Γιώργης Έξαρχος – Βιβλιοφιλικά ταξίδια: Βασίλης Έξαρχος «Περιβολιώτικα Καλοχωρίου»

Το οίκημα του παλαιού Δημοτικού Σχολείου (δωρεά Α. Συγγρού), νυν χώρος του ΜΕΣ – Καλοχωρίου

• Με την ονομασία Καλοχώρι είναι γνωστοί σήμερα οι εξής οικισμοί της Ελλάδας: Καλοχώρι, κωμόπολη ν. Θεσσαλονίκης Καλοχώρι-Παντείχι ν. Εύβοιας (πλάι στην Αυλίδα, στην μεριά της Χέρσου Ελλάδας), Καλοχώρι ν. Ημαθίας, Καλοχώρι ν. Ιωαννίνων, Καλοχώρι ν. Καστοριάς, Καλοχώρι ν. Λάρισας, Καλοχώρι ν. Μεσσηνίας, Καλοχώρι ν. Σερρών, Καλοχώρι ν. Τρικάλων.

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΕΞΑΡΧΟΣ – ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ  «Περιβολιώτικα Καλοχωρίου»

     Δεν γνωρίζω λεπτομέρειες για όλους τους ανωτέρω οικισμούς, πλην ενός, για το Καλοχώρι Λάρισας, με παλαιότερα ονόματα Τόιβασια και Ορτά, το οποίο είναι ο γενέθλιος τόπος μου –και του έχω αφιερώσει την κυκλοφορούσα ογκώδη μελέτη μου Τόιβασια–, πατρίδα της ψυχής μου, τόπος βιωμάτων, μνήμης και αναμνήσεων της παιδικής και εφηβικής ηλικίας μου. Τούτου του τόπου έχω την χαρά να παρουσιάσω τον προσφάτως εκδοθέντα τόμο (σχήματος 17 Χ 24, σελίδες 566), με τίτλο: «Βασίλης Δ. Έξαρχος, Περιβολιώτικα Καλοχωρίου / Πιριβυλλυτεσστι dι Καλυχορι, Περιβολιώτικη Διάλεκτος Βλάχικης Γλώσσας, Ετυμολογικό Λεξικό, Πρωτότυπο Αλφάβητο, Γραμματική, Λάρισα 2024». 

• Να θεωρηθεί τούτο το «ταξίδι» και ως αφιέρωμα στην Διεθνή Ημέρα Μητρικής Γλώσσας (International Mother Language Day, IMLD). παγκόσμια εορτή που κάθε χρόνο γιορτάζεται στις 21 Φεβρουαρίου, και καθιερώθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO στις 17 Νοέμβρη 1999, και επαναλαμβάνεται ετησίως από τον μήνα Φλεβάρη του 2000. Ω γνωστόν η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αναγνώρισε την Διεθνή Ημέρα Μητρικής Γλώσσας, καθιέρωσε το 2008 ως το Διεθνές Έτος Γλωσσών, και σκοπός αυτού του εορτασμού είναι το να προωθήσει την γλωσσική και πολιτιστική πολυμορφία, την πολυγλωσσία και ειδικότερα την διάσωση των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών.

• Το βιβλίο «Περιβολιώτικα Καλοχωρίου» στις 566 σελίδες του, κατ’ ουσίαν περιέχει 5255 ομαδοποιημένες βλάχικες λέξεις, τις οποίες γνωρίζει ο συγγραφέας και που μιλιούνται ή ομιλούνταν στο Καλοχώρι Λάρισας, έως πρόσφατα, και οι οποίες κατά την ετυμολόγησή τους από τον συγγραφέα καταλέγονται: 2486 (47,31%) λατινογενείς, 1647 (31,38%) ελληνογενείς, 602 (11,44%) διαφόρων προελεύσεων, 518 (9,87%) άγνωστης προέλευσης. Οι διαφόρων προελέυσεων (βάσει των ριζών) κατανέμονται ως εξής: Τουρκική 94, Αραβική 89, Περσική 69, Σλαβική 45, Αλβανική 21, Λοιπές 284, Σύνολο: 602. (σελ. 454).

Ο τόμος χωρίζεται σε τρία μέρη:  Α΄ ΜΕΡΟΣ: Πρωτότυπο Αλφάβητο – Διάλογοι – Ειδικοί Πίνακες 9` Περιεχόμενο & επάρκεια λεξιλογίου Βλαχικής γλώσσας 9` Ενδιαφέρουσες χρονολογίες 12` Πρωτότυπο αλφάβητο της Βλαχικής γλώσσας 17` Κείμενο διαλέκτου – συνομιλία 26` Ειδικοί καί συγκριτικοί πίνακες ομαδοποιημένων λέξεων τής Βλαχικής 37` Ποιήματα στην Βλαχική και στην [Νέο-]Ελληνική γλώσσα (Β. Έξαρχος) 129` Σταυρόλεξα [αριθμός 12] στην Βλαχική γλώσσα 143` Β΄ ΜΕΡΟΣ: Ετυμολογικό Λεξικό της Βλαχικής Γλώσσας 157` Γ΄ ΜΕΡΟΣ: Γραμματική της Βλαχικής Γλώσσας 455. Υπάρχει και μικρό προλόγισμα (σελ. 6) του χορηγού της έκδοσης, αδελφού της μητέρας του συγγραφέα, ευπατρίδη επιχειρηματία Ελευθέριου Μ. Σαΐτη.

