Ο γιος του Τούρκου στρατηγού ζωγράφισε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912!
Ο Κενάν Μεσαρέ, αυτό είναι το όνομα του Τούρκου καλλιτέχνη, που όχι μόνο αποτύπωσε την εποποιία του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία, αλλά μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης παρέμεινε στην Ελλάδα και πήρε την ελληνική υπηκοότητα. Σήμερα ζουν στην Αθήνα, τα Γιάνεννα και τις Ηνωμένες Πολιτείες αρκετοί απόγονοί του. Η εντυπωσιακή αυτή ανθρώπινη ιστορία του γιου του Χασάν Ταχσίν πασά – που υπέγραψε το πρωτόκολλο της παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό – έχει σχέση με την ελληνολατρεία του πατέρα του, ο οποίος συνειδητά παρέδωσε την πόλη στους Έλληνες ως νόμιμους κληρονόμους της.
Έλληνας υπήκοος
Ο Κενάν Μεσαρέ γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1889, μιλούσε άπταιστα τα ελληνικά, από την ελληνίδα μουσουλμάνα μάνα του, αλλά και λόγω της διγλωσσίας που επικρατούσε στην Ήπειρο. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στην ηπειρωτική πρωτεύουσα, σπούδασε στην περίφημη στρατιωτική σχολή «Γαλατά Σεράι» της Κωνσταντινούπολης και ακολούθησε τον πατέρα του στις πολλές στρατιωτικές μετακινήσεις του, ανά την οθωμανική αυτοκρατορία, ως υπασπιστής του. Μάλιστα, κατά την υπογραφή παράδοσης της Θεσσαλονίκης, ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική αντιπροσωπεία στο Διοικητήριο, βρισκόταν και ο ταγματάρχης Κενάν, ο οποίος φέρεται ότι συνέταξε το πρωτόκολλο στα γαλλικά τα οποία γνώριζε επίσης άπταιστα.
Μετά την ήττα των Τούρκων και την αποχώρησή τους από τη Μακεδονία, ο Κενάν επέλεξε να μείνει στη Θεσσαλονίκη, παίρνοντας την ελληνική υπηκοότητα. Στην πόλη έμεινε πάνω από 25 χρόνια, είχε πολλούς φίλους και είχε τη στόφα και τη φήμη κοσμοπολίτη. Μετά το γάμο του το 1934 εγκαταστάθηκε στα Γιάννενα όπου γεννήθηκαν τα δυο παιδιά του. Ήταν αγαπητός στους Γιαννιώτες και ως το θάνατό του συνέχιζε να ζωγραφίζει εικόνες από τη φύση της Ηπείρου με ιδιαίτερη προτίμηση στην Παμβώτιδα λίμνη. Πέθανε το 1965 και η σορός του τάφηκε, σύμφωνα με την επιθυμία του, στον οικογενειακό τάφο στο αλβανικό νεκροταφείο της Τριανδρίας στη Θεσσαλονίκη, επιστρέφοντας για πάντα στην πόλη που αγαπούσε ιδιαίτερα. Ο δήμος Ιωαννιτών τον τίμησε για το έργο του και την προσφορά του δίνοντας το όνομά του σε δρόμο της πόλης.
Ο καλλιτέχνης
Από μικρή ηλικία ο Κενάν Μεσαρέ έδειξε κλίση στη ζωγραφική και με λάδια και υδατογραφίες υπήρξε ο κατεξοχήν ζωγράφος των βαλκανικών πολέμων, με ιδιαίτερη εμμονή σε θέματα που δείχνουν τους Έλληνες πρωτεργάτες και τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού στους πολέμους του 1912-13. Σε όλη του τη ζωή ζωγράφιζε εικόνες από τη φύση και από μνήμης παραλλαγές των ίδιων σχεδόν θεμάτων από τους βαλκανικούς πολέμους, με ιδιαίτερη προτίμηση στην πανηγυρική είσοδο του αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου στη Θεσσαλονίκη. Έργα του Κενάν Μεσαρέ βρίσκονται στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης και σε άλλα μουσεία, αλλά τα περισσότερα έχουν συγκεντρωθεί στο στρατιωτικό Μουσείο των πολέμων 1912-13 στα Γιάννενα.
Οι γιοι του Σαχίν-Σέργιος, αρχιτέκτων – πολεοδόμος, ζούσαν στην Αθήνα και ο Ρεμζή-Ρωμανός, μηχανολόγος μηχανικός στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι απόγονοι του Κενάν Μεσαρέ συγκεντρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 2001 στην έκθεση κειμηλίων του πολέμου του 1912 και φωτογραφήθηκαν μπροστά στη στολή του παππού τους Χασάν Ταχσίν πασά, του φιλέλληνα Τούρκου στρατηγού που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες.
