Παρουσίαση βιβλίου: Αντωνία Χαρίση “Η εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια του 16ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Βερμίου” / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

«Η ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ 16ου  ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΛΑΣ Βερμίου, η συμβολή του Κωνσταντίνου κολλίντζα (Κολοκοτρωνης) και το “Τάγμα Διαρκούς Επίθεσης” (1940-1944)

—

Από την παρουσίαση του βιβλίου στη Νάουσα την Πέμπτη 17 Οκτωβρίου 2024

——-

Πριν προβώ στην ανάπτυξη της παρουσίασής μου, απευθύνω έναν εγκάρδιο χαιρετισμό προς όλους σας για την παρουσία σας σ’ αυτή την εκδήλωση. Σας ενημερώνω ότι η παρουσίασή μου θα κινηθεί προς τρεις άξονες:

— Ο πρώτος εξ αυτών αφορά στις προσπάθειες που κατέβαλε η συγγραφέας Αντωνία Χαρίση για την συγγραφή του ιδιαίτερης βαρύτητας ιστορικού πονήματός της.

— Ο δεύτερος σχετίζεται με τις συνθήκες που επικράτησαν κατά την κατοχική περίοδο, που διαμορφώθηκαν από την παθητική έως και ευνοϊκή στάση των αστικών κομμάτων της χώρας έναντι των κατακτητών, με τη δημιουργία από αυτά των ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων. Οι ίδιες συνθήκες, νομοτελειακά, οδήγησαν τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού να ενταχθεί στην ΕΑΜική εθνική αντίσταση, που στόχευε στην απελευθέρωση της πατρίδας και στη δημιουργία ενός μεταπολεμικού κοινωνικού κράτους, με όσο το δυνατόν λιγότερες ατέλειες.

— Ο τρίτος αφορά στον Κωνσταντίνο Κολλίντζα, Διοικητή του 2^ου Τάγματος, του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.,Σ. Βερμίου, γνωστού περισσότερο με το προσωνύμιο «Καπετάν Κολοκοτρώνης», ο οποίος αποτελεί και τον κεντρικό ήρωα του παρουσιαζόμενου βιβλίου. Γίνεται συνοπτική αναφορά στην πολεμική δράση του.

Ξεκινώ με τον πρώτο άξονα. Η συλλογή, ιεράρχηση και κατάταξη κατά ομο-ειδείς ενότητες του απαιτούμενου υλικού για την συγγραφή ενός ιστορικού πονήμα-τος αξιώσεων, όπως είναι αυτό της Αντωνίας Χαρίση, απαιτεί την καταβολή ιδιαίτερων επίμονων και επίμοχθων προσπαθειών. Το ιστορικό γεγονός το οποίο επέλεξε ως θέμα η συγγραφέας για να συγγράψει το πόνημά της είχε προ πολλού καλυφθεί με τα πέπλα της λήθης, λόγω της καταλυτικής διαδρομής του χρόνου, αφ’ ενός, και αφ’ ετέρου, λόγω των σκόπιμων ενεργειών όλων των μεταπολεμικών ελληνικών κυβερνήσεων μέχρι την πτώση της Χούντας το 1974, που στόχευαν στην οριστική απάλειψη της ΕΑΜικής εθνικής αντίστασης από τις δέλτους της ελληνικής ιστορίας. Έτσι, οι προσπάθειες για την άρση αυτού του πέπλου παρουσίαζαν μεγάλη δυσκολία, σε μερικές δε περιπτώσεις, κατέληγαν σε αδιέξοδο. Η Αντωνία Χαρίση δεν εφείσθη κόπων και προσπαθειών, προκειμένου να προσδώσει στο ιστορικό πόνημά της το απαιτούμενο επιστημονικό κύρος. Με συνεχείς και άοκνες ενέργειες προς όλες τις κατευθύνσεις, από όπου μπορούσε να συλλέξει γραπτά ντοκουμέντα και να αρυσθεί όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες και μαρτυρίες για την ολοκλήρωση του υλικού συγγραφής του βιβλίου της, κατόρθωσε να φέρει εις πέρας το δύσκολο αυτό εγχείρημα και να συγγράψει, με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια, το ιστορικό πόνημά της. Μακάρι, στο εγγύς και απώτερο μέλλον, να εμφανισθούν και άλλοι άξιοι ιστορικοί ερευνητές και συγγραφείς στην Νάουσα και στην ευρύτερη περιοχή της, οι οποίοι να ακολουθήσουν το παράδειγμά της.

