Η «βροχή», μια λέξη αρχής και τέλους για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο
Από τους τελευταίους και χαρακτηριστικότερους εκπροσώπους του μοντερνισμού στον κινηματογράφο, ο Θόδωρος Aγγελόπουλος υπήρξε, αναμφίβολα, ο Ελληνας σκηνοθέτης με τη μεγαλύτερη διεθνή αποδοχή και ένας από τους σπουδαιότερους δημιουργούς του κινηματογράφου, τα τελευταία πενήντα χρόνια. Οι ταινίες του προβάλλονται παντού και προκαλούν την παγκόσμια προσοχή, με πολλές διεθνείς διακρίσεις, με σημαντικότερη το Xρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Kαννών για την ταινία «Mία αιωνιότητα και μια μέρα».
Σήμερα συμπληρώνονται εννιά χρόνια (24/1/2012) από τον αναπάντεχο και αδόκητο θάνατο του μεγάλου Ελληνα σκηνοθέτη. Ήταν 7 το απόγευμα, στον περιφερειακό δρόμο της Δραπετσώνας και ενώ διέσχιζε το οδόστρωμα, παρασύρθηκε από μοτοσικλέτα. Ο Θ. Αγγελόπουλος βρισκόταν στο χώρο για το γύρισμα της τελευταίας του ταινίας. Η απώλεια τεράστια, όχι μόνο για τον ελληνικό αλλά και τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Η ζωή του όλη ήταν ο κινηματογράφος και η μοίρα τού επιφύλαξε τον τραγικό θάνατο την ώρα του γυρίσματος. Μια μέρα βροχερή, σαν σκηνικό από ταινία του, μια μηχανή που διέσχιζε το δρόμο του κόβει το νήμα της ζωής. Τη στιγμή που σχεδίαζε το πλάνο. Τη στιγμή που άλλο ένα όνειρο προσδοκούσε να γίνει μεγάλο. Η «βροχή», μια λέξη αρχής και τέλους για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο.
Μιλώντας για τη σχέση του με τον κινηματογράφο στην αντιφώνησή του κατά την τελετή ανακήρυξής του ως επίτιμου διδάκτορος στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ, στις 15/6/99, μίλησε μεταξύ άλλων για τη σχέση του με τον κινηματογράφο που «άρχισε σχεδόν σαν εφιάλτης. Ηταν το ’46 ή ’47, δε θυμάμαι. Πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, τότε που πήγαινε πολύς κόσμος στο σινεμά και εμείς μικροί τρυπώναμε ανάμεσα στο συνωστισμό των μεγάλων για να χαθούμε στο μαγικό σκοτάδι του εξώστη. Είδα πολλές ταινίες τότε, αλλά η πρώτη ήταν μια ταινία του Michael Curtiz, το “Angels With Dirty Faces”. Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία που ο ήρωας οδηγείται από δύο φύλακες στην ηλεκτρική καρέκλα. Καθώς προχωρούν, οι σκιές τους μεγαλώνουν στον τοίχο. Ξαφνικά μια κραυγή… Δε θέλω να πεθάνω. Δε θέλω να πεθάνω. Αυτή η κραυγή για καιρό μετά στοίχειωνε τις νύχτες μου. Ξυπνούσα ιδρωμένος.
Ο κινηματογράφος μπήκε στη ζωή μου με μια σκιά που μεγάλωνε σ’ έναν τοίχο και μια κραυγή. Αρχισα να γράφω πολύ νωρίς, εκείνη την ίδια εποχή, κάτω από την ταραχή και τη συγκίνηση που μου είχαν δημιουργήσει οι αναταράξεις της Ιστορίας που είχαν προηγηθεί. Ο μεγάλος πόλεμος. Οι σειρήνες του πολέμου του ’40. Η είσοδος του γερμανικού στρατού κατοχής σε μια έρημη Αθήνα. Πρώτοι ήχοι, πρώτες εικόνες. Επειτα ο Εμφύλιος το Δεκέμβρη του ’44. Η σφαγή. Η καταδίκη του πατέρα σε θάνατο. Το χέρι της μητέρας να τρέμει στο δικό μου καθώς ψάχναμε να βρούμε το πτώμα του ανάμεσα σε δεκάδες άλλα, σε ένα χωράφι. Καιρό μετά ένα μήνυμά του από μακριά. Η επιστροφή του μια μέρα βροχής. Πρώτες ιστορίες. Πρώτη επαφή με τις λέξεις, λέξεις που αναζητούν εικόνα.