• Ο συγγραφέας, με απόλυτη ειλικρίνεια, τονίζει εξ αρχής το γιατί προέβη σε τούτο το εγχείρημα, ώστε να καταθέσει πόνημα που αξίζει όσο τρεις διδακτορικές διατριβές, με μέθοδο επιστημονική στην γλωσσολογική ανάλυση και ερμηνεία του γλωσσικού ή γλωσσολογικού θησαυρού του γενέθλιου τόπου του (τόπου μας), κληροδοτημένους από την πατρική εστία, πρωτίστως από το στόμα της μάνας ως μητρική λαλιά, και –κυρίως– εμπεδωμένου στις σχέσεις και συναναστροφές της μικρής μας κοινότητας, ως σαρκικό βίωμα και ως εγκεφαλικό «αποθετήριο».

• Δίνω σημεία αυτού του προβληματισμού, που τον οδήγησαν στο να εισηγηθεί «αλφάβητο» γραφής της «μητρικής» του γλώσσας (ανάμικτο με ελληνικά και λατινικά στοιχεία), να συνθέσει και εκπονήσει σταυρόλεξα, ως παίγνια, για την εκμάθηση της αρμάνικης βλαχικής γλώσσας, να «καταληφθεί από οίστρο ποιητικό» και να συνθέσει σπουδαία ποιήματα στην αρμάνικη γλώσσα (τα αποδίδει έξοχα ο ίδιος και σε νεοελληνική μετάφραση), να κάνει όλες τις επιστημονικά έγκυρες και έγκριτες γλωσσολογικές αναγωγές και να οδηγήσει τον σοβαρό μελετητή και αναγνώστη σε ατραπούς της γνώσης τις οποίες ουδέποτε είχε υποψιαστεί! Ως και 465 αγγλικές λέξεις κοινές με την βλάχικη αποκαλύπτει, και όπως γράφει, «(οι βλάχοι …… τα ’χουν τετρακόσια και τα αγγλικά τους) – με κοινό στοιχείο την λατινική προέλευση ασχέτως τής περαιτέρω προγενέστερης διαδρομής της ρίζας» (σελ. 69).

• Η πινακοποίηση του γλωσσικού υλικού του γενέθλιου τόπου –ή της μητρικής γλώσσας– ανά μέρος του Λόγου (ρήματα, ουσιαστικά, επίθετα κ.λπ., λέξεις λατινογενείς, λέξεις ελληνογενείς κ.λπ.), διευκολύνουν τον αναγνώστη στην ευκολότερη πρόσληψη και κατανόηση του όλου υλικού, κάτι που δεν απαντάται εύκολα σε σχετικές εκδοθείσες εργασίες. Βέβαια, ως «μέθοδο» και «αντίληψη» το συναντάει κανείς εξόχως συγκροτημένα στην ανυπέρβλητη έκδοση του Αβδελλιώτη Τάκη Παπαχατζή, που έγινε στο Βουκουρέστι το 1964 και το 1974, Λεξικό της Αρμάνικης Διαλέκτου στην ρουμανική και στην γαλλική γλώσσα, με ένα σύνολο περίπου 9500 πρωτογενών λημμάτων και περίπου 20000 λέξεων εν συνόλω, με πλήθος ιστορικών στοιχείων, ετυμολογήσεων και φωτογραφιών. Πλάι σε αυτό το έργο θα τοποθετούσα –τηρουμένων των αναλογιών– και το έργο του Βασίλη Δ. Έξαρχου.

Σπεύδω, όμως, να καταθέσω δείγματα της γραφής, του συγγραφέα, που καθιστούν την αλήθεια που κομίζει, ως μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, που επι των ημερών μας τείνει να εκλείψει παντελώς, καθότι τα αδηφάγα μοντέλα του ψηφιακού καπιταλισμού εχθρευόμενα την οικουμενικότητα των ανθηρών γλωσσικών λειμώνων επιβάλλουν τον «γλωσσικό πολτό» μιας γλωσσικής μονοκρατορίας στο πλαίσιο της δικής του ιδεολογικής επιλογής της «παγκοσμιοποίησης» μέσω της ισοπέδωσης των πάντων. Σε αυτό το σύγχρονο και διεθνές οικονομικο-κοινωνικό και πολιτισμικό ρεύμα, εργασίες σαν αυτήν του Βασίλη Δ. Έξαρχου απότελούν ανάχωμα, μετερίζι αντίστασης, καραούλι και ντάπια «ελεύθερων πολιορκημένων».

«Αφετηρία γιά τό παρόν πόνημα αποτέλεσε τό δώρο το οποίο μού έκαναν τά παιδιά μου, η Μαρία, ο Δημήτρης και η Ελένη, μετά τήν ολοκλήρωση τού επαγγελματικού μου βίου. Ο φορητός υπολογιστής μού προσέφερε τό κίνητρο νά αποθηκεύω αμέσως κάθε μία λέξη πού μέ απασχολούσε στή διάρκεια τής ημέρας, βήμα τό οποίο δέν αποφάσιζα νά κάνω μέ τό χειρόγραφο σημειωματάριο, τό οποίο ουσιαστικά δέν χρησιμοποίησα ποτέ μου επί ολόκληρες δεκαετίες. Αυτή η “αποταμίευση” μαζί μέ τά προσωπικά μου σχόλια – κυρίως πάνω στήν ετυμολόγησή των – μέ έκανε νά συνειδητοποιήσω ότι η εργασία θά είναι επίπονη καί διόλου εύκολη καί ότι θά απαιτηθεί αρκετός χρόνος εάν θά ήθελα νά είναι σοβαρή, συστηματική καί χωρίς προκαταλήψεις. Λόγω τών δυσκολιών πού συναντά στήν εποχή μας η εύρεση, η διάσωση καί ακόμη περισσότερο η ετυμολόγηση τών λέξεων τής βλαχικής διαλέκτου, θεώρησα υπεραρκετούς αυτούς τούς στόχους καί λίγες τίς δυνάμεις μου γιά νά καταπιαστώ καί μέ τό ερώτημα εάν πρόκειται γιά γλώσσα αυθύπαρκτη ή παράγωγη, γιά διάλεκτο ή ιδίωμα άν καί ήδη τήν ανέφερα ως διάλεκτο.

