Αναστασία Πάπαρη. Συζητώντας με τη διακεκριμένη Αρχιτέκτονα & Πολεοδόμο της Βέροιας / συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Εάν η Αρχιτεκτονική είναι ένα πέλαγος γνώσης και δημιουργίας, η Πολεοδομία είναι ένα αρχιπέλαγος. Δεν αφήνει τίποτε απ’ έξω: οικονομία, κοινωνία, περιβάλλον, διοίκηση, πολιτισμό και πολλά άλλα γνωστικά πεδία, που προστίθενται συχνά. Η Πολεοδομία είναι η πλέον σύνθετη επιστήμη, όπως η πόλη είναι το πλέον σύνθετο ανθρώπινο δημιούργημα μετά τη γλώσσα.   (Αναστασία Πάπαρη)

Είναι  γνωστή στην πόλη της, τη Βέροια. Η πορεία της στους χώρους της Αρχιτεκτονικής και της Πολεοδομίας  στέφθηκε με επιτυχίες  και διακρίσεις όχι μόνο στη χώρα, αλλά και στη διεθνή επιστημονική κοινότητα

Το γραφείο της, που το κοσμούν μελέτες της που έχουν οι περισσότερες βραβευτεί, είναι ο χώρος της που αντικατοπτρίζει την ανήσυχη προσωπικότητά της και τη διαρκή της αναζήτηση στους δύο επιστημονικούς κλάδους που αφιερώθηκε.

Στους τοίχους διακρίσεις όχι μόνο τωρινές, αλλά ακόμη κι από τα μαθητικά της χρόνια. Η διδακτορική διατριβή της αποτελείται από δύο τεράστιους τόμους που εντυπωσιάζουν. Πάνω στο γραφείο της ένα portfolio, που περιέχει ελάχιστες από τις πάμπολλες δουλειές της και στο μικρό σαλονάκι του γραφείου της παρούσα και η γυναικεία  πινελιά.

Στέκεται μπροστά στις δουλειές της, όπως ο ζωγράφος μπροστά στα έργα του και μιλά για το καθένα απ’ αυτά. Η μεγάλη της αγάπη είναι η Βέροια, η πόλη της. Όσο και να έχει ταξιδέψει, όσο και να έχει μελετήσει την Αρχιτεκτονική και την Πολεοδομία μεγάλων και ιστορικών πόλεων, η Βέροια είναι το πάθος της και σ’ αυτήν θα ήθελε να μπορούσε να αφιερώσει, μέσα από μια συλλογική προσπάθεια, τον καλύτερο εαυτό της, τώρα ειδικά που αυτή διεκδικεί τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.

Την διακρίνει η σοβαρότητα και ο ορθολογισμός του επιστήμονα, αλλά και η άποψη, που την στοιχειοθετεί και την εκφέρει με τόλμη, έστω κι αν αυτή έρχεται σε σύγκρουση με άλλες απόψεις. Στόχος της η βελτίωση της λειτουργικότητας και της αισθητικής της πόλης της.

………………….

Γεννιέστε στη Βέροια. Ποιες είναι οι πρώτες οικογενειακές  και κοινωνικές  προσλαμβάνουσες;

Γεννήθηκα στη Βέροια, σε ιδιόκτητη κατοικία απέναντι από τον (πρώην) κινηματογράφο ΖΑΠΠΕΙΟΝ. Γονείς μου ήταν ο Μιχάλης Πάπαρης (+2010) και η Μαρίκα Σκοδριάνου (+2017). Η καταγωγή των προγόνων μου είναι από τα χωριά της Πίνδου: Σαμαρίνα, Περιβόλι, Αβδέλλα, οι περισσότεροι από τη Σαμαρίνα, που εγκαταστάθηκαν στη Βέροια τον 19ο αιώνα.

Έζησα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια μέχρι τα δέκα μου στην Κουμαριά του Βερμίου, όπου ήταν και οι δουλειές του πατέρα μου και όπου ζούσε για μεγάλα διαστήματα η οικογένεια της μητέρας μου. Η φύση ήταν – κι εξακολουθεί να είναι –  ό,τι πιο σημαντικό στη ζωή μου. Κατ’ αναλογία με την ‘χρυσή εποχή’ της ανθρωπότητας, εκείνα τα χρόνια αποτελούν την ‘χρυσή εποχή’ μου, την ‘χρυσή  εφεδρεία’ της μετέπειτα ζωής μου, στην οποία επιστρέφω όποτε χρειάζομαι έμπνευση και στήριξη. Το πρώτο μου ποίημα μπροστά σε κοινό, η πρώτη παρέλαση, η πρώτη θεατρική παράσταση σε εθνική επέτειο. Βαθιά χαραγμένο στη μνήμη μου μένει το πρώτο πρωινό, που ο πατέρας μου με πήρε από το χέρι για να πάμε στο σχολείο. Είχα ήδη δύο χρόνια πριν που πήγαινα άτυπα, καθώς δεν υπήρχε νηπιαγωγείο, αλλά η ‘επίσημη πρώτη’ είχε πολύ μεγάλη σημασία.

Μνήμες τρυφερές η συγκέντρωση αγριολούλουδων από το βουνό για τον Επιτάφιο, η κατάνυξη της Μεγάλης Εβδομάδας, η απαγγελία του ‘Πιστεύω’ στην τρίτη δημοτικού στον Άγ. Νικόλαο, η σεβαστή παρουσία του δασκάλου, οι γυμναστικές επιδείξεις, τα παιχνίδια στη γειτονιά, η συλλογή καρπών από τα χωράφια, το πρασίνισμα των αγρών την Άνοιξη.  Ο θερισμός το καλοκαίρι, οι θημωνιές στο μικρό γήπεδο, όπου παίζαμε ‘κρυφτό’ ανάμεσά τους, το αλώνισμα και η συγκέντρωση του σιταριού στα αμπάρια. Ο αργαλειός της μητέρας και της γιαγιάς, όπου συγκεντρώνονταν συγγενείς και γειτόνισσες για επισκόπηση της επικαιρότητας και για ανταλλαγές σε σχέδια, νήματα, εργαλεία ύφανσης. Κοντά τους έμαθα όλες τις χειροτεχνικές δεξιότητες: γνέσιμο, ύφανση, πλέξιμο, βελονάκι, σταυροβελονιά, βυζαντινή βελονιά, στοιχειώδη ραπτική, ενώ αργότερα εξέλιξα και τη ζωγραφική σε ύφασμα. Μου διέφυγε το πλέξιμο μάλλινης κάλτσας και …. μα είναι τόσες πολλές οι όψεις της  οικοτεχνίας που χάθηκαν τα τελευταία χρόνια, ώστε αυτά που σώθηκαν να μοιάζουν απλά σπαράγματα μιας έμπλεης δεξιοτήτων εποχής.  Για τους γονείς μου περιορίζομαι να πω πως ήταν άνθρωποι ευφυείς, πολύ εργατικοί, με ηθικές αξίες, κοινωνικοί και πολύ δοτικοί. Ως παιδιά, στην οικογένεια είχαμε πολλή συζήτηση και ενθάρρυνση στα σχέδιά μας.

 Είναι φανερό ήδη από την πρώτη απάντηση πως η φύση και ο άνθρωπος μέσα σ’ αυτήν αποτελούν και το πρώτο ερέθισμα της ένταξής σας μέσα στο χώρο από τα παιδικά σας χρόνια. Ξεκινά έτσι και το πρώτο σπέρμα για την αναζήτηση της Αρχιτεκτονικής;

Υποσυνείδητα πιστεύω πως ναι. Η Κουμαριά δημιουργήθηκε με την αγορά του αγροκτήματος από Αρμάνους – Βλάχους το 1900, εγκατεστημένους στη Βέροια, όπως η οικογένεια της γιαγιάς μου από την πλευρά της μητέρας μου. Η Κουμαριά απέκτησε προωθημένο για την εποχή ρυμοτομικό σχέδιο, με πρόβλεψη για σχολείο, εκκλησία, αστυνομία, φαρδείς δρόμους και κεντρική πλατεία, όλα σχεδιασμένα μέσω  γνωριμιών των κατοίκων από την Beaux Arts των Παρισίων.

