“Ω λέλε”. Ένα βιβλίο-cd, ποιητική και μουσική γέφυρα της βλάχικης γλώσσας με το σήμερα

Δήμητρα Σμυρνή

Κυκλοφόρησε το βιβλίο-cd, «Ω λέλε», εκδόσεις kyklos, σε ποίηση και κείμενα του Βασίλη Νιτσιάκου και μουσική των Σούλη Λιάκου και Μάκη Σεβίλογλου, αποτελώντας μια πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα προσέγγιση της βλάχικης γλώσσας από τη μεριά της σημερινής ποιητικής αλλά και μουσικής ματιάς.

Ο Βασίλης Νιτσιάκος, Καθηγητής της Κοινωνικής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, γερά δεμένος με τις βλάχικες ρίζες του, καταθέτει στα κείμενά του  το απόσταγμα αυτού του παρελθόντος που τον διαμόρφωσε, άλλοτε με νοσταλγία, άλλοτε με πίκρα κι άλλοτε με κριτική κοφτερή ματιά.

Η ποίησή του χαρακτηρίζεται από τη σημερινή αφαιρετική οπτική αλλά και από την αγάπη  στην εικονοπλασία, που είναι κοντά στη δημοτική παράδοση.

Γράφει για την καταπίεση που υπέστησαν οι Βλάχοι να μη χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους στο σχολείο:

[…] «Κατάπιναν σύμφωνα και φωνήεντα που τους νανούρισαν. Δεν περνούσαν το ‘έρκος οδόντων’ φράσεις που τους μεγάλωσαν. Άρχισαν να σκέφτονται στη γλώσσα του σχολείου. Την καλή. Και στις εκθέσεις γέμιζαν κοκκινιές τα γραπτά τους. Σαν ξέφευγαν κακές λέξεις. Συνήθισαν. Προσαρμόστηκαν. Στα όνειρά τους συχνά μπερδεύονταν οι δύο κόσμοι. Σε δύο γλώσσες. Στα δύσκολα δικά τους επιφωνήματα. Ω λέλε ντάντω. Στα όνειρα. Ω λέλε. Όπως στα μοιρολόγια. Που τους απέμειναν. Δικά τους. Τα μοιρολόγια. Τα λόγια της μοίρας. Της μοίρας τους. Ω λέλε.»

Και κάπου στα ποιήματά του λέει για τον τόπο του:

……………………

Σε λαβωμένο
κι αλαφροΐσκιωτο τόπο γεννήθηκα.
Ποτισμένο από το δάκρυ
βαρβάτου αλόγου.

Σ’ αυτόν γυρίζω φοβισμένος
στου κούκου τον καιρό
ως ν’ αγιασθώ στον κλήδονα
κι ύστερα να σωπάσω.

Ο συνθέτης Σούλης Λιάκος, που μελοποίησε οχτώ από τα δέκα τραγούδια του δίσκου, γράφει:

«Κάθε γλώσσα, όσο απομονωμένη και αν είναι, συνδέεται με υπόγεια οικουμενικά ρεύματα με τις τέσσερις άκρες του ορίζοντα. Κάτω από την θάλασσα υπάρχει μια στεριά που συνδέει τα πιο μακρινά νησιά. Πώς φτάνεις όμως ως εκεί; Πώς ανακαλύπτεις τους δρόμους που συνδέουν τους πιο απομακρυσμένους πολιτισμούς μεταξύ τους; Τι είναι αυτό που υπάρχει κάτω από τις διαφορές, τις αντιπαραθέσεις και τις πεποιθήσεις; Ναι! Δεν υπάρχει αμφιβολία. Είναι το συναίσθημα, η πατρίδα και ο δρόμος των πάντων. Η μακρινή μας μητέρα με τα αχαρτογράφητα όριά της.[…]

Ωραία πρόκληση, είπα, στην πρόσκληση του Β. Νιτσιάκου, να μελοποιήσω τους στίχους γραμμένους στα Βλάχικα! Να βουτήξω στην παιδική μου ηλικία και στην βλαχογειτονιά που μεγάλωσα. Έτσι κυρίως χρησιμοποίησα τις παιδικές μνήμες και τους ήχους των λέξεων» […]

 Και ο συνθέτης Μάκης Σεβίλογλου, που μελοποίησε δύο από τα δέκα τραγούδια, προσθέτει:

 […] «Αυτά λοιπόν τα παραπάνω, μαζί με την αγάπη μου για την πεντατονική κλίμακα και το θαυμασμό μου για τη νομαδική ζωή, ήταν αρκετά για να αποδεχτώ την πρόσκληση του Βασίλη Νιτσιάκου, να συμμετέχω μαζί με τον Σούλη Λιάκο, συνθετικά, αλλά και τραγουδιστικά, σ’ αυτήν τη δισκογραφική δουλειά που, ίσως δεν αφορά μόνο στους Βλάχους των Βαλκανίων, αλλά μουσικά πιστεύω πως αντλεί την έμπνευσή της απ’ το πιθάρι των απαρχών του κόσμου, από εκείνο το πρώτο ψήγμα πολιτισμού, που ανάγκασε τον άνθρωπο να βγει απ’ τις σπηλιές του, πραγματικές, αλλά και αλληγορικές!!! Βασίλη, Σούλη, σας ευχαριστώ από καρδιάς, για το ταξίδι που μοιραστήκαμε.»

Η  μελοποίηση των ποιημάτων έγινε από τον Λιάκο και τον Σεβίλογλου με σεβασμό στην μήτρα της βλάχικης μουσικής αλλά και με χρώματα σημερινά που δένουν το χθες με το σήμερα σε μια ενότητα μουσικής συνέχειας με έντονες βαλκανικές πινελιές.

Ανεπιφύλακτα πρόκειται για εμπνευσμένη μουσική, που αποδίδεται εντυπωσιακά πότε μονοφωνικά και πότε πολυφωνικά, αγγίζοντας τον καθένα, άσχετα με το αν γνωρίζει ή όχι τη βλάχικη γλώσσα.

Τραγουδούν ο Σούλης Λιάκος, ο Μάκης Σεβίλογλου, η Μαρία Δαύκα και οι Πλειάδες. Δεύτερες φωνές κάνει ο Νίκος Ζιώγαλας.

Στο βιβλίο τα πάντα είναι σε τρεις γλώσσες, Ελληνικά, Βλάχικα και Αγγλικά. Tην απόδοση των κειμένων στην βλάχικη γλώσσα έχει κάνει ο Φάνης Δασούλας, στην αγγλική γλώσσα ο Joshua Barley, ενώ την γενικότερη γλωσσολογική επιμέλεια, σε ό,τι αφορά τη βλάχικη γλώσσα, ο Σταμάτης Μπέης. Σχέδια – ζωγραφική Αντώνης Φαρίδης.