Ηλίας Γιαννακόπουλος: Κριτήριο Αξιολόγησης (3) στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Σχολείο – Παιδεία)

Στη στήλη αυτή η faretra θα δημοσιεύει κάθε εβδομάδα (Δευτέρα και Πέμπτη) Κριτήρια Αξιολόγησης στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του συνεργάτη μας Ηλία Γιαννακόπουλου, φιλολόγου – συγγραφέα. Φιλοδοξούμε η στήλη αυτή να αποτελέσει σημαντικό βοήθημα για μαθητές και φιλολόγους στο μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας που αποτελεί και τον αναγκαίο όρο για την εισαγωγή στα Α.Ε.Ι. Η παρουσία του μαθήματος και στα τέσσερα πεδία αισθητοποιεί και την αξία – βαρύτητά του. Στόχος αυτών των δημοσιευμάτων είναι να εμπλουτίσουν οι νέοι το λεξιλόγιό τους αλλά και τους κώδικες ερμηνείας της πραγματικότητας με την ποικιλία και την θεματολογική πρωτοτυπία των κριτηρίων αξιολόγησης.

far

————————

Ηλίας Γιαννακόπουλος  / ΙΔΕΟπολις

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το σχολείο της δημιουργικότητας

1. Το σχολείο που θέλει να αναπτύξει τη δημιουργικότητα των μαθητών του δεν θα περιοριστεί στη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος και των ευνοϊκών συνθηκών. Προγράμματα, βιβλία, μέθοδοι διδασκαλίας, διδάσκοντες και διδασκόμενοι θα πρέπει να προσαρμοστούν και να στραφούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Η μηχανική μάθηση, η τυποποίηση της διδασκαλίας ή της εργασίας, η παθητική επανάληψη, η παιδαγωγική του «κάνε αυτό που σου λέω» και του «κάνε το όπως σου το λέω» θα αποκλειστούν και θα αντικατασταθούν με μεθόδους όσο γίνεται περισσότερο ενεργητικές, επεκτεινόμενες και σε θέματα που ίσως δεν προβλέπονται από το πρόγραμμα, αλλά που η πραγμάτευσή τους ενδιαφέρει ένα μαθητή ή μια ομάδας μαθητών. Το ερώτημα, δηλαδή, «τι θα ήθελες να κάνεις» και «πώς σκέπτεσαι να εργαστείς» βρίσκεται στη βάση μιας δημιουργικής παιδευτικής διαδικασίας που σέβεται την ατομικότητα και πιστεύει στις δημιουργικές δυνατότητές της. Από τις ενεργητικές μεθόδους θα αναφέρουμε κυρίως τη διερευνητική, κατά την οποία η οργάνωση της ύλης και η σύνδεση των γνωστικών τμημάτων επαφίεται στον ίδιο τον μαθητή, ώστε η μάθηση να παίρνει μια δημιουργικά εξατομικευμένη μορφή σχετιζόμενη άμεσα με την εργασία, να είναι, δηλαδή, μάθηση πραγματική.

2. Ο διδάσκων εξάλλου θα πρέπει να είναι σε θέση να ανατοποθετήσει τον παραδοσιακό ρόλο του, αναθεωρώντας κριτικά και παραμερίζοντας το εγχαραγμένο μοντέλο του παραδοσιακού δασκάλου: θα πρέπει να μένει ανοιχτός και ευέλικτος, να οργανώνει, να εμψυχώνει, να ενθαρρύνει, να δίνει τις πληροφορίες που χρειάζεται ο μαθητής για τη δουλειά του ή να τον κατευθύνει σωστά στην αναζήτηση και την ανεύρεσή τους, να καθοδηγεί τον εργαζόμενο διακριτικά και στο βαθμό που θα κρίνει αναγκαίο. Με άλλα λόγια, θα πρέπει και ο ίδιος να είναι δημιουργικό άτομο ή να ενεργοποιήσει τη λανθάνουσα δημιουργικότητά του. Διαφορετικά, η ζωή του σε ένα δημιουργικό σχολείο θα ήταν δύσκολη για πολλούς και ευνόητους λόγους.

