“Βλάχοι ευεργέτες της Βέροιας” γράφει ο Τάκης Γκαλαΐτσης

Cari leagã loclu cu punti, s’ leagã cu dumnitzãlu / Όποιος δένει τον τόπο με γέφυρα  δένεται με το θεό.

Τάκης Γκαλαΐτσης

Την Τετάρτη , 22 Ιουλίου 2020, στις 8.30 μ.μ. έγιναν επιτέλους (!) , επί της οδού Βλάχων Ηρωίδων, στη Βέροια, τα  εγκαίνια της Γέφυρας Κούσιου μετά από παλινωδίες και γραφειοκρατικές διαδικασίες μιας περίπου δεκαετίας και αφού στο μεταξύ οι τρεις αδελφοί δωρητές Αντώνης, Μανόλης και Γιάννης Κούσιος απεβίωσαν χωρίς να ευτυχήσει –δυστυχώς- κανείς τους να δει  τη δωρεά τους να πραγματώνεται. Μια γέφυρα σύγχρονων προδιαγραφών ( μήκους 110 μέτρων, ύψους 31 μέτρων, πλάτους 13 μέτρων, αμφίδρομης κυκλοφορίας,  με πεζοδρόμιο 2,5 μέτρων ), κόστους περίπου 2.800.000 ευρώ όσο και το ποσό της δωρεάς με τους τόκους,  που δένει τη μεγάλη χαράδρα και το ποτάμι που διασχίζει την πόλη και θα συμβάλλει αποφασιστικά στη λειτουργική ρύθμιση της κυκλοφορίας στη Βέροια, στην αποσυμφόρηση των κεντρικών αρτηριών και γενικότερα στη βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους.  Με αφορμή αυτό το γεγονός δημοσιεύεται – έστω και με σχετική καθυστέρηση- αυτό το κείμενο που αναδεικνύει μια γνωστή πτυχή των Βλάχων που αφορά στην ευεργεσία.

Οι Βλάχοι βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση με τον τόπο: ο τόπος τους βοηθάει να προκόψουν και οι ίδιοι ένα μέρος από τους κόπους τους το επιστρέφουν απλόχερα στον τόπο. Αψευδής μάρτυρας οι δωρεές τους στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και γενικότερα στην κεντρική Ευρώπη.  To Μετσόβιο Πολυτεχνείο και η Ακαδημία, το Καλλιμάρμαρο και το Αστεροσκοπείο στην Αθήνα, τα Ζάππεια και τα Αρσάκεια σε διάφορες πόλεις της Βαλκανικής, τα Τοσίτσεια και Αβερώφεια σχολεία στην Αίγυπτο, το Μέγαρο Μουσικής στη Βιέννη, το Νοσοκομείο στο Βελιγράδι  και πολλά άλλα καταδεικνύουν τα αλτρουιστικά αισθήματα των Βλάχων ευεργετών απέναντι στους συνανθρώπους τους και στον τόπο όπου έζησαν.

Δε θα ήμασταν απόλυτα αληθείς , αν ερμηνεύαμε το φαινόμενο της ευεργεσίας μόνο με οικονομικούς όρους. Ίσως προσεγγίσουμε περισσότερο την αλήθεια, αν αναζητήσουμε τα πρωτογενή αίτια της ευεργεσίας στις κοινωνίες των Βλάχων νομάδων, όπου όλοι κάνουν το παν για τον ένα και ο ένας για όλους. Λαός σε κίνηση οι Βλάχοι,  ήταν ανοιχτοί σε νέες και ανθρωπιστικές ιδέες. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η απόφαση των τσελιγκάδων προεστών του Μετσόβου, το 1776, λίγο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση: « …και όσοι Μετσοβίτες έχουν δύο κήπους να πάρουν τον έναν και να τον δώσουν εκείνου όπου δεν έχει…». Από αυτές τις ‘‘μικρές αυτοκρατορίες των βουνών’’ αναδείχτηκαν οι μεγάλοι ευεργέτες, όταν μετεξελίχτηκαν σε εμπόρους που διέτρεχαν όλη τη Βαλκανική και την Κεντρική Ευρώπη, και δε λησμονούσαν όμως τον γενέθλιο τόπο τους.

