Οι αμερικανικές εκλογές και τα «Σταφύλια της οργής» / γράφει η Σεμίνα Διγενή

Ο Στάινμπεκ έλεγε πως «ο σοσιαλισμός δεν ρίζωσε στην Αμερική, επειδή οι φτωχοί δεν βλέπουν τους εαυτούς τους σαν καταπιεσμένους προλετάριους, αλλά σαν προσωρινά ατυχήσαντες εκατομμυριούχους».

Σεμίνα Διγενή

«Είναι μια χώρα λεύτερη.

Ε, για δοκίμασε να κάνεις χρήση της λευτεριάς σου.

Είσαι λεύτερος, σου λέει ο άλλος,

μόνο σαν βαστά η τσέπη σου

να πληρώσεις τη λευτεριά σου».

(«Τα Σταφύλια της Οργής», Τζον Στάινμπεκ).

Παρατηρώ αυτές τις μέρες την κορύφωση της αντιπαράθεσης για τις προεδρικές εκλογές της 5ης Νοέμβρη στις ΗΠΑ, μεταξύ των υποψηφίων των Ρεπουμπλικάνων Ντ. Τραμπ και των Δημοκρατικών Κ. Χάρις, με …γαρνιτούρες τον Ιλον Μασκ και τον Γκέιτς να μοιράζουν εκατομμύρια, την Μπιγιονσέ, τον Ντι Κάπριο, τον Τομ Χανκς κ.ά. Μια «αντιπαράθεση» που ναι μεν βασίζεται σε υπαρκτές διαφορές, αλλά ταυτόχρονα κρύβει και μια ουσιαστική ταύτιση στα βασικά και τα στρατηγικά.

Έβλεπα τον αναψοκοκκινισμένο Τραμπ να χαρακτηρίζει τους μετανάστες «τέρατα», «ψυχρούς δολοφόνους» και «κτήνη», να απαιτεί την επιβολή θανατικής ποινής σε «οποιονδήποτε παράτυπο μετανάστη σκοτώσει Αμερικανό πολίτη».

Άκουγα όμως και την Κάμαλα Χάρις να διαβεβαιώνει το εκλογικό της ακροατήριο ότι θα υπάρχουν «συνέπειες» για τους μετανάστες και ότι «οι νόμοι» – μεταξύ αυτών και πολλοί που έφτιαξε η προηγούμενη κυβέρνηση Τραμπ – «πρέπει να τηρούνται και να επιβάλλονται».

Σκεφτόμουν λοιπόν τον Τζον Στάινμπεκ και το αριστουργηματικό του μυθιστόρημα «Τα σταφύλια της οργής», που θα απαιτούσαν οι καιροί να έχει κι ένα δεύτερο μέρος, εστιασμένο κι αυτό – αλλά από άλλο δρόμο – στους ίδιους πρωταγωνιστές: Τους μετανάστες.

Τότε που γράφτηκε, το 1939, πρωταγωνιστούσαν οι ξεριζωμένοι, άστεγοι, περιπλανώμενοι εργάτες της γης, οι βασανισμένοι άνθρωποι από τους βίαιους τσιφλικάδες. Αυτοί που βίωναν απίστευτες αδικίες και βάρβαρη εκμετάλλευση, σε μια κοινωνία ανισότητας μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Μόνη «περιουσία» τους ήταν η ανθρωπιά, η φροντίδα και η ταξική αλληλεγγύη.

Στην ίδια περιοχή, 85 χρόνια μετά, στο σχιζοφρενικά εκτροχιασμένο πολιτικό κλίμα της Αμερικής του 2024, μέσα στις ίδιες και χειρότερες απάνθρωπες συνέπειες του ανεξέλεγκτου καπιταλισμού, όπου τα κέρδη υπερισχύουν της ευημερίας των ατόμων, πάλι οι μετανάστες βρίσκονται υπό διωγμό, με φόντο το διαλυμένο σκηνικό του κάλπικου «αμερικανικού ονείρου» περί δημοκρατίας, ισονομίας και των ίσων ευκαιριών.

Πόσο απαραίτητη, αλήθεια, θα ήταν η φωνή του Αμερικανού πεζογράφου, σεναριογράφου και δραματουργού, σ’ αυτήν την εποχή που ο καπιταλισμός βρίσκεται σε παράκρουση, που ένα – ακόμη – σύγχρονο «κυνήγι μαγισσών» εξαπολύεται, από κάποιον που δηλώνει πως ο αμερικανικός στρατός πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την πάταξη του «εσωτερικού εχθρού» και υπόσχεται πως εάν εκλεγεί θα προσλάβει άμεσα 10.000 συνοριοφύλακες, πέρα από τους 20.000 που υπάρχουν σήμερα…

Στο επικό μυθιστόρημά του «Τα Σταφύλια της Οργής», που το 1940 απέσπασε το βραβείο Πούλιτζερ Μυθοπλασίας, ο Στάινμπεκ κατήγγειλε την απάνθρωπη καταπίεση των εργατών από τους δυνάστες μεγαλογαιοκτήμονες του αμερικανικού νότου, αποκαλύπτοντας έγκαιρα το παραμύθι και την ψευδαίσθηση του πολυδιαφημισμένου «ονείρου», στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής ύφεσης.

