“Γιατί όχι εμβόλια από τη Ρωσία, την Κίνα, την Κούβα; Γιατί όχι παραγωγή στην Ελλάδα;” γράφει ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος
Δεν καταλαβαίνουμε γιατί η γειτονική μας Σερβία έχει ήδη παραλάβει ένα εκατομμύριο δόσεις του κινεζικού εμβολίου κατά του κορονοϊού, ενώ συμφώνησε με τη Ρωσία για την συμπαραγωγή του ρωσικού. Δεν καταλαβαίνουμε γιατί αδρανεί η Αθήνα, όταν έχει αποτύχει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα εμβολιασμού στις προθεσμίες του, όταν ακόμα και το Βερολίνο και το Παρίσι αρχίζουν να αλλοιθωρίζουν στις εναλλακτικές, χάνονται κάθε μέρα ζωές και αυξάνεται το οικονομικό και κοινωνικό κόστος για τη χώρα.
Δεν καταλαβαίνουμε γιατί δεν εξετάζουμε τη δυνατότητα συμπαραγωγής εμβολίων στη χώρα μας, που θα μπορούσε να είναι ιστορική ευκαιρία, “φιλί της ζωής” για τη θνήσκουσα παραγωγική μας ικανότητα, βιομηχανία, τεχνολογία και αγορά εργασίας.
Σε αυτό το θέμα θα επικεντρωθούμε σε αυτό το άρθρο μας, αν και φυσικά, τα όσα είπαμε παραπάνω δεν είναι τα μόνα που πρέπει να γίνουν άμεσα. Ακόμα και μικρό παιδί καταλαβαίνει ότι χρειάζεται ασφαλώς άμεση ενίσχυση του παραπαίοντος ΕΣΥ, που κρατιέται όρθιο, όσο κρατιέται, μόνο εξαιτίας του ηρωϊσμού και της αίσθησης καθήκοντος του προσωπικού του. Όπως απαιτείται και η ταχύτερη δυνατή έναρξη λειτουργίας της εντελώς απαραίτητης πρωτοβάθμιας φροντίδας.
Γιατί, σε μια χώρα που η Πολιτική Προστασία και ο ΕΟΔΔΥ δεν απαντάνε καν στα τηλέφωνα των πολιτών (!), διατίθεται το ένα τρίτο της βοήθειας της Ε,Ε, για τον κορονοϊό για επιδοτήσεις ηλεκτρικών αυτοκινήτων ή άλλων εισαγόμενων προϊόντων και διαφόρων συζητήσιμης ωφελιμότητας προγραμμάτων και όχι στην κάλυψη υπερεπειγουσών υγειονομικών αναγκών;
Δεν χρειάζεται διδακτορικό, φτάνουν οι φωτογραφίες από τις “σαρδέλλες” στα μέσα μεταφοράς, για να αντιληφθούμε ότι χρειάζονται εδώ και τώρα πολύ περισσότερα λεωφορεία. Όπως και συνολική επανεξέταση της όλης, αποτυχούσας στρατηγικής στην αντιμετώπιση του κορονοϊού.
Η ιστορικά πρωτοφανής φιλοκυβερνητική προπαγάνδα των μέσων ενημέρωσης και η εμφανής αδυναμία της αντιπολίτευσης, θα δημιουργήσουν στο τέλος, αν δεν έχουν δημιουργήσει ήδη, τελείως εσφαλμένη αντίληψη της πραγματικότητας στους ίδιους τους κυβερνώντες. Αλλά η προπαγάνδα είναι όπως οι ασπιρίνες και τα υπνωτικά. Κάποια στιγμή περνάει η δράση τους και τότε, και αλήθεια να λες, και να μη φταις για όλα, δεν θα σε πιστεύει κανείς.