Τεσσάρων ετών, όταν η μητέρα μου έλεγε πως ο πατέρας πέρασε από μια πόλη, οποιαδήποτε, για τις δουλειές του, στο μυαλό μου σχηματιζόταν η εικόνα από ένα σταυροδρόμι.  Είχα ταυτίσει την ιδέα της πόλης με ένα σταυροδρόμι. Τώρα γνωρίζω πως οι περισσότερες πόλεις στον κόσμο οφείλουν την αφετηρία τους σε μια διασταύρωση σημαντικών δρόμων,  μια αγορά ή μια πηγή νερού ….

Τις τρεις τελευταίες τάξεις του δημοτικού τις πέρασα στο τέταρτο δημοτικό σχολείο της Βέροιας, δίπλα από το Βήμα του Αποστόλου Παύλου. Τα μεγέθη ήταν πολύ μεγαλύτερα πλέον: περισσότεροι μαθητές, περισσότεροι δάσκαλοι. Οι αναμνήσεις μου από εκείνη την περίοδο πολύ θετικές, σφυρηλατήθηκαν σχέσεις, που κρατούν μέχρι και σήμερα, όπως και με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες του σχολείου της Κουμαριάς. Οι αείμνηστοι Γιανναράκης και Κουϊκόγλου ήταν οι δάσκαλοί μου στη Βέροια.

Η Βέροια ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία επάνω μου. Μου άρεσαν οι θόρυβοι της πόλης, οι μυρωδιές, ειδικά οι μυρωδιές των οπωρικών τον Αύγουστο, που τότε ήταν έντονες.  Με ενθουσίαζαν οι πυκνές  ανθρώπινες επαφές, η πυκνότητα της πληροφορίας που μπορούσα να παίρνω, ακόμη και από τις πινακίδες των καταστημάτων, που ήταν για εμένα ένας νέος κόσμος,  ένα μεγάλο σχολείο.  Το πανηγύρι του Αγ. Αντωνίου τον Αύγουστο, η χαρά των παιδιών!

 Τι άλλο θυμάστε από την Βέροια εκείνης της εποχής;

Τα πρώτα χρόνια στη Βέροια κατεβαίναμε πολύ συχνά και μέναμε στο σπίτι που γεννήθηκα. Σε ένα από τα φεστιβάλ της πόλης, πολύ μικρή, ίσως δύο χρονών, ξέφυγα από ένα σπίτι συγγενικό κάπου στην Κυριώτισσα και καθώς είναι εύκολο να χάσει κανείς το προσανατολισμό του εκεί, αντί να πάω προς το Ωρολόγι, βρέθηκα στην οδό  Θωμαϊδου με τα χέρια μου μέσα στο ποτάμι, που τότε έρεε επιφανειακά προς τους Λαδόμυλους. Πάντοτε μου άρεσε το νερό. Οι δικοί μου καλοί άγγελοι ήταν δύο στρατιώτες, οι οποίοι με μάζεψαν από το νερό και με έφεραν στο Ωρολόγι, όπως προφανώς τους απάντησα σε σχετική ερώτησή τους. Το μόνο που θυμάμαι αμυδρά από εκείνη την εποχή, εκτός από τη λαχτάρα των δικών μου μέχρι να με βρουν, είναι το καλοκαιρινό φεστιβάλ της Βέροιας, με τα άρματα, τις καλλίγραμμες κοπέλες και τα υπερμεγέθη χάρτινα ροδάκινα που αντίκρυσα, όταν βρέθηκα στο Ωρολόγι κοντά στους γονείς μου.

 Και τα γυμνασιακά χρόνια, πώς επιδρούν πάνω στην μελλοντική επιστήμονα;

Τα γυμνασιακά μου χρόνια με διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό. Πήγα στο εξατάξιο (τότε) γυμνάσιο ‘Νέα Εκπαιδευτήρια Βεροίας’, το οποίο είχαν ιδρύσει στην πόλη με πολύ ζήλο και εργατικότητα το ζεύγος Γιώργου και Σωτηρίας (Ρούλας) Τσαλέρα, αυτός καθηγητής μαθηματικός και αυτή θεολόγος. Στην ίδρυση του σχολείου με κάποιο τρόπο συμμετείχε και ο μαθηματικός Λευτέρης Καρακώστας, που είχε φροντιστήριο στο Ωρολόγι. Η οικογένεια Τσαλέρα είναι συγγενής μου από την πλευρά της μητέρας μου. Φοίτησα την εποχή, που η αείμνηστη Ρούλα Τσαλέρα ήταν διευθύντρια, ένας πολύ οργανωτικός άνθρωπος, λίγο αυστηρή, με βάσεις παιδαγωγικής και μάλλον πολύ επιτυχημένη στον ρόλο της. Άλλωστε, ήταν η εποχή της αυστηρότητας, καθώς και στα κρατικά σχολεία της πόλης  επικρατούσε το ίδιο πνεύμα. Οι κανόνες ήταν αυστηροί για τις μαθήτριες κυρίως, οι οποίες έπρεπε απαραίτητα να φορούν μπλε ποδιά, σιέλ γιακαδάκι, άσπρες κάλτσες και μπλε κοκαλάκι στα μαλλιά. Για τα αγόρια υπήρχε συνεχής επίβλεψη για την αποφυγή του καπνίσματος.

Τελείωσα το θεωρητικό (κλασικό) τμήμα, με ιδιαίτερα μαθήματα και φροντιστήριο θετικής κατεύθυνσης. Ήταν κουραστικό να επιδίδομαι ταυτόχρονα σε μαθήματα θεωρητικής και θετικής κατεύθυνσης, αλλά η κλασική παιδεία μού έδωσε τη γνώση, που αργότερα μου χρησίμευσε ιδιαίτερα, τόσο στις βασικές, όσο και στις μεταπτυχιακές σπουδές μου. Διαμόρφωσε τον χαρακτήρα μου κι αυτό είναι στοιχείο, που αναγνωρίζω στην ιδιαίτερη φροντίδα του ιδιωτικού σχολείου. Ένα άλλο πλεονέκτημα των κλασικών σπουδών είναι η γνώση της ιστορίας, της γλώσσας και της λογοτεχνίας, στοιχεία ανεκτίμητα για την εφηβεία, αλλά και τη μετέπειτα πορεία μου. Στους απόφοιτους των ‘Νέων Εκπαιδευτηρίων’ αναγνωρίζω τη δουλειά που έγινε εκ μέρους της διεύθυνσης και των καθηγητών στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των μαθητών, πέρα από το οπλοστάσιο της γνώσης, που απλόχερα προσέφεραν.

Από τα ίδια χρόνια κρατώ επίσης την πρωινή προσευχή και την έπαρση της σημαίας με όλο το σχολείο συγκεντρωμένο στον προαύλιο χώρο, τις ανακοινώσεις της διεύθυνσης ή των καθηγητών εάν επρόκειτο για μια ιδιαίτερη ημέρα, τις διοργανώσεις εορτών, είτε στη μεγάλη αίθουσα του σχολείου,  είτε στο κινηματοθέατρο ‘Σταρ’ και αργότερα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, τις εκπαιδευτικές εκδρομές, τις αθλητικές διοργανώσεις, όπου μάλιστα είχα διακριθεί στη σφαιροβολία. Δεν υπήρχε γιορτή που να μην συμμετέχω στη διοργάνωσή της, ακόμη και για τις γιορτές των αποφοίτων, αν και μικρότερη.

Από την τετάρτη τάξη και μετά οι απαιτήσεις μεγάλωσαν. Ολοκλήρωση των αγγλικών (πτυχία Michigan Advanced I και ΙΙ) και προετοιμασία για την εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική. Μαθήματα ελεύθερου και γραμμικού σχεδίου, φροντιστήριο και πολύ διάβασμα. Όλα συνέβαιναν διότι το ήθελα, σχεδόν το διασκέδαζα. Η μεγάλη μου έννοια ήταν να μην μου διαφεύγει κάτι, έπρεπε να γνωρίζω πολύ περισσότερα από τη διδακτέα ύλη. Τότε είχα την εντύπωση πως η γνώση είναι πεπερασμένη. Κατόπιν συνειδητοποίησα πως πρόκειται για ένα συνεχές και συναρπαστικό ταξίδι χωρίς τέλος.

