Γιώργης Έξαρχος: Βλαχολογικοί ίαμβοι και ανάπαιστοι…10 / “Valachia, Africae propriae urbs fuit, circa Tunetum…”

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΕΞΑΡΧΟΣ – ΒΛΑΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΙΑΜΒΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΙΣΤΟΙ … 10

«VALACHIA, Africae propriae urbs fuit, circa Tunetum…»

• «omnes Italici generis Vulassi et Vulossi» και «Valachi»

• την Ιταλία την αποίκισαν Έλληνες, και δη Περραιβοί, οι οποίοι μετέβαλαν των Ιταλών «και την Διάλεκτον και την Δίαιταν, και τα ήθη», θέτοντας σε αυτούς Νόμους και διδάσκοντάς τους «να γεωργούσι την Γην, και να πολιτεύονται»·

• «Antigona Psaphara cognomina quarum nunc ager a pastoribus uicatim habitatur: quos Morias siue Flaccos appellant.»

• «Δολοπία, η νυν καλουμένη Ανόβλαχα. εξ ανατολών γαρ αυτής ο Πηνειός ποταμός, εκ δε νότου ο Αχελώος ούτος ποταμός ρει.»

 [ΠΗΓΩΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ]

Η ΠΕΛΑΣΓΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΡΜΑΝΩΝ-ΒΛΑΧΩΝ

ΚΑΙ Η ΨΕΥΔΩΣ ΔΙΑΚΗΡΥΣΣΟΜΕΝΗ «ΛΑΤΙΝΟΦΩΝΙΑ» ΤΟΥΣ

Γιώργης Έξαρχος*

Συνεχίζω με τις «αποκαλύψεις» των όσων οι πρωτογενείς πηγές αναφέρουν, με την επισήμανση ότι οι «βλαχολόγοι» και οι «ιστορικοί» αρκούνται μόνο σε εκείνες τις πηγές πάνω στις οποίες στηρίζουν την… ερμηνεία τους, για την υποστήριξη του ισχυρισμού και του δόγματός τους περί λατινιφωνίας των Βλάχων, παρ’ όλο που η μελέτη όλων των πηγών (εκατοντάδων πηγών) οδηγεί σε άλλα συμπεράσματα… 

• Μαρτυρία Βραχέων Χρονικών (περιόδου Παλαιολόγων), για «Ιάγγος μετά των Βλάχων», «κάτω καλουμένην Βλαχίαν» (= Θεσσαλία), για «την Βάρναν, ας εξεπόρθησαν οι Βλάχοι» (άνωθεν του Ίστρου), για «Αλβανίταις του Μορέως», για «εις την Βλαχίαν, εις τον Ράντουλα βοϊβόδα» (άνωθεν Ίστρου), για «Ούγκρους/Ούγγρους» και «Μπογδανία/ Πουγδανία», για «Νεόφυτο Βλάχο», για το ότι «έγινεν σεισμός μέγας εν τω μέρει εώς και το Ζητούνι αφανίστηκεν το πλείστον μέρος· αλλά και φόνοι εγένοντο πολλοί και πάσα η Ελλάς και η Βλαχία και εκράτησεν ημέρας πολλάς». (Ακαδημία Αθηνών, Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας, τόμος Α΄, τεύχος 1, Σπ. Λάμπρου, Βραχέα Χρονικά, Εκδίδονται επιμελεία Κ. Ι. Αμάντου, Εν Αθήναις 1932).

• Μαρτυρία του Ιωσήφ Βρυέννιου (1350-1430/31), για πλήθος λαών της Χερσονήσου του Αίμου και της ευρύτερης περιοχής (Ρωμαίοι, Μελχοί, Σύροι, Αιθίοπες, Αλανοί, Αβασγοί, Ίβηρες, Κόλχοι, Ρώσοι, Γότθοι, Δάκες, Παίονες, Μυσοί, Τριβαλλοί), χωρίς καμιά μνεία σε Βλάχους είτε άνωθεν του Ίστρου είτε κάτωθεν ή στις ελληνικές χώρες. (Ιωσήφ Μοναχού του Βρυεννίου, Τα Ευρεθέντα Αξιώσει του Υψηλοτάτου και Ευσεβεστάτου Πρώην Ηγεμόνος Μολδοβλαχίας Κυρίου Κυρίου Γρηγορίου Αλεξάνδρου Γκίκα Βοεβόδα, Δι’ Επιμελείας Ευγενίου Διακόνου του Βουλγάρεως ήδη το πρώτον τύποις εκδοθέντα, Τόμος Α’, Εν Λειψία της Σαξονίας, εν τη Τυπογραφία του Βρεϊτκόπφ, Έτει ,αψξη’ [1768]).

• Μαρτυρία του Μιχαήλ Αποστόλη (1420-1479) για Ιλλυριούς και Παίονες, χωρίς να κάνει κάποια νύξη σε Βλάχους. (Lettres Inedites de Michel Apostolis, Publiees d’apres les manuscripts du Vatican, Avec des Opuscules Inedites du meme Auteur Une Introduction et des Notes par Hippolyte Noiret… Paris, Ernest Thorin, Editeur… 1889).

• Μαρτυρία του Στέφανου Βοεβόδα της Μολδαβίας (1439-1504), έτους 1502, για τις άνωθεν του Ίστρου χώρες Μολδαβία και Βλαχία, χωρίς κάποια μνεία για Βλάχους και Βλαχία στις «ελληνικές χώρες», αν και είχε στενότατες σχέσεις με όλες τις Μονές του Αγίου Όρους, στις οποίες υπήρξε μέγας ευεργέτης. (Texte de Literatura Veche Romaneasca. Colectie Ingrjita de prof. N. Cartojan membru al Academiei, Ion Const. Chitimia, Cronica lui Stefan cel Mare, Versiunea Germana a lui Schedel, Ed. Casa Scoalelor, Bucuresti 1942).

• Μαρτυρία του Χρονικού Ίδρυσης της Μολδαβίας, του 1508, για τη Μολδαβία, χωρίς καμιά αναφορά σε Βλάχους και Βλαχία, τόσο άνωθεν όσο και κάτωθεν του Ίστρου. (G. Mihăilă, «Letopisețul de c}nd s-a început Țara Moldovei» – Letopisețul lui Ștefan cel Mare, București, 2006 – {ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΤ΢Η ΣΗΣ ΜΟΛΔΑΒΙΚΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ

  ΜΠΙΣΤΡΙΤΣΑ[Σ])}). – Τούτο το Χρονικό «εθνογέννησης» των Μολδαβών εκκινεί από το 1359, και δίνει τη διαδοχή των ηγεμόνων μέχρι το 1507. Δεν κάνει καμιά αναφορά σε Βλάχους και Βλαχία άνωθεν του Δουνάβεως, μα ούτε και στην «εν Ελλάδι Βλαχία», που «υφίσταται» (γραπτώς) ήδη από τον 11^ο αιώνα! Προφανώς αυτό δεν το γνωρίζουν οι (νυν) «Έλληνες Βλάχοι», αλλά ούτε και οι (νυν) Ρουμάνοι!… Βλ. και Viaggio in Valachia e Moldavia con Osservazioni Storiche, Naturali e Politiche di Dominico Sestini e Con le Notizie scritte dall’ Accademico della Grusca Fruttuoso Beechi, Milano 1853. Κάπου αναφέρει σε υποσημείωση (σ. 28-29): «Il nome di Rumun e divenuto termine di disprezzo in Valachia, come nella Grecia quello di Romeos [Ρωμαίος/Ρωμιός], che parmente significa romano [Ρωμάνος/Ρωμαίος]; Ecco come cambiano di significato i nomi una volta piu illustri e rispettati.» – «Το όνομα Rumun έγινε όρος περιφρόνησης στη Βαλαχία, όπως και στην Ελλάδα το Ρωμαίος [Ρωμαίος/Ρωμιός], που εν μέρει σημαίνει Ρωμαίος [Ρωμάνος/Ρωμαίος]. Έτσι αλλάζουν το νόημα τα για μια ακόμα φορά σε επιφανή και σεβαστά ονόματα.»

• Μαρτυρία του Μανουήλ Σκλάβου (16ος αι.), «Μη νάλθε Ούγγρος με σπαθί, κι ο Βλάχος με κοντάρι, / και τα τειχιά σου εχάλασεν, κι έχασες το καμάρι;» Προφανώς, ο Βλάχος είναι γείτονας του Ούγγρου, άρα πέραν του Δουνάβεως. Το 1508 σεισμός συντάραξε την Κρήτη, και περιγράφεται από τον κάτοικό της Μανόλη Σκλάβο, Ουνίτη στο θρήσκευμα, στο Η Συμφορά της Κρήτης, ποίημα 284 στίχων. (Carmina Graeca Medii Aevi, G. Wagner, Leipzig 1874 – Μανόλη Σκλάβου, Η συμφορά της Κρήτης εν ης γέγονεν του μεγάλου σεισμού (1508), σ. 53-61, στ. 1-284).

• Μαρτυρία στα Documents Inedits, έτους 1527, ότι πέριξ της Μονεμβασιάς οι Βλάχοι βοσκούσαν τα κοπάδια τους, ζώντας εκεί με τις οικογένειές τους. (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C. N. Sathas, Premiere Serie, Documents Tires des Archives de Venise (1400-1500), Tome IV, Paris MDCCCLXXXII [1882]).

• Μαρτυρία στα Documents Inedits, έτους 1527, για Σέρβους, Βλάχους, Βουλγάρους, Γότθους, όμως τούτοι οι Βλάχοι [Valacchi] δεν σχετίζονται με τους Ελλαδικούς. (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C. N. Sathas, Tome IX, Paris MDCCCLXΙX [1869] – Theodoro Spandugnino, Patritio Constantinopolitano, De la origine deli imperatori Ottomani, ordini de la corte, forma del guerreggiare loro, religion, rito, et costume de la natione).

• Μαρτυρία του Martinus Kromer (1512-1589), έτους 1555, και ο συγγραφέας – επίσκοπος στην Ermland της Πολωνίας, αναφερόμενος στην καταγωγή των Πολωνών, μιλάει για τους Βλάχους, γράφοντας ότι «Βλάχοι είναι οι Ιταλοί» («omnes Italici generis Vulassi et Vulossi» και «Valachi»), άποψη που έκφρασαν πριν και διάφοροι «Βυζαντινοί» συγγραφείς, και ότι το όνομα Βλάχος προέκυψε από το Flacco à Flacci à Vulassi et Valachi à Valachi, χωρίς ωστόσο να κάνει κάποια αναφορά ή μνεία σε Βλάχους και Βλαχία των ελληνικών χωρών. (Martini Cromeri De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX. Adiecta est in fine, eiusdem autoris funrbris Oratio Sigismvndi Regis uitam complexa, CumCaes. Maiest. Gratia & priuilegio ad annos decem. [1555], Basileae per Annem Oporinum).

• Μαρτυρία του Χρονικού του Μακαρίου, έτους 1542, γραμμένου επί ηγεμόνα Μολδαβίας Petru Rareș (1483-1546, ηγεμονία 1527-1538, 1541-1546), γιου του Μεγάλου Στεφάνου (Ștefan cel Mare, ή Răreșoaia). «Macarie aminteşte cu destul de multe amănunte împăcarea dintre domnitorul Bogdan şi Radu Vodă, mediatorul celor doi fiind sârbul Maxim, precum şi pătrunderea armată a lui Bogdan în Polonia şi replica domni-torului polonez. Accentul întregii cronici este pus pe domnia lui Petru Rareş, prezen-tarea acestui episod este realizată printrun stil retoric, figuri poetice, pe un ton moralizator şi religios. Cronica continuă cu un discurs de elogiere adresat Mitropolitului Moldovei Teoctist, îndrumătorul lui Macarie, urmat de descrierea războiului condus de Petru Rareş cu secuii precum şi mai multe campanii din Ardeal, pentru sprijinirea craiului Ianăş şi cucerirea unor cetăţi.» Δεν υπάρχει σε αυτό το Χρονικό καμιά αναφορά σε Βλαχία και Βλάχους άνωθεν ή κάτωθεν του Ίστρου. (Ioan Bogdan, Vechile cronice moldovenești p}nă la Urechia, București, 1891).