Η υγειονομική, κοινωνική και οικονομική κρίση που προκαλεί ο κορονοϊός είναι πρόβλημα εθνικής ασφάλειας, εξίσου και πιθανώς σημαντικότερο και από τις τουρκικές απειλές. Μας το λένε άλλωστε και οι ίδιοι οι Τούρκοι αναφερόμενοι στη δημογραφική εξέλιξη της χώρας, ακόμα και χωρίς κορονοϊό. Τι ασχολείστε με τους Έλληνες, διερωτήθηκε προ ολίγου χρόνου η Yeni Şafak, πόσοι θα έχουν απομείνει σε δέκα χρόνια;
Για αυτό και πρέπει να δούμε μήπως, μαζί με την εξασφάλιση εμβολίων, μπορούμε να αναπτύξουμε και κάποια παραγωγική δυνατότητα στη χώρα, βρούνε και καμμιά δουλειά οι επιστήμονες και τεχνολόγοι μας που οδεύουν τώρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα για να επιβιώσουν.
Πόσο μάλλον που η ύπαρξη φαρμακευτικής υποδομής και η διαφοροποίηση των πηγών προμηθείας φαρμάκων και εμβολίων σημαίνει και έναν σημαντικό βαθμό ανεξαρτησίας της χώρας, αν χρειαστεί, ο μη γένοιτο, να πάει σε πολεμική σύρραξη ή σε στάση πληρωμών ή και για να μην καταβάλλει κατ’ ουσίαν έναν τεράστιο αποικιακό φόρο στα μεγάλα δυτικά μονοπώλια του φαρμάκου.
Η γενική κατάσταση
Η ελληνική κυβέρνηση, όπως και οι κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών του κόσμου, έχει εναποθέσει τις ελπίδες της να αντιμετωπίσει την πανδημία στον εμβολιασμό του κατά το δυνατό μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, οι δυτικές κυβερνήσεις και η Ε.Ε. “μπούκωσαν” με λεφτά τις μεγάλες πολυεθνικές του φαρμάκου, δέχτηκαν την παράκαμψη και σύντμηση, λόγω των έκτακτων συνθηκών, των συνήθων διαδικασιών και προθεσμιών κλινικών δοκιμών των νέων εμβολίων, απήλλαξαν προκαταβολικά τις πολυεθνικές ευθυνών για ενδεχόμενες παρενέργειες και δέχτηκαν ύποπτες και απαράδεκτες συμφωνίες απόκρυψης των στοιχείων τιμολόγησης των εμβολίων. Σημειωτέον ότι οι επιδοτήσεις δόθηκαν μεν για την ανάπτυξη εμβολίων, οι έρευνες όμως για την τεχνολογία mRNA θα χρησιμοποιηθούν και στην ανάπτυξη νέων αντικαρκινικών φαρμάκων από τα οποία θα θησαυρίσουν οι εταιρείες. Η Pfizer και η Johnson & Johnson δίνουν τώρα αγώνα για να εμποδίσουν ακόμα και τους μετόχους τους να αποκτήσουν πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν τη σχέση ανάμεσα στην κρατική χρηματοδότηση που δέχτηκαν και την τελική τιμή των εμβολίων. Όπως αποκάλυψε η γαλλική εφημερίδα Le Monde, το τελικό εμβόλιο της Pfizer περιέχει ένα τμήμα μόνο του μορίου RNA που χρησιμοποιήθηκε στις κλινικές δοκιμές.
Δεδομένης της θανατηφόρας απειλής που συνιστά ο κορονοϊός (απειλή υγειονομική, κοινωνική και οικονομική), κάνει κανείς τον σταυρό του και καταλαβαίνει ότι, έστω, η έκτακτη κατάσταση επιβάλλει να προχωρήσει ο εμβολιασμός για να μη συμβούν άλλα, πολύ χειρότερα των σημερινών. Και, παρά τα όποια θεμιτά ερωτήματα, φανταζόμαστε ότι ο κυβερνήσεις, η Ε.Ε. και οι εταιρείες έχουν καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να μην υπάρξουν “παρατράγουδα” που δεν συμφέρουν κανένα, ούτε τις εταιρείες, ούτε τις κυβερνήσεις.
