“Πολιτισμός, Γλώσσα ως στοιχείο Πολιτισμού και αξία του Ελληνικού Πολιτισμού”(1) γράφει ο Γιάννης Τσιαμήτρος
Το θέμα είναι τεράστιο και έχουν ειπωθεί και γραφτεί για αυτό πάρα πολλά. Οφείλουμε να διευκρινίσουμε εξαρχής ότι όσα θα διαβάσουν οι αναγνώστες παρακάτω δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας ειδικής επιστημονικής μελέτης (κοινωνιολογικής, εθνολογικής, λαογραφικής κλπ). Είναι σκέψεις ενός λαϊκού ερευνητή, εμπλουτισμένες από τη βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος.
Στο όνομα του πολιτισμού χρησιμοποιείται ένας τεράστιος κατάλογος λέξεων και φράσεων (αλληλοσυμπληρούμενος και περίπλοκος). Μάλιστα, ο θεατρολόγος καθηγητής Βάλτερ Πούχνερ, σε μια ομιλία του, ανέφερε ότι υπάρχουν περίπου 200 ορισμοί για τη λέξη ‘πολιτισμός’! Υπάρχει και η εξής σύντομη εκτίμηση: ο ορισμός του πολιτισμού μπορεί να είναι τόσο ευρύς, που ίσως είναι δύσκολο να βρούμε κάτι που να μην είναι πολιτισμός. Αν ο πολιτισμός είναι τα πάντα, τότε αυτή η έννοια δεν προσδιορίζει τίποτα. Πάντως, όπως και να έχει, ο προαναφερθείς κατάλογος λέξεων και φράσεων, που χρησιμοποιείται για τον ορισμό του πολιτισμού, μπορεί να περιλαμβάνει την ολότητα των παρακάτω:
Πνεύμα των ανθρώπων, παράδοση (συμπεριλαμβανομένων των ηθών και εθίμων) &κοινωνική κληρονομιά, εθνικότητα, φυλή, γλώσσα, πνευματική καλλιέργεια και καλαισθησία, θρησκεία, μυθολογία, μόδα & ενδυμασία, τέχνες & γράμματα, επιστήμες & έρευνα, μνημεία, ποικιλομορφία (σε γεωγραφικό και κοινωνικό επίπεδο κλπ), παιδεία (οικογενειακή, σχολική, κοινωνική), ενασχόληση με τα κοινά, νόμοι, θεσμοί, κανόνες, δίκαιο, διακυβέρνηση, οργανωμένη κοινωνική ζωή, οικονομική δραστηριότητα, ηθικές αξίες, κάθε μορφής κοινωνικές δραστηριότητες, ανθρώπινη και εκλεπτυσμένη συμπεριφορά (ευγένεια, κομψότητα, κοσμιότητα, αστική αβρότητα κλπ), ιδανική ανθρώπινη & αρμονική συναναστροφή, συνύπαρξη & ομαδική συμβίωση (με στοιχεία φιλίας, σεβασμού, ομόνοιας κλπ), διαχρονικός τρόπος διαβίωσης των ανθρώπων, αντίληψη περί δικαίου, μια δίχως τέλος πρόοδος του κόσμου (τελειοποίηση, προσέγγιση στο ιδεώδες, κρίση και αξιολόγηση) & μια κάθε μορφής διαχρονική εξέλιξη του με όλα τα επιτεύγματα του ανθρώπου, τουρισμός, εκβιομηχάνιση & τεχνολογία, προστασία του φυσικού περιβάλλοντος & οικολογική συνείδηση, ορθολογισμός, ενεργητικότητα του πολίτη, αίσθηση πολιτισμικής ανωτερότητας, αντιδιαστολή με την βαρβαρότητα, ανθρωπισμός, καλλιέργεια της ψυχής, ψυχαγωγία & ευδαιμονία, αγώνας για την επιβίωση, μια ‘προοδευτική πορεία αυτοαπελευθέρωσης’ του ανθρώπου, ‘επιβίωση του αδυνάτου’, οικογένεια ως ‘σπέρμα πολιτισμού’ (κατά τον Freud), υποχώρηση των ενστίκτων του ανθρώπου & διαμόρφωση της συνείδησης του, η ίδια η ζωή, αγώνας για