• Μαρτυρία του Catharin Zen, έτους 1550, στο ταξιδιωτικό βιβλίο του, αναφέρει τους Βλάχους (Vallacchi) κιρατζήδες [των ελληνικών χωρών], οι οποίοι έκαναν δρομολόγια Ραγκούζα – Κωνσταντινούπολη, σε διάρκεια 15 ημερών, όταν την ίδια απόσταση άλλοι αγωγιάτες τη διένυαν σε 25 μέρες! (Dva talijanska putopisa po Balkanskom poluotoku iz XVI. Vieka, Predao u ejednici filologicko–histo–rickoga razreda dne 23, listopada [U Zagrebu: Tiskom Dioničke tiskare], 1878, Petar Matković . [Dva talijanska putopisa po Balkanskom poluotoku iz XVI. vieka: 1. Catharina Zen od god. 1550; (Descrizione del viazo de Constantinopoli 1550 de ser Catharin Zen, ambassador straordinario a sultan Soliman, e suo ritorno); 2. Bezimeni <Marina Cavalli?> od god. 1559; (Descrizione del viaggio per terra di Constantinopoli e delle cose principali del paese)])

• Μαρτυρία του Χρονικού της Μονής Νεάμτς (νυν Ρουμανίας), έτους 1557, για Μολδαβία και Μαραμούρες, χωρίς όμως καμιά νύξη σε Βλαχία και Βλάχους. (Ioan Bogdan, Cronice inedite atingătoare de Istoria Rom}nilor, București, 1895). – Το Χρονικό, γραμμένο από τον Matei Cantacuzino, λέει ότι το έτος 1359 συστάθηκε η Μολδαβική Χώρα, αλλά δεν κάνει καμιά αναφορά σε άνωθεν του Δουνάβεως Βλαχία και Βλάχους, ούτε δε και σε Ελλαδικούς Βλάχους. – Ο Matei Cantacuzino (Ματθαίος Ασάνης Καντακουζηνός: ~1325–1383/

  1391/1406), ήταν γιος του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού και της αυτοκράτειρας Ειρήνης. Υπήρξε στρατηγός (1341-1356) και ηγεμόνας (1343-1356) της Θράκης. Το 1341 νυμφεύτηκε στη Θεσσαλονίκη την Ειρήνη Παλαιολογίνα, με την οποία απόχτησε δύο γιους (τον δεσπότη Ιωάννη Καντακουζηνό και τον σεβαστοκράτορα Δημήτριο Καντακουζηνό) και τρεις κόρες, ενώ τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ήταν παρών στην τελετή ανάδειξης του πατέρα του Ιωάννη σε αυτοκράτορα, που έλαβε χώρα στο Διδυμότειχο. Ο ίδιος διετέλεσε συναυτοκράτορας ανάμεσα στα 1353-1357.

• Μαρτυρία του Dominici Marii Nigri Veneti έτους 1557, που στη Γεωγραφία του γράφει για Βλάχους (Flaccos) ποιμένες της πόλης Αντιγόνη Ψαφαρά, δίπλα στη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι μετοίκησαν και εγκαταστάθηκαν στον Μοριά· «Antigona Psaphara cognomina quarum nunc ager a pastoribus uicatim habitatur: quos Morias siue Flaccos appellant.» Η πόλη Αντιγόνη Ψαφαρά (Antigonea ή Antigona Psaphara), βρισκόταν στην περιοχή Παραξίας στη Μακεδονία, σε κοιλάδα του ποταμού Αξιού, σημαντικό κέντρο των Παιόνων, που μετά την κατάληψη της χώρας τους από τον Φίλιππο Β΄ μετονομάστηκε σε Φιλιππούπολη και αργότερα σε Αντιγόνεια, για τον Αντίγονο Γονατά, όταν έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας. (Dominici Marii Nigri Veneti, Geographiae commentariorum libri XI nunc primum in lucem magno studio editi… Basiliae 1557, σ. 279).

• Μαρτυρία του Matai Flacii Illyrici (1520-1575), σε ποιητικό έργο του στην ελληνική γλώσσα, στο οποίο αναφέρει ότι οι Ιλλυριοί ήταν γεωργοί και ονομάζονταν Σκλαβούνοι. Ως Ιλλυριοί δεν νοούνταν οι νυν Αλβανοί αλλά οι τότε σλαβόγλωσσοι Σλοβένοι, Κροάτες και Σέρβοι. Ο πατέρας του είχε επώνυμο Vlachih, γεγονός που πιστοποιεί ότι ο Flacii ήταν Βλάχος της Δαλματίας. (Encomivm Mataei Flacii Illyrici Scriptvm Graecis Versibus a Viro Illustri, Iacobo Diassorino domino Doridos, eiecto a Turcis patria & ditione, qui multis annis fuit doctor equitum Graecorum in exercitu Caroli V. Imperatoris in Italia & Gallia. Item. Carmen de Natalibvs, Parentibus, Vita, Moribus, Rebus gestis eiusdem Flacii. Autore Noha Bucholcero. Anno MDVIII [1558]).

• Μαρτυρία του Κώδικα Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας έτους 1570, με αναφορά σε Βλαχία, άνωθεν του Ίστρου χώρα. (Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελλ. Φιλολογικός Σύλλογος. Μαυρογορδάτειος Βιβλιοθήκη. Ανέκδοτα Ελληνικά Συγγραμμάτια Έγγραφά τε και άλλα Κείμενα, κατ’ εκλογήν συλλεγέντα εκ των τη ‚Μαυρογορδατείω Βιβλιοθήκη‛ Αναγραφομένων Χειρογράφων, και νυν πρώτον εκδιδόμενα υπό Α. Παπαδοπούλου του Κεραμέως, Εν Κωνσταντινουπόλει 1884).

• Μαρτυρία του Blaise de Vigenère (1523-1596) έτους 1573, ότι οι Βλάχοι άνωθεν του Δουνάβεως πήραν την ονομασία τους από κάποιον Flaccus, ο οποίος μετά έγινε Falachi ή Walachi (F à V/W), οπότε η χώρα ονομάστηκε Βλαχία (Walachie). Όμως, οι Πολωνοί και οι ομιλούντες σλαβωνικά ονομάζουν τους Ιταλούς με τις λέξεις Wlassiens ή Wlossiens, οι οποίες πλησιάζουν τη λ. Valaque. Η άνωθεν του Ίστρου Βλαχία ονομάστηκε έτσι το 1330, πολλάκις δε την έλεγαν και Moldauie (Μολδαβία) εκτός από Walachie και τους κατοίκους της Wa, ενώ οι Μολδαβοί ονομάζονταν και Τρανσυλβανοί (Transalpins). Εκεί ήταν παλαιά το βασίλειο των Δακών. Ο Ουνιάδης των Ούγγρων ήταν Βλάχος από μητέρα Γκρέκα κι όχι Κουμάνος, όπως γράφουν πολλοί συγγραφείς. (La Description DV Royavme de Poloigne et pays adiacens: avec les statutts, constitutions, moeurs, et facons de faire d’ iceux, par Blaise de Vigenere, Secretaire de seu Monseigner le Duc de Niuernois, A Paris 1573, Avec Privilege dv Roy. Και Les Chroniqves et Annales de Poloigne, par ‚Blaise de Vigenere‛, Secretaire du feu Monseigneur le Duc de Nyuernois, A Paris 1573).

• Μαρτυρία του Jeronimo Zuritu y Castro (1512-1580) έτους 1562, με τον Ισπανό ιστορικό να γράφει για Καταλανούς κατακτητές ελληνικών χωρών της Ρωμανίας, για Βλαχία της κάτω Μυσίας [Valaquia en la Mysia inferior] και για «déspotos de Romania y de Larta. Orientales, cristianos de nombre y griegos en costumbres. Todas aquellas naciones de los búlgaros, esclavones y válacos», ως μία ενιαία χώρα με Θεσσαλία, Μακεδονία και Ήπειρο! (Los Cinco Libros Postre Ros de la Primera Parte de Los Anales de la Corona de Aragσn. Compuestos por Geronymo Curita Chronista de dicho Reyno, Tomo Secundo… Ano MDCX [1610]). – Ο Jerónimo Zurita y Castro διακρίνει τη Βλαχία της Ελλάδας από τη Δουναβική Βλαχία, ως δύο διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές.

• Έργο για τον Μιχαήλ Γενναίο (Mihai Viteazul: 1558-1601), ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας, υμνηθέντος σε ποίημα (1.312 πολιτικών στίχων –ομοιοκατάληκτων ανά ζεύγη– στην ελληνική γλώσσα) του Ηπειρώτη ποιητή Σταυρινού Βηστιαρίου (1560/70-1631/32), στο οποίο δίνεται η κατάσταση της τότε Ουγγροβλαχίας. Ο Μιχαήλ Γενναίος ήταν Βλάχος (Αρμάνος) με καταγωγή από τους Νεγάδες του Ζαγορίου και υπήρξε, μάλλον, η πιο σημαντική προσωπικότητα της πάλαι ποτέ ανωδουναβικής Βλαχίας. Έλληνες ποιητές και η ελληνική δημώδης μούσα τον τραγούδησαν, δικαιολογημένα, ως μια από τις πιο σημαντικές μορφές του ελληνισμού έξω από τα ελλαδικά όρια. Οι νυν Ρουμάνοι –πολύ πρόσφατα– άρχισαν να… ανακαλύπτουν τον σπουδαίο αυτόν άντρα, και στην προσωπικότητά του προσπαθούν να δομήσουν και να στηρίξουν το ιδεολόγημα του εθνικιστικού τους μύθου, με ευφάνταστες και ανιστόρητες προσεγγίσεις… κάνοντας μνημόσυνα… με ξένα κόλυβα! Και επειδή την προσωπικότητά του την αγνοούν οι Αρμάνοι-Βλάχοι και οι Γασμούλοι της Γραικίας, στη μελέτη μου αναπαράγω ολόκληρο το ποιητικό έργο του Σταυρινού Βηστιαρίου, και τα δημώδη άσματα, με επιπλέον ιστορικά κείμενα, να διευκολύνουν στην κατανόηση του μεγέθους της προσωπικότητας. (Ανδραγαθείαις του ευσεβεστάτου, και ανδρειοτάτου Μιχαήλ Βοεβόδα. Έτι δε και τα όσα εσυνέβησαν εις την Ουγκροβλαχίαν, από τον καιρόν, οπού αφέντεψεν ο Σερμπάνος Βοεβόδας, έως Γαβριήλ Μογίλα Βοεβόδα. Έτι δε περιέχει καί τινας παραγγελίας Πνευματικάς προς τον Αλέξανδρον Ηλιάσι Βοεβόδα, και εις όλους τους διαδόχους της αφεντείας, και θρήνον περί της Κωνσταντινουπόλεως. Con licentia de Superiori, & Priuilegio. Ενετίησιν, Έτη από ΧΣ ,αχμβ΄ [1642]. Παρά Ιωάννη Αντωνίω τω Ιουλιανώ. Πουλιέται κοντά εις τον πόντον του αγίου Φαντίνου. – Και Ανδραγαθείαις του ευσεβεστάτου, και ανδρειοτάτου Μιχαήλ Βοεβόδα. Έτι δε και τα όσα εσυνέβησαν εις την Ουγκροβλαχίαν, από τον καιρόν, οπού αφέντεψεν ο Σερμπάνος Βοεβόδας, έως Γαβριήλ Μολίγα Βοεβόδα. Έτι δε περιέχει καί τινας παραγγελίας Πνευματικάς προς τον Αλέξανδρον Ηλιάσι Βοεβόδα, και εις όλους τους διαδόχους της αφεντείας, και θρήνον περί της Κωνσταντινουπόλεως. ,αψπε’. Ενετίησιν, 1785. Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων. Con liccenza de Superiori, e Priuilegio. – Και Recueil de Poemes Historiques e Grec Vulgaire. Relaties a la Turquie et aux Principautes Danubiennes, Publies, Traduits et Annotes par Emile Legrand, Supleant a l’Ecole Nationale des langues orientales vivantes, Pariw, Ernest Leroux, Editeur, 1877). – Την ανάγνωση του έπους αυτού συστήνω προς όλους!