Ως εκ τούτου η εργασία απευθύνεται καί σέ εκείνους πού γνωρίζουν τήν γλώσσα ανεξαρτήτως επιπέδου, αλλά καί σέ εκείνους πού έρχονται γιά πρώτη φορά σέ επαφή μέ κείμενά της. Θά έχουν ως βοήθημα τό αλφάβητο πού εκπόνησα καί παρατίθεται στίς πρώτες σελίδες καί μέ τό οποίο παρέχεται η δυνατότητα απεικονίσεως όλων τών φθόγγων τής βλαχικής. Νομίζω ότι δέν θά είναι πολύ δύσκολο στή χρήση του, δεδομένου ότι περιλαμβάνει τό σύνολο τής ελληνικής αλφαβήτου καί λίγα μόνο σύμβολα πού αφορούν φθόγγους τής βλαχικής πού δέν υφίστανται στην επίσημη ελληνική.

Τά λήμματα είναι γραμμένα καί μέ τήν ελληνική γραφή πού αποδίδει σέ μεγάλο βαθμό τήν εκφορά τών λέξεων, αλλά καί μέ τήν προτεινόμενη γραφή η οποία τήν αποδίδει πλήρως. Γενικότερα η εργασία είναι προσανατολισμένη στή μορφή μιάς συνοπτικής “Μεθόδου άνευ διδασκάλου”, μεθόδου μέσω τής οποίας καί ο υποφαινόμενος διδάχθηκε σέ σημαντικό βαθμό τίς ξένες γλώσσες. Εξυπακούεται ότι στή βλαχική διάλεκτο είχα δασκάλα τή μητέρα μου η οποία μού δίδαξε τή μητρική μου γλώσσα γιά δεύτερη φορά τώρα πού τήν ξαναχρειάστηκα, γι’ αυτό καί τήν ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ.

Τέλος ευχαριστώ τόν αδελφό της καί θείο μου Σαΐτη Ελευθέριο ο οποίος είναι ο πρώτος αξιολογητής τού βιβλίου καί παράλληλα χορηγός τής εκδόσεως.» (σελ. 5)

Απανθίσματα των επισημάνσεων και εκτιμήσεων του συγγραφέα:

• «Η ομιλούμενη βλαχική γλώσσα παρέχει ανά πεδίο αντιλήψεως καί επικοινωνίας τά εξής διαθέσιμα εκφραστικά μέσα πού αποτυπώνονται μέ λέξεις:

Ουράνια σώματα: ‘Ηλιος, Σελήνη, Αφροδίτη, Πλειάδες, Ωρίων, αστέρι.

Γεωγραφικοί, γεωφυσικοί, τοπογραφικοί όροι: Ουρανός, θάλασσα, όρος, βουνό, δάσος, πεδιάδα, κοιλάδα, ποταμός, λίμνη, έδαφος, τόπος, δρόμος.

Μετεωρολογικοί όροι: Νέφος, βροχή, καταιγίδα, χιόνι, χαλάζι, ομίχλη, άνε- μος, πάχνη, δροσοσταλίδα, καύσωνας, ψύχος, δροσιά.

Χλωρίδα: Ικανοποιητικός πλούτος λεξιλογίου, σέ σύγκριση μέ τίς ανάγκες τής υπαίθριας ζωής καί τού βιοτικού επιπέδου τών προγόνων μου.

Πανίδα: Επάρκεια λεξιλογίου σέ υψηλό σημείο, λόγω τού ότι τά μέσα πού παρείχε καθώς επίσης καί τά προϊόντα πού αυτή παρήγε εκάλυπταν σέ μεγάλο βαθμό τίς ανάγκες τού αυτοτροφοδοτούμενου βιοπορισμού των. Πέραν τούτου η επαφή μέ τήν χλωρίδα καί τήν πανίδα πού τούς περιέβαλλε αποτελούσε σύμ- φυτο στοιχείο τής υπαίθριας καθημερινότητάς των.

Περίοδοι, μονάδες χρόνου: Έτος, εποχές, μήνας, ημέρα καί περίοδοι αυτής, νύχτα, ονομασίες μηνών καί ημερών εβδομάδας, λεπτό τής ώρας.

Πάγιος εξοπλισμός, κατοικίες, επαγγελματικοί χώροι: Αρκετές λέξεις γιά εγ- καταστάσεις καί υλικά κατασκευής.

Ανατομία: Όλα τά κοινώς γνωστά μέρη τού σώματος.

Συγγενικές σχέσεις: Σχεδόν όλες εκτός από πολύ λίγες δάνειες λέξεις.

Τρόφιμα, φύλαξη, συντήρηση καί ανάλωση: Κάλυψη σέ μεγάλο βαθμό, λόγω ιδιοπαραγωγής αφ’ ενός καί λιτής ζωής αφ’ ετέρου.

Υγιεινή, καθαριότητα: Ικανοποιητικη αυτάρκεια, μέ αρκετά όμως νέα προϊόντα.

Ένδυση, ιματισμός: Σημαντική εισαγωγή νέων λέξεων λόγω αλλαγής προτιμήσεων καί κυριαρχίας τών νεωτερισμών, σέ αντίθεση μέ τίς προηγούμενες κατηγορίες οι οποίες αντλούν από παλαιότερες εποχές καί εμφανίζουν διαχρονικότητα.

