Αφιέρωμα, Πολυτεχνείο 17 Νοέμβρη: «Προσοχή! Προσοχή! Εδώ Ραδιοσταθμός του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης!»

Πριν τις ημέρες του Πολυτεχνείου, τις οποίες οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης προσπάθησαν να τις ακολουθήσουν, ασφαλώς με μικρότερη συμμετοχή και ένταση, η χούντα είχε προσπαθήσει να διαμορφώσει μια κίβδηλη εικόνα ευφορίας για τη νεολαία της πόλης.

Τον τόνο έδινε η τοπική ραδιοφωνία, τέκνο της ΥΕΝΕΔ, με εκπομπές τύπου «Η χρυσή νεολαία», υπό την επιμέλεια του Λευτέρη Κογκαλίδη και ανάλογες περιπτώσεις τον Ηλία Πανά και τον Μάκη Αντωνόπουλο. Τραγούδια κυρίως αμερικανικής προέλευσης, στο ρυθμό της ποπ, σε συγχρονισμό βήματος με τα πάρτι των σπιτιών, ακόμη και των πλαζ. Τα εισαγόμενα βινύλια και μια ανάλαφρη διάθεση συνέθεταν ένα σκηνικό ξεγνοιασιάς, το οποίο δεν άντεξε για πολύ. Έντυπη υποστήριξη  σε όλα τούτα πρόσφερε το απολύτως ελεγχόμενο από το καθεστώς περιοδικό «Φοιτητής».

Εκδότης του η διορισμένη ΦΕΑΠΘ, με backround το Γ’ Σώμα Στρατού και την Κ.Υ.Π.  Διοργανωνόταν «Φοιτητική εβδομάδα», που κορυφώνονταν με διαγωνισμό δημοτικών χορών στο Αλεξάνδρειο Μέλαθρο και συμμετοχή των φοιτητικών συλλόγων σχετιζόμενους με τους τόπους καταγωγής των φοιτητών, τους αποκαλούμενους «Εθνικούς συλλόγους».

Για ακόμη λαϊκότερα γούστα, ένα πρωινό ραδιοφωνικό δίωρο, με παρουσιαστή τον Ίωνα Τυρταίο, επικοινωνούσε με τα φανταράκια, τα οποία φάνταζαν όλα να κολυμπούν στην ευτυχία, ακόμη κι αυτά που νοσηλεύονταν στο 424 ΓΣΝ, στην άσκαφτη τότε προέκταση της Εγνατίας. Εκεί απέναντι βρέθηκαν να «στήνουν» το δικό τους Πολυτεχνείο οι επαναστατημένοι φοιτητές του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Πρώτη μέρα, η απόφαση

Μετά από συνάντηση στο Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, στην οδό Προξένου Κορομηλά, την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου, αποφασίστηκε η κατάληψη της Πολυτεχνικής σχολής Θεσσαλονίκης, στα χνάρια των γεγονότων στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Εκτός από τον αυτονόητο συμβολισμό-συσχετισμό, ο Θωμάς Βασιλειάδης, μέλος της αντί-ΕΦΕΕ, ο πρωτεργάτης της συνάντησης και της εξέγερσης ήταν φοιτητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή. Παρά τις προτάσεις για κατάληψη κεντρικότερου κτηρίου, όπως αυτό της παλιάς Φιλοσοφικής σχολής ή της Βιομηχανικής, απέναντι από την Μητρόπολη, ώστε να υπάρχει επαφή με τους πολίτες, επικράτησε η πρόταση που έφερε τους φοιτητές στην απομονωμένη Πολυτεχνική Σχολή.

Εύκολος στόχος για τις δυνάμεις του στρατού και της αστυνομίας, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια.

Μαζί με τον εικονιζόμενο στην κάτω φωτογραφία Θωμά Βασιλειάδη (σήμερα ένας δρόμος στην Τούμπα τιμά τη μνήμη του), ο Γιάννης Βασιλειάδης της Οδοντιατρικής και του «Ρήγα Φεραίου» και ο Γιώργος Μπάρμπας της Φυσικομαθηματικής και της ΑΑΣΠΕ. Αρχικά, 150, αργότερα 800 φοιτητές, βρέθηκαν να διαδηλώνουν μαχητικά τα φοιτητικά και αντιχουντικά αιτήματά τους, λίγο μετά μετά με συνθήματα γενικότερου περιεχομένου, αντιιμπεριαλιστικά και αντικαπιταλιστικά.

Οι κοντά 2500 εξεγερθέντες, όπως έφθασαν να αριθμούν κάποια στιγμή, ήταν πλέον αρκετά ετερόκλητοι, χώρια που ανάμεσά τους βρίσκονταν χαφιέδες και ΕΚΟΦίτες, παρά τους αυστηρούς ελέγχους εισόδου.

