σε μεγάλο κόπο να ανακόψει μια πρακτική ετών.
Ο Γέιλ υπερασπίστηκε πάντως πετυχημένα τα βρετανικά κεκτημένα από τις λυσσαλέες επιθέσεις των Γάλλων, που έψαχναν να διώξουν Βρετανούς και Ολλανδούς από τις Ανατολικές Ινδίες, κι αυτό του εξασφάλιζε μια σχετική ασυλία πίσω στο Νησί.
Του εξασφάλιζε όμως και πλούτη ζηλευτά, μιας και μέσω των συγκρούσεων περιήλθαν στα χέρια του (και όχι στην Εταιρία) μεγάλες εκτάσεις με κονδύλια της Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών. Στις οποίες επέβαλε πρωτόγνωρα υψηλούς φόρους και αύξησε την αποικιοκρατική φρουρά για να κρατά τον ινδικό πληθυσμό στα χαλινάρια. Κι όμως, πολλές εξεγέρσεις του τοπικού στοιχείου σημειώθηκαν στις ημέρες του, στάσεις που πνίγηκαν στο αίμα από τον βρετανικό στρατό.
Παρά το γεγονός ότι τόσο το Γέιλ όσο και άλλοι προσπάθησαν να απαλείψουν από το βιογραφικό του τις δουλεμπορικές δραστηριότητές του, τα πειστήρια δεν μπορούσαν να κρυφτούν σε συρτάρια. Όπως τα πορτρέτα του Γέιλ με τους σκλάβους ολόγυρά του! Παρά τη μακρά και περιπετειώδη ιστορία των αμερικανικών πανεπιστημίων με ευεργέτες που απέκτησαν λεφτά από το δουλεμπόριο (τα περισσότερα κτίρια του Γέιλ έχουν εξάλλου ονόματα αμερικανών δουλεμπόρων!), κανένας ακαδημαϊκός μελετητής δεν είχε αναφέρει ποτέ τον Έλιχου Γέιλ ως δουλέμπορο.
Κι όχι μόνο αυτό, αλλά ακόμα στις πιο αξιοσέβαστες μελέτες του κόσμου ο Γέιλ φιγούραρε ως ένα από τα μεγάλα ονόματα της κατάργησης της δουλείας, ο άνθρωπος που πάταξε ολομόναχος τα σκλαβοπάζαρα του Μαντράς! Ακόμα και ένα έγγραφό του με σφραγίδα της Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών τον Μάιο του 1688, στο οποίο ο κυβερνήτης νομοθετεί υπέρ της απαγόρευσης του δουλεμπορίου στα εδάφη του, έχει την υποσημείωση πως αυτό δεν γίνεται για ανθρωπιστικούς λόγους, παρά μόνο γιατί το πράγμα είχε γίνει πιο επικίνδυνο απ’ όσο άξιζε. Και ήταν οι μογγόλοι αξιωματούχοι αυτοί που το σταμάτησαν ουσιαστικά, απειλώντας με πόλεμο τους Άγγλους αν συνέχιζαν να αρπάζουν τα παιδιά τους.
Ο Γέιλ εξάλλου μόλις την επόμενη χρονιά (Οκτώβριος του 1689) επέτρεψε σε εμπορικό της Εταιρίας να ταξιδέψει στη Μαδαγασκάρη, να αγοράσει σκλάβους και να τους μεταφέρει στη βρετανική αποικία της Σουμάτρας. Δεν είχε λοιπόν κανένα ηθικό πρόβλημα με τη δουλεία, ήταν απλώς μια δουλειά και ως τέτοια κρινόταν κάθε φορά η τύχη της.
Μόνο στα τελευταία χρόνια άρχισαν οι ιστορικοί, ακόμα και ιστορικοί που βγήκαν ή δούλευαν πια στο Γέιλ, να μιλούν για τη ζοφερή του κληρονομιά και τους τρόπους που απέκτησε τα χρήματά του. Τώρα μάθαινε ο κόσμος ότι η βρετανική τότε κτήση της νήσου Αγία Ελένη (νότιος Ατλαντικός Ωκεανό) είχε εφοδιαστεί με σκλάβους αποκλειστικά από το Μαντράς του Γέιλ, ο οποίος έπαιρνε το μερτικό του από κάθε καράβι που έφευγε εφοδιασμένο με ινδούς δούλους.
Και ήταν ακριβώς τα πλούτη που απέκτησε από το δουλεμπόριο αλλά και το δικό του λαθρεμπόριο διαμαντιών και υφασμάτων που δελέασαν τους υπεύθυνους ενός αμερικανικού εκπαιδευτικού ιδρύματος να τον προσεγγίσουν, όταν έμαθαν πως είχε γεννηθεί στον Νέο Κόσμο…
Το πανεπιστήμιο που φέρει το όνομά του
Κάποιοι βρετανοί κληρικοί έστησαν περί το 1701 ένα εκκλησιαστικό αρχικά και γενικό εκπαιδευτικό ίδρυμα αργότερα στη βρετανική αποικία του Κονέκτικατ. Το ονόμαζαν «Κολλεγιακό Σχολείο του Κονέκτικατ» και σκοπό είχαν να μορφώνουν τους πάστορες αλλά και τους μελλοντικούς πολιτικούς ηγέτες της αποικίας.