Το ίδιο αυτό πνεύμα της προσφοράς στον τόπο διακρίνει και σήμερα πολλούς Βλάχους. Απόδειξη οι πολλές ευεργεσίες , σε τοπικό επίπεδο , στη Βέροια , τα τελευταία χρόνια. Με τις δωρεές τους οι αδελφοί Κούσιου, οι μέγιστοι ευεργέτες από συστάσεως του Δήμου Βέροιας, η Κορνηλία Κούσιου-Καραναστάση , η Ιωάννα Κυράνη , η οικογένεια Σωσσίδη και Βλαχογιάννη, ο Νίκος Ντέμος , ο Απόστολος Τεγούσης, η Κολυπέτρη-Ουσαντοπούλου Μαρία, η Μαρίκα Μπέλα, οι αδελφές Χατζίκου και οι άλλοι Βλάχοι δωρητές από τη Βέροια ενέταξαν εαυτούς στη χορεία των μεγάλων Βλάχων ευεργετών της Ελλάδας, της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης: του Σίνα και του Δούμπα, του Μπέλιου και του Σταύρου, του Ζάππα και του Στουρνάρα, του Τοσίτσα και του Αβέρωφ και όλων των άλλων ευεργετών που κατέστησαν το όνομα Βλάχος συνώνυμο του ευεργέτη.

Ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας οργάνωσε τιμητική εκδήλωση για τους Βλάχους ευεργέτες από τη Βέροια, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Συλλόγου, το Μάη του 2009, όπως οργάνωσε και εκδήλωση,  την ίδια περίοδο, στο Χώρο Τεχνών του Δήμου Βέροιας, για τους Βλάχους Ευεργέτες στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και στην Κεντρική Ευρώπη. Και ως  ελάχιστο φόρο τιμής, μετά και το θάνατο του Γιάννη, τελευταίου των αδελφών Κούσιου,  αφιέρωσε  το Ημερολόγιο 2017 σε αυτούς που με το περίσσευμα ψυχής  τιμούν και σήμερα, με τις δωρεές τους, το όνομα Βλάχος.

Τρεις πόλεις, Ερμούπολη, Ηράκλειο, Βέροια,   τιμούν το Δημήτριο Βικέλα, αλλά ο ίδιος,  όντας πολίτης του κόσμου, αναγνωρίζει τις πατρογονικές του παραδόσεις στη Βέροια και αισθάνεται Μακεδόνας, αν και γεννήθηκε, το 1835,  στην Ερμούπολη της Σύρου, με καταγωγή του πατέρα του Εμμανουήλ από τη Βέροια. Ο ίδιος ο Βικέλας γράφει ( Η ζωή μου, Αθήνα 1908):  « Ο πλανήτης εκ γενετής βίος-μου μού αφήρεσεν πάσαν αφορμήν προς ανάπτυξιν τοπικού πατριωτισμού, αλλά αισθάνομαι ότι αν ήταν δυνατό και σήμερα ακόμη να στήσω τη σκηνή μου στη Βέροια, εκεί θα έβρισκα την πατρίδα μου, γιατί εκεί είναι συγκεντρωμένες οι οικογενειακές μου παραδόσεις. Δε λησμονούμε ότι από εκεί καταγόμαστε. Στον τάφο του πατρός μου , στην Αθήνα, γράψαμε: εκ Βεροίας. Ο αδελφός μου ανέγραψε το γιο του στο σχολείο ως Μακεδόνα την καταγωγήν. Και εγώ μεταξύ των Μακεδόνων πάντοτε συγκαταλέγομαι. Γνωρίζω ότι σώζεται η οικία της οικογένειάς μου, μια  από τις μεγαλύτερες της Βέροιας, αλλά το οικογενειακό μας όνομα χάθηκε στη Βέροια. Το όνομα εγράφετο με μπ = Μπικέλας ή  Μπεκέλας. Ο πατήρ μου κατ’αρχάς υπεγράφετο Μπικέλας, μέχρις ότου μετά του νεωτέρου αδελφού μου Κωνσταντίνου παρεδέχθη την γραφήν με Β αντί Μπ Βικέλας ».