Οι προσωπικές διακρίσεις ήταν πολλές: αριστούχος και πρώτη της τάξης όλα τα χρόνια, διακρίσεις λογοτεχνίας, αθλητισμού, εφαρμοσμένων τεχνών, τρίτο πανελλήνιο βραβείο Μαθηματικής Εταιρείας. Οι υποτροφίες συνεχείς και αδιάλειπτες: στο σχολείο, στο φροντιστήριο, στις ξένες γλώσσες. Τη χρονιά της αποφοίτησης είχα συγκεντρώσει την υψηλότερη βαθμολογία από όλα τα σχολεία της Ημαθίας. Σημαιοφόρος δεν υπήρξα, διότι τότε σε μικτό σχολείο σημαιοφόροι ήταν μόνο άρρενες. Βλέποντας αυτή την κατάσταση, ένας καθηγητής είπε για την περίπτωσή μου: «ας όψεται ο νομοθέτης!». Προσωπικά, δεν στενοχωριόμουν γι’ αυτό. Το ενδιαφέρον μου ήταν στη γνώση και μόνο. Όχι στην επίδειξη. Αυτή η στάση νομίζω πως με χαρακτηρίζει μέχρι και σήμερα.

Με τις υποτροφίες είχα μεγάλη ικανοποίηση και για έναν επιπλέον λόγο: ελάφρυνα σημαντικά τον προϋπολογισμό της οικογένειας.

 Εισαγωγή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου. Πώς είναι τα φοιτητικά σας χρόνια;

Σταθμό στη ζωή μου αποτελεί η εισαγωγή μου, πάλι με υποτροφία, στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (13η από 125 εισακτέους). Είναι η εποχή της Μεταπολίτευσης, τα πάθη είναι οξυμένα, η εκπαιδευτική διαδικασία διακόπτεται συχνά από αποχές και καταλήψεις. Έπρεπε να προσπαθεί κανείς συνεχώς, για να καταφέρει να αξιοποιήσει επαρκώς τον φοιτητικό του χρόνο. Μιλώ κυρίως για  όσους από εμάς δεν είχαμε την πολυτέλεια να ζούμε σε βάρος του οικογενειακού προϋπολογισμού και να καθυστερούμε τις σπουδές μας περισσότερο από το προβλεπόμενο. Γι’ αυτό φρόντιζα να περνώ όλα τα μαθήματα τον Ιούνιο και να μπορώ να δουλεύω τα καλοκαίρια.

Όλα τα φοιτητικά χρόνια χρειάστηκε ισχυρή θέληση και στοχοπροσήλωση, ώστε να ολοκληρώσω έγκαιρα τις σπουδές μου με ένα αξιοπρεπές ‘Αριστα’. Από πολύ ενωρίς είχα βάλει στόχο την απόκτηση συνθετικής ικανότητας για όσο γίνεται μεγαλύτερο εύρος αρχιτεκτονικών τυπολογιών: διδακτήρια όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, από νηπιαγωγείο μέχρι πανεπιστήμιο και ερευνητικό ινστιτούτο, αμφιθέατρα, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, αθλητικές εγκαταστάσεις και βέβαια διάφοροι τύποι κατοικιών: μονοκατοικίες, πολυκατοικίες, εξοχικά. Η συνάντησή μου με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με οδήγησε σε δρόμους αυτογνωσίας, καθώς η Βέροια διατηρούσε και διατηρεί ακόμη (σε κακή κατάσταση, φεύ!) δείγματα αυτής της αρχιτεκτονικής.

Η Αρχιτεκτονική, για να την υπηρετήσει κανείς απαιτεί αγάπη, αφοσίωση και πάθος. Αγάπη για τον άνθρωπο, το κοινωνικό σύνολο, την ίδια την δημιουργία ‘δοχείων ζωής’. Η Αρχιτεκτονική με έκανε καλύτερο άνθρωπο, μου πλάτυνε τον πνευματικό και ψυχικό μου κόσμο, μου έδωσε ένα ισχυρό νόημα ζωής. Παράλληλα, ήρθα σε επαφή με την πολεοδομία και τον αστικό σχεδιασμό, που έμελλαν να αποτελέσουν επίσης σημαντικό μέρος τόσο του ερευνητικού, όσο και του εφαρμοσμένου έργου μου.

Σε όλο το διάστημα των σπουδών μου, η σχέση μου με τη Βέροια υπήρξε πολύ στενή. Ήμουν στην πόλη κάθε σαββατοκύριακο, όπου έκανα ιδιαίτερα μαθήματα σε μαθητές και μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου. Τα καλοκαίρια επίσης. Ως ερευνητικό θέμα πέμπτου έτους πήρα την Ι. Μονή Τιμίου Προδρόμου (Σκήτη Βεροίας) στον Αλιάκμονα, με επιβλέποντα τον αείμνηστο καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο και για διπλωματική εργασία εκπόνησα μελέτη για νέα δικαστήρια στην πόλη με επιβλέποντα καθηγητή τον αείμνηστο Δημήτρη Φατούρο. Και οι δύο εργασίες επιβραβεύθηκαν με την υψηλότερη βαθμολογία.

Ουσιαστικά, σχοινοβατούσα μεταξύ παραδοσιακής και νεωτερικής αρχιτεκτονικής, πραγματική πρόκληση για μια νέα αρχιτέκτονα, που όμως στην πορεία αποδείχθηκε, αν μη τι άλλο, ιδιαίτερα χρήσιμη. Με την αναγνώριση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής από την UNESCO το 1975, όλη η αρχιτεκτονική υπέστη αναθεώρηση, στο προσκήνιο εμφανίστηκε ο μετα-μοντερνισμός, ενώ το μορφολογικό ιδίωμα κάθε τόπου, αντί του ισοπεδωτικού μοντερνισμού, ‘νομιμοποιήθηκε’ δίνοντας μεγαλύτερη συνθετική ελευθερία στους αρχιτέκτονες.

Και η πορεία σας ως αρχιτέκτονος πια, πώς εξελίσσεται;

Προτίμησα να μην διορισθώ στο Δημόσιο, διότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν μελετητικά τμήματα είτε στις νομαρχιακές, είτε στις δημοτικές υπηρεσίες, ενώ εγώ ανέπνεα με την εκπόνηση αρχιτεκτονικών μελετών. Πριν φύγω για το Λονδίνο, διατηρούσα μελετητικό γραφείο στη Βέροια, ενώ ταυτόχρονα ταξίδευα σχεδόν καθημερινά στη Θεσσαλονίκη, όπου είχα συνεργασίες με καθηγητές μου, όπως ο αείμνηστος Δ. Φατούρος ή μεγάλα μελετητικά γραφεία, όπως το γραφείο ΙΚΤΙΝΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ’.

Με τον καθηγητή Φατούρο και μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων εκπονήσαμε την εμβληματική μελέτη της Περιοχής των Πηγών της Αγ. Βαρβάρας, στο κέντρο της Δράμας, ένα από τα δύο πρώτα έργα, που εντάχθηκαν στα Μ.Ο.Π. (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού παρελήφθη μετ’ επαίνων από τη Νομαρχία Δράμας. Ήμουν υπεύθυνη οργάνωσης του γραφείου, αποτυπώσεων επιτόπου στη Δράμα, αρχιτεκτονικής σύνθεσης των κτηρίων, συντονισμού του προσωπικού…

Με το γραφείο ΙΚΤΙΝΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ εκπονήσαμε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Βέροιας – Βεργίνας – Παλατιτσίων (Ε.Π.Α. 1982 – 1987). Την ίδια περίοδο πήρα το Α’ Βραβείο για την ανάπλαση της περιοχής των Σαραντόβρυσων στη Βέροια, μετά από διαγωνισμό, που διοργάνωσε ο Δ. Βέροιας επί δημαρχίας Κων/νου  Ζαμπούνη. Δυστυχώς, το έργο παραμένει μέχρι και σήμερα ημιτελές. Έκτοτε στη Βέροια δεν διοργανώθηκαν αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί ή διαγωνισμοί αστικού σχεδιασμού, παρ’ όλο που κατασκευάστηκαν έργα αυτού του είδους (π.χ. οι αστικές ‘αναπλάσεις’).

Με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών Ελλάδος (Ι.Κ.Υ.) σπούδασα στο University College London, Bartlett School of the Built Environment, Πολεοδομία και Αστικό Σχεδιασμό (δίχρονο Master of Philosophy, M. Phil.). Το Πανεπιστημιακό Κολλέγιο  του Λονδίνου έρχεται σταθερά στις πρώτες δέκα θέσεις παγκοσμίως στις διεθνείς αξιολογήσεις, ενώ η Bartlett School ήρθε πέρυσι πρώτη  στη διεθνή κατάταξη αναφορικά με το παραγόμενο εκεί ερευνητικό έργο.

