“Δημήτριος Βικέλας: Ο Βεροιώτης ραψωδός της πανανθρώπινης ψυχής” / γράφει η Δέσποινα Παπαγιαννούλη

Faretra.info

13/04/2022, 00:50

Φωτογραφία: ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας
———–

Μικρά-μεγάλα δράματα της ζωής

Της Δέσποινας Παπαγιαννούλη*

Η δύναμη και η αμεσότητα της γραφής του Δημήτριου Βικέλα, αυτού του σπουδαίου πνευματικού τέκνου της Βέροιας, άνοιξε πόρτες και παράθυρα στην ψυχή των θεατών του μικρού θεάτρου, στο Χώρο Τεχνών της πόλης μας.

Η γραφή ανασηκώθηκε από το χαρτί και αναβαπτίσθηκε σε μια θεσπέσια γέφυρα λέξεων, μιας αλλοτινής γλώσσας, αυτής του δέκατου ένατου αιώνα, μια γέφυρα που μας οδήγησε σε μια γραφή επί σκηνής.

Οι δύο σκηνοθέτες, Βασίλειος Γαλουτζής και Κωνσταντίνος Ντομουχτσής, κατάφεραν απόλυτα να μετουσιώσουν τα δύο αποσπάσματα από τα διηγήματα του Βικέλα, Ανάμνησις και Ο Παπα-Νάρκισσος, σε μια εξαιρετική παράσταση σύγχρονου θεάτρου.

Τα δύο αποσπάσματα των διηγημάτων, με τη σειρά που αναφέρονται, δημιουργούν την ιστορία του έργου, θέτουν τα όρια του χώρου και του χρόνου, ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο. Ο φόβος της αρρώστιας και του θανάτου, που αμείλικτος θερίζει, χωρίς διακρίσεις, νεότητα και γηρατειά αλλά και τα ερωτήματα για το μυστήριο του «πώς είναι ο άνθρωπος ότε ψυχομαχεί», αφήνουν να αναδυθούν τα κυρίαρχα μικρά-μεγάλα δράματα του ανθρώπου.

Κάτω από το βάρος αυτής της σκοτεινής σκιάς του θανάτου, στιγμές λυρισμού και μεγαλείου της ανθρώπινης ψυχής φωτίζουν το σκοτάδι. Από τη μία, είναι η ευτυχία που χαρίζει η ομορφιά ενός ηλιοβασιλέματος πάνω από τη θάλασσα, όπου ταξιδεύει το ατμόπλοιο της εποχής. Αυτήν την τέλεια ομορφιά επιμένει να αντικρύσει, για τελευταία φορά, η νεαρή φθισική του αποσπάσματος, του πρώτου διηγήματος. Από την άλλη, είναι η νίκη του ανθρώπου πάνω στο φόβο αλλά και η αλληλεγγύη που επιβάλλει το καθήκον του παπα-Νάρκισσου, στο απόσπασμα του δεύτερου διηγήματος. Εδώ, ο ιερωμένος στέκεται από επιλογή απέναντι στο θάνατο, προκειμένου να βοηθήσει το δύστυχο λεπρό γέροντα, που είναι στα τελευταία του.

Το πανανθρώπινο δράμα της σκηνής

Αυτό το κοινό εσωτερικό τοπίο της ανθρώπινης ψυχής, όπου ανοίγεται η γραφή του Βικέλα, θέτει ερωτηματικά και ορίζεται, μπροστά μας, από ένα σκηνικό λιτό και απόλυτα ευρηματικό. Λειτουργεί μέσα από συμβολισμούς, παραπέμποντας σε ατμόπλοιο που ταξιδεύει και που μεταλλάσσεται στη μακρά και δύσβατη πορεία της συνάντησης μας με τον άλλο, μέσα από το θάνατο.

Τα πρόσωπα είναι πέντε ραψωδοί που αφηγούνται, υποδύονται ρόλους και παίζουν, ταυτόχρονα, μπροστά, ανάμεσα και πίσω στους κυκλικά καθισμένους θεατές. Το κορίτσι-ραψωδός που ανεβαίνει στο κεντρικό βάθρο, ενδύεται και κουβαλάει πέντε κάδρα, πέντε ζωές επί σκηνής, όπως κουβαλάμε όλοι τους άλλους μέσα μας. Αυτοί οι άλλοι που παραμένουν ξένοι, είναι η ελπίδα και η σταύρωσή μας.

Eξαιρετική η κινησιολογία της παράστασης όπου οι πέντε ηθοποιοί-ραψωδοί συνομιλούν και κινούνται σε απόλυτη αρμονία με το κείμενο, συμπαρασύροντας σε μια συνέργεια αναστοχασμού τους θεατές. Γίνονται όλοι μια θεατρική κοινότητα που συμμετέχει και επαναλαμβάνει τον αέναο κύκλο της ζωής, αναζητώντας το βαθύτερο νόημα της.