Γνωστός ο Δημήτριος Βικέλας για το μυθιστόρημά του Λουκής Λάρας. Από μικρός διαρκώς μετακινείται: Ναύπλιο, Κωνσταντινούπολη, Οδησσός, Σύρος. Παρουσιάζει ιδιαίτερη κλίση στα γράμματα: Μετέφρασε την τραγωδία ΕΣΘΗΡ του Ρακίνα στα δεκαέξι του, στη Σύρο.

Οι θείοι του από τη μάνα του Σμαράγδα, αδελφοί Μελά, από την Βλαχοπογδόργιανη της Ηπείρου, τον κάλεσαν στο Λονδίνο, το 1852, όπου έκαναν εμπόριο σιταριού από τη Ρωσία και τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Ασχολήθηκε με το εμπόριο, και παράλληλα φοίτησε στο University college. Το 1876 διαλύθηκε η Εταιρεία Μελά στο Λονδίνο.

Ο Βικέλας επισκέφθηκε τη Βέροια, το 1901, και περιγράφει το ‘‘Μπικελάθκο’’ σπίτι, ένα αληθινό παλάτι με διακοσμήσεις του 1773. Επίσης, του έδειξαν εικόνες και χειρόγραφα με αφιερώσεις από τους Χρίστο, Εμμανουήλ και Μιτάκο Βικέλα, με χρονολογίες 1800 και 1803.

Το 1793 φιλοξενήθηκε από το Βικέλα στη Βέροια ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Cusinery. “ Έγινα δεκτός στο σπίτι του Βικέλα με μεγάλη εγκαρδιότητα. Ήταν σοφός και γνώριζε τη λόγια ελληνική. Ήταν πλούσιος. Έχαιρε της προστασίας της Αγγλίας. Ερχόταν συχνά στη Θεσσαλονίκη, όπου και πέθανε φτωχός. Τα παιδιά του μετέφεραν την υπόλοιπη περιουσία στη Γερμανία, όπου και εγκαταστάθηκαν”.

Με πρωτοβουλία και οικονομική ενίσχυσή του ( ανώνυμα) ιδρύθηκε ο Οίκος Τυφλών στην Αθήνα και η  Σεβαστοπούλειος Εργατική Σχολή. Κληροδότησε στο « Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων » το ποσό των 92.000 δραχμών και όλα τα ανέκδοτα έργα του. Δώρισε στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης όλα τα βιβλία του και δημιουργήθηκε η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, και τους ζωγραφικούς του πίνακες στο Μουσείο Καλών Τεχνών. To 1872 μετέβη στο Παρίσι και έγινε μέλος του « Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων ». Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1896 και τρία χρόνια μετά ίδρυσε το « Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων ». Πέθανε το 1908.

Το αρχοντικό Βικέλα αποχαρακτηρίστηκε ως ιστορικό μνημείο στη Βέροια και κατέρρευσε, δυστυχώς,  το Δεκέμβρη του 1959. Τα υλικά του σπιτιού, η επίχρυση οροφή, ο διάκοσμος των τοίχων και οι σκαλιστές ξύλινες στοές πουλήθηκαν αρχικά 4.500 δρχ., τα αγόρασε ο Τουριστικός Όμιλος Βέροιας , και έκτοτε χάθηκαν.