Κατά τη γνώμη μας ο εμβολιασμός, αν και χρήσιμος, θα αποδειχθεί πιθανότατα μη επαρκής και κακώς δεν έγινε ανάλογη προσπάθεια για τα φάρμακα. Ούτε ασφαλώς είναι λύση τα (μερικά) lockdown – ακκορντεόν, που είναι σαν να σβήνει η πυροσβεστική τη φωτιά, αφήνοντας όμως και μερικές εστίες (μόνο με πλήρη απουσία μετάδοσης, με μηδέν κρούσματα δηλαδή, όπως κατάφεραν οι Κινέζοι στη Βουχάν, ο ιός δεν μπορεί να αναπαραχθεί και πεθαίνει).
Η (μη) στρατηγική που ακολούθησε η Ελλάδα, η Ε.Ε. και οι κυριότερες δυτικές καπιταλιστικές χώρες, έχει ήδη οδηγηθεί σε χρεωκοπία και φαίνεται να χρειάζονται πολύ διαφορετικά και πολύ πιο ριζοσπαστικά μέτρα. Αυτό υπογραμμίζει άλλωστε το γεγονός ότι μια σειρά χωρών, όπως η Κίνα και άλλες, που είναι είτε σχεδιασμένες μη καπιταλιστικές οικονομίες (ακόμα κι όταν χρησιμοποιούν μηχανισμούς αγοράς στον οικονομικό σχεδιασμό τους), είτε ασιατικές καπιταλιστικές οικονομίες, με έντονα όμως στοιχεία συλλογικότητας στην οικονομική λειτουργία και κουλτούρα τους, έχουν αντιμετωπίσει με σχετική επιτυχία τον ιό. Όπου επικράτησε ο νεοφιλελεύθερος (και όσο πιο νεοφιλελεύθερος υπήρξε ο καπιταλισμός), εκεί γνωρίσαμε τις χειρότερες επιδόσεις, με τις Ηνωμένες Πολιτείες του Τραμπ το χειρότερο ίσως παράδειγμα στον κόσμο. Η λύση πρέπει λοιπόν μάλλον να αναζητηθεί στα παραδείγματα των χωρών που αντιμετώπισαν επιτυχώς τον κορονοϊό, ίσως και στις ριζοσπαστικές ιδέες που αναπτύσσουν τώρα σημαντικοί Ευρωπαίοι επιστήμονες (βλ. εδώ και εδώ).
H στρατηγική για τα εμβόλια
Πολύ σωστά η ελληνική κυβέρνηση ακολούθησε στο ζήτημα των εμβολίων την Ε.Ε., που έχει πολύ μεγαλύτερες διαπραγματευτικές (και παραγωγικές, αν το αποφάσιζε) δυνατότητeς από μια χώρα όπως η Ελλάδα. Ως εδώ άριστα. Υπάρχουν όμως τρία μεγάλα “αλλά”:
Ως συνήθως κάνει σε όλα τα θέματα, η Αθήνα προσήλθε στις Βρυξέλλες, πρόθυμη να εκτελέσει εντολές, όπως προσέρχεται ο μικρός μαθητής στο δάσκαλο, όχι ως εταίρος που παλεύει για τις ιδέες του και για την ισοτιμία του, για το δικαίωμά του να συναποφασίζει.
Δεύτερον, δεν εξέτασε και δεν εξετάζει τη δυνατότητα να προμηθευθεί και από αλλού εμβόλια, έστω και για λόγους ασφάλειας εφοδιασμού (πρόβλημα που ήδη παρουσιάστηκε), κάτι που ήδη εξετάζουν ή και κάνουν μέλη της Ε.Ε. όπως η Ουγγαρία, η Κύπρος, η ίδια η Γερμανία και άλλοι.