την ελευθερία, την ισότητα και τη δημοκρατία, ‘ομότροπον’ – ‘ομόγλωσσον’ – ‘ομόθρησκον’ – ‘όμαιμον’ – ‘εθνική συνείδηση’ (εθνικός πολιτισμός), στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης μια προσπάθεια κατά της ‘πολυπολιτισμικής’ ισοπέδωσης αλλά και προσπάθεια ενιαίας πνευματικής καλλιέργειας της παγκόσμιας κοινότητας (αντιφατικές και ταυτόχρονα συγκλίνουσες δυνάμεις), επικοινωνία – πληροφόρηση – ΜΜΕ, προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει τη κτίση/φύση και να πραγματώσει τη δικιά του κοινωνική/πολιτική φύση, τρόπος ύπαρξης των κοινωνιών και φαντασιακή θέσπιση τους από όπου προκύπτουν οι συλλογικοί και ατομικοί στόχοι και οι προτεραιότητες της καθημερινής ζωής, σύγκρουση της ύλης με τις ιδέες, όλες οι ενέργειες μιας κοινωνίας που ωφελούν ή βλάπτουν τα μέλη της και τους γείτονές της, το σύνολο των γνώσεων και των επιδεξιοτήτων τις οποίες απέκτησε ο άνθρωπος στην διαδικασία της εξέλιξης και μέσω των οποίων μπορεί αυτός να επιλύσει με ειδικό τρόπο τα υπάρχοντα προβλήματα. Και δεν έχει τέλος ο κατάλογος!!
Παραθέσαμε αυτή τη λίστα για να καταδείξουμε ότι η προσπάθεια να οριοθετηθεί μια ενιαία έννοια του πολιτισμού δεν είναι εύκολη και ο όρος ‘Πολιτισμός’, αν και χρησιμοποιείται ευρύτατα, δεν έχει σαφές και ξεκάθαρο περιεχόμενο. Γενικά, ο πολιτισμός αποτελεί μια ιδιαίτερα φορτισμένη έννοια, που έχει εγείρει, κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες, έντονη προβληματική αναφορικά με τον προσδιορισμό, την εξέλιξη και τη διαμόρφωση του.
Ο γνωστός Έλληνας καθηγητής γλωσσολογίας Γεώργιος Δ. Μπαμπινιώτης στο Λεξικό (του) της Νέας Ελληνικής Γλώσσας χρησιμοποιεί 8 σημασίες: 1. το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων κοινωνικού συνόλου, 2. το σύνολο των υλικών και πνευματικών προϊόντων της δράσης ενός συνόλου ανθρώπων (κοινωνικού, εθνικού, θρησκευτικού κ.λπ.) σε ορισμένη ή μη εποχή και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του όπως εκφράζεται μέσα από αυτά, 3. το σύνολο ανθρώπων οι οποίοι νοούνται ως φορέας συγκεκριμένου πολιτισμού, 4. ο βαθμός στον οποίο είναι ανεπτυγμένες οι πνευματικές και υλικές συνθήκες ζωής κοινωνικού συνόλου, 5. το υψηλό επίπεδο ανάπτυξης κυρ. των υλικών και των πνευματικών συνθηκών ζωής ενός κοινωνικού συνόλου, 6. ο σύγχρονος τρόπος ζωής ως χώρος στον οποίο κυριαρχούν οι δυνατότητες και οι ανέσεις της σύγχρονης εποχής・(ειδικότ.) η σύγχρονη πόλη, 7. τα εκλεπτυσμένα ήθη και η πνευματική ανάπτυξη στη συμπεριφορά, στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, στην αισθητική έκφραση, στον τρόπο ζωής ενός κοινωνικού συνόλου, 8. το σύνολο των πνευματικών δραστηριοτήτων (διανόηση, Καλές Τέχνες κ.λπ.) ενός κοινωνικού συνόλου ή μιας χώρας.