Επομένως, Αντωνία, δέξου και πάλι τα συγχαρητήριά μου για το αξιόλογο ιστορικό πόνημά σου!

Έρχομαι στον δεύτερο άξονα. Δίκαια, νομίζω, ότι το Κ.Κ.Ε. μπορεί να υπερηφανεύεται ότι υπήρξε το πρώτο πολιτικό κόμμα στην Ελλάδα, το οποίο έθεσε τις βάσεις για ένοπλο αγώνα κατά των δυνάμεων κατοχής, ένα μόλις μήνα μετά την ολοκλήρωση της κατάκτησης της χώρας από αυτές. Τούτο προκύπτει ευθέως από το περιεχόμενο της απόφασης της 6^ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. που συνήλθε την 1^η-3^η Ιουλίου 1941 στην Αθήνα. Τα θέματα τα οποία την απασχόλησαν ήταν: 1) Η κατάληψη της Ελλάδας από τους Χιτλεροφασίστες, η νέα φάση του παγκοσμίου πολέμου και τα καθήκοντα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας στην οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού. 2) Οργανωτικά ζητήματα.

Η άποψη ότι τρεις ήταν οι στρατοί κατοχής στην Ελλάδα, δηλαδή, οι Γερμανοί, οι Ιταλοί και οι Βούλγαροι, δεν με βρίσκει σύμφωνο. Υπήρχε και τέταρτος στρατός κατοχής, χειρότερος από τους τρεις που προείπα. Αυτός ήταν ο  εσμός όλων των ποι-κιλώνυμων ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων, που τέθηκαν στην διάθεση των κατακτητών και τους στήριξαν μέχρι την τελευταία στιγμή. Επίσης, δεν με βρίσκει σύμφωνο και η άποψη ότι η σύγκρουση των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ. με τα πάσης φύσεως ένοπλα δωσιλογικά σώματα κατά την κατοχική περίοδο, ήταν εμφύλιος πόλεμος. Εμφύλιος δεν ήταν, για τον απλούστατο λόγο ότι τα δωσιλογικά ένοπλα σώματα, βοηθώντας τον κατακτητή, συνέβαλαν αποφασιστικά στην διατήρηση της κατάκτησης της Ελλάδας. Επομένως, δεν διέφεραν από τους κατακτητές. Ήταν κι αυτά ένας εχθρός. Τα τελευταία χρόνια, ευάριθμη ομάδα σύγχρονων Ελλήνων ιστο-ρικών, επιστρατευμένη από ξένα αντιδραστικά κέντρα, δικαιολογεί την συνεργασία των ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων με τους κατακτητές, λόγω «της ασκηθείσας ερυθράς βίας από μέρους του Ε.Α.Μ. και του Κ.Κ.Ε.». Δηλαδή, τον αντικομουνισμό, την ιδεολογική διαφορά που είχαν τα αστικά κόμματα (που δημιούργησαν τα ένοπλα δωσιολογικά σώματα), με το Ε.Α.Μ. και το Κ.Κ.Ε., την θεωρούσαν σαν πρώτιστο καθήκον, αδιαφορώντας τελείως για την απελευθέρωση της χώρας.

Όταν λέμε Εθνική αντίσταση στην Ελλάδα, εννοούμε την ΕΑΜική εθνική αντίσταση. Αυτή, σε αντίθεση με τις εθνικές αντιστάσεις όλων των κατακτημένων από τον Άξονα χωρών, όχι μόνο δεν τιμήθηκε όπως της άξιζε, αλλά υπέστη και φοβερές διώξεις, με την φυλάκιση, βασανισμό, εξορίες σε ξερονήσια και στήσιμο μπροστά στα εκτελεστικά αποσπάσματα δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών της. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Σε άλλες χώρες συνέβη το εντε-λώς αντίθετο. Στη Φιλανδία. π.χ., ο κατοχικός πρωθυπουργός Βίντκουν Κουΐσλινγκ καταδικάστηκε επί εσχάτη προδοσία και εκτελέστηκε από το στρατιωτικό απόσπα-σμα στις 24 Οκτωβρίου 1945.