Τρίτο και σπουδαιότερο δεν εξετάζει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί στην Ελλάδα παραγωγή εμβολίων, παρόλο που η χώρα πεθαίνει και έχει απελπιστικά ανάγκη βιομηχανίας και θέσεων εργασίας για τους τεχνολόγους και τους επιστήμονές της. Δεν ισχυριζόμαστε ότι κάτι τέτοιο είναι εύκολο. Πιθανώς χρειάζεται ικανό χρόνο, δεν γίνεται σε τρεις μήνες, αλλά και η ζήτηση, εγχώρια και παγκόσμια, δεν θα εξαφανισθεί τόσο γρήγορα. Αυτό που προτείνουνμε είναι ένα σοβαρό κράτος και μια σοβαρή βιομηχανική ηγεσία να τα εξετάσουν όλα αυτά πολύ σοβαρά, να φτιάξουν ένα πρόγραμμα υπέρβασης των δυσκολιών, αντί να οχυρώνονται πίσω από τη σημερινή ενδεχόμενη ανεπάρκεια, και μόνο αυτό δεν έγινε.
Στην κατάσταση άλλωστε που έχει περιέλθει η χώρα, κάθε βιομηχανικό και τεχνολογικό σχέδιο θα συναντήσει πολύ μεγάλα εμπόδια και δυσκολίες. Από κάπου όμως πρέπει να αρχίσουμε, αν τουλάχιστο επιθυμούμε να επιβιώσει η Ελλάδα που, με τα σημερινά δεδομένα, απλώς δεν είναι βιώσιμη. (Υπάρχει και ένας άλλος αντίλογος που μου τον είπε ένας φίλος, αλλά με αυτόν σηκώνω τα χέρια ψηλά, δεν ξέρω τι να πω: “Μη γράφεις τέτοιες ιδέες, θα τις πάρουν, θα κάνουν ότι τις εφαρμόζουν και θα προκαλέσουν και ζημιά στο τέλος”).
Στο παρελθόν, το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου είχε φτιάξει εγχώρια κρατική υποδομή παραγωγής φαρμάκων, που ούτε το ίδιο τόλμησε στη συνέχεια να υπερασπιστεί από τις πιέσεις, αλλά και την συρρίκνωσαν και την αποδιάλυσαν φέρνοντάς σε άθλιο χάλι οι επόμενες κυβερνήσεις.
Αντί να έχουν εξεταστεί όλα αυτά επιμελώς και εγκαίρως και να έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες, δεν έγινε απολύτως τίποτα και αυτό κινδυνεύει να το πληρώσει πανάκριβα ο ελληνικός λαός, και σε ζωές Ελλήνων πολιτών και σε υπέρογκο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Πόσο μάλλον που απεδείχθη ότι η Ε.Ε. δεν εξασφάλισε τα εμβόλια που χρειαζόταν ή, πάντως, δεν τα εξασφάλισε εγκαίρως. Όσο για τα κύρια μέσα ενημέρωσης της χώρας, όργανα μιας αφόρητης όσο και ανόητης προπαγάνδας, το μόνο που κάνουν είναι, αντί να βοηθάνε με την κριτική τους πολιτικούς και κράτος να κινηθούν στην ορθή κατεύθυνση, να βρίσκουν προκαταβολικά επιχειρήματα για να τους αποτρέψουν.