Δεν θα αναφέρουμε στοιχεία από άλλα λεξικά κι εγκυκλοπαίδειες για τον ορισμό του πολιτισμού τόσο για λόγους συντομίας όσο και για λόγους πολυσημίας (πολλές σημασίες). Πάντως, οφείλουμε να γράψουμε σύντομα και περιεκτικά για τη διαχρονική εμφάνιση της λέξης ‘πολιτισμός’ και των συνωνύμων του στον ελληνισμό, καθώς και στον υπόλοιπο κόσμο.
Oι αρχαίοι Έλληνες, λαός που κατεξοχήν παρήγαγε πολιτισμό, δεν είχαν στη γλώσσα τους τη λέξη ‘πολιτισμός’ με τη σημερινή της σημασία. Ο όρος πολιτισμός χρησιμοποιήθηκε στη μεταγενέστερη αρχαιότητα (Διογένης Λαέρτιος 1ος αι. μ. Χ.) να δηλώσει τη διακυβέρνηση της πολιτείας, την ενασχόληση με τα κοινά και τη δημόσια διοίκηση. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη πολίτης (παράγωγο της λέξης πόλις)
Ο Λατίνοι για την ίδια έννοια (δημόσια διοίκηση) των αρχαίων Eλλήνων είχαν τη λέξη civilitas (civis- civilis- civilitas).
Το 1806 ο Αδαμάντιος Κοραής ανέσυρε (ανασημασιολόγηση) από το θησαυρό της ελληνικής γλώσσας τη λέξη πολιτισμός για να αποδώσει εύστοχα τη γαλλική λέξη civilization.
Βέβαια, είχε γίνει προσπάθεια ερμηνείας του πολιτισμού από τους ευρωπαίους και, σύμφωνα με τον ιστορικό Febvre, το ζεύγος των λέξεων civilité – civilisé λέξεις, που έλκουν τη καταγωγή τους από τα προαναφερθέντα civis = πολίτης και civilis = πολιτικός, δηλώνουν τις αρετές της ευγένειας, της διακριτικότητας και της ειλικρίνειας (άψογη συμπεριφορά). Τον 18ο αιώνα βρίσκουμε τον όρο civilization = πολιτισμός που σημαίνει τη κόσμια και ευπρεπή κοινωνική συμπεριφορά και τον πνευματικά καλλιεργημένο τρόπο ζωής. Αντλώντας από το γενικό πνεύμα του Διαφωτισμού (τέλη 17ου – αρχές 18ου αι.), ο πολιτισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα ανώτερο επίπεδο κοινωνικής ζωής και οργάνωσης. Στον 19ο αιώνα οι δυτικοευρωπαίοι εκμεταλλεύονται την αίσθηση πολιτισμικής ανωτερότητας για να δικαιολογήσουν την αποικιακή τους πολιτική σε βάρος των ‘απολίτιστων’ στους οποίους θέλουν να ‘μεταλαμπαδεύσουν’ τα δικά τους ‘φώτα πολιτισμού’.
Μεγάλη συζήτηση διατυπώθηκε κυρίως κατά την περίοδο του διαφωτισμού, αλλά και μετέπειτα, για την εννοιολογική συσχέτιση και διαφοροποίηση των όρων πολιτισμός και κουλτούρα (culture). Ωστόσο, σε γενικές γραμμές η λέξη ‘κουλτούρα’ ταυτίζονταν (μετά την Αναγέννηση) με την πνευματική ανάπτυξη και ήταν υποσύνολο της λέξης ‘πολιτισμός’, ο οποίος σήμαινε περισσότερο την υλική και τεχνολογική ανάπτυξη. Σήμερα οι δυο έννοιες σχεδόν ταυτίζονται και θεωρείται σκόπιμο να εξετάζονται οι αξίες και τα ήθη παράλληλα με την τεχνολογική και υλική πρόοδο.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η λέξη κουλτούρα/culture (αγγλικά) προέρχεται από το λατινικό cultura = καλλιέργεια (από το ρήμα colo, απαρέμφατο colere = καλλιεργώ, άλλος τύπος είναι το λατ. cultus = καλλιεργημένος), λέξη που την εισήγαγε ο ύπατος Κικέρων (106 π.Χ.-43 π. Χ.) και ήταν αντίστοιχη της λέξης ‘παιδείας,’ που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες.