Στη Γαλλία, ο πρωθυπουργός του κράτους του Βισύ Πιέρ Λαβάλ καταδικάστη-κε σε θάνατο στις 9 Οκτωβρίου 1945 και εκτελέστηκε με τυφεκισμό από απόσπα-σμα στο προαύλιο των φυλακών Φρεν στις 15 Οκτωβρίου 1945. Στην Ιταλία, στις 27 Απριλίου 1945, ο Μουσολίνι με την ερωμένη του Κλάρα Πετάτσι συνελήφθησαν από Ιταλούς παρτιζάνους. Δικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από το ανώτατο αρχηγείο των παρτιζάνων και εκτελέστηκαν. Τα πτώματά τους μεταφέρθηκαν και κρεμάστηκαν στην Πιάτσα Λορέτο του Μιλάνου. Η επίσημη εκδοχή για το θάνατο του Μουσολίνι είχε δημοσιευθεί στην κομμουνιστική εφημερίδα «La Unita», σύμφω-να με την οποία τον Μουσολίνι εκτέλεσε ο αντάρτης «Συνταγματάρχης Βαλέριο».

Αντίθετα, η ποινική μεταχείριση των δωσίλογων πρωθυπουργών της  Ελλά-δας, στη μεγάλη μεταπολεμική δίκη της άνοιξης του 1945, υπήρξε σκανδαλώδης. Κλείστηκαν στις πολυτελείς φυλακές Ζελιώτη, στο κέντρο της Αθήνας, και όχι σε άθλια σωφρονιστικά καταστήματα, όπως οι κοινοί θνητοί.  Έτσι, ο Γεώργιος Τσολά-κογλου καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά δεν στήθηκε ποτέ στο εκτελεστικό απόσπα-σμα. Πέθανε το 1948. Ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος, ο οποίος είχε καταφύγει στη Γερμανία, εκδόθηκε το 1946. Καταδικάστηκε σε ισόβια. Αντί να εκτίσει ισόβια, αποφυλακίστηκε μετά από έξι χρόνια, το 1952, και πέθανε το 1961.

Ο τρίτος κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης είχε συγκροτήσει το καλοκαίρι του 1943 τα περίφημα Τάγματα Ασφαλείας και τους Γερμανοτσολιάδες, με την έμπνευση και καθοδήγηση του πρώην δικτάτορα Στρατηγού Πάγκαλου και με την μυστική συναίνεση του πρώην Στρατηγού Στυλιανού Γονατά. Ως στρατιωτικοί διοικητές των Ταγμάτων Ασφαλείας και των Γερμανοτσολιάδων ορίστηκαν οι Συνταγματάρχες Διονύσιος Παπαδόγκωνας και Ιωάννης Πλυτζανόπουλος. Ο Ιωάν-νης Ράλλης στόχευε τα Τάγματα Ασφαλείας και οι Γερμανοτσολιάδες, σε αγαστή συνεργασία με τις δυνάμεις κατοχής του Άξονα, να αποτελέσουν ένα αντίβαρο για την αναχαίτιση της δράσης του Ε.Λ.Α.Σ., μια γέφυρα για το πέρασμα της Ελλάδας από τη γερμανική κατοχή στους Συμμάχους και όχι στον Ε.Λ.Α.Σ. Καταδικάστηκε σε ισόβια και πέθανε στην φυλακή στις 26/10/1946. Οι Διοικητές των Ταγμάτων Ασφαλείας και των Γερμανοτσολιάδων Συνταγματάρχες Διονύσιος Παπαδόγκωνας και Ιωάννης Πλυτζανόπουλος, αντί να οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα, προήχθησαν σε  Υποστράτηγους.