Ο θεατής είναι ο μάρτυρας και με τις δύο σημασίες της λέξης, μπροστά σε λόγια, σιωπές και κινήσεις, μέσα από χορικές επαναλήψεις, που ξεδιπλώνονται σαν ένα πολυφωνικό χορικό, σα μία λυπητερή φούγκα, όπου η μία φωνή βγαίνει μέσα από την άλλη. Είναι σα μια αλυσίδα φωνών της κοινότητας των ανθρώπων που τείνουν να ενωθούν, δίχως να τα καταφέρνουν. Ο Μπέκετ είναι πάντα εδώ, να ενθαρρύνει τον καθένα από μας που παλεύει μάταια να συναντηθεί με τον Άλλο, προτρέποντάς τον: «προσπάθησε ξανά, απότυχε ξανά, απότυχε καλύτερα…»

Πρόσωπα και φωνές κοντινές ή μακρινές, φωνές του τώρα και του άλλοτε, προσπαθούν να δώσουν διάρκεια, καθαρότητα και ένταση στις θολές στιγμές των αναμνήσεων του Βικέλα.

Ο φωτισμός καθοριστικός, ακολουθεί τις επαναλήψεις, μέσα από το σκοτάδι και το φως. Μια συσκότιση σηματοδοτεί μία δυνατή παύση, ένα ξεκαθάρισμα στη σκέψη του θεατή, ένα δυνατό αναστοχασμό, ένα πέρασμα από το σκοτάδι στο φως που λούζει αυτή την πολυπόθητη συνάντηση με το συνάνθρωπο.

Ο νοσταλγικός ήχος του ακορντεόν φέρνει στη σκηνή, από τη μία, τα γυρίσματα και τους αναστεναγμούς της Μικρασίας, με το αγαπημένο βαλσάκι της Σμύρνης. Σκηνή και σάλα πλημμυρίζουν με αναμνήσεις συν+κίνησης, από τον καιρό της χαμένης Αγάπης και της Ευτυχίας. Είναι αυτά που για πάντα χάθηκαν για τη νεαρή άρρωστη της «Ανάμνησις» αλλά και για κάθε νεαρή ψυχή που ο θάνατος τα στέρησε. Από την άλλη, το ακορντεόν παίζει νοσταλγικά τα γυρίσματα στο ρυθμό της ζωής, που τη νοηματοδοτεί το μεγαλείο της αλληλεγγύης για τον Άλλο, με την υπέρβαση του θανάτου από τον Παπα-Νάρκισσο αλλά και με έναν απλό άνθρωπο, μπροστάρη.

Ο επίλογος της παράστασης είναι ένας μεστός, ποιητικός φόρος τιμής, στην τιμώμενη γραφή του Δημήτριου Βικέλα. Μια μυσταγωγία, μια ζωντανή αιώνια ραψ+ωδία, όπου οι λέξεις του Βικέλα ενώνονται, μέσα από τη δύναμη του θεάτρου, με τις λέξεις του ταπεινού άγιου της ποίησης, του Τάσου Λειβαδίτη. «Χειμωνιάτικες Παρανοήσεις» λέγονται οι πολύτιμες λέξεις που συμπυκνώνουν και ανυψώνουν το κείμενο και την παράσταση, στο πραγματικό τους νόημα, σα μια ωδή στον αγώνα του ανθρώπου να συναντηθεί με τον Άλλο, σαν ένας ύμνος για το θρίαμβο της ζωής πάνω στο θάνατο, μέσα από τον Ανθρωπισμό και την Αλληλεγγύη:

«Βέβαια,στο βάθος ήταν γελοίο-με τα δυο σακάκια που φορούσα,
όλοι νόμιζαν πως κρυώνω-, «λάθος,βρε κακούργοι,τους λέω,
αλλά πως θα θάψω γυμνόν αυτόν τον άλλον που σκοτώσατε μέσα μου;»

———————

*Εκπαιδευτικός Γαλλικής Γλώσσας, Υπ. Διδάκτορας Σύγχρονου Θεάτρου.

**Μεγάλη η οφειλή σε όλους τους συντελεστές αυτής της εξαιρετικής παράστασης που τιμά την πόλη και τη μνήμη της. Γιατί τα αγάλματα των σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων της πόλης παίρνουν ζωή και προσφέρουν αιώνια στη συλλογική μνήμη, μονάχα όταν αυτή ξαναζωντανεύει, μέσα από τη γραφή που παίρνει σάρκα και οστά και γίνεται δραματουργία και θέατρο του κόσμου.