“Η αντιστροφή του φυσιολογικού: πολιτισμός, φύση και ηθική κρίση του κανονικού” / γράφει ο Άρης Ορφανίδης
Ο άνθρωπος δε βιώνει πλέον το «είναι»· ζει σε μια διαμεσολαβημένη εκδοχή του, και η τεχνητότητα παρουσιάζεται ως η μόνη επιλογή βίωσης της πραγματικότητας
_
Στην εποχή μας βιώνουμε μια πρωτοφανή αντιστροφή του «φυσιολογικού». Ο άνθρωπος που ζει κοντά στη φύση, που τρέφεται απλά, που σέβεται τα ζώα και ακολουθεί τον ρυθμό του ήλιου και των εποχών, θεωρείται από τους περισσότερους ως «εναλλακτικός». Αντίθετα, εκείνος που ζει κλεισμένος σε αστικά τσιμεντένια κλουβιά, κάτω από τεχνητό φως, αποκομμένος από τη γη και τους κύκλους της ζωής, θεωρείται «κανονικός». Πρόκειται για μια σύγχυση εννοιών που μαρτυρά όχι απλώς μια πολιτισμική εκτροπή, αλλά μια βαθιά υπαρξιακή και οντολογική κρίση, η οποία αγγίζει τις ίδιες τις ρίζες του ανθρώπου ως έμβιου και κοινωνικού όντος.
Ο πολιτισμός εναντίον της φύσης;
Η έννοια του πολιτισμού διαμορφώθηκε ιστορικά ως μια προσπάθεια του ανθρώπου να υπερβεί τη φύση, να επιβληθεί πάνω της και να την τιθασεύσει. Από τον Πλάτωνα ήδη διακρίνεται η ιδέα πως ο κόσμος των αισθήσεων και της φυσικής ροής είναι κατώτερος από τον κόσμο του πνεύματος. Αυτή η μεταφυσική υποτίμηση της φύσης εντάθηκε στη νεωτερικότητα, όταν η επιστήμη και η τεχνολογία ενίσχυσαν την αυταπάτη του πλήρους ελέγχου της φύσης. Η φύση είχε πλέον δαμαστεί και ο εγωιστής άνθρωπος θεώρησε δεν είχε πλέον λόγο να την σέβεται αλλά να την περιφρονεί.
Το απότέλεσμα ήταν πως ο άνθρωπος άρχισε να απομακρύνεται από τη γη που τον γέννησε. Η πόλη έγινε ο τόπος της εξουσίας και του λόγου, ενώ η ύπαιθρος, το δάσος, το βουνό, έγιναν τόποι εξορίας ή ρομαντικής αναπόλησης. Η φύση από εταίρος έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης. Σε αυτό το πλαίσιο, όποιος επέμενε να ζει κοντά της χαρακτηριζόταν οπισθοδρομικός, αντιδραστικός, γραφικός, ή στην πιο ανώδυνη περίπτωση, ρομαντικός ή «εναλλακτικός».
Η παθολογία του αστικού «φυσιολογικού»
Το παράδοξο είναι ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής, που θεωρείται «κανονικός», είναι βαθιά αφύσικος. Ο άνθρωπος της πόλης ζει:
-
Κάτω από τεχνητό φωτισμό,
-
Με τεχνητούς ήχους μηχανών αντί για κελαηδήσματα και φυσικούς ήχους
-
Με ρύπους αντί για καθαρό αέρα,
-
Με αδιάκοπη έκθεση σε οθόνες και πληροφοριακό θόρυβο.
Τα σώματά μας όμως δεν έχουν αλλάξει ριζικά: ο εγκέφαλος μας εξακολουθεί να επηρεάζεται από το φως της ημέρας, το δέρμα μας από την επαφή με το χώμα, η ψυχή μας από την ανάγκη της ηρεμίας και του αδιασάλευτου ρυθμού. Η αποκοπή από τον φυσι(ολογι)κό ρυθμό ζωής οδηγεί σε άγχος, αποξένωση, σωματική εξάντληση, πνευματική σύγχυση και κατάθλιψη.
Κι όμως, αυτός ο τρόπος ζωής όχι μόνο θεωρείται φυσιολογικός, αλλά προωθείται και επιβάλλεται ως πρότυπο.
Η αντιστροφή των αξιών: από τη φυσι(ολογι)κότητα στην τεχνητότητα
Αυτό που βλέπουμε να συντελείται είναι μια αντιστροφή της ιεραρχίας των αξιών: η απλότητα, η φυσικότητα, η γείωση, γίνονται ύποπτες έννοιες, ενώ η πολυπλοκότητα, η τεχνητότητα, η επιτάχυνση, παρουσιάζονται ως επιθυμητοί στόχοι.