3. Πιο συγκεκριμένα, η σχολική ζωή στο δημιουργικό σχολείο θα μπορούσε να οργανωθεί με τρόπους που να ευνοούν τις πρωτοβουλίες, τις επιλογές, τις εργασίες των μαθητών σε θέματα που τους ενδιαφέρουν.Να ανατίθεται π.χ. στους μαθητές η οργάνωση και παρουσίαση ορισμένων μαθημάτων, διάφορες εκθέσεις, έκδοση περιοδικού ή εφημερίδας, θεατρικές παραστάσεις, μουσικές παρουσίες, ομιλίες – συζητήσεις για θέματα επικαιρότητας, κοινωνική ή πολιτικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά κ.τ.λ. Σε μια τέτοια οργάνωση καθοριστικό ρόλο θα παίξουν οι ομάδες των ενδιαφερόντων των μαθητών και με την προϋπόθεση ότι διδάσκοντες και διδασκόμενοι θα απαλλαγούν από την πίεση των ποικίλων εξετάσεων και από το αδιάκοπο κυνήγι της ύλης και του χρόνου.

4. Στο δημιουργικό σχολείο θα τονιστεί ιδιαίτερα η συμμετοχή των μαθητών στο διάλογο, ώστε να είναι όσο το δυνατό ενεργητικότερη με όλο τον κίνδυνο της «εκτροπής» από τη «διδασκαλία» που έχει σχεδιάσει ο διδάσκων. Ο καλός δάσκαλος ποτέ δεν ξέρει πού θα βγάλει τελικά το μάθημα και σ’ αυτό ακριβώς έγκειται η γοητεία του έργου του. Πάντως, ένα μάθημα που οδηγεί εκεί που αυτός έχει σχεδιάσει, δεν είναι πάντα το καλύτερο μάθημα.

5. Στο δημιουργικό σχολείο θα προσεχτεί ιδιαίτερα ο τρόπος υποβολής των ερωτήσεων. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε και τις ερωτήσεις σε συγκλίνουσες και αποκλίνουσες ή σε κλειστές και ανοιχτές. Συγκλίνουσες ή κλειστές είναι αυτές που ο διδάσκων «ξέρει» την απάντηση και την περιμένει. Ακούει αδιάφορα ή δεν ακούει καθόλου τις άλλες απαντήσεις, ώσπου να ακούσει την αναμενόμενη, οπότε και ενθουσιάζεται. Ο ίδιος ο μαθητής δεν απορεί, δε ρωτάει, δεν ενθαρρύνεται στην απορία ή στην ερώτηση, δε βλέπει να λαμβάνεται υπόψη η προσπάθειά του και, κατά συνέπεια, δε διακινδυνεύει μια απάντηση λαθεμένη.(Κώστας Μπαλάσκας)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

«Επινοήματα για υποκατάστατη εμπειρία»

1. Η αισιοδοξία της σύγχρονης τεχνολογίας για την επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου δημιούργησε την ψευδαίσθηση πως τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα ή «επινοήματα για υποκατάστατη εμπειρία», όπως ονομάστηκαν τα μηχανικά αυτά μέσα, θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν ακόμη και το δάσκαλο. Και αν βέβαια ο ρόλος του δασκάλου περιοριζόταν στην απλή αναμετάδοση γνώσεων, δε θα δίσταζε κανείς να προβλέψει την παρακμή του ή ακόμη και την αντικατάστασή του από μηχανές, που με προγραμματισμένη ακρίβεια θα μπορούσαν να μεταδώσουν την προσκτητέα γνώση χωρίς αξιολογικές και ιδεολογικές αποκλίσεις. Ωστόσο ο δάσκαλος δεν είναι μόνο φορέας γνώσεων και τυποποιημένων εμπειριών, που μπορεί, οποτεδήποτε χρειαστεί, να τις αναπαράγει πιστά και να τις μεταδίδει αναλλοίωτες στους μαθητές του με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, αλλά μια ανεπανάληπτη ιστορική οντότητα, που με αξιολογικά κριτήρια επιλέγει, συνθέτει και ερμηνεύει την εμπειρία της ανθρώπινης δράσης και τη μεταδίδει στους νέους. Δεν είναι, δηλαδή, ένας παθητικός δέκτης, που καταγράφει πιστά στη συνείδησή του ό,τι υποπίπτει στις αισθήσεις του χωρίς καμιά διεργασία, αλλά ένας δημιουργικός πομπός που επιλέγει από την απειρία των φαινομένων και πραγμάτων όσα μπορούν να βοηθήσουν στην ανοδική πορεία του ανθρώπου και των κοινωνιών συνθέτοντάς τα σ’ ένα σύνολο, που δίνει νόημα και ενότητα στην πολλαπλότητα του κόσμου, και μετασχηματίζοντας έτσι τη σημερινή πραγματικότητα σ’ ένα καλύτερο αύριο.