Η βασική μου έρευνα επί (μετα-) πτυχίω αφορούσε στους ‘Κοινωνιο-Χωρικούς Μετασχηματισμούς της εντός-των-τειχών Θεσσαλονίκης’, μια εργασία εξοικείωσης με αυτή την ανεπανάληπτη πόλη. Σ’ αυτήν εφάρμοσα την καινοτόμα μέθοδ του Space Syntax για την ανάλυση του Δημόσιου χώρου.

Εδώ οι απαιτήσεις των σπουδών ήταν μεγάλες και αισθάνομαι υπερηφάνεια που τις ολοκλήρωσα, ενώ έλαβα ένα μεγάλο βάθος και πλάτος γνώσης γύρω από τον προγραμματισμό και τον σχεδιασμό πόλεων και τις παραμέτρους, που τις καθορίζουν στον Δυτικό κόσμο. Για να γίνω μέλος του Βασιλικού Ινστιτούτου Πολεοδόμων (Royal Town Planning Institute), έδωσα πρόσθετες εξετάσεις και απέδειξα με έγγραφα την μελετητική μου εμπειρία στον χώρο της Πολεοδομίας.

 Επιστροφή στην Ελλάδα μετά το Λονδίνο.  Πώς αντιμετωπίζετε την εδώ πραγματικότητα, πώς ενεργοποιείστε;

Με την επιστροφή μου στην Ελλάδα εργάσθηκα για ενάμιση χρόνο περίπου στον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης, έναν φορέα επιφορτισμένο με τον Χωρικό Προγραμματισμό και Σχεδιασμό και την Προστασία του Περιβάλλοντος του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης.  Εκεί ασχολήθηκα με την επίβλεψη των υπό εκπόνηση Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων του Π.Σ.Θ., καθώς και την καταγραφή και τεκμηρίωση της Ιστορικής Φυσιογνωμίας της πόλης. Ταυτόχρονα επιδίδομαι στον χώρο των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε ελληνικές και ξένες εκδόσεις.

Η πολιτική αστάθεια της περιόδου 1990 – 1993 με βρίσκει εκτός Οργανισμού. Στήνω το μελετητικό μου γραφείο στη Θεσσαλονίκη, παράλληλα με τη συνέχιση της μελετητικής δραστηριότητας στη Βέροια, ενώ ξεκινώ και την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων. Το θέμα της διατριβής μου ήταν ‘Η Ταυτότητα της Ευρωπαϊκής Πόλης μέσα από τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης’. Ανέλυσα τη σχέση πολιτισμού και πόλης σε τέσσερις  πόλεις, που αναδέχθηκαν το χρίσμα της πολιτιστικής πρωτεύουσας: την Αθήνα 1985, την Γλασκώβη 1990, τη Λισσαβόνα 1994 και τη Θεσσαλονίκη 1997. https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/27192. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωσή της, ακολούθησαν συμμετοχές μου σε εθνικά και διεθνή συνέδρια, με παρουσιάσεις των αποτελεσμάτων, αλλά και των καινοτομιών της έρευνας. Η ορκωμοσία μου ως διδάκτορος:https://www.youtube.com/watch?v=upmh8L-lYGA

Η έρευνά μου για τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες (ή Ευρωπαϊκές Πρωτεύουσες Πολιτισμού) μου άνοιξε τον γνωστικό μου ορίζοντα για τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με την χωρική ανάπτυξη, τον πολιτισμό, τη χωρική βιωσιμότητα και όλα τα υπόλοιπα σύγχρονα κεφάλαια, π.χ. για την κοινωνική συνοχή, τον ρόλο του πολιτισμού και της δημιουργικότητας στη συνολική ανάπτυξη ενός τόπου. Και μόνον η αναδίφηση στην έννοια του πολιτισμού γενικά και του ευρωπαϊκού πολιτισμού ειδικότερα, μου έδωσε τη δυνατότητα απόκτησης ενός νέου ‘βλέμματος’ για την κοινωνία, την πόλη, την Ευρώπη και τον ρόλο της χώρας μας σ’ αυτήν. Η πόλη είναι ευρωπαϊκό, δηλαδή ελληνικό δημιούργημα, όχι μόνο με την γεωγραφική της συγκρότηση, αλλά και με τους θεσμούς, το νομικό και το εθιμικό της δίκαιο.

Καθώς ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης έχει ελληνικές ρίζες – τον εισηγήθηκε η Μελίνα Μερκούρη το 1983 στους ομολόγους της στην ΕΕ – εξακολουθώ να θεωρώ, πως έχω την υποχρέωση, αλλά και την τιμή, να παρακολουθώ την πορεία του και να συμβάλω στη συνεχή βελτίωσή του. Οι προσπάθειές μου εκεί κατατείνουν πλέον. Ο αείμνηστος Σπύρος Μερκούρης, αδελφός της Μελίνας και πρόεδρος της Αθήνας 1985, με τίμησε με την φιλία του και έμαθα πολλά για την Αθήνα και τα πρώτα βήματα του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Συνεχίζω να ασχολούμαι ενεργά με το θέμα.

Επειδή η ιδέα να κερδίσει και η Βέροια τον τίτλο της Πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης  τα επόμενα χρόνια συζητήθηκε στον τόπο μας πρόσφατα, ποιες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε η ιδέα από ανεκπλήρωτο όνειρο να υλοποιηθεί; Εσείς έχετε μελετήσει το θέμα σε βάθος, άρα έχετε άποψη.

Ο εκφρασμένος στόχος να υποβάλει η Βέροια αίτηση υποψηφιότητας για τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης είναι ένας στόχος επιτεύξιμος, με την προϋπόθεση πως θα συνεργασθούν όλες οι τοπικές και περιφερειακές δυνάμεις. Το πλαίσιο αξιολόγησης θα ορισθεί εκ νέου για τον επόμενο γύρο, που θα αρχίσει από το 2034 και μετά. Είναι αυτονόητο, πως εάν προσκληθώ, θα (πρέπει να) συμβάλω με όλη τη γνώση και εμπειρία μου. Όπως ανέφερα, έχω δημοσιεύσει επανειλημμένα για το θέμα, και εκεί αναφέρω το πλαίσιο, στο οποίο μπορεί να κινηθεί μια υποψήφια για το χρίσμα πόλη, ώστε να έχει πιθανότητες εκλογής της.

Εκτός από τη συστράτευση των τοπικών φορέων, θα πρέπει να διασφαλισθούν α) η συμμετοχή όλων των τοπικών προσωπικοτήτων, που δραστηριοποιούνται στον πολιτισμό, την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό και β) η μέγιστη δυνατή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας της πόλης και της Ημαθίας, όπου ο καθένας και η καθεμιά θα μπορεί να βρει τον ρόλο του / της, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις δεξιότητές του / της. Η διεκδίκηση θα πρέπει να είναι υπόθεση όλων και όλοι να πιστέψουν πως το ζήτημα τους αφορά. Ας μη λησμονούμε, πάντως, πως ο ανταγωνισμός μεταξύ των πόλεων γίνεται όλο και πιο σκληρός, καθώς αυξάνεται το ενδιαφέρον για τον θεσμό, ενώ αυξάνονται με το χρόνο και οι υποψήφιες πόλεις.

Και ξαναγυρίζουμε στην επιστημονική σας πορεία. Ποιο ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα αυτής της πολύχρονης προσπάθειας;

Ως το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα αυτής της πορείας θεωρώ την επιστημολογική θεμελίωση της έννοιας της Αστικής Χωρικής Ταυτότητας, η οποία αναφερόταν, ακόμη και σε επιστημονικά κείμενα υψηλού επιπέδου, με περιγραφικούς και συχνά λογοτεχνικούς όρους. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα έχει πλέον μια μέθοδο ανάλυσης του αστικού χώρου και ιδίως των ποιοτικών χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων του. Η έννοια της ‘αστικής χωρικής ταυτότητας’ αποτελεί την πεμπτουσία των ποιοτικών χαρακτηριστικών ενός δημόσιου χώρου, πολύ περισσότερο όταν μπορεί να συσχετισθεί με το σύνολο των δημοσίων χώρων μιας πόλης, οσοδήποτε μεγάλης. Για να φθάσω σ’ αυτό, που θεωρώ ένα ‘breakthrough’στην επιστήμη του Αστικού Σχεδιασμού, επέκτεινα την θεωρία και μέθοδο της Αστικής Σύνταξης (Space Syntax Method), που αναπτύχθηκε στην Bartlett School, μέσω δευτερογενών εννοιών, της ‘αστικότητας’ και της ΄καταληπτότητας’, τις οποίες επίσης όρισα επιστημολογικά. Νιώθω υπερηφάνεια, που πρόσφερα κάτι σημαντικό στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, πόσο μάλλον που αυτή η επιτυχία δεν έχει ξεπεραστεί μέχρι και σήμερα. Αυτή η έρευνα θα πρέπει να γίνει και για τη Βέροια.