Ο φυσιοζωιστής άνθρωπος — ο γεωργός, ο βοσκός, ο φυσιολάτρης, ο ασκητής — χαρακτηρίζεται είτε γραφικός, είτε ιδεαλιστής, είτε «ξεπερασμένος». Αντίθετα, ο άνθρωπος που τρέφεται αποκλειστικά με επεξεργασμένα τρόφιμα, ζει μακριά από κάθε μορφή βιοποικιλότητας, και σχεδόν ποτέ δεν πατάει χώμα με τα πόδια του, θεωρείται ότι «προσαρμόζεται» και ότι «προοδεύει».
Αλλά ποια είναι αυτή η πρόοδος; Είναι πρόοδος το να χάνεις την υγεία σου για να αποκτήσεις άνεση; Είναι πρόοδος το να έχεις σύνδεση 5G αλλά να μην γνωρίζεις το όνομα και τη μορφή κανενός φυτού ή πουλιού γύρω σου; Είναι πρόοδος το να είσαι λειτουργικός στην αγορά, αλλά ψυχικά ανερμάτιστος;
Η κρίση της πραγματικότητας και η αποσύνδεση από το «είναι»
Η σύγχυση δεν είναι μόνο πολιτισμική· είναι οντολογική. Ο άνθρωπος, αποσυνδεδεμένος από το φυσικό του υπόβαθρο, έχει χάσει την αίσθηση της πραγματικότητας. Η καθημερινότητά του γίνεται μια σειρά από αφηρημένες λειτουργίες: scrolling, μετακινήσεις με ασανσέρ και μετρό, εικονικές συναντήσεις, άχρωμες επικοινωνίες. Όλα γίνονται σε περιβάλλοντα αποστειρωμένα από ζωή, συναίσθημα και αυθεντικότητα.
Η αληθινή βίωση της πραγματικότητας — το να βλέπεις την ανατολή, να περπατάς στο δάσος, να αισθάνεσαι το ψύχος ή τον ιδρώτα, να παρακολουθείς έναν σπόρο να μεγαλώνει — εκτοπίζεται στο περιθώριο ως «χόμπι», «απόδραση», «εναλλακτική πολυτελής εμπειρία», «ψυχοθεραπεία» αρκετές φορές και ακριβοπληρωμένη.
Ο άνθρωπος δε βιώνει πλέον το «είναι»· ζει σε μια διαμεσολαβημένη εκδοχή του, και η τεχνητότητα παρουσιάζεται ως η μόνη επιλογή βίωσης της πραγματικότητας.
Προς μια ηθική αποκατάσταση του φυσι(ολογι)κού
Η επανασύνδεση με τη φύση, με τη γη, με την απλότητα και τη ρυθμικότητα της ζωής, δεν είναι απλώς αισθητική ή υγειονομική επιλογή· είναι ηθική πράξη. Γιατί η φύση μας καλεί όχι μόνο να την σεβαστούμε, αλλά να αναγνωρίσουμε πως είμαστε μέρος της. Ο φυσιολάτρης δεν είναι οπισθοδρομικός- είναι μνημονικός. Κουβαλά την μνήμη του σώματος και της ψυχής που ξέρει τι θα πει ρίζωμα.
Αντί να θεωρούμε τη ζωή κοντά στη φύση «απόκλιση», θα έπρεπε να αναρωτηθούμε πώς φτάσαμε στο σημείο να ζούμε χωρίς φύση, χωρίς σιωπή, χωρίς σκοτάδι, χωρίς ουρανό, χωρίς χώμα. Το να βλέπεις το φεγγάρι δεν είναι εναλλακτικό. Είναι στοιχειώδες. Το να γνωρίζεις το φως του μεσημεριού και τη μυρωδιά του χώματος δεν είναι προνόμιο, αλλά φυσικό δικαίωμα. Το να μεγαλώνεις παιδιά που ξέρουν πώς φυτρώνει ένα φυτό, που ακούν βατράχια και βλέπουν αστέρια, δεν είναι ιδεολογική στάση πολλώ δε μάλλον πολυτέλεια. Είναι ανθρώπινη φυσική συνθήκη.
Η σύγχρονη κρίση του «φυσιολογικού» αποκαλύπτει μια πολιτισμική και υπαρξιακή παράνοια. Όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τη φύση, τόσο περισσότερο νομίζουμε πως προοδεύουμε, ενώ στην ουσία ξεχνάμε ποιοι είμαστε. Η αποκατάσταση του φυσιολογικού δεν είναι μια επιστροφή σε κάποιο παρελθόν, αλλά μια επιστροφή στον εαυτό μας.
Ο φυσιολάτρης, ο άνθρωπος που ζει με ρυθμό, επαφή, ταπεινότητα και ευγνωμοσύνη απέναντι στο ζωντανό, δεν είναι εναλλακτικός. Είναι ο εναπομείνας άνθρωπος.
Ήρθε η ώρα να πάψουμε να θεωρούμε φυσιολογικό το αφύσικο και να επαναφέρουμε την έννοια του «κανονικού» εκεί που της ανήκει: στο χώμα, στο φως, στο νερό, στον ουρανό, στο σώμα και στη ζωή.
–