Χασάν Ταχσίν πασάς: «Από αυτούς την πήραμε και σ’ αυτούς θα την παραδώσουμε»
Η ελληνοκεντρική ζωγραφική του Κενάν Μεσαρέ, έχει σχέση με την οικογενειακή παράδοση, που τον επηρέασε από τα παιδικά του χρόνια. Τελευταία δημοσιεύτηκε η αυτοβιογραφία του πατέρα του Χασάν Ταχσίν πασά, σε μετάφραση και επιμέλεια του γιου του Κενάν, που δίνει τις ελληνικές καταβολές του μοιραίου στρατηγού. Η μάνα του ήταν ελληνίδα μουσουλμάνα και ο ίδιος ήταν αλβανικής καταγωγής. Γνώριζε άπταιστα την ελληνική γλώσσα, μια και φοίτησε και πήρε απολυτήριο από το ελληνικό γυμνάσιο Ιωαννίνων. Ξεκίνησε ως αγρονόμος στην Κατερίνη το 1870, κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στον τουρκικό στρατό και ανέβηκε σύντομα την κλίμακα της ιεραρχίας. Διατέλεσε διοικητής της χωροφυλακής Ιωαννίνων, φρούραρχος της Θεσσαλονίκης το 1900, στα χρόνια των νεοτούρκων, εξορίστηκε από τον σουλτάνο ως φιλελεύθερος στην Συρία, ανέλαβε την αρχηγία στην επαναστατημένη Υεμένη και επέστρεψε το 1910 στη Θεσσαλονίκη ως διοικητής του οθωμανικού Γ’ Σώματος Στρατού. Στις αρχές του Οκτωβρίου, με την ελληνική προέλαση, αν και βρισκόταν έξω από το στράτευμα, επανήλθε και ανέλαβε την αρχιστρατηγία του τουρκικού στρατού. Ηττήθηκε όμως και αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να παραδώσει την πόλη.
Φιλέλληνας
Ο Ταχσίν πασάς, μετά την παράδοση της Θεσσαλονίκης και την αιχμαλωσία του τουρκικού στρατού, κρατήθηκε διακριτικά και με σεβασμό στο Διοικητήριο και δεν στάλθηκε μαζί με τους υπόλοιπους Τούρκους αιχμάλωτους αξιωματικούς στην Αθήνα. Με τη βοήθεια του φίλου του, διακεκριμένου Θεσσαλονικιού της εποχής, Αλέξανδρου Ζάννα και του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο Χασάν Ταχσίν στάλθηκε για λόγους υγείας στο Εβιάν της Γαλλίας και αργότερα έζησε στη Λωζάνη, όπου έγραψε τις αναμνήσεις του και πέθανε στο τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου.
Στην αυτοβιογραφία του διαφαίνεται ένας φιλελληνισμός και έντονος αντιβουλγαρισμός, που επιβεβαιώθηκαν στην πράξη. Ο Ταχσίν πασάς αρνήθηκε να συνδιαλλαγεί με τους Βουλγάρους που τον πίεζαν φορτικά να μπουν στην πόλη και αποφάσισε να παραδώσει τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες. «Από αυτούς την πήραμε και σ’ αυτούς θα την παραδώσουμε», είπε, σύμφωνα με την παράδοση εκείνες τις δύσκολες ώρες. Στις αναμνήσεις του γράφει τα παρακάτω ο Τούρκος στρατηγός που έχει συνδέσει το όνομά του με την ελληνική μοίρα της πόλης: «Πιεζόμενος από τα γεγονότα και τις εκκλήσεις αρχών και προξένων, έχοντας αντιληφθεί τον άμεσο κίνδυνο της βουλγαρικής εισβολής και διαπιστώσει την εγκατάλειψη των χαρακωμάτων και τη διασκόρπιση των εφέδρων αφότου νύχτωσε, υπέκυψα για να σώσω τη ζωή χιλιάδων αθώων πλασμάτων και για να προλάβω την καταστροφή της πόλης. Οι απεσταλμένοι του Διαδόχου Κωνσταντίνου έφτασαν στο Διοικητήριο της πόλης κατά τις νυκτερινές ώρες. Το ‘Πρωτόκολλο παραδόσεως’ συντάχτηκε στα γαλλικά. Ετσι έληξε άδοξα και συντριπτικά για μας ο αγώνας και θριαμβευτικά για τον αντίπαλο. Η Θεσσαλονίκη χάθηκε αλλά και σώθηκε. Έχω τη συνείδηση ότι έπραξα ακέραια το καθήκον μου. Η ιστορία ας με κρίνει…».
Βέβαια, οι Τούρκοι φόρτωσαν αποκλειστικά την ήττα και την απώλεια της Θεσσαλονίκης στα φιλελληνικά αισθήματα του στρατηγού και του απέδωσαν τη μομφή της έσχατης προδοσίας. Ο πικραμένος πασάς δεν γύρισε ποτέ στην Τουρκία. Πέθανε στη Γαλλία το 1917 και η σορός του μεταφέρθηκε από την οικογένειά του το 1937 στη Θεσσαλονίκη όπου θάφτηκε με τιμές «στις παρυφές της πόλης», όπως γράφει ο γιός του, στο νεκροταφείο των μουσουλμάνων Αλβανών στην Τριανδρία, όπου διατηρούνταν για αρκετά χρόνια ο οικογενειακός τάφος του. Μετά τη διάλυση του νεκροταφείου το 1983 τα οστά του Χασάν Ταχσίν διατηρήθηκαν στο οστεοφυλάκιο και θάφτηκαν μαζί με αυτά του γιου του Κενάν Μεσαρέ το 2002 σε κενοτάφιο στην αυλή του Μουσείου των Βαλκανικών Πολέμων στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης. Τον Οκτώβριο του 2001 πραγματοποιήθηκε στη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Θεσσαλονίκης μεγάλη έκθεση με αντικείμενα και κειμήλια του Χασάν Ταχσίν, που ανήκουν στις οικογένειες του τιμώμενου και άλλες συλλογές από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο παρουσία των δυο γιων του μοιραίου Τούρκου στρατηγού των Βαλκανικών πολέμων.
Χ.ΖΑΦ
Στοιχεία και φωτογραφίες πάρθηκαν κυρίως από το βιβλίο των Β. Νικόλτσιου και Β. Γούναρη, «Από το Σαραντάπορο στη Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονίκη 2002. Ευχαριστώ τον φίλο Βασίλη Νικόλτσιο για την παραχώρηση των φωτογραφιών που εικονογραφούν το παρόν θέμα.