Ποιοι άξονες καθόρισαν και καθορίζουν την ακαδημαϊκή και μελετητική σας δραστηριότητα και πώς αυτή συνεχίστηκε στην πορεία;

Τόσο η ερευνητική, όσο και η ακαδημαϊκή και μελετητική μου δραστηριότητα κινείται σε τρεις άξονες – επιστήμες και τέχνες, αλληλένδετες μεταξύ τους: την Αρχιτεκτονική, την Πολεοδομία και τον Αστικό Σχεδιασμό. Στον τελευταίο εντάσσεται και η Αρχιτεκτονική Τοπίου. Και στους τρεις αυτούς τομείς έχω διεξαγάγει έρευνες και μελέτες με εφαρμοσμένο έργο, τόσο ιδιωτικό, όσο και δημόσιο.

Για να θεωρηθεί επιτυχημένη μια μελέτη, θα πρέπει να στηρίζεται σε πορίσματα έρευνας, γι’ αυτό και πριν από τις σημαντικές μελέτες και χωρίς καμιά επιβάρυνση του αναθέτοντα, εκπονώ προηγουμένως έρευνα, ώστε να έχω την πεποίθηση πως απαντώ με επιτυχία και επάρκεια στα ερωτήματα, που τίθενται. Ενδεικτικά, αναφέρω την έρευνα κοινού, που διεξήγαγα διαδικτυακά για τις αστικές αναπλάσεις και την Αναζωογόνηση του Ιστορικού κέντρου της Βέροιας, της οποίας τα ευρήματα θα πρέπει να αξιοποιηθούν. Ακόμη, την προσαρμογή των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων Κασσάνδρας Χαλκιδικής στο Επικαιροποιημένο Ρυθμιστικό Σχέδιο, τη συνολική θεώρηση Λειτουργικής και Αισθητικής Αναβάθμισης του Ορεινού Οικισμού Αρκοχωρίου (Νάουσα), τη Διαμόρφωση Χώρου στις Πύλες Εισόδου των Αιγών (Βεργίνα Ημαθίας), έρευνες για την οργάνωση του αστικού ιστού, την  επανάχρηση χώρων ειδικών χρήσεων (βιομηχανία, βιοτεχνία, εμπόριο). Επίσης, έρευνα για την επανάχρηση κτηρίων και συνόλων, πριν από τη διατύπωση του κτηριολογικού προγράμματος, όπως είναι η διατηρητέα κατοικία Αντωνιάδη στην οδό Εληάς και ο ευρύτερος αστικός χώρος.

Έχω διδάξει στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (προ-πτυχιακά και μετα-πτυχιακά μαθήματα).

Ιδρύτρια και Διευθύνουσα Σύμβουλος του γραφείου μελετών με το αρχικό brand name EUROPOLIS και αργότερα ARCHI.POLIS Dr Anastasia Paparis Architects & City Planners / Urban Designers με έδρα τη Βέροια. Στο ενεργητικό του γραφείου μου αθροίζονται πάνω από σαράντα (40) μελέτες  πολεοδομικού και αστικού σχεδιασμού: Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Βέροιας – Βεργίνας – Παλατιτσίων, Ειδική Χωροταξική Μελέτη της Περιοχής των Πηγών της Αγ. Βαρβάρας Δ. Δράμας, πολεοδομικά σχέδια δήμων του νομού Ημαθίας, του Π.Σ. Θεσσαλονίκης, της Π.Ε. Χαλκιδικής και ευρύτερα της Κεντρικής Μακεδονίας, νέα Κοιμητήρια Καστοριάς. Για την Ημαθία έρευνα ‘Κατευθυντήριες Αρχές Αειφόρου Χωρικής Ανάπτυξης Π.Ε. Ημαθίας’, μελέτες για την ‘Αναγκαιότητα Τροποποίησης της Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου Βέροιας’, το ‘Ιστορικό Κέντρο Βέροιας’, τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό ανάπτυξης ορεινών οικισμών και πολλές άλλες. Στο Λονδίνο ανασχεδιασμός της περιοχής Hermitage Basin, περιοχή Docklands.

Πάνω από πενήντα (50) μελέτες αρχιτεκτονικού έργου: Βλαχογιάννειο Μουσείο Νεότερης Ιστορίας και Τέχνης, κατοικίες όλων των τύπων (βίλες, πολυκατοικίες), συντήρηση – αναστήλωση διατηρητέων κτισμάτων, αποκατάσταση και ανακαίνιση της Παναγίας Κουμαριάς, καταστήματα, πολιτιστικά κέντρα οικισμών, πλατείες και πεζόδρομοι, δημοτική βιβλιοθήκη (Δ. Αξιού), Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου – Σκήτη Βεροίας στον Αλιάκμονα, διαλογητήριο – ψυγείο (Μελίκη), υπεραγορά, κέντρο υγείας, βρεφικός σταθμός κ. ά. Τώρα δουλεύω το Πολυδύναμο Μουσείο Αρμάνικου Πολιτισμού στη Βέροια.

Έχω επίσης διοργανώσει δύο ατομικές εκθέσεις Αρχιτεκτονικού Έργου σε Θεσσαλονίκη και Βέροια και συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις στη χώρα μας και στο εξωτερικό.

 Με τέτοιες διακρίσεις γιατί δεν ακολουθήσατε ακαδημαϊκή καριέρα;

Δεν ακολούθησα αμιγώς ακαδημαϊκή καριέρα, αλλά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχω παράλληλη ακαδημαϊκή δραστηριότητα, πέρα από την μελετητική. Η αμιγώς ακαδημαϊκή καριέρα στην Ελλάδα προϋποθέτει, κατά την άποψή μου, μεγαλύτερη αξιοκρατία από αυτήν, που υπάρχει σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, η φυσική μου κλίση  για μάθηση παραμένει ισχυρή. Απόδειξη αυτού αποτελεί η ανάπτυξη σχετικών πρωτοβουλιών για την εγγραφή δύο ελληνικών πανεπιστημίων – του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος – στο Δίκτυο των Πανεπιστημίων των Πόλεων – Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης, που αριθμεί πάνω από εξήντα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια (University Network of European Capitals of Culture, UNeECC) και έχει σημαντική επιστημονική δραστηριότητα. Επίσης, έχω σημαντική παρουσία σε εθνικά και διεθνή συνέδρια, καθώς και συνεργασία με δύο αμερικάνικα πανεπιστήμια και την Bartlett School, UCL, απ’ όπου αποφοίτησα.

Στις περισσότερες πλατείες της Ελλάδας οι αναπλάσεις αλλοίωσαν τον ιστορικό χαρακτήρα τους σε μεγάλο βαθμό. Πώς βλέπετε τις δύο σημαντικότερες πλατείες της Βέροιας, (Πλατεία Ωρολογίου και Ελιάς), μετά τις αναπλάσεις τους;

Και οι δύο πλατείες θεωρούνται από τους Βεροιείς, σε μια διαδικτυακή έρευνα που διεξήγαγα πριν από δύο χρόνια περίπου, αποτυχημένες παρεμβάσεις. Θα προσέθετα και την Πλατεία Αγ. Αντωνίου, ιδίως το εμπρός τμήμα της, που μετατράπηκε σε χώρο στάθμευσης. Πρότασή μου είναι ο πλήρης ανασχεδιασμός αυτών των πλατειών, μαζί με τον άξονα της οδού Μητροπόλεως, ο οποίος θα πρέπει να ανακτήσει τα χαρακτηριστικά του στην προ της ανάσυρσης των υπολειμμάτων της αρχαίας οδού από το βάθος των δύο περίπου μέτρων, όπου βρέθηκαν και όπου αποτελούν την φυσική τους στάθμη. Σ’ αυτή τη στάθμη θα πρέπει να επιστρέψουν, μετά από επιστημονική τεκμηρίωση και δημοσίευσή τους.