2. Στη διαδικασία αυτή της κατανόησης και ερμηνείας της εικόνας του κόσμου και της αναμετάδοσής της στους μαθητές ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστα δεμένος με το πολιτιστικό του περιβάλλον και, είτε το θέλει είτε όχι, επηρεάζεται από αυτό όχι μόνο ως προς την επιλογή των γεγονότων αλλά και ως προς τη σύνθεση και την ερμηνεία τους. Ο δάσκαλος, λοιπόν, με βάση την προσωπική εμπειρία του παρόντος, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μέσα στο πολιτιστικό περιβάλλον που ζει, επιλέγει, συνδέει, ερμηνεύει και αξιολογεί τις εμπειρίες που μεταδίδει στους μαθητές του δημιουργώντας έτσι μιαν άλλη μελλοντική εικόνα του κόσμου απαλλαγμένη από τα ανεπιθύμητα στοιχεία του παρόντος. Η εικόνα αυτή, που από πολλούς κοινωνιολόγους ονομάζεται ουτοπία, είναι ένα σύστημα ιδεών που οι νέοι άνθρωποι προσπαθούν με τη δράση τους να πραγματώσουν μετασχηματίζοντας έτσι προς το καλύτερο τη συγκεκριμένη πραγματικότητα του παρόντος και συμβάλλοντας στην πρόοδο των ατόμων και των λαών.

3. Η διαδικασία αυτής της επιλογής, ερμηνείας και αξιολόγησης των εμπειριών, με την οποία μετασχηματίζεται η σημερινή πραγματικότητα και συντελείται η πρόοδος, αποτελεί την ουσία της σχολικής πράξης και δε διαφέρει σε τίποτε από τη διαδικασία με την οποία προοδεύουν οι ανθρώπινες κοινωνίες. Κάθε προσπάθεια, λοιπόν, που απαγορεύει την αξιολόγηση με βάση την εμπειρία του δασκάλου και με την οποία επιχειρείται η παρεμπόδιση της λειτουργίας της διαδικασίας αυτής αναιρεί το δημιουργικό ρόλο του σχολείου και υποβιβάζει το δάσκαλο σε «επινόημα για υποκατάστατη εμπειρία».

(Δημοσίευμα από περιοδικό)

ΚΕΙΜΕΝΟ III

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

      Στον Δάσκαλο… Κωστής Παλαμάς!

1. Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!
   Κι ότι σ’ απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,
   Μην τ’ αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!
   Χτισ’ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!

2. Κι αν λίγη δύναμη μεσ’ το κορμί σου μένει,
   Μην κουρασθείς. Είν’ η ψυχή σου ατσαλωμένη.
   Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθιά,
   Ο πόλεμος να μη μπορεί να τα γκρεμίσει.

3. Σκάψε βαθειά. Τι κι’ αν πολλοί σ’ έχουνε λησμονήσει;
   Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί
   Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη,
   Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι!

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α΄

Δώστε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων § (1-3) του Κ.1.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β΄

Β1.Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε με βάση το Κ.2 τις παρακάτω προτάσεις:

Α .Όταν ο δάσκαλος λειτουργεί ως απλός αναμεταδότης γνώσεων, τότε μπορεί να αντικατασταθεί (…).