Και φυσικά πολλοί τραμπούκοι γύρω…

Πόσο μολύνθηκε η συγκέντρωση απ’ όλους αυτούς, συμμετείχαν ή όχι οι πιο «επίσημες» πολιτικές νεολαίες, όπως του ΚΚΕ ή επρόκειτο για δράση κυρίως των μαοϊκών (ΠΠΣΠ και ΑΑΣΠΕ), ποιος ήταν ο βαθμός αυθορμητισμού, αποτελούν ερωτήματα τα οποία απασχόλησαν αργότερα τους συμμετέχοντες, με διαφορετικές απαντήσεις από κάθε πλευρά.

Δεύτερη μέρα, το Ραδιόφωνο

Στις εκκλήσεις των εγκλείστων για συμπαράσταση ανταποκρίθηκαν εκατοντάδες φοιτητές κι από άλλες σχολές, ιδίως αυτοί που προσέρχονταν για μεσημεριανό φαγητό στη γειτονική φοιτητική λέσχη.

Άρχισε να διακρίνεται μια ανάκατη κατάσταση, «χαριτωμένα χαώδη», την ονομάζει ο εκ των πρωτεργατών του ξεσηκωμού, Χρυσάφης Ιορδάνογλου. Τα συνθήματα των τοίχων δεν υπάκουαν σε καμια κεντρική οργάνωση, καθένας έγραφε ό,τι ήθελε.

Το άγνωστο «Πολυτεχνείο» της Θεσσαλονίκης / γράφει ο Σπύρος Κουζινόπουλος

Οι συνελεύσεις των διαφόρων σχολών ήσαν επεισοδιακές, ενώ στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης  εκλέχτηκε Συντονιστική Επιτροπή, προκειμένου να μπει μια τάξη. Το πρώτο μήνυμά της ήταν το εξής: «Εμείς οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης, σήμερα 16 Νοεμβρίου καταλάβαμε το κτήριο του Πολυτεχνείου για να εκφράσουμε την αντίθεσή μας στη χούντα, που καταπιέζει όλον τον ελληνικό λαό, διατρανώνοντας την πίστη μας στο δίκαιο αγώνα μας και σίγουροι ότι το τέλος των προσπάθειών μας θα στεφθεί από επιτυχία».

Αμέσως υπήρξε μια ανακουφιστική πειθαρχία, ενώ παραλλήλως οργανώθηκαν επιτροπές ιατρικής περίθαλψης, σίτισης και επιμελητείας, άμυνας και περιφρούρησης.

Μια αίθουσα της Σχολής Αρχιτεκτόνων διαμορφώθηκε σε πρόχειρο ιατρείο. Κυκλοφορούσαν δελτία τύπου για τα όσα συνέβαιναν στην Αθήνα. Ομάδες φοιτητών έβγαιναν στην πόλη για να συλλέξουν τρόφιμα, ενώ συγκεντρώθηκαν και 20.000 δραχμές για τον ίδιο σκοπό. Μια «αίθουσα τρόφιμων και υγιεινής» αποτελούσε το χώρο αποθήκευσής τους.

“Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης – Νοέμβρης 1973. Μνήμες ανεξίτηλες…” / γράφει ο Δημήτρης Τσιμούρας

“Προπύργιο της ελεύθερης Ελλάδας”

Υπήρξε και επιτροπή επικοινωνιών, με πρώτο μέλημά της το στήσιμο ραδιοφωνικού σταθμού. Μικρής εμβέλειας, αρχικά, στους 1420 χιλιόκυκλους.

«Φωνή» του σταθμού κατά πρώτο λόγο η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου (φωτό), δίπλα της ο δημοσιογράφος Φώτης Σιούμπουρας (αργότερα γνωστός από την εφημερίδα Απογευματινή), ο δημοσιογράφος Κλέαρχος Τσαουσίδης και ο Ανδρέας Παπαντωνίου.

Το πρώτο μήνυμα μετάγγιζε αισιοδοξία, λέγοντας: «Προσοχή, προσοχή! Εδώ ραδιοσταθμός του ελεύθερου πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Σας μιλούμε από το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης. Βρισκόμαστε στο τρίτο προπύργιο της νέας ελεύθερης Ελλάδας. Σας μεταφέρουμε τον αγωνιστικό παλμό των χιλιάδων φοιτητών της Θεσσαλονίκης. Αυτήν τη στιγμή επαληθεύουμε την παράδοση, που μας θέλει στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τη λαϊκή κυριαρχία».