Συντάσσομαι με τις Χάρτες του ICOMOS για τη διαχείριση ευρημάτων στον δημόσιο αστικό χώρο, δηλαδή την καταγραφή, την κατάχωση στην στάθμη ανεύρεσής τους και την επιστημονική δημοσίευσή τους. Π.χ., κάτω από την Πλ. Ωρολογίου έχει βρεθεί λαβύρινθος με στοές όπως και άλλα ευρήματα. Αυτά θα πρέπει να εντοπισθούν, έστω και με την υπάρχουσα υψηλή τεχνολογία (π.χ., γεω-διασκόπηση) και να δημοσιευθούν, ώστε να γνωρίζουμε τι υπάρχει, αλλά και να λαμβάνονται δόκιμες αποφάσεις για τον ανασχεδιασμό της πλατείας. Δεν ενδείκνυται, π.χ., η ανασκαφή και ανάδειξη του υπόγειου λαβύρινθου, καταστρέφοντας για πάντα την Πλ. Ωρολογίου.

Οι τρεις κυριότερες πλατείες της πόλης θα πρέπει να ανασχεδιασθούν με προδιαγραφές εγκεκριμένες από την UIA (Unité International des Architects), όπως έχει γίνει με τις επιτυχημένες πλατείες της χώρας μας σε άλλες πόλεις. Ο ανασχεδιασμός θα πρέπει να είναι συνολικός, καθώς αποσπασματικές παρεμβάσεις όχι μόνο δεν θα βελτιώσουν την κατάσταση, αλλά ενδέχεται και να την επιδεινώνουν. Η συνθετική αντιμετώπιση του ανασχεδιασμού τους με τις αποφάσεις κυκλοφοριακής λειτουργίας του κέντρου πόλης είναι ‘εκ των ων ουκ άνευ’ για την εύρυθμη λειτουργία της πόλης. Είναι αυτονόητο, πως θα πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία της προκήρυξης διαγωνισμών Αστικού Σχεδιασμού με βραβεία και να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη.

 Το 2012 είχατε εκφράσει την άποψή σας (“Η προβαλλόμενη ως ‘κυκλοφοριακή μελέτη’, δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να θεωρηθεί επαρκής επιστημονικά, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη της τη σχέση της περιοχής παρέμβασης με την υπόλοιπη πόλη”) για το στένεμα των δρόμων με τις αναπλάσεις που έγιναν. Ποια σημεία της πόλης θα μπορούσαν να ενταχθούν σ’ έναν πολεοδομικό προγραμματισμό, ώστε να αποκτήσουν λειτουργικότητα αλλά και αισθητική;

Το άρθρο γράφτηκε για την ανάπλαση στο Ιστορικό κέντρο της πόλης, κυρίως Πλατεία και Πάρκο Εληάς, Πάρκο Αγ. Αναργύρων, Πάρκο καπετάν Κόρακα, οδοί Εληάς, Βενιζέλου, Μερκ. Καρακωστή, Τρεμπεσίνας και κλάδος της Μεγ. Αλεξάνδρου. Και μόνο το μέγεθος της παρέμβασης απαιτούσε την προκήρυξη διαγωνισμού Αστικού Σχεδιασμού με βραβεία, σύμφωνα με την ισχύουσα εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Στο άρθρο αναφέρομαι διεξοδικά στην μη σύννομη και δεοντολογικά έωλη διαδικασία, που ακολούθησε ο Δ. Βέροιας για το έργο. Αποτέλεσμα: ορισμένα σημεία του δημόσιου χώρου, δρόμοι ή πλατείες, έχουν ουσιαστικό πρόβλημα στη λειτουργία τους, όπως, π.χ., τα πάρκα της Εληάς και των Αγ. Αναργύρων, ο υποβιβασμός της πλατείας Αγ. Αντωνίου σε υπέργειο χώρο στάθμευσης κ.ο.κ.

Επειδή πρόκειται για περιοχές, που ανήκουν στο Ιστορικό κέντρο της πόλης, όπως προτείνω και στο άρθρο, πριν από την ‘προμελέτη’, θα έπρεπε να προηγηθεί έρευνα, που να λαμβάνει υπόψη της όλους τους παράγοντες αστικής ανάπτυξης, από την οικονομία μέχρι τις ανάγκες των κατοίκων και των επισκεπτών του κέντρου, της κατάσταση του φυσικού οικοσυστήματος, αλλά και τα ιστορικά στοιχεία προς διατήρηση. Οι παρεμβάσεις, έκφανση του ακραιφνούς μοντερνισμού στην αρχιτεκτονική τοπίου, διέλυσαν όποιο καλό στοιχείο υπήρχε από προηγούμενες παρεμβάσεις, όπως, π.χ., το κεντρικό σιντριβάνι της Εληάς, αντικαθιστώντας το με έναν μικρό πίδακα (κάποιοι το ονόμασαν ‘βλάβη’!). Πολλά προβλήματα δημιουργήθηκαν από τις επιλογές των νέων υλικών στα δάπεδα και κυρίως την διακοπή της συνεχούς περιπατητικής διαδρομής από το πάρκο Εληάς προς τους Αγ. Αναργύρους.

Το ‘στένεμα’ των δρόμων, στο οποίο αναφέρεστε, δικαιολογείται  από τις απαιτήσεις για ύπαρξη λωρίδας κίνησης ατόμων με οπτική αναπηρία, καθώς και από την ανάγκη εξοικονόμησης θέσεων στάθμευσης παρά την οδό. Η νέα πραγματικότητα που δημιουργήθηκε, είναι προβληματική, κυρίως στην οδό Βενιζέλου, στην πλατεία Αγ. Αντωνίου και στα πάρκα Εληάς και Αγ. Αναργύρων.  Σήμερα, η κυκλοφορία δεν περιορίζεται στην κυκλοφοριακή τεχνική, αλλά αναφέρεται πρωτίστως στην ασφαλή και άνετη κίνηση των πεζών, στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών μετακίνησης, (ποδήλατο, μικρο-κινητικότητα), στη δημιουργία οργανωμένων χώρων στάθμευσης. Έχουμε πολλή δουλειά στη Βέροια για να καταστήσουμε την πόλη βιώσιμη κυκλοφοριακά και τον δημόσιο χώρο της προσβάσιμο και αγαπητό για να τον περπατάς. Αναμένω το υπό ανάθεση Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο να θέσει αυτές τις παραμέτρους επί τάπητος και να προτείνει βιώσιμες λύσεις.

Το κυκλοφοριακό στη Βέροια θα πρέπει, μαζί με όλα τα άλλα, να αντιμετωπίσει το οξυμένο πρόβλημα της στάθμευσης, κυρίως των ΙΧ αυτοκινήτων. Επειδή η ανοικοδόμηση των κτηρίων δεν προέβλεψε και η νομοθεσία δεν προβλέπει τη διασφάλιση επαρκών θέσεων στάθμευσης για κάθε νεο-ανεγειρόμενη οικοδομή, και επειδή τα οχήματα πληθύνονται με το χρόνο, έχω κατά καιρούς προτείνει τη δημιουργία οργανωμένων χώρων στάθμευσης περιφερειακά του ιστορικού κέντρου της πόλης. Το ζήτημα είναι σύνθετο, με πρώτο την εξεύρεση της αναγκαίας γης και φυσικά πόρων. Απαιτείται ειδική έρευνα για τη διαθεσιμότητα οικοπέδων και εναλλακτικά για την ανταποδοτικότητα στην περίπτωση αγοράς των αναγκαίων εκτάσεων. Όμως, ο αριθμός των αυτοκινήτων στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης θα πρέπει να ελαττωθεί δραστικά, ιδίως η διαμπερής κίνηση και γι’ αυτό η προτεινόμενη έρευνα θα πρέπει να λάβει προτεραιότητα. Η μονοδρόμηση οδών του κέντρου της πόλης και ταυτόχρονα η κατά προτεραιότητα δημιουργία περιμετρικών του Κέντρου χώρων οργανωμένης στάθμευσης, θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Οι απευθείας αναθέσεις δεν έλυσαν, μάλλον όξυναν τα προβλήματα σε αρκετά σημεία.