Ο Βασίλης Μελάς ήταν θείος του Δημητρίου Βικέλα από τη μάνα του Σμαράγδα, από τη Βλαχοπογδόργιανη της Ηπείρου.  Δεν είχε παιδιά. Για να διαιωνίσει το όνομά του, κληροδότησε στο δια της διαθήκης του ιδρυθέν «Νηπιακόν Επιμελητήριον Μελά» τη  μεγάλη οικία του, το σημερινό Ταχυδρομικό Μέγαρο στην Αθήνα, απέναντι από την Εθνική Τράπεζα, για να ιδρυθούν νηπιαγωγεία. Τέτοιο ήταν και το ΠΙΚΠΑ στη Βέροια, που πάνω από την είσοδο έγραφε: «Κληροδότημα Βασιλείου Μελά εις μνήμην Δημητρίου και Γεωργίου Βικέλα». Στη θέση του χτίστηκε  ο Χώρος Τεχνών, κόσμημα για την πόλη της Βέροιας.

Το θέμα της βλαχικής καταγωγής  της οικογένειας Βικέλα είναι το έλασσον, το μείζον είναι η μεγάλη τους προσφορά στην Ελλάδα, κυρίως με τη συμβολή  του Δημητρίου Βικέλα στην τέλεση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα (1896), στους οποίους συνέβαλαν τα μέγιστα άλλοι τρεις Βλάχοι: ο Γιάννης Κωλέττης, πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας , Βλάχος από το Συράκο, που πρώτος (1839) είχε  την ιδέα της αναβίωσης των Αγώνων, ο Ευάγγελος Ζάππας από το βλαχοχώρι Λάμποβο της Νότιας Αλβανίας που πρώτος έκανε επίσημη πρόταση για τους Αγώνες και ίδρυσε το Ζάππειο Μέγαρο, και ο μετσοβίτης Γεώργιος Αβέρωφ που αναπαλαίωσε το Καλλιμάρμαρο στάδιο και χρηματοδότησε τους Αγώνες.   Υπήρξε πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ. « Η αναβίωσις εις την Ελλάδα είναι προσέτι εκδήλωση φιλελληνικών αισθημάτων διπλασίως πολυτίμων υπό τας δυσχερείς περιστάσεις τας οποίας διερχόμεθα , είναι δε νέος σύνδεσμος μεταξύ Ελλάδος και Ευρώπης ».

Η οικογένεια Σωσσίδη – Σιόσιου το παλιό όνομα – ήταν από το βλαχοχώρι Νέβεσκα, σημερινό Νυμφαίο, με απώτερη καταγωγή τη βλαχοπολιτεία Μοσχόπολη, την οποία εγκατέλειψαν, το 1762, τα ταραγμένα εκείνα χρόνια.  Ο γενάρχης της οικογένειας Θεόδωρος Σωσσίδης ήταν χρυσικός.  Οι Σωσσιδαίοι, σε δυο γενιές,   δημιούργησαν μια αυτοκρατορία  καπνού με καταστήματα στην Κωσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Κάιρο, Αμβούργο, Λοζάνη, Βρυξέλες,   Όσλο, Νέα Υόρκη και αλλού. Στη συνέχεια διεύρυναν τις δραστηριότητές τους και σε άλλους τομείς της οικονομικής ζωής, κυρίως την αργυροροχρυσοχοΐα, την  κλωστοϋφαντουργία και τις οικοδομικές επιχειρήσεις. Σε αυτές εντάσσεται και η κλωστοϋφαντουργία ‘‘Βέρμιον’’ που δημιούργησε ο Θανάσης Σωσσίδης το 1904 στη Βέροια, και απασχολούσε  400 εργαζόμενους, και το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας .

Το Σωσσίδειο Γηροκομείο Βέροιας, που στεγάστηκε στη Βίλα Σωσσίδη, είναι δωρεά της Βασιλικής, χήρας του Δημητρίου Σωσσίδη, με το δωρητήριο συμβόλαιο: 21376/4-2-’61, στο  συμβολαογράφο Αντώνιο Εμμανουήλ Καρακωστή.

Η Βίλα, το σπίτι του Σωσσίδη  στη Βέροια,   ένα πανέμορφο διώροφο οίκημα υψηλής αρχιτεκτονικής στο λόφο που δεσπόζει πάνω από τη Βέροια, με πολλές ευρωπαϊκές επιδράσεις, χτίστηκε το 1924 από Βέλγους μηχανικούς και αρχιτέκτονες σε ένα οικόπεδο 3.300 τ.μ., με ιδιόκτητο δρόμο 700 τ. μ . Σήμερα εκπέμπει sos για την αναπαλαίωσή του.