Τεχνολογία, βιομηχανικά προϊόντα, μηχανήματα, καταναλωτικά αγαθά: Αθρόα εισδοχή ξένων λέξεων στό ελληνικό λεξιλόγιο καί ως εκ τούτου καί στό βλαχικό, καθ’ όσον τίς τελευταίες δεκαετίες, η βλαχική γλώσσα λειτουργεί ως παράλληλη ή καί “συνοδός” τής ελληνικής, από τήν οποία αυτομάτως τροφοδοτείται ενώ η ίδια εμφανίζει χαμηλή “ιδιοπαραγωγή”.

Φυσικές, χημικές ιδιότητες, χαρακτηριστικά σωμάτων: κάλυψη σέ μεγάλο βαθμό. Οι επιστημονικοί όροι προσλαμβάνονται αυτούσιοι, όπως συμβαίνει καί στήν ίδια τήν ελληνική γλώσσα, όταν δέν προϋπάρχουν π.χ. “μεταβολισμός”.

Κοινωνική καί οικονομική ζωή, καταστάσεις, λειτουργίες, καθημερινές δραστηριότητες, σχέσεις, πάθη ανθρωπίνων όντων καί λοιπών εμβίων: Επαρκής κάλυψη, αλλά μέ ευρεία εισδοχή ιατρικών καί λοιπών επιστημονικών καί μή όρων κυρίως τής ελληνικής.

Επαγγέλματα: Περιορισμένος αριθμός λέξεων λόγω αποκλειστικής σχεδόν ενασχολήσεως μέ τήν κτηνοτροφία, χωρίς σταθερή μάλιστα έδρα καί εσχάτως μόνον νά σημειώνεται στροφή πρός τήν γεωργία καί τά αστικά επαγγέλματα τών εμπόρων, τών καταστηματαρχών, τών ελευθέρων επαγγελματιών, τών επι- χειρηματιών τών εργατών καί τών υπαλλήλων.

Λέξεις τής διοικητικής, νομικής καί στρατιωτικής ορολογίας δέν εντοπίσθηκαν πολλές, άρα πρέπει νά υποθέσουμε ότι η κλειστή καί ομοιογενής κοινωνία τών προγόνων μου κρατάει αιώνες μέ στοιχεία της τά οποία προλάβαμε καί εμείς ζωντανά.

Αριθμητική: Δέν σώζονται – πέραν τού συστήματος αριθμήσεως – πολλά δε- δομένα καί όσα υπάρχουν είναι στήν ελληνική μέ κατάληξη βλαχικής. Εξ άλλου – όπως καί στόν υπόλοιπο ελληνόφωνο πληθυσμό – οι ανάγκες γιά χρήση όρων πέραν τής απλής αριθμητικής δέν ήσαν ιδιαιτέρως σημαντικές.

Γραμματική: Η έντονη αντιστοιχία μέ τίς προθέσεις, τούς συνδέσμους καί τά επιρρήματα τής λατινικής – μέ γνωρίσματα μάλιστα παραφθοράς – ενισχύει κατά τήν γνώμη μου τήν υπόθεση τής αρχικής λατινογένειας μέ μία διαδρομή “φθορών” καί “απωλειών”. Τό αυτό συμβαίνει καί μέ τά υπόλοιπα μέρη τού λόγου.

Εκκλησία: Η υιοθέτηση, ο ασπασμός καί μόνον τής χριστιανικής θρησκείας – άγνωστον τό πότε συνετελέσθη, ίσως τόν πέμπτο ή έκτο αιώνα – εύλογο είναι νά πιστεύει κανείς ότι τροφοδότησε αφ’ εαυτής τήν γλώσσα μέ πληθώρα λέξεων καί άλλαξε εν πολλοίς τήν φυσιογνωμία της. Από τίς λίγες λέξεις τού παρελθόντος, πού υπενθυμίζουν τήν επελθούσα μεταβολή σώζονται ακόμη οι εξής:

Ντουμνιτζά ή Dυμνιτζu’ = Κύριος ο Θεός, (Dominus Deus).

Καρτσιούνου ή Κhρτσσύνϋ = Χριστούγεννα, (γένους αρσενικού καί ενικού αριθμού στή βλαχική μέ αρχικό “Κ” καί όχι “Χ”, ενώ η λέξη Χριστόλου είναι εμ- φανώς ελληνικής προελεύσεως).

Κριστίνου ή κρισστίνϋ = Χριστιανός, η λέξη δείχνει νά είναι λατινικής προ- ελεύσεως ( chrisTanus ) ή ακραιφνώς βλαχική, μέ ρίζα ελληνική. Επίσης εμφαίνει τόν τρόπο μέ τόν οποίο μέχρι πρότινος η βλαχική γλώσσα ενέτασσε, αφο- μοίωνε καί μετέπλαθε λέξεις προερχόμενες κατά βάσιν από τήν λατινική καί τήν ελληνική.

Καρλιάγκα ή Κhρλāgh = Απόκριες, (γνώμη μου από “κάρνι λιάγκα ή κάρνι λā’gh” = δένω, κρεμώ τό κρέας).

Πριάσινι ή πρāσινι = Σαρακοστή, (κατ’ εμέ προανάκρουσμα, προήχηση τού Πάσχα, εκ τού λατ prae = πρό, πρότερον καί τού sonus = ήχος).

Πάστι ή Πάσστι = Πάσχα (γένους θηλυκού καί πληθυντικού αριθμού στή βλαχική). Η λέξη Πάσχα είναι εβραϊκή.