β. Ο δάσκαλος δεν είναι ένας παθητικός δέκτης αλλά δημιουργικός πομπός που συνθέτει και δίνει νόημα στην πολλαπλότητα του κόσμου (…).

Γ .Ο δάσκαλος δεν επηρεάζεται από το περιβάλλον του στην ερμηνεία των γεγονότων (…).

δ. Η ουτοπία συνιστά τη διαδικασία προσαρμογής στην πραγματικότητα του παρόντος (…).

ε. Ο δημιουργικός ρόλος του σχολείου προϋποθέτει την αξιολόγηση των γεγονότων με βάση την εμπειρία του δασκάλου (…).

Μονάδες 10

Β2α.«Θα πρέπει…αναγκαίο» (§2, Κ.1). Στο απόσπασμα κυριαρχούν τα ρήματα σε ενεργητική σύνταξη. Σε τι αποσκοπεί αυτό το πλήθος των ρημάτων; Να βρείτε στο κείμενο ένα άλλο ανάλογο παράδειγμα. (Μονάδες 7)

 β . Στο Κ2 είναι έντονη η παρουσία λ ό γ ι ω ν λέξεων.Να επισημάνετε τρεις και να αναλύσετε το σκοπό που υπηρετούν.. (Μονάδες 8)

Μονάδες 15

Β3.Τόσο στο Κ.1 (§2) όσο και στο Κ.2 (§1-2) καταγράφεται ο τύπος του «δημιουργικού δασκάλου». Δώστε σε γενικές γραμμές τα βασικά του γνωρίσματα.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ΄-Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Δώστε με συντομία δύο βασικές προτροπές του Παλαμά προς το δάσκαλο. Ποιος ο ρόλος δύο κειμενικών δεικτών της επιλογής σας; Ποιο περιεχόμενο δίνετε στην έννοια «παλάτι» του ποιήματος;

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ΄ – ΈΚΘΕΣΗ

Στην ιστοσελίδα του σχολείου σας δημοσιεύεται άρθρο σας με τίτλο: «Παιδεία και Δημοκρατία». Να αναπτύξετε σε 350-400 λέξεις τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο και γενικότερα η Παιδεία μπορούν να συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας.

Μονάδες 30

Εναλλακτικές

Θέμα Β΄

Β3α. Σύμφωνα με το Κ.2 (§2) η ουτοπία συμβάλλει στην πρόοδο των ατόμων και των κοινωνιών. Να αναπτύξετε με επιχειρήματα τη θέση αυτή. (150 λέξεις)

Β3β. «Ο σεβασμός της ατομικότητας του μαθητή αποτελεί τη βάση μιας δημιουργικής παιδευτικής διδασκαλίας».Να αναπτυχθεί η θέση αυτή σε § των 120 λέξεων (§1, Κ.1).

ΘΕΜΑ Δ΄ – ΈΚΘΕΣΗ 

Σε εποχή πεζότητας αναγκαία κρίνεται η ουτοπία ως μοχλός αλλαγής και προόδου. Να αναπτύξετε σε δοκίμιο τις σκέψεις σας για το ρόλο της Ουτοπίας στην αλλαγή του κόσμου. (400 λέξεις)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α΄– Περίληψη

Ο συγγραφέας του κειμένου καταγράφει τις βασικές συνιστώσες του σχολείου της δημιουργικότητας. Αρχικά προτείνει την προσαρμογή των προγραμμάτων, των βιβλίων και των μεθόδων διδασκαλίας στα νέα δεδομένα όπου κυριαρχεί ο σεβασμός στην ατομικότητα του μαθητή και η διερευνητική μέθοδος. Αναγκαία επίσης κρίνεται και η αλλαγή του διδάσκοντα ώστε να είναι ανοιχτός και να βοηθά τους μαθητές στην εξωτερίκευση της δημιουργικότητά τους. Επιλογικά προτείνει πως οι μαθητές θα πρέπει να συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες που θα ενεργοποιούν το ενδιαφέρον τους χωρίς να δεσμεύονται από τα σχέδια διδασκαλίας.

ΘΕΜΑ Β΄

Β1.α.Σ,β.Σ. γ.Λ, δ.Λ, ε.Σ.