Ο ορισμός της γλώσσας, μέσα από το πρίσμα του πολιτισμού
O ορισμός της λέξης «γλώσσα» στη γλωσσολογία είναι επίσης δύσκολος γιατί η ίδια η φύση της γλωσσολογίας ως επι-στήμης είναι περίπλοκη (συνδέεται με άλλες επιστήμες).
Απλά μόνο θα αναφέρουμε τον Ελβετό γλωσσολόγο FerdinanddeSaussure, τον θεμελιωτή της σύγχρονης γλωσσολογίας, ο οποίος όρισε τη γλώσσα ως σύστημα ση-μείων που εκφράζουν ιδέες. Συγκεκριμένα, ο ίδιος κάνει μια τριμερή διάκριση στη γλώσσα, με τις έννοιες: (1) langage (‘ομιλία’- η γενική ικανότητα του ανθρώπου να συνομιλεί με το συνάνθρωπό του, πανανθρώπινο φαινόμενο), (2) langue (‘γλώσσα’ – το αφηρημένο σύστημα σημείων και κανόνων που έχουν στον εγκέφαλό τους τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας στο σύνολό τους) και (3) parole (‘λόγος’ – η πραγμάτωση της ‘γλώσσας’, ατομική υπόθεση).
Σήμερα είναι ευρύτερα αποδεκτό ότι η γλώσσα, κάθε ανθρώπινη γλώσσα, δεν εί-ναι, ούτε πρέπει να θεωρείται, όπως παλιότερα, απλά ένα όργανο ή εργαλείο επικοι-νωνίας. Είναι, πρώτα από όλα, αξία. Ο μεγαλύτερος εν ζωή Αμερικανός γλωσσολό-γος και διανοητής, Noam Chomski, γράφει, μεταξύ άλλων, ότι ‘υπάρχουν πολλοί λόγοι που η γλώσσα ήταν και θα συνεχίσει να είναι ιδιαίτερα σημαντική στη σπουδή της ανθρώπινης φύσης’ Συμπληρώνει μάλιστα ότι η γλώσσα είναι ‘καίριος παράγοντας για τη νόηση, τις πράξεις και τις κοινωνικές σχέσεις του ανθρώπου’.
Ο προαναφερθείς Saussure ακόμα γράφει ότι ‘…χωρίς τη γλώσσα η σκέψη μας είναι σαν νεφέλωμα, όπου τίποτε δεν μπορεί να προσδιοριστεί με σαφήνεια…’, ή ‘νόηση και γλώσσα είναι σαν τις δυο όψεις ενός φύλλου χαρτιού: δεν υπάρχει η μία χωρίς την άλλη’. Η γλωσσική μας ύπαρξη είναι το ίδιο σημαντική όσο και η νοηματική ή η βιολογική μας ύπαρξη.
Χωρίς, λοιπόν, να παραβλέψουμε τη λειτουργία της γλώσσας ως ‘όχημα’ πληρο-φοριών, ως μοναδικό και καθολικό γνώρισμα του ανθρώπου και γενικά ως βασικό μέσο συνεννόησης, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι αποτελεί ηθικό αγαθό και αξία εξίσου όπως και οι πανανθρώπινες και καθολικές αξίες (δημοκρατία, ελευθερία, μόρ-φωση κ.α.). Υπερβαίνει, δηλαδή, το επίπεδο του οργάνου-μέσου και περνά στο επίπε-δο της ηθικής, ατομικής και κοινωνικής αξίας.
Παράλληλα, η γλώσσα ενός λαού ή ενός ατόμου, μέσα από τις λέξεις και την όλη οργάνωση της δομής της, εκφράζει τα πολιτιστικά του στοιχεία, τη πνευματικότητά του και γενικά τον πολιτισμό του. Μπορούμε μάλιστα να ισχυριστούμε ότι όσο πλουσιότερη είναι η γλώσσα ενός λαού/ατόμου, τόσο πλουσιότερος είναι και ο πολιτισμός και η πνευματικότητά του.
