Δήμητρα Σμυρνή
Με σπάνια ευαισθησία, με ματιά διεισδυτική που αποτυπώνει τη λεπτομέρεια στις λεπτότερες αποχρώσεις της, άλλοτε σαρκαστικός, άλλοτε τρυφερός, πάντα γεμάτος κατανόηση και γνώση για την ανθρώπινη φύση και τη μοίρα της, ο ποιητικός λόγος του Καβάφη εξακολουθεί να ζει και να συνοδεύει με τη δύναμη των στίχων του και τον φιλοσοφικό στοχασμό του τις προσωπικές αλλά και τις συλλογικές στιγμές μας.
Πολιτικός ποιητής πολλές φορές ο Καβάφης, φορώντας τις περσόνες του, μεταφέρει τον αναγνώστη του στην εποχή που περιγράφει, όταν πρόκειται για ιστορικό ποίημα, ή καλύτερα ιστορικοφανές, αποδίδοντας την ατμόσφαιρα μέσα σε μια γοητευτική ποιητική αχλή, όχι μόνο περιγράφοντας αλλά ασκώντας κριτική και παίρνοντας θέση πάνω στα πράγματα, χωρίς όμως απωθητικό διδακτισμό. Είναι η ματιά του παρατηρητή-στοχαστή που ξέρει τα ανθρώπινα και τον πονούν με τη γνώση τους.
«Ο Καβάφης διαθέτει τη σπάνια ικανότητα να εισδύει στη ζωή παρωχημένων εποχών και ανθρώπων, να κατοικεί στις πολιτείες τους, να κυκλοφορεί στους δρόμους τους, να διαισθάνεται τα αισθήματά τους, να σκέπτεται σαν ένας δικός τους…» γράφει ο Τίμος Μαλάνος.
Και επειδή «ποιητής, που δεν εκφράζει με τον ένα ή άλλο τρόπο τα αισθήματα που επικρατούν στην εποχή του, μήτε ζωντανός είναι, μήτε και να κερδίσει τον αγώνα της διάρκειας μπορεί» (Στρατής Τσίρκας), ο Καβάφης ξαφνιάζει μ’ αυτήν την ιδιαίτερη ικανότητά του όχι μόνο να αναπαριστά γοητευτικά μιαν εποχή αλλά και να τη συνδέει με τη δική του, καταθέτοντας υποδόρια τον πολιτικό του λόγο πλάι στον ποιητικό.
Αυτά θα μπορούσαν να ειπωθούν με απόλυτη ακρίβεια και για το «Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.Χ», ποίημα που γράφτηκε από τον Καβάφη το 1928, ενώ έχει προηγηθεί στην Ελλάδα η ήττα του ’97 και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, και παράλληλα η Αλεξάνδρεια βιώνει με ανάλγητο τρόπο την αγγλική αποικιοκρατία.
Αλλά εκείνο το οποίο στάθηκε αφορμή, ώστε να γραφούν αυτές οι γραμμές, δεν είναι η γνωστή ικανότητα του ποιητή να περιγράφει και να παίρνει θέση με το γνωστό δικό του τρόπο, είναι η φωνή του από το παρελθόν που βλέπει το δικό μας παρόν και μέλλον με μια εκπληκτική ενόραση.
Για άλλους η Ιστορία επαναλαμβάνεται, για άλλους όχι. Εκείνο που έχει σημασία είναι πως ο ποιητικός καβαφικός λόγος έχει τη δύναμη να ζωντανέψει τα ανθρώπινα, ενοποιώντας το χρόνο και τον τόπο.
Αποικίες. Αποικίες των Ρωμαίων ή των Άγγλων, σημερινές αποικίες των Δανειστών, όπως η πατρίδα μας. Πάντα αποικίες των λίγων και δυνατών και πάντα άποικοι, -χωρίς, το χειρότερο, να το συνειδητοποιούν σε μεγάλο βαθμό- οι πολλοί και οι αδύναμοι!
Σωτήρες, «αναμορφωτές» κατά τον Καβάφη, μέτρα, και η γνωστή καβαφική ειρωνεία να ανατέμνει τις… “αγαθές” προθέσεις των εκπροσώπων των αποικιοκρατών.
Λόγος προφητικός, όπως μόνο η μεγάλη ποίηση μπορεί να τον εκφέρει, δικαιώνοντας το ρόλο της.
Κ. Π. Καβάφης «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.»
Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Αποικία
δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία,
και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.
Όμως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία
είναι που κάμνουνε μια ιστορία
μεγάλη κάθε πράγμα οι Αναμορφωταί
αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ
δεν τους χρειάζονταν κανείς). Για κάθε τι,
για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν,
κ’ ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
με την απαίτησι να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.
Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες.
Παραιτηθείτε από την κτήσιν σας εκείνη·
η κατοχή σας είν’ επισφαλής:
η τέτοιες κτήσεις ακριβώς βλάπτουν τες Αποικίες.
Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή,
κι από την άλληνα την συναφή,
κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική·
είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τι να γίνει;
σας δημιουργούν μια επιβλαβή ευθύνη.
Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε,
βρίσκουν, και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε·
πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.
Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία,
κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς,
απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία,
να δούμε τι απομένει πια, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική.
Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.
Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Αποικία.
Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;
Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός.
Στο video διαβάζει ο Χρήστος Τσάγκας