Δωρεά της οικογένειας  Σωσσίδη είναι και η εκκλησία της Αγίας Τριάδας στο Πανόραμα που σχεδίασε και αγιογράφησε δωρεάν ο Βλάχος ζωγράφος από την Κουμαριά Τούσιας/ Δημήτριος Καμπανάρης ή Αναστασίου ή Αναστασόπουλος, ιδιαίτερος φίλος της οικογένειας Σωσσίδη, καθώς και η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο Νεκροταφείο Βέροιας που έκτισε ο Δημήτρης Σωσσίδης προς τιμή του αποβιώσαντος αδελφού Θανάση .

Οι αδελφοί Κούσιου (Μανόλης/Λάκης, Αθηνά/Νούσκα, Αντώνης, Κορνηλία/Νέλα, Γιάννης/Νάκος), παιδιά της Μαριγούλας, το γένος Ζαφειρογιάννη, και του Κωστούλια Κούσιου,  τις οικονομίες μιας ζωής, αποτέλεσμα   εργατικότητας,  τιμιότητας,  και χρηστής διαχείρισης,  τις πρόσφεραν γενναιόδωρα στο γενέθλιο τόπο τους, τη Βέροια, που θα τους τιμά εσαεί. Συγκεκριμένα, το 1998 οι αδελφοί Μανώλης, Αντώνης (ζούσε ακόμη ) και Γιάννης Κούσιος  δώρισαν στο Νοσοκομείο Βέροιας ένα πλήρως εξοπλισμένο νοσοκομειακό αυτοκίνητο ΕΚΑΒ, αξίας περίπου εκατό (100) εκατομμυρίων δραχμών, προσφορά στον πάσχοντα άνθρωπο.     Η αποδοχή της δωρεάς από το Νοσοκομείο Βέροιας έγινε με την πράξη 18/1-9-’98. Επιθυμία των δωρητών ήταν να μη δημοσιοποιηθεί η δωρεά.

Η αδελφή τους Κορνηλία Κούσιου – Καραναστάση πρόσφερε, στις 18 Μαρτίου 2008, στη μνήμη του συζύγου της,  το ποσό των 435.000 ευρώ για τη δημιουργία,  σύμφωνα με το δωρητήριο,  εντός τριών ετών πολιτιστικού χώρου αφιερωμένου στη νεολαία, που θα ονομάζεται ‘‘ Κέντρο Νεότητας και Πολιτισμού Ευθυμίου και Κορνηλίας Καραναστάση’’, με δυνατότητα φιλοξενίας επισήμων επισκεπτών και καλλιτεχνών κα  υψηλών προσκεκλημένων . Ήδη, για το σκοπό αυτό , ο Δήμος Βεροιας αγόρασε αρχοντικό οίκημα κοντά στην πλατεία του Αγίου Αντωνίου, το οποίο βρίσκεται ακόμη (!) στο σχεδιασμό της αναπαλαίωσης.

Επίσης, η ίδια δώρισε στο Δήμο Βέροιας και ένα διαμέρισμα στο κέντρο της πόλης, στη συμβολή των οδών Παταπίου και Εδέσσης, για να λειτουργήσει (μετά θάνατο) ‘‘ Κέντρο Κοινωνικής Μέριμνας ’’ στη μνήμη Ευθυμίου και Κορνηλίας Καραναστάση.