Έρχομαι στον τρίτο άξονα της εισήγησής μου. Αφορά στον κεντρικό ήρωα του βιβλίου Κωνσταντίνο Κολλίντζα ή Καπετάν Κολοκοτρώνη, Διοικητή του 2^ου Τάγμα-τος, του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου. Μετά την παράδοση από τον Γεώργιο Τσολάκογλου του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο, ο Κωνσταντίνος Κολλίντζας, πριν επιστρέψει στην Βλαχέρνα Αρκαδίας, από την οποία καταγόταν, φιλοξενήθηκε στην Νάουσα από τον  Ναουσαίο Χριστόφορο Πάσχο, με τον οποίο συνυπηρετούσαν στο αλβανικό μέτωπο. Γοητεύτηκε από την Νάουσα και τους κατοίκους της και αποφάσισε να παραμείνει οριστικά στην πόλη αυτή.

Ενημερωμένος για τα γεγονότα στο Μεσόβουνο Βερμίου, ήλθε σε επαφή με τους Μεσοβουνιώτες αντάρτες, Υπήρξε ο πρώτος, ο οποίος άρχισε την περισυλλογή οπλισμού και πολεμικού υλικού στην περιοχή αυτή.  Μετά από λίγο διάστημα, οι Ναουσαίοι Χρήστος Παλαμάς (Μαύρος) και Βασίλειος Μπαμπάτσης (Γρανίτης), κινήθηκαν και αυτοί ταχύτατα για την περισυλλογή όσου οπλισμού απέμενε ακόμα στις ορεινές αμυντικές γραμμές του Βερμίου. Για την συμβολή του Κωνσταντίνου Κολίντζα στην περισυλλογή και απόκρυψη οπλισμού και την επίσκεψή του στο Μεσόβουνο το καλοκαίρι του 1941, κάνει μνεία και ο αντιστασιακός Γεώργιος Πετρί-δης σε άρθρο του, στο οποίο, μεταξύ των άλλων, γράφει: «Το καλοκαίρι του 1941, ο Κολοκοτρώνης, ντυμένος βλάχικα, είχε έρθει στην περιφέρεια με σκοπό να γνωριστεί με το πλούσιο και ιστορικό Βέρμιο, όπου ο ελληνικός στρατός με την κατάρρευση είχε αφήσει πολύ πολεμικό υλικό».

Ο Κολοκοτρώνης το συμμάζεψε και το έκρυψε. Ένα χρόνο αργότερα το αξιοποίησε ο Ε.Λ.Α.Σ. Για το έργο της περισυλλογής οπλισμού και πολεμικού υλικού, συγκροτήθηκαν βοηθητικές ομάδες. Τα καθήκοντά τους ήταν ο εντοπισμός των τοποθεσιών όπου υπήρχαν οπλισμός, πολεμοφόδια και εγκαταλειμμένες στρατιωτι-κές αποθήκες, η εξεύρεση χώρων για την ασφαλή μυστική αποθήκευσή τους και η εξασφάλιση υποζυγίων για τη μεταφορά τους σ’ αυτούς.

Από πληροφορίες που συνέλεξα, οι ομάδες αυτές αποτελούνταν από τους Ναουσαίους Εξηντάρα Χρήστο, Βαράγκα Στέργιο,  Πράπα Δημήτριο, Πάσχο Χριστό-φορο, Καραϊσκο Θωμά,  Γιαγκούλα Δημήτριο, Δαούτη Γεώργιο του Ιωάννου, Αργυρί-ου ή Εμβαλωματή Δημήτριο, Κουκουλίδη Ιωάννη, Πέϊο Γεώργιο, Παπαδόπουλο Αναστάσιο, Κωνσταντίνο Τατάτση, Αργυρίου ή Εμβαλωματή Ιωάννη, Γρηγόριο Σιανταμόνα, κτηνοτρόφο  κ.ά.  Ο οπλισμός, τα πολεμοφόδια, ο ιματισμός και όλα τα άλλα στρατιωτικά είδη που περισυνελέγησαν, μεταφέρθηκαν σε μυστικές κρύπτες σε ορεινές τοποθεσίες. Στο έργο αυτό οι Μεσοβουνιώτες αντάρτες προσφέρθηκαν και ενίσχυσαν σημαντικά τον Κωνσταντίνο Κολλίντζα με οπλισμό από το δικό τους οπλοστάσιο, όπως όπλα, σφαίρες, χειροβομβίδες και μερικά πολυβόλα, από τα 13 συνολικά που είχαν περισυλλέξει.