Β2α.Η ενεργητική σύνταξη των ρημάτων στο συγκεκριμένο απόσπασμα στοχεύει στην ανάδειξη του πολυεπίπεδου ρόλου του υποκειμένου, του δασκάλου. Το πλήθος των ρημάτων ορίζει με σαφήνεια το πλαίσιο μέσα στο οποίο υποχρεώνεται ο σύγχρονος δάσκαλος να δράσει, υπερβαίνοντας τον παραδοσιακό ρόλο. Ο ρόλος, δηλαδή, του σύγχρονου διδάσκοντα απλώνεται σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων (παιδαγωγική, ψυχολογία, διδακτική). Σε αυτόν τον πολυσήμαντο, λοιπόν, ρόλο του σύγχρονου δασκάλου συμβάλλουν καταλυτικά η ενεργητική σύνταξη των ρημάτων (προβολή του κειμένου), η ποικιλία και αντιπροσωπευτικότητά τους καθώς και το ασύνδετο ρήμα με το οποίο είναι δομημένο το συγκεκριμένο απόσπασμα. Έτσι το ενδιαφέρον και η προσοχή του συγγραφέα αλλά και του αναγνώστη εστιάζονται στην «ενέργεια» και στη «δράση» που αποπνέουν τα ρήματα και κυρίας το υποκείμενό τους (ο σύγχρονος δάσκαλος). Η συγκεκριμένη τεχνική του συγγραφέα υπάρχει και σε άλλα αποσπάσματα, όπως: «Ο ίδιος ο μαθητής…λαθεμένο», §5.

β.Το κείμενο 2 κυριαρχείται από ένα πλήθος λόγιων όρων, όπως: «επινοήματα για υποκατάστατη εμπειρία» (§1), προσκτητέα γνώση (§1), αξιολογικές αποκλίσεις (§1), ιστορική οντότητα (§1), «ενότητα στην πολλαπλότητα» (§1). Το πλήθος των λόγιων λέξεων που υπάρχει στο Κ.2 και ιδιαίτερα στην §1 αποσκοπεί στο να αναδείξει τον αναντικατάστατο ρόλο του δημιουργικού δασκάλου στη διαδικασία της μάθησης. Οι συγκεκριμένες λόγιες λέξεις περιγράφουν με σαφήνεια και ακρίβεια – που μερικές φορές αγγίζει την επιστημονική πιστότητα, τον πολυεπίπεδο ρόλο του δασκάλου στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπρόσθετα οι λόγιες λέξεις – ιδιαίτερα στην §1–καθορίζουν με νοηματική καθαρότητα και διεισδυτικότητα το πλαίσιο μέσα στο οποίο δρα και λειτουργεί ο δάσκαλος ως παιδαγωγός και φορέας της αλλαγής της πραγματικότητας. Το ύφος του κειμένου καθίσταται επίσημο και σοβαρό και οι θέσεις του συγγραφέα περιβάλλονται με κύρος. Έτσι ενισχύεται η αποδεικτικότητα του κειμένου και διευκολύνεται η πρόσληψή του από τον αναγνώστη.

Β3.Και στα δύο κείμενα προβάλλεται η ανάγκη αλλαγής του παραδοσιακού προτύπου του δασκάλου – διδάσκοντα. Στόχος αυτής της αλλαγής ο νέος τύπος δασκάλου, ο δημιουργικός. Ειδικότερα τα γνωρίσματα του δημιουργικού δασκάλου όπως περιγράφονται στην §2 του Κ1 είναι:

Αρχικά τονίζεται- κι αυτό είναι το ουσιώδες – η δημιουργικότητα του δασκάλου θα πρέπει να ενεργοποιηθεί και να διοχετευθεί με τον κατάλληλο τρόπο στον τρόπο διδασκαλίας. Η δημιουργικότητα προϋποθέτει και συνεπάγεται την αναγκαία ευελιξία στα νέα ρεύματα «ανοιχτός και ευέλικτος», έτσι ώστε να είναι πιο παραγωγικός και πιο χρήσιμος για το μαθητή. Τα επιπρόσθετα γνωρίσματα του δημιουργικού δασκάλου περιγράφονται με ενάργεια μέσα από ένα πλήθος ρημάτων σε ενεργητική σύνταξη: «οργανώνει… εμψυχώνει… ενθαρρύνει… δίνει… κατευθύνει… καθοδηγεί… κρίνει».