Στη συνέχεια, οι αδελφοί Μανώλης και Γιάννης Κων/ντίνου Κούσιου, πρόσφεραν  στο Δήμο Βέροιας το ποσό των 2.500.000 ευρώ με το υπ’ αρ. ( 25.928/8-11-2008)  συμβόλαιο στο συμβολαιογραφικό γραφείο του Δημητρίου  Νικολάου Τζίμα. Ο Δήμος Βέροιας έκανε αποδεκτή τη δωρεά  με την υπ’ αρ. (706/2008) απόφαση της Δημαρχιακής Επιτροπής. Το ποσό δόθηκε για την κατασκευή, σε τρία χρόνια, γέφυρας που θα συνδέει τη Βέροια με τον Προμηθέα και συγκεκριμένα την οδό Πύρρου με την οδό Αριστοφάνους της περιοχής παλαιού Κτηνιατρείου.

Έτσι, το περίσσευμα καρδιάς και η διάθεση προσφοράς των αδελφών Κούσιου έρχεται να καλύψει τις ανεπάρκειες της Πολιτείας και των τοπικών αρχών. Και η προσφορά αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία, αν αναλογιστούμε ότι αυτή γίνεται σε συνθήκες έντονου ατομικισμού και άκρατης ιδιοτέλειας.

Ο Δήμος Βέροιας αποφάσισε:

– να αναλάβει την ηθική και νομική υποχρέωση διαρκούς συμπαράστασης προς τους δωρητές με όλες τις κοινωνικές του υπηρεσίες

–  να αναγορεύσει τους  αδελφούς Εμμανουήλ, Αντώνιο, Αναστασία και Ιωάννη Κούσιο σε μεγάλους ευεργέτες της πόλης Βέροιας

–  να ονομάσει τις οδούς  Πύρρου -γέφυρα- και Αριστοφάνους με το όνομα: Αδελφών Κούσιου

–   να ονομάσει το 7ο Νηπιαγωγείο Βέροιας σε Νηπιαγωγείο Αδελφών Κούσιου.

–  να αναρτήσει  αναθηματική πλάκα ευεργετών της πόλης , στο Δημαρχιακό Κατάστημα.

Η κατασκευή βέβαια  της γέφυρας παρουσίασε  ανεπίτρεπτη καθυστέρηση. Χρέος της εκάστοτε Δημοτικής Αρχής είναι να υλοποιεί άμεσα τις δωρεές, γιατί μόνον έτσι τιμώνται οι δωρητές και παράλληλα  δεν αποτρέπονται  από ανάλογες δωρεές πιθανοί μέλλοντες ευεργέτες.

Τα πολλά γεφύρια, διάσπαρτα στη νότια Βαλκανική, με πρώτο αυτό του μοσχοπολίτη Βλάχου  Σίνα που συνέδεσε τη Βούδα με την Πέστη και τελευταίο αυτό των αδελφών Κούσιου στη Βέροια, πέρα από την χρηστική τους αξία εμπεριέχουν και ένα συμβολισμό: συνδέουν λαούς και πολιτισμούς. Οι κάτοικοι της Βέροιας  θα  ευγνωμονούν τους αδελφούς Κούσιου και οι Βλάχοι θα αισθάνονται πάντοτε υπερήφανοι για την προσφορά τους. Η σημασία της προσφοράς διαφαίνεται  στην  παροιμία στη βλάχικη γλώσσα: Cari leagã loclu cu punti, s’ leagã cu dumnitzãlu = Όποιος δένει τον τόπο με γέφυρα δένεται με το θεό.

Οι αδελφοί Κούσιου δεν ξέχασαν τη βλάχικη  καταγωγή τους.  Έκαναν  δωρεά πέντε χιλιάδων Ευρώ (5.000 €) προς το Σύλλογο Βλάχων Βέροιας , την οποία  το Δ/Σ του Συλλόγου, στη συνεδρίαση της Παρασκευής 18/9/’09  ( Πρ. 14/18-9-’09), ομόφωνα αποφάσισε να κάνει αποδεκτή και, σύμφωνα με το καταστατικό,  να αναγορεύσει τους αδελφούς Μανόλη (Λάκη) και Γιάννη Κούσιο σε δωρητές και ευεργέτες του Συλλόγου . Η προσφορά  των 5.000 € τοποθετήθηκε σε ειδικό τραπεζικό λογαριασμό , με σκοπό την αγορά οικήματος που θα συμπληρώσει τις κτιριακές υποδομές του Συλλόγου.

