Η Θεσσαλονίκη του τεκέ, του τουρμπέ και του μιναρέ μέσα από παλιές φωτογραφίες

Χριστίνα Ταχιάου

Θεσσαλονίκη, αρχές του 20ού αιώνα. Η πόλη είναι το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1912 προσαρτάται στο ελληνικό κράτος. Στην απογραφή του 1913 , από τους 160.000 κατοίκους που καταγράφονται, οι 60.000 είναι Εβραίοι, οι 45.000 Μουσουλμάνοι, οι 40.000 Έλληνες και οι 6.000 Βούλγαροι. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εγκαθίστανται πρόσφυγες κυρίως από τη Σερβία, ενώ η πόλη κατακλύζεται από τα στρατεύματα των συμμάχων της Αντάντ. Περίπου 400.000 στρατιώτες, Γάλλοι, Βρετανοί, Ιταλοί, Σέρβοι, Ρώσοι εγκαθίστανται ως το Μάιο του 1916 μέσα και γύρω από την πόλη. Οι αλλαγές είναι καταιγιστικές.

Το 2008 δημιουργήθηκε στο Facebook το γκρουπ «Παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης». Αμέσως τα like άρχισαν να πέφτουν βροχή και σήμερα φτάνουν τα 55.000. Ο ιδρυτής του γκρουπ είναι ο Ιρλανδός Ιαν Κεχό (Ian Kehoe), ο οποίος δραστηριοποιείται από χρόνια επαγγελματικά στη Θεσσαλονίκη. Γιατί το έκανε; Επειδή κάποια μέρα είδε σε ένα εστιατόριο παλιές φωτογραφίες της πόλης και συνειδητοποίησε ότι αυτός ο τόπος υπήρξε ένα αληθινά πολυπολιτισμικό πέρασμα.

Έτσι, το 2014 παρατήρησαν ότι στο μπλογκ του Γάλλου Μπερνάρ Μορίς υπήρχαν φωτογραφίες που «μύριζαν» Θεσσαλονίκη εποχής Αντάντ. Του το επεσήμαναν, ο κ. Μορίς άρχισε να ανεβάζει τις φωτογραφίες στο γκρουπ κι οι ρέκτες άρχισαν να ταυτοποιούν τα σημεία που απεικονίζονταν. Ως αποτέλεσμα, βρέθηκαν 200 εικόνες πολύ κατατοπιστικές της ζωής της Θεσσαλονίκης του 1916.

Πού βρήκε, όμως, ο κ. Mορίς  τις φωτογραφίες; Είχαν τραβηχτεί από τον παππού του, Ζόζεφ Πιγκασού (1873 – 1961), ο οποίος εκτός από γιατρός της Στρατιάς της Ανατολής, υπήρξε ερασιτέχνης φωτογράφος και ζωγράφος. Από τον Οκτώβριο του 1916 έως τον Ιούνιο του 1917, ο Πιγκασού φωτογράφιζε την καθημερινότητα της Θεσσαλονίκης. «Αυτές οι φωτογραφίες δεν είναι ενός τουρίστα, δεν είναι απλή μαρτυρία. Είναι η ουμανιστική ματιά ενός καλλιτέχνη που περπατάει στην πόλη της Θεσσαλονίκης για να χαλαρώσει και να ξεχάσει έστω και για λίγο τη φρίκη του πολέμου», λέει ο κ. Maurice.

Χάρη στην επιμονή των μελών του γκρουπ και τη φιλοξενία του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΜΘ, η έκθεση με τίτλο «Ιστορίες του δρόμου – Θεσσαλονίκη 1916 – στα βήματα του Πιγκασού» πραγματοποιείται έως τις 20 Απριλίου. Εκτός από τις φωτογραφίες του Γάλλου γιατρού, στην έκθεση περιλαμβάνονται χάρτες και σημερινές φωτογραφίες των ίδιων σημείων, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να αντιληφθεί τις αλλαγές. Βεβαίως, να πούμε ότι σοκ και δέος συνοδεύει τη σύγκριση με το σήμερα, βλέποντας ότι σε όλα τα σημεία είναι τα αυτοκίνητα και το τσιμέντο που κυριαρχούν.

Η Θεσσαλονίκη του 1916 του Πιγκασού είχε πολλή θάλασσα. Φωτογράφισε κάθε είδους πλεούμενο και τις δραστηριότητες γύρω από το ψάρεμα, καθώς είχε κληρονομήσει από τον καπετάνιο παππού του την αγάπη για τη θάλασσα. Επίσης, είναι γεμάτη τζαμιά, μιναρέδες, τεκέδες, τουρμπέδες, αραμπάδες. Εχει και ζωή, όμως. Κουλουρτζήδες, λούστροι, ψαράδες, γυναίκες που ψάχνουν δολώματα στην άμμο, εργαζόμενους στην αγορά.

«Οι φωτογραφίες του ήταν πραγματικά ενσταντανέ καθημερινής ζωής στους δρόμους της πόλης», λέει στο Protagon ο Θεόδωρος Νάτσινας, μέλος της διαχειριστικής ομάδας του γκρουπ. «Φρόντιζε να μην τον προσέχουν οι άνθρωποι στο δρόμο. Γι αυτό θα δείτε ότι ελάχιστοι κοιτούν την κάμερα. Οι φωτογραφίες του είναι πολύ ζωντανές. Μεγεθύνοντάς τις, οι λεπτομέρειες φαίνονται ακόμη πιο έντονες. Είναι σαν να μπαίνει ο επισκέπτης στη Θεσσαλονίκη του 1916».

Ο Zoζέφ Πιγκασού έφυγε από τη Θεσσαλονίκη δυο μήνες, μόλις, πριν την καταστροφική πυρκαγιά του Αυγούστου του 1917, η οποία άλλαξε οριστικά τη μορφή της πόλης. Κάποια από τα κτίσματα που φωτογράφισε δεν έχουν βρεθεί σε καμιά άλλη απεικόνιση σε πρώτο πλάνο, με αποτέλεσμα οι φωτογραφίες του να αποτελούν ένα μοναδικό ντοκουμέντο του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης.

Protagon.gr