Τότε δεν ήξερα. Το κατάλαβα αρκετά αργότερα όταν έγραψα την πρώτη λέξη στο πρώτο σενάριο. Η λέξη ήταν “βρέχει”. Ο Ομηρος, οι αρχαίοι τραγικοί και γενικά η αρχαία ελληνική γραμματεία, αποτελούσαν στην εποχή μου μέρος της σχολικής μας παιδείας. Οι αρχαίοι μύθοι μάς κατοικούν και τους κατοικούμε. Ζούμε σ’ έναν τόπο γεμάτο μνήμες, αρχαίες πέτρες και σπασμένα αγάλματα. Ολη η νεότερη ελληνική τέχνη φέρει τα σημάδια αυτής της συμβίωσης. Η διαδρομή μου, η πορεία μου, η σκέψη μου θα ήταν αδύνατο να μην έχουν ποτιστεί από όλα αυτά. Οπως λέει ο ποιητής, “έβγαιναν απ’ το όνειρο, καθώς έμπαινα στο όνειρο. Ετσι ενώθηκε η ζωή μας και θα είναι δύσκολο πολύ να ξαναχωρίσει”».
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 27 Απρίλη 1935. To 1953 εισάγεται στη Νομική Σχολή Αθηνών, την οποία εγκαταλείπει στο πτυχίο. Το 1961 φεύγει για τη Γαλλία και γράφεται στη Σορβόνη, όπου παρακολουθεί μαθήματα γαλλικής φιλολογίας και φιλμολογίας, με καθηγητές τον Ζορζ Σαντούλ και τον Μιτρί, τους οποίους ξανασυνάντησε αργότερα στην IDHEC. Παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα εθνολογίας με τον Λεβί Στρος. Για να αντεπεξέλθει στα έξοδα των σπουδών δουλεύει στη ρεσεψιόν της Σιτέ Ουνιβερσιτέρ (με την ώρα) μαζί με τον γλύπτη Γεράσιμο Σκλάβο. 1962-63: Γίνεται δεκτός, ύστερα από εξετάσεις, στην περίφημη σχολή κινηματογράφου IDHEC. Η διαφωνία και σύγκρουσή του με τον καθηγητή της σκηνοθεσίας οδηγεί σε πρόωρη λήξη τις σπουδές του.
1963-64: Συνεχίζει τη φοιτητική του διαδρομή στο Musee de l’ homme κοντά στον εθνολόγο – σκηνοθέτη Ζαν Ρους, όπου διδάσκεται το σινεμά – ντιρέκτ. 1964: Επιστροφή στην Ελλάδα. Η επάνοδος συνοδεύεται από αναίτιο ξυλοδαρμό του από την αστυνομία καθώς βάδιζε ανύποπτος. Επεισόδιο που τον επηρέασε και άλλαξε τη διάθεση και τα σχέδιά του. Τότε η σκηνοθέτιδα Τώνια Μαρκετάκη του προτείνει να συνεργαστεί με την εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» ως κριτικός. Προς μεγάλη έκπληξη όλων – και του ιδίου – αντί να γυρίσει στη Γαλλία, όπως ήταν και το αναμενόμενο, έμεινε στην Ελλάδα. Και εργάστηκε ως κριτικός.
Με τον κινηματογράφο άρχισε να ασχολείται το 1965 και το 1968 παρουσίασε την πρώτη του μικρού μήκους ταινία, «Εκπομπή», στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το 1970, η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Αναπαράσταση», κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, καθώς και άλλες διακρίσεις στο εξωτερικό, και σηματοδότησε την αυγή του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου.
Έκτοτε, οι ταινίες του έχουν συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και έχει κερδίσει πολλά βραβεία, τα οποία τον καθιέρωσαν παγκοσμίως ως έναν από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του σύγχρονου κινηματογράφου. Πολλά αφιερώματα που τιμούν τη δουλειά του Θόδωρου Αγγελόπουλου έχουν πραγματοποιηθεί σ’ όλο τον κόσμο. Είχε αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, του Πανεπιστημίου X Ναντέρ (Nanterre) στο Παρίσι και του Πανεπιστημίου του Εσεξ (Essex).
Ταινίες: 1970: Αναπαράσταση. 1972: Μέρες του ’36. 1975: Ο θίασος. 1977: Οι Κυνηγοί. 1980: Ο Μεγαλέξανδρος. 1983: Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη. 1984: Ταξίδι στα Κύθηρα. 1986: Ο Μελισσοκόμος. 1988: Τοπίο στην ομίχλη. 1991: Το μετέωρο βήμα του πελαργού. 1995: Το βλέμμα του Οδυσσέα. 1998: Μια αιωνιότητα και μια μέρα. 2003: Τριλογία – Ι. Το λιβάδι που δακρύζει. 2008: Τριλογία – ΙΙ. H σκόνη του χρόνου.