• Μαρτυρία του Μαρτίνου Κρούσιου (1526-1607), για Βλαχία και Πουγδανία άνωθεν του Ίστρου. Φαίνεται ενσωματωμένο στο έργο του και το Χρονικό της Δρόπολης, στο οποίο γίνεται λόγος και στη Μαρτυρία του Μιχαήλ Δούκα του Εγγονού, και στη Μαρτυρία του Ιστορικού των Μοναχών Κομνηνού και Πρόκλου, για την «εν Ελλάδι Βλαχία», με σχολιασμούς του Φρ. Πουκεβίλ κ.ά., και ότι «Βλαχίαν δε εν Ελλάδι αυτός εννοεί, με τα όσα περί αυτής αναφέρει, την Πελασγιώτιν Θεσσαλίαν, μάλιστα την ορεινοτέραν, Χάσια τώρα λεγομένην. τούτο βεβαιόνει και το σχόλιον, λανθανόμενον μόνον, καθ’ ότι θέτει αυτήν εις τας πόλεις των Τρικκάλων και της Λαρίσσης, ενώ οι Βλάχοι έπρεπε να κατοικούν τους ορεινούς μόνον τόπους, ως από την αρχήν έως τώρα φαίνονται. την λέγει δε Ελλαδικήν προς διάκρισιν από την υπέρ τον Δούναβιν Βλαχίαν ή και άλλα μέρη της Ελλάδος, κατοικούμενα από Βλάχους, καθώς, διά παράδειγμα, την Δολοπίαν, ονομασθείσαν προ των χρόνων του σχολιαστού του Θουκυδίδου Ανωβλαχίαν, ως διά τούτων φανερόνει· “Δολοπία η νυν καλουμένη Ανόβλαχα” (γρ. Ανώβλαχα, ή μάλλον Ανωβλαχία).» (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borus–sicae Continuata, Historia Politica et Patriarcica Constantinopoleos, Epirotica, Bonnae MDCCCXLIX [1849] – Ιστορία Πολιτική Κωνσταντινουπόλεως). – Χρήσιμο να επισημανθεί ότι οι Μεσσαρίτες Βλάχοι ονομάζονται και Μαζαράκηδες και Μαζαρακαίοι, οπότε οι εμφανιζόμενοι ως Μαζαράκηδες/Μαζαρακαίοι στα Μεσαιωνικά Χρονικά και στον Βελεστίνο, είναι όλοι τους αναμφίβολα Βλάχοι.

• Μαρτυρία του Pavli Rhamnvsii Veneti (~1532-1600) έτους 1573, στο «Βενετικό Χρονικό» του, γραμμένο το 1573, εκδομένο το 1609, για τις επαρχίες της Βλαχίας και της Βουλγαρίας ως χώρες που συνθέτουν τη Μοισία. Να συγκρατήσουμε τις αναφορές του: «Valachiae et Bulgariae», «Valachis et Bulgaris», «Altera vero huic proxima, Valachia, a Flacco Praeside Romano, qui illustri virtutis argumento nomen suum provinciae reliquit, Flaccia appellari coepta est et corrupta paulatim voce in Valachiam abiisse perspicimus», «Flacciam et Bulgariam», «Bulgarorum in Valachia». (De Bello Consantinopolitano historia, Venetiis MDCIX [1609]).

• Μαρτυρία του Philippe du Fresne–Canaye (1551-1610) έτους 1573, για τους Μαυρόβλαχους ή Μορλάκους της Δαλματίας, και το καραβάνι των ένοπλων Βλάχων κιρατζήδων με 300 μουλάρια, και πώς από Ραγκούσα έως ΚΠολη έκανε τη διαδρομή σε 15 μέρες! (Le Voyage du Levant de Philippe du Fresne-Canaye (1573), Publie et Annote par M. H. Hauser, Paris MDCCCXCVII [1897]).

• Μαρτυρία του Henrich Pantaleon (1522-1595) έτους 1580, που στην Ιστορία του γράφει για τον Τούρκο Βλάχο της Αντιόχειας (Balacus Turcicis Antiochenos), βασιλιά των Σελτζούκων Τούρκων στην περίοδο του Βαλδουΐνου Β’ των Ιεροσολύμων (1060-1131), και τη σύγκρουσή τους το 1124, για τον Ιωάννη Ουννιάδη («Ioannes Huniades cum Vualachis») στη Valachia το 1444, για τον Ιωάννη Καστριώτη γιο του Σκεντέρμπεη, για την Transalpinam Valachiam και τους Valachis έως το έτος 1574. (Militaris Ordinis Iohannita Rvm. Rhhodiorvm, Avt Melitensivm Eqvitvm, Rervm Memorabilivm Terra Mariqve, A Sexcentis fere annis pro republica Christiana, in Asia, Africa, & Europa contra Barbaros, Saracenos, Arabes & Turcas fortiter gestarum, ad praesentem vsq3 1581 annum, Historia Noua, libris duodecim comprehensa, omnibus Christianis lectu iucundissima. In Honorem Strenvissimi Ordinis, Nvnc Primvm Summa diligentia conscripta, & in lucem aedita: Authore Henrico Pantaleone Physico Basiliensi, & Cawsariy Palatiy Comite. Cum S. Caes. Maiest. Priuilegie ad fexennium. Bafileae, Anno MDLXXXI [1631]).

• Μαρτυρία του Bogdan Petriceicu Hasdeu (Tadeu Hîjdeu: 1838-1907) ότι κατά την περίοδο 1550-1600: α) Ονόμαζαν τους Ούγγρους με τη λέξη Mocan, που στα νυν ρουάνικα σημαίνει «αγροίκος, αγενής, άγριος», όρο που χρησιμοποιούν σήμερα στη Ρουμανία οι Αρμάνοι – Βλάχοι κάτοικοι της χώρας (με καταγωγή όλων τους από τις ελληνικές χώρες: Θεσσαλία, Μακεδονία, Ήπειρο και άλλες ελληνικές χώρες που βρίσκονται στη νυν Αλβανία και νυν πΓΔΜ) για τους σύγχρονους Ρουμάνους! β) Αυτοαποκαλούνταν οι εκεί πληθυσμοί με τη λέξη-όρο rumăn, που σήμαινε τότε clăcaș «κολλήγος, δουλοπάροικος», όρο στον οποίο μετά την ίδρυση του κράτους της Ρουμανίας, το 1859-1861, οι σύγχρονοι κάτοικοι αυτής της χώρας προσέδωσαν εθνοτικό περιεχόμενο και ερμήνευσαν τον συγκεκριμένο όρο ότι προέρχεται… από τη λατινική λέξη Roman, η οποία στα ελληνικά σημαίνει Ρωμαίος. Κατά την περίοδο του 1860 άρχισε η λεγόμενη «ρουμανική προπαγάνδα» εκ μέρους του ομώνυμου νεοπαγούς κράτους, με διεκδίκηση των Αρμάνων-Βλάχων των ελληνικών χωρών (Ελληνοβλάχων ή Γραικοβλάχων ή Κουτσοβλάχων ή Μοισιοδακών ή και με άλλες προσωνυμίες), σαν (δήθεν) όμαιμων και ομόγλωσσων αδελφών τους, γεγονός που τους οδήγησε στα πιο ευφάνταστα σενάρια με προπαγανδιστική χρήση των ιστορικών και γλωσσολογικών στοιχείων, γεγονός που συνεχίζει μέχρι και σήμερα σε «ακαδημαϊκό επίπεδο» Το (νέο) ελληνικό κράτος στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει και να αντικρούσει αυτή τη «ρουμανική προπαγάνδα», ακολούθησε παρόμοια προπαγανδιστική τακτική, με κύρια συνέπεια, θύμα να είναι… η ιστορική αλήθεια και οι Αρμάνοι (Βλάχοι), των οποίων η γλώσσα –πελασγικό κατάλοιπο και όχι λατινογενές ιδίωμα ή λατινογενής διάλεκτος– τείνει να εξαφανιστεί από προσώπου γης, λόγω ακριβώς αυτών των προπαγανδών! (D. Petriceicu-Hasdeu, Cuvente den bătruni, Limba romănă vorbită intre 1550-1600. Studiu paleografico-linguistic, cu observațiuni filologice de Hugo Schuchardi; tomul I. Bucuresci 1878). – Για τους γνωρίζοντες ρουμανικά καταθέτω δυο εδάφια: «Mocan este maghiarul mokany rustre, grossier, sauvage» – «Țeranul romăn se numește insuș el, chiar astăzi, mai vertos romăn: sunt un romăn, e un romăn, adic〠sunt țeran romăn, el e țeran romăn –fără€indoeal〠voind a se deosebi de stăpănii sei– boeri sau arendași–, ce erau mai toți niște straini, mai ales pentru densul, și fiindca țeranul era mai inainte si clăcaș (niciodata rob), in loc de clăcaș, adica de țeran, se zicea mai pe scurt romăn, cuvent ce cuprindea tot».

• Μαρτυρία του Βιτζέντζου Κορνάρου (1553-1613/14), ο οποίος στον Ερωτόκριτο υμνεί τους Βλάχους, γείτονες των Αθηναίων, και που κατά τον Διονύσιο Φωτεινό (1777- 1821), στον Νέο Ερωτόκριτο (το 1818) αυτοί οι Βλάχοι ήταν Μοισιόδακες, οι λεγόμενοι «καταχρηστικώς» Κουτζόβλαχοι! (Βιτζέντζου Κορνάρου Ερωτόκριτος, Έκδοσις Κριτική γενομένη επί τη βάσει των πρώτων πηγών μετ’ εισαγωγής σημειώσεων & γλωσσαρίου υπό Στεφάνου Α. Ξανθουδίδου, Εφόρου Αρχαιοτήτων εν Κρήτη, ήι επισυνάπτονται Πραγματεία του καθηγητού της Γλωσσολογίας Γεωργίου Ν. Χατζιδάκι Περί της γλώσσης και γραμματικής του Ερωτοκρίτου και Οκτώ φωτοτυπικοί Πίνακες του Χειρογράφου, Εν Ηρακλείω Κρήτης 1915. Ηξιώθη του Ζαππείου βραβείου υπό του εν Παρισίοις Συλλόγου προς ενθάρρυνσιν των Ελλην. σπουδών). – Με βάση μελέτη του Κ. Ν. Σάθα, πρέπει να εικάσουμε με αυξημένες πιθανότητες ότι Θεσσαλοί – Βλάχοι άποικοι στρατιώτες στην Κρήτη, από τα χρόνια του 10ου αιώνα, μπορεί να είναι οι< μεταφορείς, και δημιουργοί του έπους του Ερωτόκριτου, από τη Βλαχία (= Θεσσαλία) στην Κρήτη! – Ο Διονύσιος Φωτεινός, Νέος Ερωτόκριτος, 1818, τόμος ΙΙ, σ. 199, γράφει: «Εν τω μεταξύ δε τούτω, παρ’ ελπίδ’ ακολουθεί, / διά μίαν επαρχίαν, πόλεμος να κηρυχθή. / Ένας Μοισιοδακίας, βασιλεύς γειτονικός, / (ταύτην και Κουτζοβλαχίαν λέγουν καταχρηστικώς). / Έχοντας φιλονεικίαν και διχόνοιαν πολλή / μετά του των Αθηναίων βασιλέως Ηρακλή, / Στράτευμα είχε συνάξη, αιφνιδίως ικανόν, / και υπό τα τείχη άμα έφθασε των Αθηνών. / Βλαδιστράτης εκαλείτο, εις το άκρον ισχυρός, / Όθεν άρχισε την πόλιν να στεναχωρή σκληρώς.» – Ο Ερωτόκριτος είναι ύμνος προς τους Βλάχους, μα αγνοείται στη χώρα… της φαιδράς πορτοκαλέας!…

• Μαρτυρία του Ioannis Lucii (1604 – 1679), που –μάλλον– είναι ο πρώτος μελετητής που κατέθεσε ολοκληρωμένη επιστημονική άποψη για τους Βλάχους, και αξίζει να μεταφραστεί το έργο του στη νεοελληνική μας γλώσσα. Καταθέτω τέσσερις διατυπώσεις του: α) «De Vlahis: Vlahorum nomen ante annum 1300, in Dalmaticis monumentis non reperitur, talique nomine cenfebantur pastores Montana Bosnae incolentes, qui cum Mladino Dalmatiae, Croatiae, et Bosnae Bano militaria servitia praestitisfent, ad plana descendere, et Croatis immixti agros colere permissi fuerunt»· β) «Vlahos quoque dixere Graeci eos, qui peculiari lingua ab eisdem Vlahica dicta per Daciam, et Thessaliam utuntur, ut Laonicus tradit»· γ) «Vlahos autem Thessalia a Dacicis originem ducere iidem referent Graeci, quos Patzinacitas ut Prophir»· δ) «sicut originem ducunt ab illis, qui in praelio capti fuere, quorum plurimi membris debilitati esse solent, ita Graeci eosdem Guzzo Vlahos dixere, quod vulgari Graeco Claudos Vlahos significant». Αρκούμαι σε αυτές. (De Regno Dalmatiae et Crotiae, Libri Sex, Edito Nova a Atqve Emendata, Amstelaedam MDCCLVIII [1758]. Και Historia di Dalmatia, Et in partcolaro delle Citta di Trav’ Spalatro E S ebenico; Nella quale si contengono le Guerre seguite fra diuersi Prencipi per causa del ditto Regno, e delle decce Citta, & insieme la discendenza de Re d’Vngaria, & altri Prencipi, che vi hanno dominato. Descritta da Giovanni Lvcio, Dedicata all’Eminentiss.me e Reuer.me Signor Pietro Basaonna, Cardinale della S.R.C., In Venetia, Presso Stefano Curti, MDCLXXIV [1674]. Con Licenza de’ Superiori, e Priuilegio).

