Ιωάννινα – Ιτσς Καλέ / Όταν η Τέχνη συναντά την Ιστορία

Τα Γιάννενα, όπως  λέγονταν και λέγονται πάντα τα Ιωάννινα από το λαό, είναι μια πόλη προικισμένη και από τη φύση και από την Ιστορία. Η φύση τής έχει χαρίσει τη λίμνη με το χαριτωμένο νησάκι της και η Ιστορία την αχλή γεγονότων, που χάνονται στο βάθος του χρόνου, σημαδεύοντάς την.

Και βέβαια, μπορεί να έχει τη βυζαντινή της Ιστορία και να έχει παίξει ειδικά σπουδαίο ρόλο στην εποχή, όταν μετατρέπεται στην έδρα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αλλά το όνομά της συνδέεται άμεσα με την εποχή  τον Αλή Πασά.

Η εποχή η δική του  (1809 – 1822) της δίνει μια ιδιαίτερη λάμψη, καθώς  το πασαλίκι του Αλή ντύνεται με τρομερή αίγλη και θεωρείται ημιαυτόνομο σε σχέση με την εξουσία του Σουλτάνου. Στρατιωτική δύναμη, αλλά και αυλή φωτισμένων Ελλήνων στο πλάι του Αλή Πασά, που αγαπά τα γράμματα, είναι τα χαρακτηριστικά της εποχής του.

Ανηφορίζοντας στο Ιτς Καλέ, στο Εσωτερικό Φρούριο, όπως αποδίδεται από τα τουρκικά στα ελληνικά ο όρος, το πρώτο που αντικρίζεις είναι ο μιναρές από το Φετιχιέ Τζαμί, που αντικατέστησε τον μητροπολιτικό ναό της πόλης, τον αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Ο Αλή Πασάς τού έδωσε την τωρινή του μορφή και μπαίνοντας μέσα συναντάς την κλασική οθωμανική αρχιτεκτονική με τα τόξα της και φυσικά τον ανεικονικό διάκοσμο, χωρίς αποτύπωση μορφών, αλλά με διάθεση απεικόνισης κυρίως του φυτικού κόσμου.

Το τζαμί δεν διακρίνεται από κάποια ιδιαιτερότητα και φυσικά το μέγεθός του δεν μπορεί να συγκριθεί με τα εντυπωσιακά της Κωνσταντινούπολης.

Έξω από το Φετιχιέ Τζαμί εντυπωσιάζει περισσότερο απ’ αυτό ο τάφος του Αλή Πασά, όπου είναι θαμμένο το ακέφαλο πτώμα του δίπλα σε κείνο της γυναίκας του Εμινέ και σε ενός από του γιούς του.

Το κεφάλι του Αλή Πασά και εκείνα των τεσσάρων γιων του μεταφέρθηκαν στην Πόλη. Ο Σουλτάνος δεν ήταν διατεθειμένος να ανεχθεί κανενός είδους αυτονομία και ο Πασάς την πλήρωσε με το κεφάλι του.

Πάνω από τους τρεις τάφους αριστουργηματικό υψώνεται ένα σιδερένιο σκέπαστρο, που είναι κυριολεκτικά έργο Τέχνης! Στην Κατοχή το έκλεψαν, άγνωστο ποιοι, και αντικαταστάθηκε αργότερα, σύμφωνα με φωτογραφία που βοήθησε, με ανάλογο που το μιμείται. Αν έχει διαβάσει κανείς το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη για τη μορφή του Αλή Πασά και τον τρόμο που προκαλούσε, το να νιώθει πως το τρομερό λιοντάρι κοιμάται τον αιώνιο ύπνο σαν ένας οποιοσδήποτε θνητός προκαλεί και σκέψεις και συναισθήματα για την ματαιότητα των εγκοσμίων.

Λίγο πιο κάτω το Βυζαντινό Μουσείο αποτυπώνει στα εκθέματά του την ιστορική πορεία της πόλης από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια μέχρι και το τέλος του Βυζαντίου με ένα σωρό τεκμήρια, θραύσματα αρχιτεκτονικής, κειμήλια και εικόνες.

Από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια η αντίστοιχη αίθουσα περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά γλυπτά, κεραμική, νομίσματα και μικροαντικείμενα.