Ακούσαμε για παράδειγμα τις προάλλες από μεγάλο σταθμό το επιχείρημα ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα ρωσικά εμβόλια. Μπορεί όντως να μην υπάρχουν άμεσα διαθέσιμα. Όμως ούτε της Ε.Ε. είναι άμεσα διαθέσιμα, όπως απεδείχθη. Γιατί θα έβλαπτε μια καταρχήν συμφωνία με τη Μόσχα (ή και την Κίνα, όπως έπραξε η Ουγγαρία) συμπληρωματική ως προς τις κύριες συμφωνίες της Ελλάδας; Τόσα κράτη που ήδη υπέγραψαν συμφωνίες διοικούνται από ανόητους; Επιπλέον, η Ρωσία δηλώνει επισήμως ότι είναι έτοιμη να παράσχει την τεχνολογία της κατασκευής του εμβολίου της και συμφώνησε με τη γειτονική Σερβία τη συμπαραγωγή τους. Γιατί δεν εξετάζουμε το ενδεχόμενο να παράγουμε τα εμβόλια αγοράζοντας την τεχνολογία; Γιατί δεν συζητάμε με τους Ρώσους να φτιάξουμε μια joint venture συμπαραγωγής στην Ελλάδα; Κάποτε ο Μίκης Θεοδωράκης είχε προτείνει, για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα των επενδύσεων και της παραγωγής, να κάνουμε συμπράξεις με τρίτες χώρες (51% το ελληνικό δημόσιο, 49% οι ξένοι, βάζοντας εμείς τις υπάρχουσες υποδομές και εκείνοι την τεχνολογία. Γιατί βρε αδερφέ δεν τα εξετάζει έστω τώρα αυτά η ελληνική κυβέρνηση και η ελληνική βιομηχανία; Μόνο για εύκολες αρπαχτές είμαστε ικανοί; Αξίζει ο ελληνικός λαός να τελειώσει την ιστορική του διαδρομή μέσα σε ένα αποσυντιθέμενο και λεηλατούμενο προτεκτοράτο; Γιατί αυτό θα γίνει με βεβαιότητα όπως πάμε.
Εναλλακτικά εμβόλια
Εμβόλια δεν φτιάχνουν μόνο οι Ρώσοι, βασισμένοι ιδίως στην προηγούμενη εμπειρία τους με τον Ebola. Φτιάχνουν και οι Κινέζοι, που κίνησαν γη και ουρανό για να αντιμετωπίσουν την Covid-19 (και τις οικονομικές του συνέπειες) και το κατάφεραν, μέχρι στιγμής τουλάχιστο. Η Κίνα (για την οποία έως σχετικά πρόσφατα η εξασφάλιση του πιάτου με το ρύζι ήταν το κύριο πρόβλημα) μπορεί να έχει πολύ μικρότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ από τις ΗΠΑ, κατάφερε όμως, τα τελευταία οκτώ χρόνια, να εξαφανίσει την ακραία φτώχεια των αγροτικών περιοχών της, βγάζοντας 100 εκατομμύρια ανθρώπους και όλες τις επαρχίες της χώρας από την κατάσταση αυτή. Ένα νεογέννητο Κινεζάκι έχει 82 χρόνια προσδόκιμο ζωής έναντι 78 χρόνων (και με τάση πτωτική) που έχει ένα νεογέννητο στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πολύ προχωρημένο, απ’ ό,τι διαβάζουμε, είναι επίσης και το πρόγραμμα ανάπτυξης του κουβανέζικου εμβολίου. Η Αβάνα έχει ήδη υπογράψει συμφωνίες με σειρά χωρών για κλινικές δοκιμές του εμβολίου της και υπολογίζει ότι μπορεί να εμβολιάσει όλο τον πληθυσμό της έως τα τέλη του χρόνου.
“Μα η Κούβα;” μπορεί να αναρωτηθείτε, δεδομένου ότι τα μέσα ενημέρωσης από τα οποία “ενημερώνεστε” αναγκαστικά επιδιώκουν να σας αποκρύψουν, όχι να σας διαφωτίσουν για τις πραγματικότητες. Και όμως η Κούβα, ένα μικρό κράτος του Τρίτου Κόσμου, υποκείμενο εδώ και δεκαετίες σε ασφυκτικές, απάνθρωπες κυρώσεις των ΗΠΑ έχει εξελιχθεί σε αληθινή “υπερδύναμη” στον χώρο της υγείας, έχοντας και αυτή μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από τις ΗΠΑ! Έχει βοηθήσει με γιατρούς δεκάδες χώρες του πλανήτη για τον κορονοϊό, περιλαμβανομένης της Ιταλίας. Ο Πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής πρότεινε την κουβανέζικη ομάδα ιατρικής βοήθειας για το βραβείο Νόμπελ 2021.
