“Κύπρος: Ο σκοτεινός ρόλος των Βρετανών – Πίεζαν τον Κληρίδη για την μη κάθοδο των πυραύλων S300 / γράφει η Φανούλα Αργυρού

Νέα αποδέσμευση από το Βρετανικό Εθνικό Αρχείο 30.12.2021, με πρωθυπουργικούς και υπουργικούς φακέλους που καλύπτουν την Εργατική Κυβέρνηση Tony Blair (Τόνι Μπλερ) μεταξύ 1998-2000.

Καθ’ όλη την περίοδο αυτή Υπουργός Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας ήταν ο μ. Robin Cook (Ρόμπιν Κουκ), Υπουργός Οικονομικών ο Gordon Brown (Γκόρντον Μπράουν) και Υπουργός Εσωτερικών ο Jack Straw (Τζακ Στρο).

Σε συγκεκριμένο φάκελο που καλύπτει την Ευρωπαϊκή Πολιτική της Εργατικής Κυβέρνησης Τόνι Μπλερ καταγράφεται η βρετανική πολιτική για τη ματαίωση της καθόδου των πυραύλων S-300 στην Κύπρο, η στάση της Ελλάδας υπέρ της Κύπρου, οι προσδοκίες της Τουρκίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι προσπάθειες του Λονδίνου να τις υποστηρίξει

Ρόμπιν Κουκ

Στις 24 Σεπτεμβρίου 1998 ο Υπ. Εξωτερικών Ρόμπιν Κουκ ενημέρωσε τον Πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ σε σχέση με τη διεύρυνση.

Για Κύπρο, έγραψε ότι η παράδοση των πυραύλων στο νησί θα έκανε δύσκολη τη συνέχιση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Κύπρο. Η Γαλλία δεν ήθελε ένταξη διαιρεμένης Κύπρου…

Σε τέτοια περίπτωση η Ελλάδα απειλούσε ότι θα μπλόκαρε τις διαπραγματεύσεις με τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. «Χρειαζόμαστε μια στρατηγική για αντιμετώπιση αυτής της πιθανότητας, αλλά προτεραιότητα είναι να σταματήσει η παραλαβή των πυραύλων», έγραψε, και τόνισε: «Να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε μαζί με τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ πάνω σε μια φόρμουλα που να επιτρέπει στον Κληρίδη μια διέξοδο… Να συνεχίσουμε να ενθαρρύνουμε τους εταίρους μας στην ΕΕ να τονίζουν στον Κληρίδη ότι η κάθοδος των πυραύλων δεν θα είναι προς το συμφέρον του».

Στις 31 Δεκεμβρίου 1998, ο Andrew Patrick (Άντριου Πάτρικ – Private Secretary) από το Φόρεϊν Όφις ενημέρωσε λεπτομερώς τον Πρωθυπουργό στο 10 Downing Street με τίτλο «Ευρωπαϊκή Διεύρυνση και Κύπρος». Την περίοδο εκείνη να σημειωθεί α) την Προεδρία της ΕΕ είχε το Ηνωμένο Βασίλειο και β) ο Κληρίδης είχε ήδη συμμορφωθεί, λόγω των πιέσεων. Ξεκινώντας το έγγραφο συνόψιζε:

«Ξεκινήσαμε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με τις υποψήφιες χώρες για ένταξη, περιλαμβανομένης της Κύπρου… Ο Κληρίδης αποφάσισε να αναβάλει επ’ αόριστον την κάθοδο των πυραύλων S-300 στην Κύπρο… Με την εξαίρεση των πυραύλων η κατάσταση παραμένει η ίδια, όπως έγραψε ο Υπ. Εξωτερικών στις 24 Σεπτεμβρίου. Οι Έλληνες συνεχίζουν να συνδέουν τη Κύπρο με τη διαδικασία της Κεντρικής Ευρώπης, οι Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ολλανδία συνεχίζουν να προειδοποιούν εναντίον ένταξης μιας διαιρεμένης Κύπρου».

Πιο αναλυτικά:

Πύραυλοι S-300

«Διαρκής πίεση από εμάς, τις ΗΠΑ, τα ΗΕ και χώρες κλειδιά της ΕΕ απέδωσαν καρπούς όταν στις 29 Δεκεμβρίου ο Κληρίδης ανακοίνωσε ότι οι πύραυλοι S-300 δεν θα πάνε τελικά στην Κύπρο. Οι πύραυλοι τώρα θα σταλούν στην Κρήτη και θα παραμείνουν εκεί, κάτω από ελληνικό έλεγχο. Ως μέρος των συντονισμένων πιέσεων πάνω στον Κληρίδη (joint pressure) εμείς, η Προεδρία και άλλοι ηγετικοί παράγοντες της ΕΕ το έκαναν ξεκάθαρο ότι η σχέση της Κύπρου με την ΕΕ θα επηρεαστεί σοβαρά με οποιαδήποτε τέτοια κίνηση και, αν ο Κληρίδης ήταν να προχωρήσει, οι πολιτικές επιπτώσεις θα ήσαν σημαντικές. Οι διαπραγματεύσεις με την Κύπρο θα επιβραδύνονταν ή και θα αναστέλλονταν (αν και δεδομένης της ελληνικής στάσης δεν θα υπήρχε συναίνεση για οριστική διακοπή)».