Λίγο μετά ο σταθμός θριαμβολογούσε για την επιτυχία του ν’ ακούγεται στο Λονδίνο, απευθύνοντας έκκληση για τη συμμετοχή όλων των πολιτών στον κοινό αγώνα, ευημερώντας συνεχώς για τα όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό της σχολής, αλλά και στην εξέγερση στην Αθήνα.

Με τα πρώτα νέα της εισβολής του άρματος μάχης  στο Μετσόβιο, η έντονη ανησυχία πήρε τη θέση του ενθουσιασμού, ως τις 5.10’ το πρωί, οπότε μεταδόθηκε το τελευταίο μήνυμα του. Έξω από τη σχολή, λοκατζήδες και αστυνομικοί έστρεφαν απειλητικά τις κάνες τους προς τους «ελεύθερους πολιορκημένους: «Σας μιλάμε από το ραδιοφωνικό σταθμό του ελεύθερου πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Αν ο στρατός μας χτυπήσει, αν πέσει έστω και ένας πυροβολισμός, κανείς δεν μπορεί να είναι ανεύθυνος γι’ αυτό. Είμαστε κυκλωμένοι από το στρατό. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε διαπραγματεύσεις. Απευθύνουμε έκκληση στον ελληνικό λαό και σε ολόκληρο τον κόσμο να πάρει θέση…».

Τρίτη μέρα, η Έξοδος

Οι διαπραγματεύσεις είχαν απέναντί τους τον αργότερα γνωστό ως «Πρύτανη των τανκς», Ευάγγελο Σδράκα, τον εισαγγελέα υπηρεσίας Παπαδέλη και τον δοτό νομάρχη Θεσσαλονίκης Κούρναβο.

Κύριο αίτημα των έγκλειστων επαναστατών η ήρεμη έξοδός τους, με το πρώτο φέγγος, ώστε το φως της ημέρας να αποτρέψει την ασυδοσία στρατού και αστυνομίας.

Φυσικά, οι προθέσεις των δυνάμεων καταστολής, δε θα μπορούσαν να συμφωνήσουν κι έτσι άρχισε το κακό, σα να είχαμε να κάνουμε με την έξοδο του Μεσολογγίου.

Γκλομπς, ξυλοδαρμοί και συλλήψεις περίμεναν τους αποχωρούντες φοιτητές, με τα σκοτάδια να καλύπτουν τα ανομήματα.

Σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία των αγωνιστών Σπύρου Σακέτα και Καίτης Τσαρουχά (κόρη του δολοφονηθέντος από τη χούντα βουλευτή της ΕΔΑ, Γιώργη Τσαρουχά), ο απέναντι αχανής και κατασκότεινος χώρος της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, αποτελούσε τη μόνη διέξοδο, αφού τα υπόλοιπα περάσματα είχαν αποκλειστεί. Η δεύτερη με ένα σκαραβαίο προσπαθούσε για επιχείρηση διάσωσης και πρόχειρης ιατρικής περίθαλψης, ωστόσο αρκετοί δεν ξέφυγαν από τα βρόχια της αστυνομίας.

Κάπου 250 φοιτητές δεν τα κατάφεραν και οδηγήθηκαν στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, στην οδό Βαλαωρίτου.

Τριανταπέντε από αυτούς συνελήφθησαν και κάθισαν στα εδώλια των στρατοδικείων. Όχι ότι οι υπόλοιποι πέρασαν καλύτερα. Παρέμειναν διωκόμενοι και κατατρεγμένοι σε όλη τη διάρκεια της χούντας, είτε στις αίθουσες του πανεπιστημίου είτε στις εργασίες τους.

Δεν έγιναν ποτέ «ήρωες της βιτρίνας», δε ζήτησαν απολαβές για τον αγώνα τους. Ήταν και είναι η πλειοψηφία, αυτοί που κρατάνε ζωντανή την απάντηση, για τις φορές που η ιστορία χτυπάει την πόρτα του καθενός, για κάθε προσκλητήριο της δημοκρατίας.

Η Θεσσαλονίκη και το πανεπιστήμιό της μπορούν να αισθάνονται υπερήφανοι για την έγκαιρη απόκρισή τους.

Παραπομπές:

• Απόστολος Παπαγιαννόπουλος: «Θεσσαλονίκη…εν θερμώ» (εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία)
• Χρίστος Ζαφείρης: «Αντεθνικώς δρώντες…» (εκδ. Επίκεντρο)
• Πάνος Ερμείδης: «Τι απομένει από το πολιτικό ήθος του Πολυτεχνείου» (άρθρο στην εφημερίδα Καθημερινή)
• Εκπομπή «Αρχείο» της ΕΡΤ3, με τη Δώρα Αυγέρη ( «17 Νοέμβρη. Τα πριν και τα μετά»)