• Μαρτυρία του Grigore Ureche (~1590-1647) ότι τη Μολδαβία την ονόμαζαν Σκυθία και περιλάμβανε το Αρντεάλ και τη Μουντένια και όλη την πεδιάδα μέχρι τον Ίστρο και ένα μεγάλο τμήμα της Λεχίας – δηλ. της νυν Πολωνίας. Μετά ονομάστηκε Flachia από τον ηγεμόνα της Flacus που πολέμησε τους Σκύθες, κι έτσι η χώρα ονομάστηκε Flachia, «λέξη από την οποία προέκυψε ο όρος Βλαχία (Vlahie), όνομα που εμείς δεν μπορούμε να το δώσουμε στη χώρας μας – τη Μολδαβία (Moldova)», και ότι οι Μολδαβοί έλκουν την καταγωγή τους από τους Răm (Ρωμαίους) και έχουν μικτή γλώσσα, με δικές τους λέξεις, των Rămleanis, αλλά και των γειτόνων τους, και ό,τι είναι παρμένο από τους Rămleani το ονομάζουμε λατινικό. Δεν γίνεται αναφορά σε Ελλαδικούς Βλάχους και σε νοτίως του Δουνάβεως «Βλαχία» και «Βλάχους». (Grigore Ureche, Letopisetul Tarii Moldovei de la Dragosvoda pana la Aronvoda, ed. Hyperion, Chisinau, 1990).

• Μαρτυρία περί του «Δικαίου των Βλάχων» («Statuta Valachorum») έτους 1630. Το πρώτο είναι το Statuta Valachorum – 5 Οκτωβρίου 1630, το δεύτερο είναι το Statuta Valachorum – 14 Απριλίου 1667. Στο πρώτο του 1630, αναφέρονται τα προνόμια που τους παραχώρησαν οι αρχές της «τουρκικής κατοχής» με βάση παλαιούς κανόνες του δικαίου της Αυστρίας (Statuta Valachorum), τα οποία ήταν σε ισχύ και για τον τομέα των στρατιωτικών ορίων της Κράινας, και επέτρεπαν στους Βλάχους μέσα στην επικράτειά τους ένα είδος νομικής-πολιτικής αυτονομίας. Το ίδιο και στο Statuta Valachorum του 1667 δίνονται «Καταστατικά/Δίκαια» για τους Βλάχους, και παρόμοια ακολούθησαν (μετά το 1630) και στα έτη 1642, 1659, 1667, έως και το έτος 1717. (Statuta Valachorum, Prilozi za kriticko izdanje, SKD ‛Prosvjeta‛, Zagreb, Zagreb 199). – Ένα έξοχο θέμα, σχετιζόμενο και με τον Κλεφταρματολισμό στις ελληνικές χώρες.

• Μαρτυρία του Θρύλου του Ρομάν και του Βλαχάτα σε Ρωσικό Χρονικό του 1658, για τη σύσταση της Μολδαβίας το 1359, όταν τα δύο αδέλφια έφτασαν σε αυτή τη χώρα, φεύγοντας από τη Βενετία, έχοντας όμως καταγωγή από τη Ρώμη, και φτάνοντας στην Ουγγαρία βοήθησαν τον βασιλιά της χώρας στους πολέμους κατά των Ταρτάρων, οπότε και τους δόθηκε η άδεια να εγκατασταθούν στο Μαραμούρες, όντας οι ίδιοι ελληνικού θρησκεύματος (χριστιανοί ορθόδοξοι). Τούτος ο θρύλος επιβεβαιώνει αντίστοιχο θρύλο των Βλαχοχωριών του Ασπροπόταμου ότι στο παρελθόν πολλοί κάτοικοι της περιοχής εξαναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρώα γη τους και να βρεθούν σε περιοχές άνωθεν του Δουνάβεως, στα Καρπάθια και στους κάμπους της Ουγγαρίας. Η στενή συγγένεια της «μολδαβικής» με την «αρμάνικη γλώσσα» των Ελλαδι-κών Βλάχων είναι εμφανής έως σήμερα, και ίσως αυτή πιστοποιεί την αλήθεια που ο θρύλος διασώζει. (Cronicile slavo-rom}ne din sec. XV-XVI publicate de Ion Bogdan. Ediție revăzută și completată de P. P. Panaitescu, București, 1959 (traducerea). – Και Руская летопись съ Воскресенскаго списка подареннаго въ оной Воскресенской монастырь патрiархомъ Никономъ въ 1658 году, Sankt Petersburg, 1793). – Έχω την εντύπωση ότι αυτόν τον θρύλο δεν τον γνωρίζουν οι νυν Ρουμάνοι, ούτε και οι Αρμάνοι – Βλάχοι των ελληνικών χωρών. Η άγνοια ή η απόκρυψη αυτού του «Χρονικού»… συνδράμει στην άνευ προηγουμένου τόνωση των εθνικιστικών ιδεολογιών, στις πιο χυδαίες και σαθρές βάσεις!….

• Μαρτυρία για τον Μάρκο Μανικάτη έτους 1665, ότι ο Βλάχος – Αρμάνος Μάρκος Μανικάτης είχε ρόλο πληροφοριοδότη στην Αυστρία για τα πολιτικά πράγματα της Τουρκίας. Ακόμα και ο γνωστος βεζίρης Αχμέτ Κιουπρουλής (1635-1676) ήταν Αρμάνος-Βλάχος, κατά τον Ν. Ιόργκα, όπως ήταν και ο Grigore Ι – Vodă Ghica (ηγεμονία 1660-1664, 1672-1673), με καταγωγή όλοι τους από τη Μοσχόπολη. (Revista Istorica, Supt Conducerea lui N. Iorga, Anul al XXIII-lea, Iulie – Septembrie 1937, 7-9, σ. 209-210).

• Μαρτυρία του Georg Kraus (1607-~1679), στο Χρονικό του, με τις αναφορές σε Βλαχία και Μολδαβία, με ποικίλες αναγραφές: «Blache», «Walachey», «Bakos/Bachus», «Walachischen et Walachey» κ.ά. (Fontes Ferum Austriacarum – Oesterreichische Geeschichts Quellen, Herausgegeben von der Historischen Commision der Kaiserlichen Academie der Wissenschaften in Wien. Erste Abtheilung. Scriptores. III. Band, I. Theil, Wien 1862. – Siebenburgishe Chronik des Schassburger Stadtschreibers, Georg Kraus, 1608-1665, 1. Theil, Wien 1862).

• Μαρτυρία του Giuseppe Cav. de Hammer (1656-1699), ο οποίος στην Ιστορία του γράφει για τις χώρες: Valacchia, Transilvania, Ungheria, Grecia, Armenia, Macedonia, Bulgaria, Albania, και αναμφίβολα με τον όρο Αρμενία αναφέρεται στη Θεσσαλία – Βλαχία, θυμίζοντάς μας την Αρμανία του Αλ-Μασούντι (896-956), δηλ. ότι οι Έλληνες τη χώρα τους (Ελλάδα) την ονόμαζαν Αρμανία. Κάνει αναφορά και στους Μορλάκους και στους Μανιάτες. (Storia dell’ Imperio Osmano XXIV, Opera originale Tedesca, del Sig. Givseppe Cav. De Hammer, Prima Traduzione Italiana, Tomo XXIIII, Venezia MDCCCXXXI [1831] – Storia dell’ Impero Osmano, Estratta la maggior parte da manoscritti e archivj da nessuno per io innanzi usati, Opera Originale Tedesca, del signor Giuseppe Cav. De Hammer, Consigliere aulico ed interprete de corte per le lingue oriental, cavaliere dell’ ordine austriaco di Leopoldo, dell’ ordine di S. Anna di Russia, di Quello di Daneerog di Danimarca, Commendatore dell’ ordine Constantiniano di S. Giorgio di Parma, membro di molte societa’ letterarie, ec. Illustrata ed Arricchita di molte aggiunte dallo la Prima Volta da Samuele Romanini, Epoca Sesta dal 1656 al 1699, Tomo XXIV, Venezia 1831).

• Μαρτυρία του Miron Costin (1633-1691) έτους 1675, στο Χρονικό του, που υποστηρίζει ότι Μολδαβοί και Μουντένιοι ζουν στη χώρα της Δακίας και είναι απόγονοι Ρωμαίων, μιλούν μια λατινική γλώσσα και ότι παλαιά και οι Μολδαβοί ονομάζονταν Βλάχοι και Ρουμάνοι, ως απόγονοι των Ρωμαίων. (Miron Costin, Letopisețul Țării Moldovei de la Aaron Vod€ încoace, Ediție Critică de P. P. Panaitescu, professor Universitar, Fundația Regală Pentru Literatură și Artă, București 1944).

———————— 

*Γιώργης Σ. Έξαρχος /  Συγγραφέας – Ερευνητής / Βιογραφικό – Κάνετε κλικ                                                                                                                                                                                         

Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα / εργασίες του Γιώργη Έξαρχου μπορείτε να τα διαβάζετε κάνοντας κλικ στον σύνδεσμο ΕΔΩ

———————-

• Μαρτυρία στην Historia Antica έτους 1698, για την ίδρυση της Ραβέννας από Θεσσαλούς αποίκους, για την ύπάρξη των Τσίτσι (Chichi) στην Ίστρια (δηλ. Τσίτσι ή Μορλάκοι), ελληνορθόδοξων στο θρήσκευμα, οι οποίοι είναι Βλάχοι ομιλούντες ένα «Idioma Sclavo». (Historia Antica, e Moderna: Sacra, e Profana, della citt| di Trieste, Celebre Colonia de Cittadini Romani, Con la Notitia di molt’ Arcani d’Antichita, Prerogative di Nobilta, e Gesti d’Huomini Illustri, Privilegi della Citta, e Famiglie d’essa, Varieta d’Eruditioni, Inscrittioni, Sassi, Mausolei, M.S. Successi, Mutationi de Riti, e Dominj, sin’a quest’anno 1698. Opera del R. P. F. Ireneo Della Croce, Carmelitano Scalzo, di lei Cittadino. Consacrata Alla Sacra Maesta di Giuseppe Re De’Romani, & Ungheria, Arciduca d’Austria, &c. In Venetia MDCXCVIII [1698], Apprefso Girolamo Albrizzi, Con Licenza de’Superiori, e Privilegio). – Προσωπικότητες των Ιστρορωμάνουν είναι οι εξής: Nicolae Teslea (Drăghici) (1856-1943), Matei Vlăhici (1520-1575), Andrei Glavina (1925), Luigi Belulovici, Giuseppe Belulovici, Ezio Bordul, Ezio Mestrovich (1941-2003), Corrado Clănaţ (Clagnaz), οι οποίοι διέπρεψαν στους χώρους των επιστημών, των τεχνών, των γραμμάτων. Ακόμα και οι ελληνικές οικογένειες Καποδίστρια και Καυταντζόγλου.