Αρουσάλι ή Αρυσάλλι & Αρισάλλι = Ψυχοσάββατο Πεντηκοστής, (Ρωμαϊκό νεκρικό έθιμο Rosalia ή Rosaria).

Σάμτου ή σh’μτυ = εικονοστάσιο, Άγιος = Sanctus.

Σταμαρία ή Στhμhρί = Παναγία, (Στά Μαρία), στά ιταλικά Σάντα Μαρία.

Στά Βίνιρι ή Στhβίννιρi = Αγία Παρασκευή, κατά λέξιν “αγία Αφροδίτη”.

Σουμέτρου ή Συμέτρυ = Άγιος Δημήτριος, Sanctus Demetrius.

Τούτες οι μάνες –οι μάνες μας– μας μάθαιναν την προγονική/μητρική βλαχική γλώσσα.

Παλαρία ή πhλhρία = κόλλυβα, άγνωστης ετυμολογίας.

Ταγιανιό ή ταγιανιό = Τού Αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου τό γενέθλιον. Τιμάται στίς 24 Ιουνίου – δηλαδή έξι μήνες πρίν τά Χριστούγεννα, κατά τό θερινό ηλιοστάσιο – μέ τά ποικίλα έθιμα τού Αη-Γιάννη τού Κλήδονα.

Πρέφτου ή πρέφτυ = εφημέριος, ιερέας.

Πραφτιάσα ή πρhφτāσh = πρεσβυτέρα, σύζυγος ιερέως, παπαδιά.

Μπισιάρικα ή bιςā’ρικh = εκκλησία, ναός, βασιλική.

Ανάφουρα ή ανάφυρh = πρόσφορο, αγία αναφορά.

Κουμάνικου ή (μί) κυμh’νικϋ = κοινωνώ (τών αχράντων μυστηρίων).

Πατέτζου ή πhτέτζϋ = βαπτίζω.

Τρανταρχόντι ή τρανdαρχόνdi = οι τρείς Ιεράρχες.

Μουσική – βιβλία: Η μουσική τής Ηπείρου είναι εκείνη η οποία ακούγεται καί χορεύεται στούς γάμους, τά πανηγύρια, τίς γιορτές καί τίς εκδηλώσεις τών Περιβολιωτών [στο Καλοχώρι] οι οποίοι τήν θεωρούν μαζί μέ τούς άλλους καί αυτοί δική τους. Λίγα τραγούδια σώζονται πού νά έχουν στίχο στήν Βλαχική γλώσσα. Όσον αφορά στά βιβλία, νομίζω ότι υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία γιά τήν βλαχική γλώσσα – αλλά όχι στήν βλαχική γλώσσα – τήν οποία μπορεί νά αξιοποιήσει κάθε ενδιαφερόμενος ανάλογα μέ τίς προτιμήσεις του.» (σελ. 9-11)

• Προφανώς και είναι αδιαμφισβήτητα τα όσα παρατηρεί και σημειώνει ο συγγραφέας, για του οποίου το πόνημα για την «μητρική» του γλώσσα συνδράμει ακόμα και η γηραιά –αλλά με σώας τας φρένας και την υγεία της– γηραιά μητέρα του. Ναι, γιατί συνδράμει ακόμα η μάνα τους στην «μητρική» του γλώσσα που ο συγγραφέας θέλει να διαφυλάξει, να διασώσει, να κληροδοτήσει σε επόμενες γενιές μέσα από την σπουδαία κατάθεσή του: Δεν ανήκει στην κατηγορία «νεόκοπων βλάχολόγων» από «μη-Βλάχα μάνα», που παριστάνουν και τους ειδήμονες σε θέματα «βλάχικης γλώσσας» και στα διάφορα «βλαχολογικά ζητήματα», φιλοδοξώντας να «κατακτήσουν» ακαδημαϊκές θέσεις σε ΑΕΙ, για να πουλήσουν επιστημοσύνη με την σπουδαιοφάνειά τους και την «πλούσια βιβλιογραφία» που συνήθως επικαλούνται.

Δεύτερο αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι «η βλαχική είναι γλώσσα», αυτόνομη και ξεχωριστή, με ισχύοντα όλα αυτά που επισημαίνει ο συγγραφέας, και ας κόπτονται οι πποικίλοι ανόητοι εν Ελλάδι να… αποδείξουν ότι είναι διάλεκτος, και οι εν Ρουμανία Ακαδημία ΄και νέοι διδάκτορες των ΑΕΥ τους ότι πρόκειται για «διάλεκτο της ρουμάνικης γλώσσας»! Η επιλεκτική χρήση των ιστορικών πηγών και η παράβλεψη του συνόλου του καταγεγραμμένου γλωσσικού υλικού των Αρμάνων Βλάχω, αποθρασύνει τους παντοειδείς προπαγανδιστές να ισχυρίζονται για αλήθεια τα όποια «έωλα» φαντασιώνονται.