Ο Τζον Στάινμπεκ, ο γιος ενός ταμία και μιας δασκάλας, που εργάστηκε ως ρεπόρτερ, χτίστης, πλασιέ, μεταφορέας, ζωγράφος, μαραγκός, ελαιοχρωματιστής και εργάτης, αποδεχόμενος το Νόμπελ από τη Σουηδική Ακαδημία, είχε πει: «Καθήκον του συγγραφέα είναι ν’ αποκαλύπτει τα μύρια θλιβερά σφάλματα και τις αποτυχίες μας, να φέρνει στο φως τα σκοτεινά κι επικίνδυνα όνειρά μας, με στόχο τη γενική βελτίωση. Κι ακόμα, να διακηρύττει και να δοξολογεί την αποδεδειγμένη ανθρώπινη δυνατότητα για υψηλό φρόνημα και αίσθημα, για το μεγαλείο στην ήττα, για κουράγιο, οίκτο και αγάπη».

Η αλήθεια είναι πως η στενή επαφή του με τους προλετάριους τον βοήθησε να αποδώσει μοναδικά τον Γολγοθά ενός ολόκληρου λαού, που έψαχνε τρόπο να βγει από τις λάσπες και να βρει τη Γη της Επαγγελίας. Μέσα από την ιστορία μιας φτωχής οικογένειας καλλιεργητών από την Οκλαχόμα, που ξεριζώνεται από τον τόπο της (έχοντας χάσει τη γη της και με την περιουσία της να έχει κατασχεθεί από τις τράπεζες), και που μεταναστεύει μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες συμπατριωτών της προς τις εύφορες πεδιάδες της Καλιφόρνιας, προκύπτει ένα μήνυμα τόσο επείγον σήμερα, όσο και τότε, όταν γράφτηκε.

Το μήνυμα για κοινωνική αφύπνιση και την ανάγκη της ομάδας. Για την τεράστια σημασία της ανθρώπινης σύνδεσης και της κοινότητας, ως μέσου επιβίωσης και αντίστασης στην καταπίεση των ισχυρών.

Το 1932, το ένα τρίτο του πληθυσμού της Αμερικής είναι άνεργο και κάπου εκεί ξεκινάει η οδύσσεια μισού εκατομμυρίου κατεστραμμένων αγροτών, που παίρνουν τον δρόμο προς τη Δύση, ελπίζοντας σ’ έναν «Κήπο της Εδέμ», ανύποπτοι για την εκμετάλλευση που κι εκεί θα γνώριζαν. «Η τράπεζα είναι κάτι περισσότερο από τους ανθρώπους. Είναι το τέρας. Οι άνθρωποι την έφτιαξαν, αλλά δεν μπορούν να την ελέγξουν», έλεγε ο Στάινμπεκ, που πίστευε πως «η ιδιοκτησία σε παγώνει για πάντα στο “εγώ” και σε αποκόπτει για πάντα από το “εμείς”». Αυτό όμως το “εμείς”, όταν συμβαίνει, γίνεται το θαύμα. Πάντα.

Το να παλεύει κάποιος μετανάστης, για την αξιοπρέπειά του, μέσα στις βάρβαρες συνθήκες ενός διεφθαρμένου συστήματος, να καταγγέλλει την οικονομική ανισότητα και να απαιτεί δικαιοσύνη, παραμένει – μέσα στους αιώνες – ένας αγώνας που δεν θα αναγνωριστεί ποτέ από καμία αστική τάξη. Πάντα θα αποσιωπά επιμελώς τις δικές της ευθύνες. Πάντα θα κρύβει πως κανείς δεν φεύγει από το σπίτι του επειδή διψάει για περιπέτεια, αλλά γιατί αυτό του επιβάλλει η πολιτική της ανεργίας, της φτώχειας, της πείνας και της εξαθλίωσης.

Αυτή που γεννάει τη μετανάστευση, αποφέροντας μεγάλα κέρδη στο κεφάλαιο. Το μόνο που μπορεί να γίνει στήριγμα του μετανάστη είναι η οργάνωση της πάλης στους χώρους δουλειάς, η στήριξη της δράσης των ταξικών σωματείων και η συσπείρωση σε επιτροπές αγώνα, ενάντια στα συμβιβασμένα συνδικάτα. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουν όλοι πως η μετανάστευση δεν αποτρέπεται με τείχη ή με συρματοπλέγματα και δεν αναχαιτίζεται με απειλές και τρομοκρατία.

Ο Στάινμπεκ έλεγε πως «ο σοσιαλισμός δεν ρίζωσε στην Αμερική, επειδή οι φτωχοί δεν βλέπουν τους εαυτούς τους σαν καταπιεσμένους προλετάριους, αλλά σαν προσωρινά ατυχήσαντες εκατομμυριούχους». Αλλά έλεγε και κάτι άλλο: «Αν έχεις πρόβλημα ή έχεις πληγωθεί ή έχεις ανάγκη, πήγαινε στους φτωχούς. Είναι οι μόνοι που θα σε βοηθήσουν – οι μόνοι!».

 rizospastis.gr