Το ίδιο είπε, άλλωστε, με διαφορετικά λόγια και ο αείμνηστος καθηγητής Χρίστος Τσολάκης (1995):
«Οι γλώσσες είναι τα μπόγια των λαών. Ψηλώνουν με το ψήλωμα και συρρικνώνο-νται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των πολιτισμών των ανθρώπων. Δεν είναι δυ-νατόν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφο του αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώσσες, στην ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώσσες».
Έτσι, η γλώσσα είναι μια από τις μεγάλες κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτι-σμού, αφού χάρη σε αυτή ο άνθρωπος ανέπτυξε το λόγο που αποτελεί τη βάση του πολιτισμού. Επίσης, η σωστή γλωσσική καλλιέργεια ενός λαού στο εκπαιδευτικό του σύστημα εγγυάται την παιδεία του και την ίδια του τη ταυτότητα.
Ο Αυστριακός φιλόσοφος Λουδοβίκος Ι. Βιτγκενστάϊν (Ludwig J. Wittgenstein, 1889-1951) ανέδειξε τη σπουδαιότητα της γλώσσας, λέγοντας το περίφημο ‘ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου’ (ελεύθερη μετάφραση στα ελληνικά). Σε ακριβή μετάφραση, ο φιλόσοφος είπε ‘τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου’. Είπε, δηλαδή, ευθαρσώς ως φιλόσοφος ότι ο κόσμος μου είναι τόσος και τέτοιος όσο μπορώ να τον εκφράσω γλωσσικά. Ό,τι άλλο έχω μέσα μου και δεν μπορώ να το εκφράσω, δεν μπορεί να υπάρξει αντικειμενικά και γι’ αυτό είναι καλύτερα να σιωπώ. Γιατί ο άνθρωπος, του οποίου οι γλωσσικές δυνατότητες είναι περιορισμένες δεν μπορεί, ούτε να εκφράσει αυτό που σκέπτεται, ούτε να σκεφθεί ολοκληρωμένα.
Ο καθηγητής γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτης στο βιβλίο του με τίτλο ‘Η γλώσσα ως αξία’ διατυπώνει πέντε βασικές αρχές ή «παραδοχές» (όπως λέει) της ‘γλώσσας’, τις οποίες και αναλύει: (1) η μητρική γλώσσα είναι αξία, (2) η γλώσσα δεν είναι κατάσταση, είναι κατάκτηση, (3) η γλώσσα κτίζεται με ακούσματα και διαβάσματα και προάγεται με πρότυπα, (4) η γλώσσα είναι εθνική υπόθεση και μείζον εθνικό θέμα και (4) η σωστή εκφορά του λόγου είναι χρέος κάθε λαού και δεν είναι πολυτέλεια.
Θα σταθούμε λίγο στην τέταρτη αρχή, για την οποία ο Μπαμπινιώτης, επικεντρω-μένος στην ελληνική γλώσσα, επιχειρηματολογεί πειστικά, υποστηρίζοντας ότι η γλώσσα είναι εθνική ταυτότητα και εθνική υπόθεση. Όλος ο θησαυρός της ελληνικής γλώσσας, λέει, βρίσκεται στα κείμενα των μεγάλων μορφών του ελληνικού πνεύμα-τος και γενικά του Ελληνισμού: Κείμενα πλατωνικών διαλόγων, της τραγωδίας, κείμενα των αρχαίων Ελλήνων ιστορικών και φιλοσόφων, της Καινής Διαθήκης, τα πατερικά κείμενα, τα κείμενα της εκκλησιαστικής υμνολογίας, το δημοτικό τραγούδι, τα λόγια κείμενα, τα κείμενα της δημοτικής μας μουσικής, νεότερα κείμενα (Σολωμός, Καβάφης, Καζαντζάκης Κάλβος, Μυριβήλης, Σεφέρης, Ελύτης κ.α.) κλπ. Μέσα από τις λέξεις της ελληνικής γλώσσας αποκαλύπτεται η ιστορία της σκέψης, των αντιλήψεων και των πράξεων του ελληνισμού, η καλλιέργεια του, η πνευματικότητα του και ο ίδιος ο ελληνικός πολιτισμός. Και καταλήγει, μεταξύ άλλων, ο καθηγητής: «…Η συνείδηση της γλώσσα είναι συνείδηση ταυτότητας…Για μένα η βαθύτερη βίωση του ελληνισμού περνάει μόνο μέσα από τη γλώσσα με την οποία εκφράστηκε διαχρονικά η ελληνικότητα…».