• Μαρτυρία στο Topographia Magni Hungariae έτους 1710, με αναφορές σε Βούλγαρους, Ονογούνδουρους, Κουμάνους, Γέτες, Δάκες, Σαρμάτες, Σαυρομάτες, Γότθους, Οστρογότθους, Βησιγότθους, Μολδαβούς ή Μαυρόβλαχους, Μορλάκους ή Μοροβλάχους, Πατζινάκες, Βαστάρνες, Πευκίνους, Βλάχους, με εκτενή ανάλυση για την προέλευση του ονόματος Βλάχοι, αναφορές σε Μολδαβία ή Μολδοβλαχία, και στο Βλαχο-Βουλγαρικό Βασίλειο κ.λπ. «XXXI. De Origine VALACHORUM. VALACHORUM nomen undenam effictum fuerit, pluribus inter fe Scriptores disceptane. Aeneas Sylvius, postea Pius II. PP. Europae Cap. II. a Flacco, Duce Romano, quem ce Colonias duxisse, memorat Ovidius Libro IV. de Ponto Eleg. IX. Laonicus Lib. II. a peculiari lingua, quam Graeci ULACHI-CAM vocabant. Zamosius Analect. Daciae Cap. III. ab Olasz, Hungarico vocabulo, quo Gentis illius aborigines nuncupabant. Crometus Histor. Lib. XII. a Polonico Vloch; nimirum quilibet ex patrio fermone amplae hujus Nationis demun nomen hoc derivatum quis dicat, indubitatum manet VALACHOS Latinorum reliquias esse, five a Trajani temporibus Dacis immixti perseverarint; five postquam in Moesiam ab Aureliano traducti fuerant, a Slavis in antiquas sedes remigrasse, sunt jussi, quae Lucii senten-tial est. Ex quibus arguas, VALACHOS non male se Rumenos, Romanosque, ad imitationem Thracum, vocitare, nec ex vano Mathiam Corvinum Regem, se e Romana Convinorum familia prognatum praedicasse». (Topographia Magni Regni Hungariae, Olim A quodam Societatis Jesu Sacerdote conscripta, nunc Studio cujusdam ex cadem Societate Sacerdotis emendate & aucta. Dum sub Serenissimis Auspicuiis Serenissimi Josephi Coronae Regii Principis, et Archi-Ducis Austriae, Illustrissimus Dominus Emericus S.R.I. Comes a Csaki de Keresztszegh, Viennae in Regio Theresiano S.J. Nobilium Collegio, Praeside Domino Joanne Baptista Piker. U.J. Doctore, ejusdem Theresiani Collegii Juris Civilis, Professore Regio, Theses ex univer Jure Civili propugnatet, Anno MDCCL [1750] Mense Octobri Die XIII, Viennae Austriae, Literis Leopoldi Joannis Kaliwoda, Imperialis Aulae Typographi – Serenissimo Corone ac Regio Principi Josepho Benedicto Augusto Archi-Duci Hetruriae, Duci Burgundiae, Brabantiae, Mediolani, Styriae, Mantuae, Parmae, Placentiae, Limburgi, Geldriae, Wurtembergae, Silesiae, Lotharingiae et Barri; – Principi Sueviae ac Transylvaniaeq Marchioni Sacri Romani Imperii, Burgoviae, Moraviae, Superioris, et Inferioris Lusatiae, Comiti Habsurgi, Tyrolis, Ferretis, Kyburgi, Namurci, Goritiae, Gradiscae, Artesiae, Siculorum; Landgravio Alsatiae, Domino Marchiae Sclavonicae, Portus Naonis, Salinarum et Mechliniae, &c. &c. Domino, Domino Clementissimo).

• Μαρτυρία του Constantin Cantacuzino (1639-1716), γόνου της γνωστής οικογένειας της Ρωμανίας (Βυζαντίου), που υιοθετώντας τις απόψεις του Ιταλού ιστορικού Antonio Bonfini (1434-1503), διετύπωσε τις εξής απόψεις: α) ότι οι Βλάχοι (Valahii) προέκυψαν από τις λεγεώνες του Τραϊανού στη Δακία, και τις απάρτιζαν Ρωμαίοι/Ρωμάνοι κι άλλοι· β) ότι από τη γερμανική λέξη Flac προήλθε η λ. βλάχος (vlahos)· γ) ότι η λ. βλάχος προήλθε μάλλον από την ελληνική λ. βάλλω, ήτοι τοξεύω και ρίχνω το βέλος, επειδή οι πιο πολλοί από αυτούς ήταν τοξότες· δ) ότι η λ. βλάχοι (Vlahi) μπορεί να οφείλεται στο όνομα της κόρης του Διοκλητιανού που την ονόμαζαν έτσι, Βλάχα (Vlaha), και την οποία είχε νυμφευ-τεί κάποιος Ιωάννης, τότε ηγεμόνας της Δακίας· τα ανωτέρω κατά τον Antonio Bonfini· ε) ότι οι Vlah, που γραικιστί ονομάζονται βλάχοι (vlahi) και μπλάχοι (blahi), θαρρεί ότι κατοικούσαν ανέκαθεν στη Δακία, χώρα την οποία κατόπιν κατέλαβαν οι γότθοι· αυτά κατά τον ιστορικό Carion, ο οποίος υποστήριζε ακόμα: στ) ότι το όνομα βλάχοι (valahi) το πρωτοπήραν οι Ρωμαίοι/Ρωμάνοι γαιοκτήμονες στα εδάφη της Δακίας, και των οποίων η γλώσσα ήταν η λατινική· ηγεμόνας όλων αυτών ήταν ο Flac, και ονομάστηκαν από τους Κωνσταντινοπολίτες Βλάχοι την περίοδο κατά την οποία έσμιξαν με τους γείτονές τους Σαρμάτες· από αυτούς προέκυψαν δυο κλάδοι: ο ένας μετανάστευσε ανατολικά κι ο άλλος βόρεια, και έτσι προέκυψε η Μολδαβία, και προς τη μεριά της Τρανσυλβανίας (ήτοι στο Αρντεάλ) προέκυψε η Βλαχία· ο Martin Cromer (1512-1589), όμως, υποστηρίζει: ζ) ότι στον καιρό του ονόμαζαν Ρωσία και Πολωνία τον χώρο όπου ζούσαν οι Σαρμάτες, την κάτω Μυσία την έλεγαν Βουλγαρία, την άνω Μυσία την έλεγαν Βοσνία και Σερβία· η) ότι από τη μίξη Ρωμαίων/Ρωμάνων και βαρβάρων –με γάμους– προέκυψαν οι βλάχοι (valahii) με νέα ανάμικτη γλώσσα ρωμανοβαρβαρική ή λατινο-βαρβαρική, έχουσα πολλές λατινικές λέξεις αλλά και ρωσικές σλοβενικές, και από τη γλώσσα αυτή πήραν λέξεις οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι, οι Βόσνιοι, οι Ρώσοι, οι Βοημοί, οι Κροάτες και οι άλλοι Σλάβοι, γλώσσα στην οποία ήταν γραμμένα τα εκκλησιαστικά βιβλία των Μολδαβών και των Βλάχων και των ομόγλωσσων γειτόνων τους· θ) ότι την δυτική Δακία την κατοικούσαν Ούγγροι, Σάξονες, Γερμανοί, Βλάχοι κι άλλοι λαοί –ήτοι το λεγόμενο Αρντεάλ– και γράφει ο Κρόμερ: «Από πότε οι Βλάχοι άρχισαν να ονομάζονται έτσι, εγώ ούτε το γνωρίζω ούτε το έχω ανακαλύψει.» Αναρωτιέται: «Πώς από τον ηγεμόνα Flac μπορεί να προέκυψε το όνομα Flachi και μετά οι βάρβαροι γείτονες να το μετέτρεψαν σε Vulasi και μετά σε Valahi;». Ο Laurentius Toppeltinus de Medias (1641-1670) γράφει: ι) ότι οι Βλάχοι ήταν μεταξύ των κατοίκων του Αρντεάλ, και λένε κάποιοι ανάμεσά τους ότι ονομάστηκαν έτσι από τον ηγεμόνα τους Flac, άποψη ειπωμένη από τον ποιητή Οβίδιο και από τον Enia Sulveu, με την ονομασία Flachi και με αντικατάσταση του F με V και του Κ (ch) με Η, οπότε έγινε Vlahi, όπως τους ονομάζουν τώρα. Άλλοι, όμως, ισχυρίζονται ότι το Vlahi προέκυψε από το Blahi, όπως τους έλεγαν στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού. Πολλοί ισχυρίζονται ότι οι λεγόμενοι σήμερα «Ρουμάνοι» ήταν Γραικοί και Λατίνοι, ονομαζόμενοι Βλάχοι (Vlahi) και Βολάχοι (Volahi). Ορισμένοι ισχυρίζονται: ια) ότι οι νυν λεγόμενοι «Ρουμάνοι» είναι μόνο απόγονοι των Δακών, ουδεμία σχέση έχοντες με τους Ρωμαίους/Ρωμάνους που ο Τραϊανός άφησε στην Δακία, οι οποίοι κατήλθαν στη Μυσία και στη Θράκη και σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, της Μακεδονίας, του Πόντου και σε άλλες περιοχές. – Ο Τοπελτίν αφηγείται ότι κάποιος Ioann Zamoski (1542-1605) ισχυριζόταν: ιβ) ότι οι Βλάχοι (οι νυν λεγόμενοι Ρουμάνοι) δεν μπορούν να θεωρηθούν απομεινάρια των Ρωμαίων/Ρωμάνων του Τραϊανού στη Δακία, και ότι οι Δάκες πήραν πρώτα τη λατινική γλώσσα των Ρωμαίων/Ρωμάνων και κατόπιν άρχισαν να ισχυρίζονται ότι ήταν δική τους προγονική γλώσσα, που την κληρονόμησαν! Και όπως δεν ήταν Ρωμαίοι/Ρωμάνοι οι Ισπανοί, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και άλλοι, το ίδιο δεν είναι Ρωμαίοι/Ρωμάνοι και οι Βλάχοι της Δακίας. Λέει ακόμα ο Τολπίν: ιγ) ότι αν ρωτήσεις έναν Βλάχο (Valah): Τι είσαι; Αυτός απαντάει: Rumân, δηλ. Roman (Ρωμαίος/Ρωμάνος), ώστε μόνο λίγο παραλλαγμένο: αντί Roman λέει Rumân, αλλά πρόκειται για την ίδια λέξη. Ο Laurentius λέει πως το ίδιο συμβαίνει με τον Γραικό· τον ρωτάς: Τι είσαι; Αυτός απαντάει: Ρωμαίος (Ρωμιός), δηλ. Ρωμάνος· και υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ του Γραικός και του Ρωμαίος, δηλ. του Ρωμάνος· Όμως οι Γραικοί του Βυζαντίου δεν είναι Ρωμαίοι αλλά Έλληνες, ιδίως αυτοί της Ελληνικής Χώρας, και από αυτούς έλκουν την καταγωγή τους. Ο Κωνσταντίνος Καντακουζηνός πλέκει εγκώμιο στους Έλληνες και στην ελληνική γλώσσα, επανέρχεται στους Βλάχους, και λέει ότι είναι απομεινάρια των αποίκων του Τραϊανού στη Δακία, ότι χρωστούν το όνομά τους Valahi στον ηγεμόνα Flac ή στην κόρη του Διοκλητιανού [Vlaha], ή ενδεχομένως στη γαλλική λ. Valahos, όπως ονομάζουν οι Γάλλοι τους Ιταλούς, και μέρος αυτών επί Γαλιηνού (το 271 μ.Χ.) μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, όταν θέλησε να πολεμήσει και να εκδιώξει τους Γότθους από τη Δακία. Σήμερα, όλοι αυτοί ονομάζονται στην Ελλάδα Κουτσόβλαχοι (Cotsovlahi) από τους γείτονές τους, με γλώσσα όμοια με αυτή των Βλάχων της Δακίας, αλλά με περισσότερες γραικικές και τουρκικές λέξεις, κατοικούντες σε έναν χώρο που εκτείνεται από τα Γιάννινα έως το Ελμπασάν, στα χωριά. Όταν ρωτήσεις κάποιον: Τι είσαι; Αυτός απαντάει: Βλάχος, δηλ. Ρουμάνος [!;], οι δε τόποι στους οποίους κατοικούν ονομάζονται Βλαχία (Vlahia). (Stolnicul Cantacuzino, Istoria Țării Romanești, Ed. Internațional, București – Chișinău χ.χ.).

• Μαρτυρία του Eduardo Brown (1644-1708), ο οποίος ταξίδεψε στις ελληνικές χώρες, επισκέφθηκε τη Θεσσαλία, την οποία αναφέρει ως Wallachia. (A brief account of some travels in divers parts of Europe viz Hungaria, Servia, Bulgaria, Macedonia, Thessaly, Austria, Styria, Carinthia, Carniola, and Friuli: through a great part of Germany, and the Low-Countries: through Marca Trevisana, and Lombardy on both sides of the Po: with some observations on the gold, silver, copper, quick-silver mines, and the baths and mineral waters in those parts: as also, the description of many antiquities, habits, fortifications and remarkable places / by Edward Brown, London: Printed for Benj. Tooke… 1685).

• Μαρτυρία του Martin Szentivany (1633-1705) έτους 1699, σε εκδοθέν έργο του στο οποίο δίνει σχεδόν όλες τις θεωρίες και απόψεις για τη γένεση των Βλάχων και των Βλαχιών, στα βόρεια και στα νότια του Δούναβη, και για τους Μορλάκους της Δαλματίας, τους Βλάχους των ελληνικών χωρών, αλλά και για τους Βλάχους της Βοσνίας και της Βουλγαρίας κ.λπ. (Dissertatio Paralipomenonica Rerum Memorabiluium Hungariae ex Parte Prima Decadis Tertiae, Curiosiorum & Selectiorum, Variarum Scientiarum Miscellaneorum. R.P. Martini Szentivany, Societatis Jesu Sacerdotis. Ab Ipso Authore exerpta. Teratim edita. Sumptibus ac Liberalitare, Spectabilis ac Magnifici D. Liberi Baronis Georgij Berenyi, Tyrnaviae, Typis Academ. per Joan. Andream Hormann, An. MDCXCIX [1699]).