Εμείς δεν μπορούμε να ξέρουμε και να κρίνουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε ενός εμβολίου. Αλλά δεν καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο η ελληνική κυβέρνηση, αντιμέτωπη με μια τόσο σοβαρή υγειονομική (και όχι μόνο) κρίση δεν εξετάζει όλες τις δυνατότητες στη διάθεσή της, πόσο μάλλον που καθυστερούν τα εμβόλια που έχουμε παραγγείλει, καθυστέρηση που θα πληρωθεί με απώλειες ζωής και υγείας και πολύ μεγαλύτερο κόστος για την οικονομία και την κοινωνία. Αυτό θα έκανε μια οποιαδήποτε κυβέρνηση που βάζει ως πρώτη προτεραιότητά της την εξασφάλιση της υγείας του πληθυσμού και που οι πολιτικοί της δεν τρέμουν απλώς και στην ιδέα ότι μπορούν να κάνουν κάτι που θα “παρεξηγηθεί” και άρα μπορεί να βλάψει τις προσωπικές σχέσεις τους με την Ουάσιγκτον και το Βερολίνο, σχέσεις που θεωρούν τον κρισιμότερο παράγοντα για την δική τους καριέρα. (Υπάρχει φυσικά και το μεγάλο παγκόσμιο θέμα των σχέσεων ανάμεσα στις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, την πολιτική τάξη και το ιατρικό κατεστημένο, ελπίζουμε όμως να μην εκδηλωθεί πάλι και στην υπόθεση του κορονοϊού, που είναι πάρα πολύ σοβαρή για τέτοια παιχνίδια).
Οι “υπανάπτυκτοι Μαύροι”
Στην Ελλάδα πιστεύουμε ότι οι Μαύροι της Αφρικής είναι υπανάπτυκτα όντα που το μόνο που αξίζουν είναι την περιφρόνησή μας. Αυτοί οι Μαύροι όμως φαίνεται ότι χρησιμοποιούν καλύτερα το μυαλό τους από μας και είναι λιγότερο επηρεασμένοι από την ιδιοτέλεια που μας διακρίνει. Όπως μας πληροφορεί η “Φωνή της Αμερικής” (Africa Working With Private Sector, China, Cuba and Russia to Secure Vaccines ), η Αφρικανική Ένωση κατάλαβε την απειλή του κορονοϊού, τρόμαξε και από το ενδεχόμενο να την αφήσει παντελώς αβοήθητη ο “αναπτυγμένος” και “πολιτισμένος” κόσμος και ήρθε σε επαφή με όλους (Αμερικανοβρετανικές πολυεθνικές, μεγάλες αφρικανικές εταιρείες, Ρωσία, Κίνα, Κούβα, Ινδία) αναπτύσσοντας πολύπλευρες συνεργασίες, που ήδη δίνουν τα πρώτα αποτελέσματα, για να δει τι θα κάνει. “Αν δεν το κάνουμε, θα χαθούμε”, δήλωσε χαρακτηριστικά ένας αξιωματούχος της.
Πρόσφατα η Ρωσία τόνισε ότι δεν είναι μόνο έτοιμη να παράσχει 100 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων στην Ε.Ε. αλλά και, κάτι εξίσου σημαντικό, την τεχνολογία παραγωγής του. Να επαναλάβουμε ότι στην Ελλάδα έχουμε απελπιστική ανάγκη όχι μόνο να καταπολεμήσουμε τον κορονοϊό, αλλά και να ανατάξουμε την ημιθανή παραγωγική μας δυνατότητα. Ακόμα και σήμερα, στην κατάσταση που βρίσκεται η χώρα, τα περισσότερα μέτρα της κυβέρνησης οδηγούν σε αύξηση των εισαγωγών γερμανικών αυτοκινήτων και άλλων προϊόντων και πάντως όχι σε παραγωγικές επενδύσεις.