Λίγο πριν φύγει από αυτόν τον κόσμο, ο τελευταίος από τους αδελφούς Κούσιου, ο Γιάννης/Νάκος δώρισε στην οργάνωση ‘’Πρωτοβουλία για το παιδί’’ ένα διαμέρισμα επί της οδού Βενιζέλου στην οικοδομή Λαναρά στη Βέροια, και ο ήδη αποβιώσας Νίκος Κουτόβας που διαδέχτηκε τους αδελφούς Κούσιου στην επιχείρηση  ‘’Ζαχαροπλαστείο  LIDO’’  χρηματοδότησε την ανακαίνιση  για να γίνει λειτουργικό για τους ειδικούς σκοπούς του το διαμέρισμα. Στα εγκαίνια (Τετάρτη 22/7/2020) αυτού του έργου παρέστη η εισαγγελέας (2016-2019) του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου.

Οι αδελφοί Κυράνη ασχολούνταν με εμπορικές δραστηριότητες: διατηρούσαν γαλακτοπωλείο στην παλιά πλατεία Ωρολογίου της Βέροιας, και εστιατόριο  δίπλα από τη Χαβάη, αλλά είναι γνωστοί κυρίως από το Καφενείο Κυράνη, επί της  Μητροπόλεως, στέκι Βλάχων στη Βέροια, το γνωστό Καφενείον ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ. Το 1958, στη θέση του παλιού πατρικού σπιτιού, χτίστηκε η ιδιόκτητη οικοδομή Κυράνη.

Αν και η Ιωάννα Κυράνη σπούδασε νηπιαγωγός σε σχολή της Έδεσσας, δε δίδαξε παρά αφιέρωσε τη ζωή της στη φροντίδα των αδερφών της.  Ήταν βαθιά καλλιεργημένη, με γνώση γαλλικών και ιστορικά ενδιαφέροντα. Δεν έκανε δική της οικογένεια, αλλά,  όπως η ίδια έλεγε, ένιωθε πολύ γεμάτη, γιατί μεγάλωσε σαν δικά της παιδιά το μικρότερο αδελφό της Βασίλη και τις ανεψιές της.

Η οικογένειά της Ιωάννας Κυράνη δεν είχε ιδιαιτέρα περιουσιακά στοιχεία. Ήταν άνθρωποι της δουλειάς, και η μεγάλη δωρεά προς το Σχολείο Ειδικής Αγωγής Βέροιας των 102.111,06 ευρώ, που η ίδια επέλεξε να είναι κληρονομιά, να φτάσει δηλαδή στον προορισμό της μετά το θάνατό της, ήταν οι προσωπικές  οικονομίες ολόκληρης της ζωής. Και αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Επιθυμία της δωρήτριας ήταν τα χρήματα να διατεθούν όχι σε τρέχουσες ανάγκες αλλά σε υποδομές, οι οποίες θα διευκολύνουν τη λειτουργία του Σχολείου. Το Σχολείο Ειδικής Αγωγής, και ιδιαίτερα ο διευθυντής του Παπαϊωάννου Παναγιώτης , σεβόμενος την επιθυμία της δωρήτριας, αξιοποιώντας ως τώρα ένα μέρος των χρημάτων, δημιούργησαν την αίθουσα  ΙΩΑΝΝΑΣ & ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΥΡΑΝΗ.

Με πρωτοβουλία του Διευθυντή του Σχολείου, ο Σύλλογος Γονέων και ο Σύλλογος Διδασκόντων του Σχολείου Ειδικής Αγωγής Βέροιας οργάνωσαν την 19 Νοεμβρίου 2008 τιμητική εκδήλωση προς τιμή της δωρήτριας, αφού πρώτα επισκέφθηκαν τον τάφο της επί του οποίου οι μικροί μαθητές εναπόθεσαν τιμητική αναθηματική πλάκα.