• Μαρτυρία των Jacob Spon (1647-1685) και George Wheler (1650-1723), σε ταξιδιωτικό έργο τους έτους 1678, στο οποίο αναφέρονται στους Βλάχους της Δαλματίας, που είναι γνωστοί ως Μορλάκοι ή Τσίτσι, και στους ποιμένες της Πελοποννήσου που τους ονομάζουν Αλβανούς, ενώ είναι βέβαιο ότι ήταν «Αρβανιτόβλαχοι», όπως ήταν αυτοί της Βοιωτίας, για τους οποίους γράφουν: «village appelle Vlaghi, parce qu’il est peuple d’Albanois, oy de Vlaques». (Voyage d’ Italie, de Dalmatie, de Grece, et du Levant, Fait aux annees 1675 & 1676, par Jacob Spon, Docteur Medesin Aggrege a Lyon, & George Vvheler, Gentilhomme Anflois, Tome I, A Lyon, Chez Antoine Cellier le fils, rue Merciere, a la Constance, MDCLXXVIII [1678], Avec Privilege Du Roy. Και Voyage d’ Italie, de Dalmatie, de Grece, et du Levant, Fait es annees 1675 & 1676, par Jacob Spon, Docteur Medesin, & George Vvheler, Gentilhomme Anflois, Tome II, A Amsterdam, Chez Henry & Theodore Boom, 1679).

• Μαρτυρία του σημαντικού Γάλλου ελληνιστή Emile Legrand (1841-1903) σε έκδοση του 1918, για ελληνικά βιβλία που εκδόθηκαν από το 1701 έως το 1760 σε χώρες άνωθεν του Δουνάβεως με ονόματα: Ουγγροβλαχία (με πρωτεύουσα το Βουκουρέστι), Βλαχία, Μολδαβία, Δακία, και με οικονομική συνδρομή συγκεκριμένων αναφερόμενων ηγεμόνων αυτών των χωρών –εκείνης της περιόδου– για κάθε εκδοθέν έργο. Αν οι σύγχρονοι μελετητές (Έλληνες και Ρουμάνοι, και άλλοι) έδιναν μεγαλύτερη προσοχή στο έργο του Emile Legrand, θα είχαν, ασφαλώς, άλλη άποψη για τους (άνωθεν και κάτωθεν του Ίστρου) Βλάχους, για την καταγωγή τους, τη γλώσσα τους και τα συναφή. Οι άνωθεν του Δουνάβεως χώρες, με γηγενείς κι Έλληνες κατοίκους, έγιναν «Ρωμανία μετά την Ρωμανία» το έτος 1860 και όχι όπως, ευφυώς μεν… αδοκίμως δε, ο ιστορικός Νικολάε Γιόργκα έγραψε «Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο»! (Bibliographie Hellenique, Ou description raisonnee des ouvrages publies par des Grecs, au dix-huitieme siècle, par Emile Legrand, Tome Premier, Paris 1918).

• Μαρτυρία του Nicolae Costin (1660-1712), στο Χρονικό του για τη Μολδαβία, από κτίσεως κόσμου έως το 1601, και από το 1709 έως το 1711, ότι οι Μολδαβοί, οι Μουντένιοι, και οι λοιποί κάτοικοι των «Ρουμανικών Χωρών» έχουν καταγωγή από την Ιταλία, και ζουν σε χώρες που παλαιά ζούσαν Δάκες, Γέτες, Σάχοι, Μασσαγέτες, και ότι επειδή οι ξένοι ονόμαζαν την Ιταλία με το όνομα Βλαχία (vlah, vloh, valios, ulah), δόθηκε αυτό το ίδιο όνομα «Valahiia» και στις χώρες αυτές. (Nicolae Costin, Letopisețul Țării Moldovei de la zidirea lumii pînă la 1601 și de la 1709 la 1711, Ed. Junimea, Iași 1976).

• Μαρτυρία του Dimitrie Cantemir (1673/74-1723) στα Χρονικά των ετών 1710 και 1717, ότι οι κάτοικοι των «Ρουμανικών Χωρών» (Μολδαβίας, Μουντένιας [Βλαχίας] και Αρντεάλ) είναι απόγονοι Ρωμαίων και δισεγγονοί Ελλήνων και Τρώων. (Dimitrie Cantemir, Hronicul vechimei a romano-moldo-vlahilor, Sankt Petersburg, 1717. Και Dimitrie Cantemir, Hronicul Romano-Moldo-Vlahilor, Tomul I, Iași, 1835. Και Istoria Imperiului Ottomanu, Crescerea si Scaderea Lui, Cu Note Forte Instructive de Demetriu Cantemiru, Principe de Moldavia, Tradusa de Dr Ios. Hodosiu, Partea I, Bucuresci MDCCCLXXVI [1876]). – Ας δούμε την ενδιαφέρουσα θέση του:«Aceștea dar€mai sus pomeniți și în toată€lumea cu nume nemuritoriu vestiți Romani, nepoții adecă și strănepoții Ellinilor Troadeani, s}nt moșii strămoșii noștri a Moldoveanilor, Munteanilor, Ardeleanilor, și a tuturor oriunde să află a Romanilor, precum și singur numele cel de moșie ne arat€(Rom}ni chem}ndu-ne) și limba cea părințasc (carea din Rom}neasc sau Lătineasc este) nebiruit martur ni este…» – Δηλ. ο Δημήτριος Καντεμίρ (1673/1674-1723) θεωρεί τους κατοίκους των «Ρουμανικών Χωρών» (Μολδαβίας, Μουντένιας [Βλαχίας] και Αρντεάλ) ως απογόνους των Ρωμαίων και δισέγγονους των Ελλήνων και των Τρώων.

• Μαρτυρία του George Wheler (1650-1723) σε ταξιδιωτικό έργο του έτους 1682, ότι οι Αλβανοί ποιμένες δηλώνουν σε Αττική, Βοιωτία, Εύβοια και νοτιότερη Ελλάδα, στη γλώσσα τους, ότι είναι «Ulachi», ήτοι Βλάχοι! Σήμερα, οι απόγονοι αυτών των Αρβανιτόβλαχων παριστάνουν τους Σαρακατσιάνους ή τους Αρβανίτες! Ο Ελικών, ήταν τότε γνωστός ως Βουνό Ζαγάρα, δηλ. Ζαγορά. (A Journei Into Greece, by George Wheler Esq; In Company of Dr Spon of Lyon, In six Books< With variety of Sculptures, London, Printed for William Cademan< MDCLXXXII [1682]).

• Μαρτυρία του Giovanni Francesco Gemelli Careli (1651-1725), σε ταξιδιωτικό έργο του έτους 1699, για Βλαχία και Βλάχους (έκταση και πληθυσμός) εντός των ελληνικών χωρών. (Giro del Mondo, del dottor D. Gio: Francesco Gemelli Careli, Parte Prima, Contenente le cose piu ragguardevoli vedute, Nella Turchia, In Napoli 1699.).

• Μαρτυρίες για τους ηγήτορες των Επαναστάσεων της περιόδου 1684-1715, Αγγελή Σουμίλα ή Βλάχου, Πάνο Μεϊντάνη, Μικρό Χορμόπουλο και άλλους, ότι αυτοί ήταν Αρμάνοι-Βλάχοι. (Η κατά τον ΙΖ΄ αιώνα Επανάστασις της Ελληνικής Φυλής 1684-1715, υπό Κωνσταντίνου Σάθα, Αθήνησι 1865).

• Μαρτυρία του Χρονικού του Γαλαξειδίου έτους 1703, ότι το 981 ή 996 μ.Χ. οι Μπολγάροι πέρασαν από τα Σάλονα και το Γαλαξείδι και μπήκαν στη (μέση) Ελλάδα, κι έφτασαν μέχρι τον Μωρέα· ότι το 1059 οι Μπολγάροι «εσκλαβώσασι ούλη την Ελλάδα που την ελέγασι Ρουμανία»· ότι το 1204 οι Φράγκοι πήραν την ΚΠολη και τα Σάλονα· ότι το 1571-1574 υπήρξε ξεσηκωμός στο Γαλαξείδι κατά των Οθωμανών, και προσέτρεξαν και οι Μωραΐτες. (Χρονικόν Ανέκδοτον Γαλαξειδίου, ή Ιστορία Αμφίσσης, Ναυπάκτου, Γαλαξειδίου, Λοιδορικίου και των περιχώρων, από των αρχαιοτάτων μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων, μετά προλεγομένων και άλλων ιστορικών σημειώσεων, νυν πρώτον εκδίδοντος Κωνσταντίνου Ν. Σάθα, φοιτητού της ιατρικής, εν ω προσήρτηται πραγματεία και πίναξ ανεκδότων νομισμάτων του Μεσαίωνος, Αθήνησιν 1865).

• Μαρτυρία του Michaelis Antonii Baudrand Parisini, στη Γεωγραφία του, το 1681/1682, για Βλάχους και πολλές Βλαχίες (άνωθεν και κάτωθεν του Δουνάβεως), για τη Μολδαβία κ.λπ., για το πώς γράφονται αυτοί οι όροι σε διάφορες γλώσσες, για τη «Μακεδονική Βλαχία» και τη «Μεγάλη Βλαχία» (στη μέση Ελλάδα), και την «Αφρικανική Βλαχία» («VALACHIA Africae»), ήτοι την Καρχηδόνα, τελούσα υπό ανεξάρτητη από το Πατριαρχείο ΚΠολης Αρχιεπισκοπή, από τα έτη του Ιουστινιανού (483-565, βασ. 527-565), με τον αυτοκράτορα να έχει εδώσει τη ΝΕΑΡΑ XXXIV – De Africana Ecclesia, το έτος 535. Πληροφορίες γι’ αυτήν την Αφρικανική Βλαχία δίνει και ο Lvys Del Marmol Caravaial (1520-1600). (Michaelis Antonii Baudrand Parisini Geographia Ordine litterarum disposita, Tomus Primus, Parisiis MDCLXXXII [1682]). – Για την Αφρικάνικη Βλαχία, ως δείγμα ένα εδάφιο: «VALACHIA, Africae propriae urbs fuit, circa Tunetum, nunc Cammart, oppidulum Regni Tunetani, 10 mill. pass. a Tuneto distans, ut refert Ludovicus Marmolius [Luis del Marmol: 1520-1600] ex quodam authore Arabo.»

• Μαρτυρία του Gheorghe Brancovici (1645-1711), ο οποίος στο Χρονικό του γράφει για τους Κύριλλο και Μεθόδιο και το αλφάβητό τους, για τους Βούλγαρους και την ορθοδοξία τους, για την ελληνίδα μάνα του Ουνιάδη και την ελληνίδα μάνα του Vasilie Ivanovici – την Σοφία – Ζωή (1455-1503), κόρη του Θωμά Παλαιολόγου, αδελφού του Κωνστανίνου Παλαιολόγου, και μητέρα του Ιβάν του Τρομερού. Οι όροι «Βλαχία» και «Βλάχος/Βλάχοι» δεν υπάρχουν στο Χρονικό του. (Gheorghe Brancovici, Cronica rom}nească, Editura Academiei Republicii Socialiste Rom}nia – Academia de Ştiinţe Sociale şi Politice a Republicii Socialiste Rom}nia. Institutul de istorie “N. Iorga”, Cronicile Medievale ale Rom}niei XI, Gheorge Brancovici Cronica rom}nească, Ediție critică de Damaschin Mioc și Marieta Adam – Chiper, Studiu introductiv de Damaschin Mioc, Editura Academiei Republicii Socialiste Rom}nia, București 1987).