Τρίτο αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι «Λέξεις τής διοικητικής, νομικής καί στρατιωτικής ορολογίας δέν εντοπίσθηκαν πολλές…», κατ’ ουσίαν δεν υπάρχουν, ή είναι Νεοελληνικές ή Τουρκικές, κάτι που πείθει για την «μη-λατινογέννηση» των Αρμάνων και της γλώσσας τους από Ρωμαίους Λεγεωνάριους ή άλλους μέτοικους λαούς στις ελληνικές χώρες, το οποίον και Ιστορικά αποδεικνύεται, πέρα από τους ανυπόστατους και ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς των ιστοριογραφούντων…

Στον Πίνακα Παραλληλισμού των αγγλικών λέξεων με αντίστοιχες βλαχικές και με κοινή –ενδεχομένως– λατινική προέλευση, ο συγγραφέας σημειώνει εύστοχα: «Οι λέξεις του Πίνακος υπάρχουν στην αγγλική και στην βλαχική ενώ δεν υφίστανται στην [Νέο-]ελληνική, παρά την αθρόα εισροή αγγλικών λέξεων κατά το τελευταίο διάστημα. Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι αυτές προϋπήρχαν στην βλαχική γλώσσα αιώνες πριν εισαχθούν στην αγγλική γλώσσα η οποία ως γνωστόν ανήκει στην γερμανική ομογλωσσία. Σημειωτέον ότι τα γερμανικά φύλα, οι Άγγλοι, οι Σάξονες και οι Ιούτοι άρχισαν να μεταναστεύουν προς την Βρετανική νήσο από τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνος, προερχόμενοι κυρίως από την Σαξονία και την Χερσόνησο της Γιουτλάνδης από όπου και το όνομα (Ιούτοι) έλαβαν.» (σελ. 76)  – Η επαρχία της Βρετανίας (provincia Britannia) έγινε ρωμαϊκή μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση της Βρετανίας, ενός μεγάλου μέρους του νησιού της, και η κατοχή κράτησε από το 43 μ.Χ. έως το 410 μ.Χ., γεγονός που και πάλι προκαλεί την απορία: με ποιον τρόπο μπήκαν στην αγγλική γλώσσα οι «ρωμαϊκές/λατινικές λέξεις»; Να ένα δείγμα, αυτής της σημαντικής ανακάλυψης και αποκάλυψης του συγγραφέα, που δεν υπάρχει σε καμιά γλωσσολογική μελέτη για την αρμάνικη βλάχικη –από αυτές που γνωρίζω– εν Ελλάδι και στην αλλοδαπή,  και η οποία θέτει νέα δεδομένα και συνιστά προσεκτικές θεάσεις του βλάχικου γλωσσικού υλικού στο μέλλον, κι όχι «αφοριστικές δοξασίες»:

ΑΡΧΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ           ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΓΛΙΚΗ ΛΕΞΗ           ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗ ΒΛΑΧΙΚΗ

adpropio                             approach = προσεγγίζω               απρόκιου = προσεγγίζω

rodo = τρώγω                   rodent = τρωκτικό                          αρόντου = ροκανίζω

surdus = κωφός               surdity = κωφότητα                       σούρντου = κωφός

surgo = ορμώ                    surge = ξεχύνομαι                          σαργκέσκου = ορμώ

lenis = πράος                    lenity = πραότητα                           λιάνι = οκνηρία

mollis = απαλός               mollify = μαλάσσω                         μουάλι = μαλακός

margino                               margin = περιθώριο                      μάρτζινα = περιθώριο

musculus                            muscle = μύς                                     μούσκλιου = μύς [στο σώμα]

calcaneum                         calcaneus = φτέρνα                       καλκάνιου = φτέρνα

Μιλάμε για ένα σύνολο 465 λέξεων της αγγλικής, συγγενικών της βλαχικής!

• Να δώσω και ένα δείγμα ποιητικής γραφής στην αρμάνικη βλαχική γλώσσα:

ΜΠΡΑΜΟΥΤΟΥ

Ντί αντσάρτσου νί λί χρουσέστι,

ντά τσά λί ντέντου μπραμούτου,

νού νί τί φά κά νού ντουκέστι,

νού στά κά κιρούτου.

Μί παλακαρσιάϊ κού πλάνγκου,

κάντα ιαράϊ νιπτούτου,

τσί νί στάϊ κά βάρα βλάνγκου,

τάχαμου νί στιούτου.

Ντάνι παράτζλι, βόϊ σμί άβτζα

σί νού ού χαλαϊά,

ντί ζνόου μάνι, ιούτσι σά κάφτσα,

βάρα νού βά ζντά.

Απόδοση στά [Νέο-]ελληνικά:

ΔΑΝΕΙΚΑ

Από πρόπερσι τά πήρες

καί μού τά χρωστάς,

μήν μού κάνεις πώς δέν μ’ είδες

καί αλλού κοιτάς.

Παρακάλαγες κλαμένος,

σάν ανήμπορος,

τώρα στέκεις σάν χαμένος,

καί ανήξερος.

Ξόφλησέ με, άκουσέ με

καί μήν τό χαλάς,

κι από αύριο – πρόσεξέ με –

πόρτες θά χτυπάς.

Το όλο έργο διέπεται από μία αρχή, και είναι εμφανής σε όλες τις σελίδες, την αρχή της ειλικρινούς επιστημονικής καταγραφής, μελέτης και ερμηνείας, με ετυμολογήσεις των λέξεων κ.λπ., αλλά και της διάδοσης και συνάμα διάδοσης αυτής της γλώσσας, για όσους το επιθυμούν και το επιδιώκου, γεγονός που οδήγησε τον συγγραφέα να επινοήσει «δικό του αλφάβητο», άκρως λειτουργικό, το οποίο και δεν εκθέτω εδώ:

«Τό παρόν βιβλίο αποτελεί μία προσωπική σταχυολόγηση καί συλλογή λέξεων καί σκέψεων καί απέχει πόρρω από τού νά διεκδικεί τήν πληρότητα καί τήν απόλυτη ορθότητα καί ακρίβεια. Αυτό πού επιδιώκει ασφαλώς είναι ή συζητήσιμη προσωρινή αποδοχή καί η παρουσίαση τεκμηριωμένων -ει δυνατόν- προτάσεων γιά διόρθωση ή συμπλήρωση.»