Για την αισθητική του δημόσιου χώρου, που αναφέρετε, είναι ένα νέο κεφάλαιο στην νέα επιστήμη και τέχνη του Αστικού Σχεδιασμού, στην οποία επιδίδομαι με πάθος. Για να αναβαθμιστεί, λοιπόν, η αισθητική μιας πόλης, απαιτείται ο προσδιορισμός εκείνων των δημοσίων χώρων / οδών, με την μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα. Έτσι, επιστρέφουμε στην προηγούμενη αναφορά μου, την ανάγκη προσδιορισμού της ‘αστικής χωρικής ταυτότητας’ της πόλης. Προτείνω προς τον Δήμο της πόλης, εν όψει και της διεκδίκησης του χρίσματος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, να ξεκινήσουμε από τον προσδιορισμό αυτής της έννοιας, που θα λύσει τα χέρια και θα δώσει επιστημονικό έρεισμα σε μια σειρά από προτάσεις. Έτσι οι προτάσεις αστικών παρεμβάσεων θα αποκτήσουν συγκρότηση και νόημα. Αλλιώς, θα είναι αποσπασματικές.  Νομίζω πως το άρθρο στο οποίο αναφέρεστε, αξίζει να διαβασθεί από όσους ενδιαφέρονται για την πόλη:  https://faretra.info/2012/03/22/arxeio-arthrografia-epistoli-papari/

 Κατά καιρούς μαθαίνουμε για  εντυπωσιακές διακρίσεις σας  στην Ελλάδα και το  Εξωτερικό. Πώς αυτές θα μπορούσαν, με την έννοια της εξειδίκευσης και της εμπειρίας, να λειτουργήσουν επ’ ωφελεία του τόπου;

Διαθέτω πάνω από δεκαπέντε (15) διακρίσεις για το θεωρητικό και το εφαρμοσμένο έργο μου από επιστημονικές εκδόσεις και αγωνοθέτες. Το έργο αυτό έχει δημοσιευθεί σε διεθνή και εθνικά πρακτικά συνεδρίων, επιστημονικά περιοδικά και εκδόσεις συνολικά πάνω από τριανταπέντε (35) και πάνω από σαράντα (40) στον ημερήσιο ειδικό ή τον γενικό τύπο. Είναι υπό έκδοση ένα βιβλίο για την Π.Ε. Ημαθίας (Κατευθυντήριες Αρχές Αειφόρου Χωρικής Ανάπτυξης Π.Ε. Ημαθίας), ένα άλλο για την αγαπημένη μου Βέροια και ένα τρίτο η έκδοση της διδακτορικής μου διατριβής από δημόσιο φορέα.

Διατελώ επιστημονική / ερευνητική συντάκτρια (expert  / research reviewer) διεθνών επιστημονικών εκδόσεων (EuropeNow – CES, Journal of Public Space, Urban Design International, Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability), σχετικών με την αρχιτεκτονική και την Πόλη στον Δυτικό κόσμο.

Μέλος του Royal Town Planning Institute, του παγκόσμια κορυφαίου συλλογικού οργάνου των Βρετανών Πολεοδόμων, μετά από ειδικές εξετάσεις και βεβαιωμένη εμπειρία, του Urban Design Group και της Academy of Urbanism (UK), του City Space Architecture (ΙΤ),  του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, της Διεθνούς Ένωσης Πολεοδόμων και Χωροτακτών (International Association of

Cities and Regions, ISoCARP, 2021-), του ICOMOS (International Council on Monuments and Sites, UNESCO), του ΣΕΠΟΧ (Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων & Χωροτακτών), του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων) κ. ά. Μελετήτρια Μελετών Δημοσίου με πτυχία Β’ τάξης μελετών δημοσίου (κατηγ. 02 Πολεοδομικές – Ρυμοτομικές Μελέτες & 06 – Μελέτες Κτηριακών Έργων).  Έντονη κοινωνική και επιστημονική δραστηριότητα σε ζητήματα σχετικά με τα γνωστικά πεδία, που υπηρετώ. Ιδρύτρια του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Ημαθίας – ΣΑΝΗ και του ICOMOS Ημαθίας κ. ά.

Παρά τις προσπάθειές δημιουργίας νέων φορέων, δεν κατόρθωσα ο Δήμος Βέροιας να συμμορφωθεί με την ισχύουσα εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία και να προκηρύξει διαγωνισμούς με βραβεία για την Πλ. Ωρολογίου και την ‘Αστική Ανάπλαση’ (οδοί και πλατείες στου Ιστορικού Κέντρου). Πριν από τη σύσταση των παραπάνω φορέων, κατόρθωσα μέσω του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, τουλάχιστον ο Χώρος Τεχνών να υλοποιηθεί με την μέθοδο της ‘μελετοκατασκευής’, που ήταν μια μικρή νίκη, σε σύγκριση με την απευθείας ανάθεση, που φαινόταν να έρχεται. Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ημαθίας είχε συσταθεί ακριβώς για να αποφευχθούν οι απευθείας αναθέσεις, που ακολούθησαν και που δυστυχώς, δεν αποφεύχθηκαν. Αναμενόμενη η αποτυχία αυτών των έργων. Πιστεύω πως το χρέος μου προς την πόλη το έκανα, μάλιστα με υψηλό προσωπικό κίνδυνο. Ας αναλογιστούν οι συνάδελφοι και η διοίκηση της πόλης αν έπραξαν το δικό τους χρέος και αν έχουν τη συνείδησή τους ήσυχη.

Διατελώ επίσης Εμπειρογνώμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Επιλογή και Παρακολούθηση της Δράσης ‘Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Πολιτισμού’ (Member of the Pool of Experts for the ECoC, 2022-2027), μετά από απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το 2023 ήμουν υποψήφια δημοτική σύμβουλος με την παράταξη ‘Βέροια – Ισχυρός Δήμος’ – υπεύθυνη εκπόνησης του Προγράμματος, σε συνεργασία με ομάδες συν-υποψηφίων μου.

Πρόσφατη συμμετοχή με δύο εισηγήσεις στο διεθνές συνέδριο του UNeECC (University Network of European Capitals of Culture), Timişoara Ρουμανίας, 9-12 Οκτωβρίου 2024. Τίτλος συνεδρίου: European Capitals of Culture: Impact and Legacy. Τίτλοι εισηγήσεων: α) Culture and European Culture(s): The

Basics και β) “Eurocal Cultural + Spatial Identity: Epistemological Foundation and Principles for a Successful ECoC Bid and Legacy”. Η παρουσίαση των δύο εισηγήσεων έκαναν αίσθηση για την επιστημονικότητα και την καινοτομία τους.

Το βιογραφικό μου είναι γνωστό σε όσους λαμβάνουν αποφάσεις για τις τύχες όλων μας στη Βέροια και την Ημαθία. Υπήρξα πάντοτε ενεργή και πρόσφερα όπου και όταν μου ζητήθηκε. Πάντως, οι πόλεις που συνεργάζομαι, αποζητούν και εκτιμούν στις απόψεις και τις προτάσεις μου, σε αντίθεση με τη Βέροια, που δεν δέχθηκα καμιά πρόσκληση για οποιοδήποτε θέμα από τα πρόσωπα, που κυβερνούν τον Δήμο εδώ και πολλά χρόνια.

Οι “Ενεργοί Πολίτες” της Βέροιας έδωσαν πρόσφατα έναν αγώνα,προκειμένου να διαφυλάξουν τον  ιστορικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της Παλαιάς Μητρόπολης Βέροιας από προσκτίσματα, που διαμαρτυρήθηκαν πως τον αλλοίωναν. Συμμετείχατε ενεργά κι εσείς στους “Ενεργούς”, ως η πλέον αρμόδια. Γιατί, δεν εισακουστήκατε από την Πολιτεία;

Οι Ενεργοί Πολίτες συστάθηκαν σε σώμα ακριβώς επ’ αφορμή του θέματος, που δημιουργήθηκε με την Παλαιά Μητρόπολη. Υπέγραψαν το Υπόμνημα που τους παρουσίασα, όπως το υπέγραψαν και οι σύλλογοι Μικρασιατών και Βλάχων Βέροιας. Μέλη του Κ.Ε.Πο.Β. είχαν πρωτοστατήσει παλαιότερα στην εξασφάλιση κονδυλίων για την αποκατάσταση του ναού της Π. Μ. και είχαν κάθε δικαίωμα να ανησυχούν για το αποτέλεσμα της επέμβασης στα παρακείμενα κτίσματα με κοσμικές χρήσεις. Ο αγώνας ήταν απαιτητικός και έντονος για όλους μας.