Ανάλογες παρατηρήσεις γίνονται και στο Κ.2(§1-2) με αφετηρία την προοπτική αντικατάστασης του δασκάλου από την τεχνολογία. Η προοπτική αυτή σύμφωνα με το συγγραφέα του Κ.Β΄ απορρίπτεται λόγω του ότι ο δάσκαλος ως λειτουργός υπερβαίνει τη μηχανιστική παραγωγή και μετάδοση γνώσεων. Μέσα από αυτή τη διαπίστωση καταγράφονται τα γνωρίσματα του δημιουργικού δασκάλου. Ειδικότερα, θεωρεί πως ο δημιουργικός δάσκαλος είναι μία «ιστορική οντότητα» και όχι κάτι αναλώσιμο. Ιδιότητες αυτής της μοναδικότητας του δασκάλου είναι «με αξιολογικά κριτήρια…νέους». Ο δάσκαλος, δηλαδή, δεν είναι απλά «ένας παθητικός δέκτης», που απλά φωτογραφίζει πιστά την αντικειμενική πραγματικότητα αλλά μία ευαίσθητη μηχανή που με γνώση και ευαισθησία επιλέγει όσα χρειάζονται, τα επεξεργάζεται και τα προσφέρει ως γνωστικό υλικό με στόχο την «ανοδική πορεία του ανθρώπου και των κοινωνιών». Είναι, δηλαδή, ένας «αποχυμωτής» διαφορετικών στοιχείων που τα συνθέτει και τα νοηματοδοτεί δημιουργώντας έτσι το πλαίσιο για το μετασχηματισμό της πραγματικότητας σε κάτι καλύτερο «συνθέτοντας τα…αύριο» (§1).

Ένα άλλο γνώρισμα του δημιουργικού δασκάλου είναι η οργανική σχέση του – επικοινωνία με το πολιτιστικό του περιβάλλον. Ο δημιουργικός, δηλαδή, δάσκαλος κατανοεί και ερμηνεύει τον κόσμο και μέσα από τη σωστή επεξεργασία της πραγματικότητας, αλλά «κατασκευαστής» μιας άλλης εικόνας για τον κόσμο. Έτσι τόσο το Κ.1 όσο και το Κ.2 υφαίνουν τον ιστό του δημιουργικού δασκάλου που στοχεύει όχι στην αναπαραγωγή της δοσμένης πραγματικότητας, αλλά στη δόμηση ενός άλλου – ουτοπικού κόσμου.

ΘΕΜΑ Γ΄-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο ποιητής απευθύνεται στον δάσκλαο τον οποίο βλέπει ως σμιλευτή του πνεύματος και της ψυχής των μαθητών του. Μέσα από τις προτροπές του σκιαγραφεί το πρότυπο του επιθυμητού – ιδανικού δασκάλου. Ως πρώτη προτροπή είναι το χρέος του δασκάλου να λαξεύει και να σχηματοποιεί – μορφοποιεί τις ψυχές των μαθητών του: «Σμίλεψε…ψυχές!» (στροφή 2). Είναι ο σκαπανέας ψυχών που χρειάζονται την επιμονή και τη φαντασία του δασκάλου – δημιουργού για να αποκτήσουν μορφή και να εξελιχθούν. Κι αυτό γιατί οι ψυχές των παιδιών είναι υλικό αδιαμόρφωτο και χρειάζεται την τέχνη και την τεχνική του δασκάλου για να πάρει τη μορφή που έχει – ενυπάρχει στη φύση του. Ως δεύτερη προτροπή θα μπορούσε να καταγραφεί η δύναμη και η αντοχή που πρέπει να επιδεικνύει ο δάσκαλος. Χρειάζεται τον ακάματο χαρακτήρα του δασκάλου και την ατσαλένια δύναμή του η παιδική ψυχή. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος γεννιέται με δυνατότητες που κάτω από την καθοδήγηση του δασκάλου μπορούν να μετεξελιχθούν σε ικανότητες: «Μην κουρασθείς…ατσαλωμένη» (στροφή 2).