Διαπραγματεύσεις με ΕΕ

Το Φόρεϊν Όφις πίστευε ότι καθώς συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις με την Κύπρο η Κομισιόν έπρεπε να εντοπίσει τα τεχνικά προβλήματα για τη διαίρεση της νήσου.

«Δεν είχε γίνει βολιδοσκόπηση στον βορρά. Υπάρχουν προβλήματα, το εμπάργκο στο εμπόριο, η ελευθερία διακίνησης. Αυτά δεν μπορούν να παραμεριστούν, αν η Κύπρος θα ενταχθεί είτε ενωμένη είτε διαιρεμένη όπως είναι τώρα. Η Κομισιόν πρέπει να ετοιμάσει ένα έγγραφο για τα προβλήματα αυτά… Αυτό θα αυξήσει την πίεση για πολιτική διευθέτηση και θα αποθαρρύνει τον εφησυχασμό των Ελληνοκυπρίων.

»Εν τω μεταξύ, πρέπει να υποστηρίζουμε τον Κληρίδη να κρατήσει στο τραπέζι την πρότασή του προς τους Τουρκοκύπριους και να προσπαθήσει να την γλυκάνει και να την αναθερμάνει, αν η πολιτική κατάσταση καλυτερεύσει».

Πιέσεις για πολιτική διευθέτηση

«Η βρετανική πολιτική είναι πίεση πάνω σε όλα τα μέρη για πολιτική διευθέτηση. Ο Υπ. Εξωτερικών πρόσφατα ξεκαθάρισε στον Κύπριο Υπ. Εξωτερικών το επείγον για πρόοδο και τις δυσκολίες ένταξης μιας διαιρεμένης νήσου στην ΕΕ. Αυτή είναι η γραμμή που πρέπει να κρατήσουμε στο Συμβούλιο και, όταν είναι αναγκαίο, δημόσια: ενόσω συνεχίζουμε να το κάνουμε καθαρό ότι η πολιτική διευθέτηση δεν είναι προϋπόθεση, πρέπει (ταυτόχρονα) να τονίζουμε τις δυσκολίες ένταξης μια διαιρεμένης νήσου, και να το ξεκαθαρίζουμε ότι η διαδικασία ένταξης και η πολιτική προσπάθεια του ΟΗΕ πρέπει να είναι αλληλο-ενισχυόμενες… Χρειαζόμαστε να δουλεύουμε μαζί με τις Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και άλλες χώρες μέλη… Με κοινή στρατηγική, η οποία αποδίδει συντονισμένη πίεση στα μέρη και αποφεύγει διαφορετικές θέσεις στο Συμβούλιο».

(Κύπριος Υπ. Εξωτερικών τότε ήταν ο Ιωάννης Κασουλίδης – 9.4.1997 – 28.2.2003.)

Διασυνδέσεις

«Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος να χειριστεί ένας τις ελληνικές εκβιαστικές τακτικές, εκτός από συντονισμένη πίεση ειδικά με την ανάμειξη της Γερμανίας, ως της χώρας με τη μεγαλύτερη επιρροή πάνω στην Ελλάδα. Σκεφθήκαμε διάφορους τρόπους π.χ. απειλώντας να μπλοκάρουμε την ελληνική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, εκτός και αν συμπεριφερθούν διαφορετικά στο θέμα της κυπριακής ένταξης… Αλλά υπάρχει διστακτικότητα να εμπλέξουμε πολιτικά στοιχεία».

Το Φόρεϊν Όφις σκεφτόταν και τι μπορούσε να κάνει, αν δεν υπήρχε λύση. 1) Μπορούσαν να αρνηθούν την ένταξη της ΚΔ, αλλά αυτό θα έδιδε, έλεγαν, βέτο στην Τουρκία και θα ενοχλούσε τους Ελληνοκύπριους και, δοσμένων των βρετανικών συμφερόντων στο νησί, δεν θα ήταν προς το συμφέρον του ΗΒ.

2) Αποκλεισμό του «βορρά» ή ένταξη δίχως αναφορά στη Συνθήκη Ένταξης στη διαίρεση…

3) Ένταξη του «νότου» συνοδευόμενη από επίσημη διχοτόμηση. Αυτό δεν θα άρεσε στους Έλληνες, αλλά υπήρχαν κέρδη για αμφότερες τις πλευρές. Ο «βορράς» θα κέρδιζε αναγνώριση ως ξεχωριστή οντότητα και οι Ελληνοκύπριοι θα έπαιρναν την ένταξη, θα χρειαζόντουσαν εδαφικές αναπροσαρμογές, και άλλες διευθετήσεις. Υπεράνω όλων θα υπήρχε η ανάγκη ενός μηχανισμού για επανένωση των δύο πλευρών, αν το ήθελαν αμφότερες οι πλευρές…