Το ζήτημα έλαβε την μέγιστη δυνατή δημοσιότητα, η τοπική Εκκλησία ήταν από την αρχή σύμμαχός μας, μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας επίσης. Προσωπικά, αν και για επαγγελματικούς λόγους έχω κατά καιρούς επαφή με την αρχαιολογική υπηρεσία, με εξέπληξε ο τρόπος χειρισμού ενός τόσο σημαντικού ζητήματος. Ακόμη δεν έχω λάβει απάντηση στο 47 σελίδων Υπόμνημα, που κατέθεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού, μάλιστα μετά από δικό τους αίτημα. Το υπουργείο απαντά προφορικά πως θα απαντήσει η τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, στην οποία έχω επίσης καταθέσει (το υπόμνημα), η οποία όμως δεν έχει απαντήσει μέχρι σήμερα, παρ’ ό,τι έχουν περάσει σχεδόν δέκα μήνες. Τίθεται θέμα επιστημονικής δεοντολογίας, ακόμη και δημοκρατίας. Οι ενστάσεις των πολιτών δικαιούνται μια απάντηση. Οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν εκ των προτέρων για έργα τόσο μεγάλης σημασίας για την πόλη. Στην περίπτωση της Παλαιάς Μητρόπολης δεν υπήρξε καμιά προηγούμενη ενημέρωση της κοινής γνώμης, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της κατασκευής υπήρξε επίσης άρνηση ενημέρωσης και διαλόγου, ένα είδος μυστικοπάθειας. Πιστεύω, πως σε ένα δημοκρατικό καθεστώς δεν θα πρέπει να υπάρχουν τέτοιου είδους φαινόμενα.

Προσωπικά, το ζήτημα της Παλαιάς Μητρόπολης παραμένει ανοικτό και ασχολούμαι με την επιστημονική πλευρά του.

Κλείνοντας, πού ξεκινούν και πού τελειώνουν οι επιστήμες της Αρχιτεκτονικής και της Πολεοδομίας; Και πόσο αυτές μπορούν να αγκαλιάσουν τον πολίτη μέσα από έναν ορθό Αστικό Σχεδιασμό;

Η Αρχιτεκτονική είναι η επιστήμη δημιουργίας ‘δοχείων ζωής’, ιδιωτικής και δημόσιας – συλλογικής. Αρχιτεκτονική είναι ακόμη κι ένα υπόστεγο, ή μια φωλιά, που με τόση επιμέλεια κατασκευάζει ένα σπουργίτι. Εντοπιζόμενη στον Δυτικό κόσμο, η σύγχρονη αρχιτεκτονική χειραφετήθηκε από τους -ισμούς (μοντερνισμός, μετα-μοντερνισμός), ενώ υφίσταται σημαντικές επιρροές από την παγκοσμιοποίηση των ιδεών, την κλιματική κρίση, τις πανδημίες, την τεχνολογία και πολλά άλλα. Το κρίσιμο για την αποτίμηση ενός έργου σήμερα είναι η δυνατότητά του να εμπεριέχει τα επιτεύγματα του ανθρώπου συνολικά και να εκφράζει ταυτόχρονα τον τόπο, στον οποίο εγκαθίσταται και στον οποίο απευθύνεται, όπως και την υπερτοπική, εν προκειμένω εθνική, ευρωπαϊκή – διάσταση.

Εάν η Αρχιτεκτονική είναι ένα πέλαγος γνώσης και δημιουργίας, η Πολεοδομία είναι ένα αρχιπέλαγος. Δεν αφήνει τίποτε απ’ έξω: οικονομία, κοινωνία, περιβάλλον, διοίκηση, πολιτισμό και πολλά άλλα γνωστικά πεδία, που συχνά προστίθενται. Η Πολεοδομία είναι η πλέον σύνθετη επιστήμη, όπως η πόλη είναι το πλέον σύνθετο ανθρώπινο δημιούργημα μετά τη γλώσσα. Απαιτεί συνεχή επικαιροποίηση γνώσεων, συνεχή ενημέρωση, αλλά και μαχητικότητα  στην υπεράσπιση των απόψεων. Ο ακτιβισμός είναι κι αυτός μέρος της πολεοδομίας. Ο αγώνας μου για την ανάδειξη των μνημείου της Παλαιάς Μητρόπολης στη Βέροια δεν θα μπορούσε να εξελιχθεί όπως εξελίχθηκε,  χωρίς την συνείδηση μιας πολεοδόμου. Ο/η πολεοδόμος πρέπει να γνωρίζει την πόλη του/της, γι’ αυτό κι εγώ την περπατώ πολύ συχνά σε κάθε γωνιά της και γράφω για τα προβλήματα, προτείνοντας λύσεις.

Οι μελέτες Αστικού Σχεδιασμού απαιτούν σύνθεση γνώσης της Αρχιτεκτονικής και της Πολεοδομικής κλίμακας. Η τρίτη αυτή επιστήμη και τέχνη, στην οποία έχω αφιερώσει μεγάλο μέρος του θεωρητικού και εφαρμοσμένου έργου μου, στη χώρα μας δεν έχει βρει τη θέση που της αρμόζει μεταξύ των επιστημών. Όμως, με την κατάρρευση των μεγάλων ‘μοντέλων’ της νεωτερικής πολεοδομίας, καθώς και τις πεπερασμένες δυνατότητες της αρχιτεκτονικής να συμβάλει στις επείγουσες ανάγκες αναβάθμισης της ποιότητας ζωής στην πόλη, ο Αστικός Σχεδιασμός είναι η κλίμακα του χώρου, που μπορεί να συμβάλει στην κατάκτηση ενός καλλίτερου μέλλοντος διαβίωσης στις πόλεις μας.

Ο Αστικός Σχεδιασμός ενημερώνεται από τις επιστήμες της Αρχιτεκτονικής και της Πολεοδομίας, ενώ ταυτόχρονα διαμορφώνει  και το δικό του θεωρητικό υπόβαθρο. Κατά την άποψή μου, οποιοδήποτε ζήτημα στην πόλη, μετά την απόκτηση ενός γενικού πολεοδομικού σχεδίου, είναι ζήτημα αστικού σχεδιασμού και εκεί θα πρέπει να εστιάσουν το ενδιαφέρον τους, όσοι ασχολούνται με τις πόλεις. Αυτή η σχετικά νέα επιστημονική πραγματικότητα που δημιουργείται, ωφελεί τους πάντες: τους μελετητές, την τοπική αυτοδιοίκηση, την Πολιτεία, τις ελληνικές πόλεις. Και καθώς ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι ο αιώνας των πόλεων, ‘πεδίο δόξης λαμπρό’ για τον Αστικό Σχεδιασμό.

Επιπλέον, θα ήθελα να προσθέσω τέσσερα ζητήματα: 1) την επιτακτική ανάγκη να σωθεί το Ιστορικό Κέντρο της Βέροιας, 2) την επιτακτική ανάγκη ανύψωσης του επιπέδου διαλόγου στο Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης και 3) την επίσης μεγάλη ανάγκη ενθάρρυνσης από τους ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού, της ελεύθερης έκφρασης απόψεων εκ μέρους των πολιτών για τα συλλογικά θέματα της πόλης και της Ημαθίας.

Τέλος, καλώ και απ’ αυτή τη θέση την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας να εκδώσει τα Πρακτικά του συνεδρίου, που διοργάνωσε τον Δεκέμβριο του 2019 και όπου συμμετείχα με δύο εισηγήσεις και αντίστοιχους τίτλους: α) ‘Πρότυπο Σχέδιο Διάσωσης, Αναγέννησης και Επανακατοίκησης του Ευρύτερου Ιστορικού Κέντρου Βέροιας: Μια Ολιστική και Καινοτομική Προσέγγιση’ και β)  ‘Νεολιθικός Οικισμός στη Νέα Νικομήδεια Ημαθίας: Οικιστική και Αρχιτεκτονική Προσέγγιση – Συσχετίσεις  στον Ελλαδικό Χώρο. Χωρικές Συνθέσεις Λαβυρίνθου και Panopticon’.

Το Ιστορικό κέντρο της πόλης καταρρέει και εγκαταλείπεται καθημερινά. Εκπέμπει εδώ και καιρό SOS, αλλά ουδείς καταπιάνεται με αυτό, διότι πρόκειται για ένα δύσκολο θέμα, που ενδέχεται να έχει και πολιτικό κόστος. Έτσι, όμως, χάνουμε την πόλη.

………………….

Φωτογραφίες: Αρχείο Αναστασίας Πάπαρη

…………………..

………………………