Οι προτροπές του ποιητή πραγματώνονται με την αρωγή της προστακτικής και το θαυμαστικού. Και οι δύο κειμενικοί δείκτες καθιστούν πιο εναργές το χρέος αλλά και το ρόλο του δασκάλου. Η προστακτική και το β΄ Ενικό πρόσωπο προσδίδουν μία ζωντάνια και αμεσότητα που αναδεικνύουν την αποφασιστική συμβολή του δασκάλου στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των μαθητών. Το θαυμαστικό καταγράφει το σεβασμό που τρέφει η κοινωνία στο έργο του δασκάλου αλλά και την αποδοχή της προσφοράς του. Έτσι δημιουργείται ένα κλίμα οικειότητας και θεατρικότητας που βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει τον προτρεπτικό – συμβουλευτικό τόνο των λόγων του ποιητή.

Με την έννοια «παλάτι» ο Παλαμάς υπόρρητα δηλώνει την οικοδόμηση το ψυχικού κόσμου των νεανικών ψυχών που αποτελεί το μέλλον κάθε κοινωνίας. Ένα παλάτι που εμπεριέχει το επιθυμητό αξιακό σύστημα της κοινωνίας που στοχεύει όχι μόνον στην απλή «επιβίωσή» της αλλά και στη διαμόρφωση εκείνων των συνθηκών που ευνοούν την εξέλιξη και την αυτοπραγμάτωση των πολιτών. Παλάτι δεν είναι υποχρεωτικά τα υλικά μεγέθη αλλά το σύνολο των πνευματικών, κοινωνικών και ηθικών αρετών μιας κοινωνίας που γαλουχεί τα μέλη της σε συμπεριφορές που «δοξάζουν» τον άνθρωπο ως πολυσύνθετης οντότητας.

ΘΕΜΑ Δ΄ -ΈΚΘΕΣΗ

Η ανάλυση του θέματος βρίσκεται στο blog του συγγραφέα ΙΔΕΟπολις, iliasgiannakopoulos.blogspot.com και ιδιαίτερα στα κείμενα:1.«Παιδεία: Τροφός δημοκρατίας», και 2.«Παιδείας οράματα».

Εναλλακτικές

Θέμα Β΄

Β3α. Η «Ουτοπία» σύμφωνα με το συγγραφέα είναι «ένα σύστημα ιδεών» (§2), μία ιδεατή πραγματικότητα που κινείται στο χώρο του ανέφικτου και του ανεφάρμοστου. Είναι όπως ορίζει και η ετυμολογία της λέξης ένας «ου τόπος». Αυτή η «ουτοπία» σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του συγγραφέα είναι μία εικόνα ενός άλλου κόσμου, μία εικόνα του μέλλοντος «απαλλαγμένη από τα ανεπιθύμητα στοιχεία του παρόντος». Η ιδεατή αυτή εικόνα είναι προϊόν της επεξεργασίας της πραγματικότητας με κριτήριο το προσωπικό κριτήριο του δασκάλου.

Μέσα από την επιλογή, ερμηνεία και αξιολόγηση των εμπειριών ο δάσκαλος δομεί μία άλλη πραγματικότητα που αν και κινείται στο χώρο του ιδεατού εντούτοις πυροδοτεί την επιθυμία των νέων για έναν άλλο κόσμο. Η «ουτοπία», δηλαδή, λειτουργεί ως πυροκροτητής στην ψυχή και στις ιδέες του νέου που από τη φύση του ρέπει στην αμφισβήτηση του παραδοσιακού και στην υιοθέτηση ενός άλλου σχεδίου – ειδώλου για τον κόσμο. Η ουτοπία ενεργοποιεί τη βούληση των νέων για το μετασχηματισμό της κοινωνίας σε μια προοδευτική προοπτική. Έτσι η ουτοπία συνιστά βασικό φορέα αλλαγής και μετασχηματισμού τόσο των ανθρώπων όσο και της αντικειμενικής κοινωνικής πραγματικότητας. Κάθε ουτοπία, λοιπόν, όσο κι αν φαντάζει οξύμωρο, δεν είναι προϊόν μιας αρρωστημένης ροπής προς το ονειρικό και το εξωπραγματικό, αλλά μιας γνώσης και μιας ορθολογικής κατανόησης και ερμηνείας της δεδομένης πραγματικότητας (τι ισχύει, πως λειτουργεί, που οδηγεί, που χωλαίνει, πως διορθώνεται). Αυτό συνιστά το πρώτο στάδιο της ουτοπίας.