Όμως, τούτων λεχθέντων, το Φόρεϊν Όφις ολοκλήρωνε ότι καμία από αυτές τις προοπτικές δεν έπρεπε να ακολουθηθεί στο μέλλον και καμία αποκλειστικά δημόσια δήλωση δεν έπρεπε να γίνει γι’ αυτές. Στόχος έπρεπε να ήταν ποτέ να μη φθάσουν σε σημείο που θα τις χρειαζόντουσαν. Αλλά, πάλι, σημείωνε το έγγραφο, να τις είχαν υπόψη και εν καιρώ να τις μελετούσαν εμπιστευτικά με μέλη κλειδιά της ΕΕ… Εν τω μεταξύ, κύριος στόχος παρέμενε η πίεση για διευθέτηση και, νοουμένου ότι θα αποφευγόταν η κρίση των πυραύλων, να συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις. Η πολιτική τους παρέμενε η ίδια: Ένταξη μετά από πολιτική διευθέτηση, αλλά δεν ήταν προϋπόθεση. Ταυτόχρονα να τόνιζαν τις δυσκολίες για ένταξη μιας διαιρεμένης νήσου, με αναφορά στις διαπραγματεύσεις και τις δυσκολίες της μη ανάμειξης του «βορρά», ενθαρρύνοντας τους Τουρκοκύπριους να πάρουν μέρος στις διαπραγματεύσεις… Επίσης, να δούλευαν εναντίον της ελληνικής τακτικής διασύνδεσης, αλλά για το τελευταίο δεν υπήρχε απλή λύση.

Τα έγγραφα φανερώνουν γνωστά πράγματα, βέβαια, με τη διαφορά που τώρα επιβεβαιώνονται επίσημα, α) όσον αφορά τον πρωταρχικό ρόλο του Λονδίνου για την μη κάθοδο των πυραύλων, για ένταξη μετά τη λύση, και για το ποιοι ενεθάρρυναν τους Τουρκοκύπριους, και β) ότι το ΗΒ έκανε ό,τι μπορούσε για να διατηρήσει τις προσδοκίες της Τουρκίας για ενταξιακή πορεία.

Στις 16 Ιουνίου 1998, ο Πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ έστειλε επιστολή στον Τούρκο Πρωθυπουργό Δρ Μεσούτ Γιλμάζ (Mesut Yilmaz – Πρωθυπουργό μεταξύ 1997-1999) για τις αποφάσεις που πάρθηκαν στη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Cardiff για την πορεία της Τουρκίας.

« Πιστεύω (έγραψε) το αποτέλεσμα είναι μια καλή βάση για επαναπροσδιορισμό των σχέσεων ΕΕ/Τουρκίας και βρισκόμαστε ξανά στην ευθεία. Οι αποφάσεις αναγνωρίζουν καθαρά ότι η Τουρκία είναι υποψήφια χώρα μέλος και η Κομισιόν θα ετοιμάσει εκθέσεις για την πρόοδο για ένταξη. Όπως θέλατε, το Άρθρο 28 της Συμφωνίας της Άγκυρας θα είναι η βάση για την έκθεση για την Τουρκία. Η Κομισιόν καλωσόρισε την Τουρκική Ευρωπαϊκή Στρατηγική… Δουλέψαμε σκληρά για να πετύχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Ελπίζω να δείτε θετικά το αποτέλεσμα και θα αντιδράσετε θετικά. Τώρα έχουμε τη βάση να προχωρήσουμε μαζί μπροστά».

«Σημερινή», 3 Δεκεμβρίου 1996

Η αποδέσμευση αυτή απαντά και στο ερώτημα στην εφημερίδα «Σημερινή» 3.12.1996, του Γιάννου Χαραλαμπίδη, με τίτλο «Και άλλοι Ευρωπαίοι… πίσω από τον Ρίφκιντ», όταν έγραψε, μεταξύ άλλων, για την επίσκεψη του τότε Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας Μάλκολμ Ρίφκιντ (Malcolm Rifkind – επί συντηρητικής κυβερνήσεως) στην Κύπρο.

«Μείζονες διπλωματικές διαστάσεις προσλαμβάνει το θέμα της δήλωσης του κ. Ρίφκιντ περί ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τη λύση. Σύμφωνα με πληροφορίες από τις Βρυξέλλες, η θέση αυτή υιοθετήθηκε και από αξιωματούχους της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας, ενώ θετική χαρακτηρίζεται στην παρούσα φάση η στάση του Χανς Βαν Ντεν Μπρουκ… Όπως δήλωσε στη «Σ» ο Πρόεδρος της Βουλής, Σπύρος Κυπριανού… και βουλευτές… τα μηνύματα είναι ανησυχητικά… Εάν τελικά είναι η Βρετανία που επιβάλλει σε ευρωπαϊκό επίπεδο την πολιτική της στο Κυπριακό ή εάν είναι οι λοιποί Ευρωπαίοι που κρύβονται πίσω από τη βρετανική πολιτική…».

Η βρετανική πολιτική συνεχίστηκε η ίδια όταν ανέλαβαν την εξουσία οι Εργατικοί στις 2 Μαΐου 1997.

 simerini