• Στις «Ενδιαφέρουσες Χρονολογίες» ο συγγραφέας αναφέρει και την εξής:

«106 μ.Χ.: Κατάκτηση τής Δακίας (νυν Ρουμανίας) από τούς Ρωμαίους με αυτοκράτορα τόν Τραϊανό, κατοχή πού κράτησε έως τό 337 μ.Χ. οπότε μετά τόν θάνατο τού Μ. Κων/νου εγκατελείφθη. Άς σημειωθεί εδώ, ότι αυτή η κατάκτηση επετεύχθη 252 χρόνια μετά τήν κατάκτηση τού συνόλου τής Ελλάδος και ότι αυτό σημαίνει ή συνεπάγεται, ότι, πιό συγκεκριμένα, είναι κάπως δύσκολο ο νεοφερμένος καί νεοφώτιστος -στήν γλώσσα- νά διδάξει τόν πρό πολλού διαμορφωμένο καί ανώτερο πολιτιστικώς. Γιά νά είμαι πιό σαφής, δέν πιστεύω ότι υπήρξε κάποια ιστορική περίοδος κατά τήν οποία οι Δάκες μετέδωσαν στούς Βλάχους τό πρό ολίγου κτηθέν νεολατινικό ιδίωμα. Άς μήν παραβλέπουμε τό γεγονός ότι μέχρις ότου έρ- θουν οι Σλάβοι, η λατινική είχε ήδη εκτοπίσει τήν Θρακική και τήν Ιλλυρική. Στήν Ελληνική μάλιστα χερσόνησο, παρά τήν πλήρη κατοχή καί επικράτηση, δέν κατάφερε νά κυριαρχήσει γλωσσικώς σέ άλλες περιοχές εκτός από τμήματα τής Ηπείρου καί τής Δυτικής Μακεδονίας. Είναι γνωστή εξ άλλου η ρήση τού Κικέρωνος: “Η κατακτημένη Ελλάδα κατέκτησε τόν νικητή και εισήγαγε τίς τέχνες στό αγροίκο Λάτιο”. Αδυνατώ νά δώσω απάντηση στό ερώτημα εάν οι ρίζες μου ανάγονται στούς προεγκατεστημένους Έλληνες ή σέ επήλυδες τής ιταλικής χερσονήσου, πού δέν αποκλείεται να ζούσαν στό νότιο μέρος αυτής. Σέ κάθε περίπτωση, είναι πολύ πιθανό ότι μετά από ογδόντα γενεές, έσπασα τήν παράδοση τής κλειστής καί ενδογαμικής παραδοσιακής κοινωνίας μου καί ετέλεσα γάμο μέ τη Χριστίνα, η οποία δέν είναι Βλάχα. Τέλος, θεωρώ περιττό να αναφέρω πόσο Έλλην είμαι καί αισθάνομαι, -καί δέν δίνω λογαριασμό- καθώς επίσης ότι δεν παραλείπω νά εξετάζω κάθε διαφορετική περίπτωση, στήν οποία όμως δεν μέ οδήγησαν ποτέ οι έως τώρα ανησυχίες καί έρευνες μιάς ζωής.»

Λόγια σταράτα και ξεκάθαρα, από έναν πεζέταιρο της αλήθειας, με μια κατάθεση ψυχής και επιστημονικής γνώσης για την «μητρική γλώσσα», να τον καμαρώνει η εν ζωή μητέρα του, με μια μελέτη που θα μεταλαμπαδεύει και στο μάλλον την αλήθεια. Έτσι μιλιούνται τα «Περιβολιώτικα Βλάχικα», από μια ολόκληρη κοινωνία, από την οποία διδάχτηκε και σπούδασε ο συγγραφέας, ονειρευόμενος σε αυτήν, και ανταποδίδοντάς της… τα του καίσαρος τω καίσαρι… ως ύψιστη τιμή της, ή ίσως και ως «επιτάφιο θρήνο» της, τώρα που σε χαλεπούς καιρούς πνέει τα λοίσθια… Επιστημονικός ύμνος σε μια ΓΛΩΣΣΑ που απέχει από εκείνη των «ακτιβιστών» της βλαχοσύνης, και των επαγγελματιών «ηγητόρων» των δήθεν «βλαχοφώνων» συλλόγων και σωματείων, που ακκίζονται ως «Βλάχοι» και που … δεν γνωρίζουν την βλάχικη «μητρική» (αν είναι τέτοια) γλώσσα τους.

Θαρρώ πως ορθά επισημαίνει στο σύντομο πρόλογό του ο Ελ. Μ. Σαΐτης: «Θα τολμήσω να το πω δημόσια και να τονίσω ότι ο αγαπημένος μου ανιψιός και συγγραφέας του παρόντος πονήματος Βασίλειος Δημ. Έξαρχος (του Ματράκα και της Μαρίκας) θα ήταν ένας από τους καλύτερους γλωσσολόγους και εθνολόγους σε ευρωπαϊκό επίπεδο εάν ακολουθούσε αυτό το ταλέντο, αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα που του χάρισε η φύση του.» – Είναι μια άποψη την οποία ως «θέση» και «μαρτυρία» επαυξάνω, καθότι με τον συγγραφέα, αν και συνεπώνυμοι δεν είμαστε συγγενείς, είμαστε όμως φίλοι, και συνυπήρξαμε ως ομοχώριοι συγκάτοικοι, στην διάρκεια των σπουδών μας στην ΑΣΟΕΕ.