Οι βυζαντινές αγιογραφίες  στη συνέχεια αποπνέουν την Τέχνη της εποχής, με τις διαφοροποιήσεις της κατά καλλιτέχνη, μαζί με τη θρησκευτική πίστη που την διαπερνά. Τα χρώματα, οι εκφράσεις των προσώπων, η στάση του σώματος, ο τρόπος της έκθεσής τους στο χώρο συνθέτουν ένα γοητευτικό σύνολο.

Οι φορητές εικόνες συμπληρώνονται και από κομμάτια τέμπλων, που είναι τα πιο δυνατά εκφραστικά.

Στην είσοδο του Μουσείου, (που το κτήριό του διαδέχτηκε στρατιωτικό νοσοκομείο του 1958, κτισμένο πάνω στα ερείπια από το σαράι του Αλή Πασά, που καταστράφηκε το 187ο από πυρκαγιά), δεσπόζει τεράστια τοιχογραφία που είναι αποτοιχισμένη από αρχοντικό των Ιωαννίνων, μαζί με άλλα κομμάτια τοιχογραφιών που το κοσμούσαν. Αποτυπώνει  τη νίκη του Μεγάλου Κωνσταντίνου επί του Μαξεντίου στη Μουλβία Γέφυρα. Η τοιχογραφία  κρατά το βλέμμα του επισκέπτη όχι μόνο κατά την είσοδο, αλλά και κατά την έξοδο. Είναι επιβλητική!

Βγαίνοντας, λίγο παραπέρα, στο “Θησαυροφυλάκιο”, όπως ονομάζεται, φυλάσσονται κειμήλια από δωρεές . Η δουλειά, που καταγράφει την πιο μικρή λεπτομέρεια και την αναδεικνύει, συγκινεί. Ιστορία και Τέχνη και πάνω και στα δυο η πατίνα του Χρόνου.

Και συμπληρώνεται η εικόνα του Ιτς Καλέ, μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο το πλήθος των εντυπώσεων, με το Μουσείο Αργυροτεχνίας που βρίσκεται λίγο παρακάτω.

Σε κτήριο κολλημένο στο τείχος, με αρχιτεκτονική επιβλητική, το Μουσείο συνδυάζει από τη μια την προσέγγιση της δουλειάς του αργυροτεχνίτη με τα διάφορα στάδιά της κι από την από την άλλη τα αριστουργήματα που βγήκαν απ’ τα χέρια του. Και η λέξη αριστουργήματα δεν είναι υπερβολική.

Τα εργαλεία του τεχνίτη και οι διάφορες φάσεις επεξεργασίας εκτίθενται από την είσοδο, (ακούς μέχρι και τον ήχο του σφυριού) και σιγά-σιγά προχωρώντας και στους δύο ορόφους βλέπεις το αποτέλεσμα της Τέχνης τους. Όχι της τεχνικής τους, αλλά της Τέχνης τους. Γιατί Τέχνη είναι αυτό που βλέπεις μέσα στις γυάλινες προθήκες.

Οι καλλιτέχνες που τα δημιούργησαν συνδύασαν την έμπνευση και τη φαντασία με τη σκληρή δουλειά, επιμένοντας στη λεπτομέρεια που αναδεικνύει το όλον.

Μέσα στο μισοσκόταδο τα ασημένια καλλιτεχνήματα λαμποκοπούν! Κοσμήματα, ζώνες περίτεχνες και όπλα, αφιερώνονται στην ομορφιά της γυναίκας και στη λεβεντιά του άντρα.

Σκεύη ασημένια παράλληλα αποδεικνύουν τον πλούτο και την καλαισθησία της πόλης.

Και βέβαια, οι αγοραστές δεν ήταν μόνο Γιαννιώτες. Η αγορά της Ελλάδας όλης περίμενε τα ξακουστά προϊόντα της γιαννιώτικης αργυροτεχνίας. Καπεταναίοι και μεγαλοκυράδες έδειχναν το ποιοι και ποιες ήταν και μ’ αυτόν τον τρόπο.

Κατεβαίνοντας από το Κάστρο για τον άλλο πόλο έλξης, το νησάκι, όπου σε μεταφέρουν καραβάκια κάθε μισή ώρα, νιώθεις πως μέσα σε λίγες ώρες από την πόλη σου, είτε αυτήν τη λένε Βέροια, όπως τη δική μας, είτε κάπως αλλιώς, μπορείς να ζήσεις τη φύση με την ομορφιά της αλλά και την Ιστορία δίπλα στην Τέχνη.

Φωτογραφίες : faretra. info

…………………….

………………….