• Μαρτυρία του Επισκόπου Αθηνών Μελέτιου Μήτρου (1661-1714), στην περίφημη Γεωγραφία του έκδοσης 1728: α) ότι τη Δακία την απάρτιζαν η Μολδαυΐα, η Βλαχία, η Τρανσυλβανία και μέρος της Ουγγαρίας· β) ότι οι Δάκες ονομάζονταν Δάκοι, Δάοι, Δαύλοι, λέξη από την οποία προέκυψε για τους αρχαίους Αθηναίους το όνομα Δούλος· γ) ότι οι βασιλείς των Δακών ονομάζονται Πατζινάκες/Πατζινάκοι· δ) ότι οι Δάκες κατοικούσαν δυτικά και οι Γέτες ανατολικά· ε) ότι ο Αυρηλιανός μετατόπισε Γέτες στη Μοισία· στ) ότι οι Σαρμάτες ονομάζονταν Σαυρομάτες· ζ) ότι η Δακία χωρίστηκε σε Δακία Ριπενσία, Δακία Αλπεστρία και Δακία Μεσόγειο· η) ότι η Ριπενσία Δακία ονομάστηκε μετά Παννοδακία (και είναι το Ερδέλ/Αρντεάλ συν μέρος της Ουγγαρίας συν μέρος της Βλαχίας)· θ) ότι η Αλπεστρία Δακία περιείχε τη Βλαχία (του 1700) συν μέρος της Μολδαυΐας· ι) ότι η Μεσόγειος Δακία ονομαζόταν και Γεπιδία και περιείχε την Ουγγρική Τρανσυλβανία και τμήματα της Μολδαυΐας και της Βλαχίας · ια) ότι πολλάκις η Μολδαυΐα και η Βλαχία ονομάζονταν Ανωτέρα Βλαχία και Κατωτέρα Βλαχία ή Μείζων Βλαχία και Ελάσσων Βλαχία· ιβ) ότι η Μολδαυΐα ονομαζόταν και Μαυροβλαχία, και Καραμπογδανία, με τη λ. μπογδάν = σίτος· ιγ) ότι η Κατωτέρα Βλαχία ονομαζόταν και Ουγγροβλαχία, αλλά τελικά επικράτησε το Βλαχία, το πάλαι Ουαλαχία και Βαλαχία, και ότι Βλαχία υπήρχε και κάποια πόλη της Αφρικής· ιδ) ότι τη Βλαχία οι Εντόπιοι την ονόμαζαν Βολόσκα Ζέμλε (= Βλαχία Γη), το δε έθνος εκαλείτο Βολόχυ· ιε) ότι ο ηγεμών ονομαζόταν από τους Ρωμαίους (ήτοι τους «Βυζαντινούς») δούκας, από τους Σαρμάτες βοεβόδας, και από τους Σλαυόνους γοσποδάρ· ιστ) ότι την Ουγγαρία την ονόμαζαν οι Εντόπιοι Μαγιάρ (Μαντζιάρ)· ιζ) ότι οι Παννόνιοι ήταν έθνος Κελτικόν αλλά δεν ήταν Παίονες, «διότι Παίονες είναι οι Βούλγαροι»· ιη) ότι οι Ούγγροι είναι Ούννοι και ονομάζονται Αυάροι (Άβαροι), και που έγιναν χριστιανοί περί το έτος 1000 μ.Χ.· ιθ) ότι η Ιταλία ονομαζόταν από τους Πολωνούς Βόλσκα Ζέμλα (= Βλαχία Γη) = Βλαχία· κ) ότι την Ιταλία την αποίκισαν Έλληνες, και δη Περραιβοί, οι οποίοι μετέβαλαν των Ιταλών «και την Διάλεκτον και την Δίαιταν, και τα ήθη», θέτοντας σε αυτούς Νόμους και διδάσκοντάς τους «να γεωργούσι την Γην, και να πολι-τεύονται»· κα) ότι από τους Κιτίους κατάγονταν Ρωμαίοι και Λατίνοι – και ότι (ο Σουΐδας γράφει πως) ο γιος του Ηρακλή Τήλεφος που ονομάστηκε Λατίνος «μετωνόμασε τους πάλαι Κιτίους, λεγομένους νυν Λατίνους»· κβ) ότι τα Ιταλικά άρχισαν να μιλιούνται από τους Ιταλούς κατά την εποχή που βασιλιάς των Γότθων ήταν ο Θοδωρίκος (454-526 μ.Χ.), μιμούμενοι τους Ρωμαίους/Ρωμάνους στη γλώσσα, στην ενδυμασία, στον τρόπο ζωής, δηλαδή «ανεφύη η μιξοβάρβαρος Ιταλική διάλεκτος εν έτει από Χριστού 493· επί Ζήνωνος (425-491) Αυτοκράτορος των Ρωμαίων, διότι πρότερον εκαλείτο εις την Ιταλίαν καθαρώς η Λατινική Φωνή, και η Ελληνική μάλιστα εις τα παλάτια των Αυτοκρατόρων της Ρώμης»· κγ) ότι οι Αλβανοί ή Αρβανίτες δεν είναι του γένους των Ιλλυριών ούτε των εν Ασία Αλβανών, αλλά Κελτικού γένους, ερχόμενοι από την Ιαπυγία της Ιταλίας στο Δυρράχιο, «κακείθεν διεσπάρησαν»· κδ) ότι «Ανόβλαχα» [Ανωβλαχία] είναι η περιοχή της Δολοπίας σε Ήπειρο και Θεσσαλία· κε) ότι η Θεσσαλική πόλη Δημητριάς ονομαζόταν και Σικυών· κστ) ότι οι Βλάχοι κατήλθαν από τη Δακία –την και μεγάλη Βλαχία λεγόμενη– και κατοίκησαν στην Πίνδο και στον Ταΰγετο της Πελοποννήσου· κζ) ότι στην Ήπειρο, μετά από ερήμωσή της, κατοίκησαν Γότθοι και Γαλλογραικοί· κη) ότι η Σικυών ονομαζόταν και Τελχινία, και ότι Τελχίν λέγεται ο κακός άνθρωπος, και ότι οι Σικυώνιοι συνέτρεξαν με τους Ρωμαίους στον Αχαϊκό πόλεμο, και ότι κάποιος από τους Τελχίνες είχε το όνομα Έρμενος· [αυτό το Έρμενος εύκολα θα μπορούσε να γίνει Αρμάνος!]· κθ) ότι οι Παίονες ήταν έθνος Μακεδονίας· λ) ότι οι Δασσαρήτες ήταν έθνος της Μακεδονίας· λα) ότι Σαρματικά έθνη ήταν οι Αλανοί Σκύθες, οι Ιαξάρται, οι Οργασοί και οι Σάκαι – ήτοι οι Σκύθες τους οποίους «οι παλαιοί Αριμενίους εκάλουν». (Μελετίου Γεωγραφία, Παλαιά και Νέα, Συλλεχθείσα εκ διαφόρων συγγραφέων παλαιών και νέων, και εκ διαφόρων επιγραφών, των εν λίθοις, και εις κοινήν Διάλεκτον εκτεθείσα χάριν των πολλών του ημετέρου γένους, Προσφωνηθείσα δε τω εντιμοτάτω και ευγενεστάτω κυρίω κυρίω Παναγιώτη Σαράφη, Τανύν πρώτον εκδοθείσα τύποις, και μετ’ επιμελείας διορθωθείσα, Ενετίησι ,αψκη΄ [1728], Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων, Con Licenza de’ Superiori, e Privilegio.).

• Μαρτυρία του Anton–Maria del Chiaro (1660/1680 – ;) έτους 1718, στην Ιστορία του, για άνωθεν του Δουνάβεως Βλαχία, «Chiamansi adunque in lingua loro Romuni, e la patria loro, cioe la Valachia, la chiamano Tzara Rumaneasca, la loro lingua; limba rumaneasca, ed infatti, se mai vi fosse chi dubitasse che la nazione valaca moderna traga la sua origine da Romani che vi si stabilirono per colonia, consideri attenta-mente il loro linguaggio e conoscera non esser altro la valaca favella senon una pura e mera corruttela del latino idioma», χωρίς καμιά αναφορά σε Βλάχους έξω από τα όρια της συγκεκριμένης χώρας, της οποίας δίνει και τα γεωγραφικά όρια. Καταχωρίζει και ένα ενδιαφέρον λεξιλόγιο (σ. 219-221) με «βλαχικές» λέξεις. (Istoria delle Moderne Rivoluzioni della Valachia, Con la descrizione del paese, natura, costume, riti e religion degli abitanti . . . Composta da Anton-Maria del Chiaro, Fiorentino, In Venezia, MDCCXVIII [1718], per Antonio Bortoli, a spese dell’ autore,< Nuova edizione per cura di N. Iorga . . . Bucarest 1914.).

• Μαρτυρία του Αναστάσιου Γόρδιου (1645-1729), ο οποίος ήταν «ποιμένος τινός εκ των καλουμένων Βλάχων υιός», ότι υπήρχε στα Άγραφα «πηγή τις ενταύθα εκδίδωσι καθαρού και ηδίστου νάματος, Φοντάνα υπό των εγχωρίων καλουμένη, και πολλήν κεκτημένη την φήμην», με επίγραμμα στο στόμιό της «Φοντάνα κικλήσκουσί με νυν εγχώριοι άνδρες / φωνή τη λατίνων, ουκ Αχαΐδι, φίλε». Δηλ., κατά τον 17ο και 18ο αι., στα Άγραφα και στην Ευρυτανία υπήρχαν Βλάχοι ποιμένες και οι εγχώριοι – οι ντόπιοι μιλούσαν «φωνή τη λατίνων» και ονόμαζαν την πηγή με υγιεινό νερό «Φοντάνα», όπως έως σήμερα ονομάζουν οι Βλάχοι την πηγή! Πάνω από τον Δούναβη ήταν οι χώρες Ουγγροβλαχία και Μολδοβλαχία, και στα Άγραφα ζούσαν Βλάχοι οι οποίοι μιλούσαν βλάχικα! (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Επιστασία Κ. Ν. Σάθα, Τόμος Γ, Εν Βενετία 1872 – Αναστασίου Γορδίου, Βίος Ευγενίου του Αιτωλού [1597-1682]).

• Μαρτυρία Πατριαρχικών Επιστολών περιόδου 1700-1744, με παραλήπτες ιεράρχες της Ουγγροβλαχίας, Μολδαβίας κ.λπ., από τις οποίες συνάγεται ότι μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, άνωθεν του Δουνάβεως υπήρχαν οι χώρες Ουγγροβλαχία, Μολδοβία (ή Μολδαβία), και Βλαχία, ενώ δειλά δειλά έκανε την εμφάνισή του και ο ιστορικός όρος Δακία! (Παράρτημα της «Εκκλησιαστικής Αλήθειας». Κανονικαί Διατάξεις, Επιστολαί, Λύσεις, Θεσπίσματα των Αγιωτάτων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, από Γρηγορίου του Θεολόγου [379-380, 380-381] μέχρι Διονυσίου του από Αδριανουπόλεως [Διονύσιος Ε΄: 1887-1891], Επιστασία Μανουήλ Ιω. Γεδεών, αρχισυντάκτου της Εκκλησιαστικής Αλήθειας, Τόμος Πρώτος, Εν Κωνσταντινουπόλει 1888, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου. Και Παράρτημα της «Εκκλησιαστικής Αλήθειας». Κανονικαί Διατάξεις, Επιστολαί, Λύσεις, Θεσπίσματα των Αγιωτάτων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, από Γρηγορίου του Θεολόγου [379-380, 380-381] μέχρι Διονυσίου του από Αδριανουπόλεως [Διονύσιος Ε΄: 1887-1891], Επιστασία Μανουήλ Ιω. Γεδεών, αρχισυντάκτου της Εκκλησιαστικής Αλήθειας, Τόμος Δεύτερος, Εν Κωνσταντινουπόλει 1889, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου).

• Μαρτυρία στο «Ευχολόγιον Μικρόν» της Μονής Βατοπαιδίου έτους 1740, με αναφορά στους Παλαιολόγους και στον Νεάγκου βόδα της Βλαχίας, κατά το έτος 1526. (Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελλ. Φιλολογικός Σύλλογος, Μαυρογορδάτειος Βιβλιοθήκη, ήτοι Γενικός Περιγραφικός Κατάλογος των εν ταις ανά την Ανατολήν Βιβλιοθήκαις Ευρισκομένων Ελληνικών Χειρογράφων, Καταρτισθείσα και Συνταχθείσα κατ’ εντολήν του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου, υπό Α. Παπαδοπούλου του Κεραμέως,
  Τόμος Πρώτος, Εν Κωνσταντινουπόλει 1884).

• Μαρτυρία Δημητρίου Προκοπίου (18ος αι.), ο οποίος έγραψε στην των «Γραικών» διάλεκτον», για τις άνωθεν του Δουνάβεως χώρες Μολδαβία και Ουγγροβλαχία, και ανάμεσα στους «Γραικούς λογίους» κάνει λόγο και σε πέντε σπουδαίους Βλάχους: Γεράσιμος ο Βλάχος, Κρης· Ιωάννης Κωττούνιος εκ Βερροίας· Διονύσιος Μάντουκας ο Μοσχοπολίτης· Ιωάννης Χαλκεύς ο Μοσχοπολίτης· Μητροφάνης Γρηγοράς «ο Δωδωναίος» – τέκνο του Βλαχολιβαδίου Ολύμπου. Και πληροφορεί ότι οι Δάκες πριν το 347 μ.Χ. ήταν εκχριστιανισμένοι και μητρόπολή τους ήταν η Σάρδη (Σαρδική, νυν Σόφια Βουλγαρίας), στην οποία έγινε η σύγκληση της (Οικουμενικής) Συνόδου του 347, και σε αυτήν, όπως είπαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο συμμετείχαν επίσκοποι με το όνομα «Βαλάχος/Βλάχος». (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Επιστασία Κ. Ν. Σάθα, Τόμος Γ, Εν Βενετία 1872 – Δημητρίου Προκοπίου, Επιτετμημέμη επαρίθμησις των κατά τον παρελθόντα αιώνα λογίων Γραικών και περί τινων εν τω νυν αιώνι ανθούντων).