Δράττομαι της ευκαιρίας να αναφέρω την σεμνότητά του –ουδέποτε έχει μιλήσεις γι’ αυτό– και να «μαρτυρήσω» ότι το βράδυ της 16ης προς την 17η Νοέμβρη 1973, ξημερώνοντας το ματωμένο Σάββατο του Νοέμβρη, στην μεγαλειώδη Εξέγερση του Πολυτεχνείου, συνελήφθη και μετεφέρθη στην Μεσογείων 14, στην Ασφάλεια, και για 24 ώρες ήταν στο ίδιο «γραφείο» κρατούμενος με την Τζένη Καρέζη, τον Κώστα Καζάκο, τον δημοσιογράφο και ανταποκριτή Τσατσαρώνη, τον Θόδωρο Μαραγκό και άλλους φοιτητές και διαδηλωτές, που μετά από σχετικές «περιποιήσεις» τους άφησαν ελεύθερους, και έτσι ο Βασίλης επέστρεψε στο διαμέρισμα που μέναμε μαζί, στην Οδό Μητσοπούλου 32 στην γειτονιά του Γκύζη.

Έκτοτε, η «Γενική Ασφάλεια» ήταν παρούσα στο σπίτι μας, αλλά μετά από ειδοποίηση και προτροπή της γειτόνισσάς μας (ήταν απέναντι τα διαμερίσματά μας) Ιταλίδας καθηγήτριας κας Καζέλη, που εργαζόταν στο Ιταλικό Ινστιτούτο απέναντι από το Πολυτεχνείο, ότι μας «αναζητάει» η ΕΣΑ, εξαφανιστήκαμε για μεγάλο διάστημα από το σπίτι, κρυβόμασταν, εγώ στην Αθήνα και ο Βασίλης στην επαρχία. Θυμούμαι όλες μας τις συζητήσεις και τα όνειρα που κάναμε για το πώς θα αλλάξουμε την τύχη μας και τον Κόσμο.

Ο Βασίλης, με ένα μικρό τρανζιστοράκι, πάλευε τις νύχτες να «πιάνει» ξένους σταθμούς (Μπι-Μπι-Σι, Ντόϊτσε-Βέλε, Φωνή της Αλήθειας, τις ελληνόγλωσσες εκπομπές Ραδιοφωνικών Σταθμών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης) για να μαθαίνουμε νέα περί των εγκλημάτων του δικτατορικού καθεστώτος. Και πάλι από το τρανζιστοράκι να ακούει «Ράδιο-Μπεϊρούτ» και άλλους αραβικούς σταθμούς, και «Ράδιο-Βάρσαβα» κ.λπ., κι έτσι μάθαινε μόνος του τα Αραβικά και Πολωνικά και Πορτογαλέζικα, πέρα από τα Αγγλικά, αφού προμηθευόταν και τα σχετικά εγχειρίδια Άνευ Διδασκάλου. Και τα πήγε μια χαρά… Στους φοιτητικούς και αντιδικτατορικούς αγώνες της εποχής, πάντοτε παρών,  και τον θυμάμαι σε μια συγκέντρωσή μας στην ΑΣΟΕΕ, στις 5 Φλεβάρη 1973, μέσα στο πλήθος των διαδηλωτών φοιτητών στο προαύλιο της Σχολής μας, να είναι στο κέντρο, όπως τον είχε απεικονίσει στη συγκεκριμένη «σύναξή» μας ο φωτογραφικός φακός και μπήκε πρωτοσέλιδη η φωτογραφία στην εφημερίδα Τα ΝΕΑ, με κείμενο του Μηνά Παπάζογλου. Κι άιντε τα βράδια να παλεύει στο τρανζιστοράκι να πιάσει «Ρ/Σ» που εκπέμπουν τραγούδια του Θεοδωράκη… Ένα από αυτά τα βράδια, νομίσαμε πως θα έπεφτε η πολυκατοικία στην οποία μέναμε! Ήταν μια ισχυρή έκρηξη που, μάθαμε μετά, προήλθε από μπόμπα του Ιπποκράτη Σαββούρα, στο Κινηματογραφικό Στούντιο του Τζέιμς Πάρις, στην οδό Ευελπίδων, στα όρια Πολυγώνου και Κυψέλης, σε κάποιο στενό δρομάκι.

Τι καταπληκτικό πράγμα, να διαβάζεις ένα καλογραμμένο –και επιστημονικά άρτιο– βιβλίο για την μητρική σου γλώσσα, και συνάμα να ταξιδεύεις στον χρόνο δεκαετίες πίσω, και να ξυπνούν μνήμες και όνειρα, για μια πορεία ζωής.

Ευχαριστίες εγκάρδιες φίλε μου, και τώρα που ξεκίνησες, συνέχισε, έχεις πολλά να δώσεις. Δεν σου λείπει ούτε η γνώση κι ούτε το ταλέντο…

Όπως γράφεται σε μία Διαδικτυακή ανάρτηση: «Από την δεκαετία του 1950 υπάρχει μεγάλη στροφή στα γράμματα καθώς όλοι οι νέοι πηγαίνουν στο σχολείο και το Καλοχωρι βγάζει πολλούς επιστήμονες (έως τα μέσα του 1980 το Καλοχώρι είναι μέσα στα 5 πρώτα χωριά στην Ελλαδα σύμφωνα με το Υπουργειο Παιδείας σε επιτυχίες).» – Σε κάθε σπίτι υπάρχουν τουλάχιστον δύο πτυχιούχοι Α.Ε.Ι. Υπ’ αυτήν την έννοια, ‘ισως και άλλοι οφείλουν να ακολουθήσουν τον δρόμο του Βασίλη.

Για επικοινωνία με τον συγγραφέα: τηλ. 2410.230.810 και 6932.572.781