Οι Αρχές του ιδρύματος επικοινώνησαν πράγματι με τον πρώην διοικητή της βρετανικής αποικίας του Αγίου Γεωργίου το 1713, γνωστό φιλάνθρωπο πια της Αγγλίας, ζητώντας του μια δωρεά. Ο Γέιλ ανταποκρίθηκε και τους απέστειλε 32 βιβλία. Εντυπωσιασμένοι από τη γενναιοδωρία του (ή απλώς από το γεγονός ότι εκείνος αποκρίθηκε στο αίτημά τους), το 1718 τον προσεγγίζουν εκ νέου ζητώντας κι άλλο βοήθημα. Ένα κονδύλι για το νέο κτίριό τους στο Νιου Χέιβεν του Κονέκτικατ.
Ο κοσμήτορας υπαινίσσεται σχετικά απερίφραστα πως ήταν διατεθειμένος να μετονομάσει το Κολλεγιακό Σχολείο σε Γέιλ αν ο πλούσιος έμπορος έβαζε βαθιά το χέρι στην τσέπη. Και το έβαλε, αποστέλλοντάς του 417 βιβλία, ένα πορτρέτο του βασιλιά Γεωργίου Α’ και 9 τόπια υφάσματος από την Ινδία.
Το ίδρυμα πούλησε το ύφασμα στην αγορά της Βοστόνης και με τις 800 λίρες στα χέρια, ένα σεβαστό ποσό για τις αρχές του 18ου αιώνα, κατάφερε να χτίσει το νέο κτίριό του. Πιστό μάλιστα στις δεσμεύσεις του, ονόμασε το ολοκαίνουριο οίκημα Κολέγιο Γέιλ το 1718. Με έγκριση του διοικητικού του συμβουλίου, όλο το εκπαιδευτικό συγκρότημα θα μετονομαζόταν σε Πανεπιστήμιο Γέιλ το 1745, όντας το τρίτο παλαιότερο πανεπιστήμιο των ΗΠΑ.
Στις 5 Απριλίου 1999, το Γέιλ αναγνώρισε την προσφορά του Γέιλ και τίμησε την επέτειο των 350 ετών από τη γέννησή του. Οι φήμες πως η διαβόητη αδελφότητα του Γέιλ, Skull and Bones, άρπαξε κάποια στιγμή την αυθεντική ταφόπλακα του Γέιλ από την Ουαλία και την έχει πια στο μυστικό της στρατηγείο μέσα στο πανεπιστήμιο δίνουν έκτοτε και παίρνουν…
Τελευταία χρόνια
Ο Γέιλ επέστρεψε στο Λονδίνο το 1699 και συνέχισε να ασχολείται με το (λαθρ-)εμπόριο διαμαντιών, καθώς τις θαλάσσιες οδούς τις ήξερε πολύ καλά. Μόνο που τώρα ήταν ένας αξιοσέβαστος πολίτης του Στέμματος που έδινε πολλά αριστερά και δεξιά και προωθούσε την κατάργηση της δουλείας! Οι κακές γλώσσες έλεγαν ότι το έκανε απλώς για να καλύψει τις πομπές του στην Ινδία, ξέροντας πως η υστεροφημία είναι τελικά το μόνο που ζει από έναν άνθρωπο.
Από την Αγγλία πάντως δεν θα ξανάφευγε ποτέ. Ούτε στις ΗΠΑ ταξίδεψε από την εποχή που έφυγαν οικογενειακώς. Αντιθέτως, θα περνούσε το υπόλοιπο της ζωής του στην πατρική έπαυλη της Ουαλίας ή το πολυτελές σπίτι του στο Λονδίνο, ξοδεύοντας το αμέτρητο χρήμα χωρίς να σκέφτεται πως κάποτε θα τελειώσει. Το 1680 είχε αποκατασταθεί και οικογενειακώς, όταν παντρεύτηκε μια βρετανή χήρα στον καταυλισμό του Αγίου Γεωργίου. Εκεί θα ερχόταν στον κόσμο ο μοναχογιός του, ο οποίος πέθανε ωστόσο σε ηλικία τριών ετών.
Ο «πιο υπερεκτιμημένος φιλάνθρωπος της Ιστορίας», όπως τον αποκάλεσαν μια σειρά μελετητών που έβαλαν σχετικά πρόσφατα τα πράγματα στη θέση τους, άφησε την τελευταία του πνοή στις 8 Ιουλίου 1721 στο Λονδίνο και ενταφιάστηκε σε κοιμητήριο της Ουαλίας, δίπλα στην οικογενειακή έκταση των Γέιλ.
Ο πρύτανης του Γέιλ ανέγειρε το 1927 μια στήλη προς τιμήν του κοντά στο σημείο όπου γεννήθηκε στη Βοστόνη. Μέχρι τότε οι περιπέτειες της ζωής του είχαν πια ξεχαστεί και είχε μείνει μόνο το φιλανθρωπικό του έργο. Και ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου φυσικά που τον είχε στη μαρκίζα του…