• Μαρτυρία του Γερμανού ιστορικού Johannes Leunclavius (1541-1594) ο οποίος ισχυρίζεται ότι δίνει τη αυθεντική ετυμολογία των όρων Βλάχος και Βλαχία, και χρησιμοποιεί μάλιστα τους λεκτικούς τύπους: Valachorum, Blachia, Blachi, Ulachorum, Ulachiam, Ulachos, Blachorum, Blachiam, Blachos, Iblach, Iflach, Vvalchos et Vvalischos, Vvalchorum, Vvalachos, Valachia, Flaccis, Valachiae Principatu, majori Valachia, «ejus nomine Valachiam significari, cadem cum Gallis et Italis lingua uten–tem», «Blachi, ac Nomades et Vagi», «Phallach, idest, Rusticus et Arator: qua nomenclatione eosdem Scythas et Valachos», «όσα ες νομάδας και αροτήρας εμερίζοντο, in Pastores et Aratores divisae: quae autem Maeotidis confinia et Ponti oram accolebant, Ζηκχοί τ’ Αβασγοί τε είσαν, Γότθοι τε, και Αμαξόβιοι, Ταυροσκύθαι τε και Βορυσθενείται», «Nimirum, commune omnibus nomen Scytharum: is vero, qui trans Istrum et cis Borysthenem mediterranea accolebant, Valachi seilicet Daciae habitatores, Νομάδες και Αροτήρες, Nomades et Aratores dicebantur: id quod manifeste ad vocem Arabicam Phallach refentur, quae justa Slavos ipsos, Βλάχος, Blachus se Ulachus, redditur. Primum enim haec Ulachiae et Ulachorum, seu Blachiae et Blachorum nuncupatio, circa medium saeculi duodecimi apud Scriptores occurit, uti sputa ex Cinnamo observatum est». (KALENDARIA ECCLESIAE UNIVERSAE In Quibus Tum Ex Vetustis Marmoribus, Tum Ex Codicibus, Tabulis, Parietinis, Pictis, Scriptis, Scalptisve, Sanctorum Nomina, Imagines, et Festi Per Annum Dies Ecclesiarum Orientis, et Occidentis, Praemissis Uniuscujusque Ecclesiae Originibus Recensentur, Describuntur, Notisque Illustratur Studio, et Opera Josephi Simonii Assemani, Bibliothecae Vaticanae Praefecti, et Sacrosanctae De Urbe Canonici. Tomus Quintus. Kalendaria Ecclesiae Slave, Sive Graeco-Moshae. Romae, MDCCLV [1755]. Sumptibus Fausti Amidei Bibliopolae In Via Cursus. Superiorum Facultate).

• Μαρτυρία του Θεοδώρου Αναστασίου Καβαλλιώτη (1713-1784), έτους 1770, με την έκδοση του έργου του «Πρωτοπειρία παρά του σοφολογιωτάτου και αιδεσιμωτάτου διδασκάλου ιεροκήρυκος και πρωτοπαπά κυρίου Θεοδώρου Αναστασίου Καβαλλιώτου του Μοσχοπολίτου, ξυντεθείσα και νυν πρώτον τύποις εκδοθείσα δαπάνη του εντιμοτάτου, και χρησιμωτάτου κυρίου Γεωργίου Τρικούπα, του και Κοσμήσκη επιλεγομένου εκ πατρίδος Μοσχοπόλεως. Ενετήισιν 1770. Παρά Αντονίω τω Βόρτολι. Superiorum permissu, ac privilegio» (Βλ. επανέκδοση του έργου, εκδ. Δίαυλος, Αθήνα 2016). Πρόκειται για το πιο φημισμένο έργο του, γνωστό ως τρίγλωσσο Λεξικό (Ρωμαϊκά, Βλαχικά, Αλβανικά), και πιστοποιεί ότι η βλάχικη γλώσσα υπάρχει και μπορεί να γραφτεί και με το ελληνικό αλφάβητο. (Βλ. και Εισαγωγή Γραμματικής παρά του Αιδεσιμωτάτου, και Ελλογιμωτάτου Διδασκάλου της εν Μοσχοπόλει νεωστί ιδρυθείσης Ακαδημίας, και Μεγάλου Πρωτοπαπά, και Ιεροκήρυκος του Αγιωτάτου Θρόνου της Πρώτης Ιουστινιανής Αχριδών, και της Θεοσώστου Πολιτείας Μοσχοπόλεως Κυρίου Θεοδώρου Αναστασίου Καβαλλιώτου Μοσχοπολίτου, συναρμοσθείσα εις ευχέρειαν των Πρωτοπείρων. Νυν πρώτον τύποις εκδοθείσα δαπάνη του εντιμοτάτου, και χρησιμωτάτου Κυρίου Αντωνίου χατζή Γεωργίου Μπούε, ευπατρίδου Μοσχοπόλεως. Εν τη Τοπογραφία του οσίου, και Θεοφόρου Πατρός ημών Ναούμ του Θαυματουργού Εν Μοσχοπόλει, ,αψξ΄. [1760])

• Μαρτυρία του Κωνσταντίνου Καισάριου Δαπόντε (1713-1784), στην ποιητική Γεωγραφία του, στην οποία γράφει για τις άνωθεν του Δουνάβεως χώρες: Βλαχία, Μολδαβία, Μπογδανία, Ουγγροβλαχία, Βλαχομπογδανία, Μολδοβία, Μπογδανοβλαχία, για Μολδοβολάκους κ.λπ. Χρήσιμες είναι οι εθνολογικού χαρακτήρα παρατηρήσεις του και η αναφορά του «αλβανίτης Μιχάλμπεης» – για τον Μιχαήλ Γενναίο. (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Επιστασία Κ. Ν. Σάθα, Τόμος Γ, Εν Βενετία 1872 – Καισαρίου Δαπόντε Χρονογράφος [1648-1704]. Και Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Επιστασία Κ. Ν. Σάθα, Τόμος Γ, Εν Βενετία 1872 – Καισαρίου Δαπόντε Ιστορικός Κατάλογος Ανδρών Επισήμων [1700-1784]. Και Bibliotheque Grecque Vulgaire, publier par Emile Legrand, repetteur de grec modern a l’ecole special des langues orientales vivantes, Tome Troisieme, Paris 1881). – Κι ένα δείγμα γραφής:

………………………………………………

Δακία περιεκτική είναι τριών δομνάτων,
αυθεντιών ωσά να πης, δουκάτων, πρεντζιπάτων·
πρώτον Τρανσυλβανίας μεν (λέγεται κ’ Ερδελία),
Βλαχίας και της Μπογδανιάς, ήτις και Μολδοβία,
αυταίς η τρεις γειτόνισσαις όντας της Ουγγαρίας
και έν όνομα έχοντας ήγουν το της Δακίας·
τώρα μιλώ διά αυτάς κατά ακολουθίαν
Βλαχίαν, Μπογδανίαν τε, και την Τρανσυλβανίαν.
Αυτή λέγετ’ επτάπολις, διά τας πλειο τιμίας
πόλεις επτά τας εν αυτή, μεγάλας πολιτείας,
και διά λόγους τους πολλούς λέγεται και λογγώδης·
η πρώτη δε των πόλεων αυτών είναι νοσώδης,
διότι οι εγκάτοικοι από παραλυσίαν
πάσχουν το περισσότερον και από χειραλγίαν·

………………………………………………………

• Μαρτυρία του Ιωάννη Στάνου του εξ Ιωαννίνων έτους 1767: α) ότι «ο Τραϊανός [53 – 117 μ.Χ.] εκατάγετο από την Ισπανίαν […] είχε γυναίκα την Πλωτίναν […] εξεστράτευσε κατά των Δακών ή Δεκών»· β) ότι επί αυτοκράτορα Ρώμης Γάλλου ή Βολοσιανού [βασ. 251-253 μ.Χ.] «Προσέτι οι Σκύθαι εισέβησαν εις Ιταλίαν, και ήτον ένα πλήθος σχεδόν άπειρον και κατέτρεξαν Μακεδονίαν, την Θεσσαλίαν, και την Ελλάδα»· γ) ότι «των Αιρούλων, οπού είναι Σκυθικόν και Γοτθικόν γένος»· δ) ότι επί αυτοκράτορα Ρώμης Γαλληϊνού [218-268 μ.Χ.] «Αυρήολας δε τις οπού ήτον από την χώραν Γέττης, ήτις επωνομάσθη έπειτα Δακία, από γένος άσημον και ευτελές (διότι πρότερον ήτον βοσκός) θέλωντας η τύχη να τον υψώση μεγάλως […]»· ε) ότι «Ο Μαξιμίνος [270 Δακία – 313 μ.Χ.] έλαβε διά συγκοινωνόν της Βασιλείας του τον Λυκίνιον [γ. 250 Felix Romuliana, νυν Γκάμζιγκραντ Σερβίας – θ. 325 μ.Χ], ο οποίος εκατάγετο από την Βλαχίαν, και ήτον Γαμβρός εις την αδελφήν του Μεγάλου Κωνσταντίνου, και κάμνωντάς τον κοινωνόν της Βασιλείας τον άφηκεν εις το Ιλλυρικόν διά να βοηθήση τους Θράκας». (Βίβλος Χρονική περιέχουσα την Ιστορίαν της Βυζαντίδος. Μεταφρασθείσα εκ του Ελληνικού εις το Κοινόν ημέτερον Ιδίωμα, παρά Ιωάννου Στάνου του εξ Ιωαννίνων. Νυν δε πρώτον τύποις εκδοθείσα, και επιμελώς διορθωθείσα παρά του εν ιερεύσι Κυ Κυ Αγαπίου Λοβέρδου, Ιεροδιδασκάλου εν τω Φλαγγινιανώ Ελληνομουσείω. Τόμος Πρώτος, Ενετίησι, ,αψξζ΄, 1767, Παρά Δημητρίω Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων, Con Licenza de Superiori, e Privilegio.).

• Μαρτυρία του Richard Chandler (1731-1810) έτους 1776, για την Wallachia άνωθεν του Ίστρου και για ποιμένες στην Αττικοβοιωτία, που τους θεωρεί Αλβανούς «to Vlachi a village of Albanians», ενώ πρόκειται για Αρβανιτόβλαχους. Η αναφορά σε Αρβανιτόβλαχους της Αττικοβοιωτίας είναι σαφής και μη αμφισβητήσιμη. Η αναγραφή Walachia, για τη χώρα άνωθεν του Ίστρου και Vlachi, για τους Ελλαδίτες Βλάχους έχει τη σημασία της. (Travels in Greece: or An Account of a Tour Made at the Expense of the Society of Dilettanti, by Richard Chandler, D.D., Fellow of Magdalen College, and of the society of antiquaries, Est quodam prodire tenus, si non datur ultra, Hora, Oxford, Printed at the Clarendon Press, MDCCLXXVI [1776]).

• Μαρτυρία του Ιώσηπου Μοισιόδακα (1725/1730-1800), και το επώνυμό του Μοισιόδαξ, σημαίνει Αρμάνος – Βλάχος ή Ελλαδικός Βλάχος, φίλου και δάσκαλου του Ρήγα Βελεστινλή, στο λαμπρό έργο του «Περί Παίδων Αγωγής» έτους 1779, για το πώς βλέπει τους Έλληνες. (Πραγματεία Περί Παίδων Αγωγής ή Παιδαγωγία, συντεθείσα παρά Ιωσήπου του Μοισιόδακος, και τυπωθείσα δαπάνη φιλοτίμω του εντιμοτάτου και χρησιμωτάτου εν πραγματευταίς κυρίου κυρίου Θεοδώρου Εμμανουήλου Γκίκου του από Μοσχοπόλεως, ,αψοθ΄. Ενετίησι, 1779. Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων. Con Licenza de Superori.).

• Μαρτυρία του Σχολιαστή του Θουκυδίδη έτους 1798, που αποσαφηνίζει ότι «Δολοπία, η νυν καλουμένη Ανόβλαχα. εξ ανατολών γαρ αυτής ο Πηνειός ποταμός, εκ δε νότου ο Αχελώος ούτος ποταμός ρει». (Θουκυδίδης – Thucydidis De Bello Peloponnesiaco, Libri Octo, Graece et Latine, Ad Editionem Ios. Wasse et Car. Andr. Dukeri, Accurate Expressi, Cum Varietate Lectionis et Annotationibus, Volumen Quintum, Bironti, Ex Typographia Societatis 1789).