Το τρίτο κεφάλαιο του παρουσιαζόμενου βιβλίου αφορά γενικά στον Κωνστα-ντίνο Κολλίντζα, τον θρυλικό Καπετάν Κολοκοτρώνη. Γίνεται ειδική αναφορά στο πρόσωπό του, στην συγκρότηση των πρώτων ανταρτικών ομάδων στο Βέρμιο, στη συμβολή του στην ένοπλη αντίσταση κατά των Γερμανών και των ντόπιων συνερ-γατών τους, στις πρώτες προσπάθειες ένοπλης αντίστασης, στην κατάληψη της Νάουσας τον Μάρτιο του 1943 και στους Έλληνες Εβραίους, που υπηρετούσαν στο Τάγμα του.

Στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται αναφορά για την σύμπτυξη του Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου στο Σινιάτσικο τον Απρίλιο του 1943, στην δράση του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ. Βερμίου, στην δράση του Κολλίντζα το φθινόπωρο του 1943, στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών στο Βέρμιο τον Απρίλιο του 1944, στην επιχείρηση «Κιβωτός του Νώε» στη βόρεια Πίνδο τον Αύγουστο του 1944, στην απελευθέρωση της Νάουσας τον Σεπτέμβριο του 1944 και στην μάχη του Σταυρού Βέροιας την 6^η Οκτωβρίου 1944, κατά την οποία τραυματίστηκε θανάσιμα. Πέθανε στην Νάουσα μετά από δύο ημέρες και κηδεύτηκε με μεγάλη επισημότητα.

Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στις πολεμικές επιχειρήσεις, οι οποίες συνεχίστη-καν με την απελευθέρωση της Έδεσσας, της Βέροιας και της Θεσσαλονίκης, με την μάχη του Κιλκίς και με τα Δεκεμβριανά. Ακολουθεί η Συμφωνία της Βάρκιζας και η περίοδος της Λευκής τρομοκρατίας.

            Το περιεχόμενο του βιβλίου, όπως γράφω και στον πρόλογό μου, με συγκίνησε ιδιαίτερα, γιατί από παιδί έχω προσωπικά βιώματα από την κατοχική περίοδο. Διατρέχω ήδη το 93^ο έτος της ηλικίας μου και διατηρώ ζωντανές αναμνήσεις από την κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου και την αντίσταση της συντριπτικής πλειοψη-φίας του ελληνικού λαού κατά των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους, μέσα από τις τάξεις του Ε.Λ.Α.Σ, για την απελευθέρωση της χώρας.

Είμαι υπερήφανος για την προσωπική μου συμβολή στην ΕΑΜική εθνική αντίσταση, σαν Διμοιρίτης Αετόπουλων, αρχικά, και σαν ΕΠΟΝίτης στη συνέχεια. Μάλιστα, όπως γράφω και στον πρόλογό μου, σε ηλικία 12 ετών τότε και με εντολή της Ε.Π.Ο.Ν. του Λαππείου Οκταταξίου Γυμνασίου Νάουσας, συμμετείχα με την Διμοιρία μου στην κηδεία του Κωνσταντίνου Κολλίντζα, που ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο του Αγίου Αθανασίου. Μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας την 12^η Φεβρουαρίου 1945, Ναουσαίοι παρακρατικοί βεβήλωσαν και κατέστρεψαν τον τάφο του Κολοκοτρώνη.

            Στο σημείο αυτό, κλείνω. Συνιστώ ανεπιφύλακτα το βιβλίο της Αντωνίας Χαρίση σε κάθε φιλίστορα αναγνώστη. Θα αποτελέσει κόσμημα για την βιβλιοθήκη του. Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.

 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2024 – ΝΑΟΥΣΑ

Σημείωση Φαρέτρας: Λόγω προβλήματος υγείας του Στέργιου Αποστόλου την ημέρα της παρουσίασης, το κείμενο διαβάστηκε από την κόρη του Σπυριδούλα Αποστόλου