Βέβαια, αυτά τα λέει ο καθηγητής και για να υπερασπιστεί τον Ελληνισμό, θέτο-ντας την ελληνική γλώσσα – με τη μεγάλη της γλωσσική παράδοση – ως ασπίδα κατά της ξένης πολιτιστικής επιβολής και ‘κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου’ γιατί, όπως, λέει η ελληνική γλώσσα στην Ενωμένη Ευρώπη, αλλά και σε όλο τον κόσμο ανήκει πλέον στις λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες. Κατά τη ταπεινή μας γνώμη, η ανησυχία του καθηγητή για το μέλλον της ελληνικής γλώσσας είναι άκρως σημαντική.
Ο Ελληνισμός, στην ιστορική του πορεία των 4000 χρόνων, δημιούργησε αχανείς πολυεθνικές (αλλά ποτέ πολυπολιτισμικές, όπως τονίζει η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ) αυτοκρατορίες, είχε εμπορικές σχέσεις με δεκάδες λαούς και χώρες, υπέστη επιδρομές βαρβάρων λαών, κατακτήθηκε πλήρως ή εν μέρει από ξένους στρατούς, ενώ εκτοπίσθηκαν τμήματά του από προαιώνια ελληνικά εδάφη. Αποτέλεσμα όλων αυτών των ιστορικών εξελίξεων ήταν κάποιοι ελληνικοί πληθυσμοί να αλλοφωνήσουν, όπως ορισμένοι μικρασιάτες (τουρκόφωνοι Έλληνες), να λατινοφωνήσουν (βλαχόφωνοι Έλληνες), να σλαβοφωνήσουν (σλαβόφωνοι Έλληνες), να αλβανοφωνήσουν (αρβανιτόφωνοι Έλληνες) ή να ιταλοφωνήσουν (οι Γρεκάνοι της Magna Grecia). Εκείνο πάντως, που και επιστημονικώς είναι αδιαμφισβήτητο, είναι η διαπίστωση ότι η ομιλούμενη γλώσσα δεν αποτελεί πλέον απόλυτο εθνολογικό κριτήριο ταξινόμησης ενός πληθυσμού.
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η τελευταία διαπίστωση έρχεται σε αντίθεση με τη αρχή που έθεσε ο Μπαμπινιώτης (η γλώσσα είναι εθνική υπόθεση). Θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι στο να πούμε ότι η γλώσσα είναι καθαρά εθνική υπόθεση ή το αντίθετο (ότι αυτή δεν αποτελεί εθνολογικό κριτήριο ενός λαού). Οι δυο αυτές θεωρήσεις μπορεί να είναι αντιφατικές, μπορεί, όμως, να είναι και συγκλίνουσες, όταν δεν είναι απόλυτες.
[βέβαια στην επιστήμη είναι λογικό ότι δεν ισχύει η απολυτότητα και πάντοτε, λόγω της συνεχής έρευνας, έχουμε αλλαγές και πρόοδο στα επιστημονικά πορίσματα και συμπεράσματα με γνώμονα την αναζήτηση της αλήθειας]
Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε απόλυτα ότι το φαινόμενο της Παγκοσμιοποίησης ‘ισοπεδώνει’ εντελώς το λαϊκό πολιτισμό. Είναι δυνατόν να δημιουργηθούν νέα πολιτιστικά στοιχεία, αλλά και να επιβιώσουν παλιά με άλλη μορφή (λόγου χάρη: εκπαιδευτικά προγράμματα επαναδιαπραγμάτευσης της λαϊκότητας στα σχολεία, οι παλιές προλήψεις έχουν αντικατασταθεί από άπειρες διαφημίσεις με ειδήμονες στη τηλεόραση και τις εφημερίδες που προβλέπουν τη τύχη, το παλιό προξενιό ως συνοικέσιο πλέον με τη σύγχρονη τεχνολογία και νέες αναπαραστάσεις από συλλόγους παλιών λαϊκών δρώμενων και άλλα πολλά – καθηγητής Λαογραφίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ευάγγελος Αυδίκος).