Το δεύτερο περιλαμβάνει τη σύλληψη σε επίπεδο ιδεατό ενός νέου σχεδίου (νέας κατάστασης, δομής, οργάνωσης, λειτουργίας) για τη νέα πραγματικότητα, που δεν θα έχει τα προηγούμενα μειονεκτήματα και θα οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα. Όταν αυτή η ουτοπία προβληθεί με σωστό τρόπο μπορεί να γαλουχήσει το κοινωνικό σώμα και ιδιαίτερα τους νέους στην αναγκαιότητα ενός νέου κόσμου. Αντίπαλος σε αυτήν την προσπάθεια η βιολογική αδράνεια των ανθρώπων που εθίζονται στο καθιερωμένο και μένουν προσκολλημένοι σ’ αυτό. Τα μικρά ή στενόκαρδα συμφέροντα που αγιοποιούν το καθιερωμένο και απεύχονται την αλλαγή του και τέλος την αντιπαράθεση – κάποτε τυφλή και φανατική – της καθιερωμένης τάξης προς τη νέα τάξη που πάει να ανατείλει. Συμπερασματικά η «ουτοπία» διαδραματίζει ένα γόνιμο και δημιουργικό ρόλο στην ανάγκη για τη δόμηση μιας άλλης ζωής… (Το Β3 κατάλληλα διαμορφωμένο και διατυπωμένο ως ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί και ως θέμα έκθεσης)

Β3β. Τα ιδιαίτερα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητα κάθε ανθρώπου και ιδιαίτερα του εφήβου είναι απαραίτητο να γίνονται σεβαστά και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη σε κάθε διαδικασία κοινωνικοποίησης. Περισσότερο αναγκαία δε, κρίνεται η διαφύλαξη και ο σεβασμός της ατομικότητας του νέου κατά το χρόνο της διδασκαλίας, γιατί έτσι βοηθιέται στον αγώνα για τη γνώση αλλά και για την ολοκλήρωσή του ως όντος. Ο κάθε νέος ανάλογα με τις βιολογικές, πνευματικές και ψυχοσυναισθηματικές του καταβολές – προδιαγραφές φθάνεις τη γνώση με το δικό του τρόπο γι’ αυτό ο διδάσκων οφείλει να τις γνωρίζει και να τις αφήνει να εξωτερικεύονται. Εξάλλου η παροχή παιδείας στοχεύει και στην κοινωνική, ψυχική και ηθική αρτίωση του νέου με στόχο την ανάδειξη της ιδιαιτερότητας κάθε ατόμου. Η ισοπεδωτική διδασκαλία υποβαθμίζει τις ιδιομορφίες του νέου και επιβάλλει μια ανιαρή ομοιομορφία που ακυρώνει κάθε προϋπόθεση για αυτοβουλία και ελευθερία. Τέλος, ο σεβασμός της ατομικότητας καλλιεργεί την αυτοεκτίμηση του μαθητή και μέσα από την αυτοπεποίθησή του δρα αυθεντικά και υπεύθυνα.

ΘΕΜΑ Δ΄ – ΈΚΘΕΣΗ 

Η ανάλυση του θέματος βρίσκεται στο blog του συγγραφέα ΙΔΕΟπολις, iliasgiannakopoulos.blogspot.com και στο κείμενο: 1.«Ουτοπία:… Σε κάνει να προχωράς».

Pink Floyd – Another brick in the wall

———————–

ΙΔΕΟπολις

https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com