Ήδη ο Γερμανός Υπουργός Υγείας άφησε να εννοηθεί ότι το Βερολίνο είναι ανοιχτό στην αγορά και άλλων εμβολίων από τρίτες χώρες. Η Ουγγαρία, από την πλευρά της, ήδη έδωσε άδεια στο ρωσικό και το κινεζικό εμβόλιο. Ο πρωθυπουργός της δήλωσε ότι θα κάνει το τελευταίο γιατί οι Κινέζοι έχουν μεγαλύτερη πείρα με τον κορονοϊό. Δεν το ξέρουμε, αλλά δεν αποκλείουμε καθόλου η Γερμανία να χρησιμοποιεί δοκιμαστικά ως “λαγό” στο θέμα αυτό τον Πρωθυπουργό της Ουγγαρίας. Η Κύπρος και άλλα μέλη της Ε.Ε. απευθύνθηκαν στο Ισραήλ για να βρουν εμβόλια. Προ έτους ήδη, η Ιταλία, αντιμέτωπη με την ανθρωπιστική καταστροφή του Μπέργκαμο και τους Γερμανούς που της σταματούσαν τα εφόδια και τις μάσκες, αναγκάστηκε να στραφεί στη Ρωσία και την Κούβα για βοήθεια. Είναι καλό όμως να σκέφτεται κανείς εκ των προτέρων και να οχυρώνει τη χώρα του με τις ευρύτερες δυνατές συνεργασίες, προτού δει τον Χάρο με τα μάτια του.
Σημειωτέον ότι η Ελλάδα θα είχε μόνο να κερδίσει και από άλλη άποψη διευρύνοντας τις διεθνείς συνεργασίες της στο ζήτημα του κορονοϊού. Γιατί τώρα, με την πολιτική του “υπερπροθύμου” που επέλεξε η πολιτική μας ελίτ, για να εξυπηρετήσει τα ιδιοτελή της συμφέροντα, εχθροί και φίλοι μας αντιμετωπίζουν ως εντελώς δεδομένους και ως ένα τίποτα στη διεθνή σκηνή.
Μερικοί φίλοι μας λένε ότι οι ξένοι δεν θα μας επιτρέψουν ποτέ να αποκτήσουμε παραγωγική υποδομή. Οι Αμερικανοί όμως δεν εμπόδισαν, διευκόλυναν τη Νότιο Κορέα, την Ταϊβάν, την Ιαπωνία και τη Γερμανία, προτεκτοράτα τους, όπως και εμείς σήμερα, να εκβιομηχανισθούν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα βοηθούσαν και την Ελλάδα να το πράξει μετά το 1950. Δεν τους εμπόδισαν τα συμφέροντά τους, τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας την εμπόδισαν κυρίως τα “λαμόγια” που μας διοικούσαν. Η ευθύνη των Αμερικανών δεν είναι ότι εμπόδισαν την ανάπτυξή μας, η ευθύνη τους είναι ότι στήριξαν τους συνεργάτες των Γερμανών που έφεραν στα πράγματα οι Άγγλοι μετά την Απελευθέρωση. Η ευθύνη του ΠΑΣΟΚ είναι ότι δεν αντιμετώπισε το πρόβλημα του “κλεπτοκρατικού”, “εργολαβικού” και “ρουσφετολογικού” ελληνικού καπιταλισμού το 1981 (όπως και καμία από τις επόμενες κυβερνήσεις), πρόβλημα που, αν δεν το αντιμετωπίσεις, οι υπόλοιπες εξωτερικές και οικονομικές πολιτικές, όσο καλές κι αν είναι, παραμένουν τελικά στον αέρα.