Με λίγα λόγια, ο άνθρωπος μπορεί να βρει (και βρίσκει) νέους τρόπους έκφρασης του λαϊκού πολιτισμού και να ‘παντρέψει’ το παλιό με το νέο, αντιστεκόμενος στα μειονεκτήματα της Παγκοσμιοποίησης γιατί και η ίδια η Παγκοσμιοποίηση δημιουργεί ανέλπιστες πολιτιστικές δυνάμεις. Ο άνθρωπος και άλλες φορές έχει αντισταθεί σε τέτοια φαινόμενα (βιομηχανική επανάσταση, αστικός πολιτισμός κλπ).
Τονίζοντας για ακόμα μια φορά θεωρούμε ότι κανείς – και κατ’ εξοχήν οι γλωσ-σολόγοι – δεν αμφισβήτησε ποτέ τη λειτουργία της γλώσσας ως μέσου επικοινωνίας. Εκείνο που αμφισβητήθηκε είναι η απομόνωση της γλώσσας από άλλες διαστάσεις της: από τη στενή σχέση της με τη σκέψη, την ιστορική διάσταση, τη νοοτροπία κάθε λαού, την άμεση σχέση της γλώσσας με μορφές πολιτισμού, με την παιδεία και την εκπαίδευση, με την ταυτότητα ενός λαού καθώς και με άλλες διαστάσεις τού πολιτι-σμού.
Είναι προφανές, ότι η γλώσσα ενός λαού αποκτά βαρύτητα όταν είναι κωδικο-ποιημένη, έχει κρατική υπόσταση, έχοντας ασφαλώς γραφή σε όλα τα επίπεδα (λογο-τεχνία, εκπαίδευση, επιστήμες, ΜΜΕ, κρατικά έγγραφα κλπ) στον χώρο και στον χρόνο. Μεγάλη σημασία έχει για τον πολιτισμό επίσης και ο προφορικός λόγος. Έτσι ο συνδυασμός και των δυο λόγων (γραπτού και προφορικού) αναδεικνύει κατά τον καλύτερο τρόπο το πολιτισμό ενός λαού, μιας κοινωνίας κλπ.
Συνοψίζοντας, επομένως, τα όσα ειπώθηκαν προηγουμένως σχετικά με τη γλώσ-σα, είναι ασφαλές να εκφράσουμε την άποψη ότι η γλώσσα αποτελεί ένα αναπόσπα-στο, βασικό και ισχυρό στοιχείο πολιτισμού ενός λαού. Όσο σπουδαίος, μεγάλος σε χρονική διάρκεια και πλούσιος είναι ο πολιτισμός ενός λαού, τόσο σπουδαία, μεγάλη σε χρονική διάρκεια και πλούσια είναι και η γλώσσα του.
Ιδιαίτερα, μάλιστα, για εμάς τους Έλληνες η ελληνική γλώσσα συνιστά το ύψιστο στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού, χωρίς βέβαια να είναι το μοναδικό (στοιχείο). Θα τολμούσαμε να πούμε – αν θέλαμε να μιλήσουμε με παραδοσιακούς όρους – ότι αυτή αποτελεί την τεχνική ‘ύφανσης’ στο ‘αργαλειό’ του Ελληνισμού.
Σημείωση: η βιβλιογραφία και πηγές θα προστεθούν στο τέλος της μελέτης.
——————————
Η εργασία θα δημοσιευτεί σε δύο μέρη. Το 2ο θα αναρτηθεί την ερχόμενη Τετάρτη 21 Μαρτίου