Οι Βλάχοι αγαπούν τον τόπο που ζουν, αλλά ποτέ δεν ξεχνούν και τον τόπο που γεννήθηκαν. Γνωστή σε όλους τους Βλάχους της περιοχής η οικογένεια Ντέμου, που είχαν πέτρινο σπίτι στην Κουμαριά σαν παλάτι και όλοι οι Σελιώτες γνωρίζουν την τοποθεσία με τη βρύση του Ντέμου στο Σέλι. Αυτή η μεγάλη οικογένεια έφυγε στη Ρουμανία, το 1928,  την εποχή των εθνικιστικών παροξυσμών. Από τη Ρουμανία τα τρία αδέλφια Ντέμου (Τάκης, Νίκος, Τραγιάνης) έφυγαν  σε διαφορετικές χρονολογίες , και με ενδιάμεσο σταθμό χώρες της Ευρώπης κατέληξαν στην Αμερική. Ο Νίκος Ντέμος, το 1945 , έφυγε για τη Βενεζουέλα, όπου ασχολήθηκε με πετρέλαια και βιομηχανικές επιχειρήσεις και έζησε βαθύπλουτος.  Στη συνέχεια,  πήρε και τα αδέλφια του, γύρω στο 1960, στην Αμερική. Το μεγαλύτερο αδελφό του Τάκη , επώνυμο γλύπτη ήδη από τη Ρουμανία, και το μικρότερο Τραγιάνη , που εργάσθηκε πολλά χρόνια στη Νάσα. Ο Τάκης συνέχισε να παράγει έργα γλυπτικής στη Βαρκελώνη της Βενεζουέλας, όπου εγκαταστάθηκε. Γρήγορα η φήμη του εξαπλώθηκε, έκανε πολλές εκθέσει γλυπτών στις πολιτιστικές πρωτεύουσες του κόσμου, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Βιέννη και σε άλλα μέρη.

Το 1993 άρχισε, με την υλική υποστήριξη του αδελφού του Νίκου, να κτίζεται στη  Βαρκελώνη της Βενεζουέλας ένα σύγχρονο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (Casa Museo Escultor Dimitrios Demu), για να στεγάσει την καλλιτεχνική παραγωγή, που όμως ο Τάκης Ντέμος δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένο , γιατί στο μεταξύ πέθανε το 1997.

Το Μουσείο, αξίας εκατομμυρίων δολαρίων,  που φέρει το όνομα του Τάκη Ντέμου,  εγκαινιάστηκε το 1999, και ο Νίκος Ντέμος το δώρισε στη Βαρκελώνη της Βενεζουέλας, στη μνήμη του γλύπτη αδελφού, τιμώντας τη χώρα που τους φιλοξένησε τόσα χρόνια.

Τα τελευταία χρόνια, ο Νίκος Ντέμος, που σχεδόν κάθε χρόνο επισκεπτόταν  το Σέλι και τους συγγενείς του στη Βέροια, θέλησε να δημιουργήσει κάποιες υποδομές και να αναδείξει τη γνωστή περιοχή Ντέμου στο Σέλι, που  με τόσες μνήμες είναι συνδεδεμένη. Η γραφειοκρατία όμως   καθυστέρησε  επικίνδυνα το έργο και η δωρεά  ματαιώθηκε, μετά   τον πρόσφατο θάνατό του.

       Η οικογένεια Βλαχογιάννη, με απώτερη καταγωγή από τη Σαμαρίνα, εγκαταστάθηκε στη Βέροια, το 18^ο αιώνα. Οι κληρονόμοι του Εμμανουήλ Βλαχογιάννη δώρισαν στη Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης το πατρικό τους σπίτι,  νεοκλασικό κτίριο επί της Ανοίξεως, με μεγάλη αρχιτεκτονική αξία, με σκοπό να λειτουργήσει ως Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα. Η  συντήρηση και ανακαίνιση του νεοκλασικού κτιρίου έγινε  από τη Μητρόπολη Βέροιας με τη βοήθεια της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του Υπουργείου Πολιτισμού. Σήμερα σε αυτό το οίκημα στεγάζεται το Μουσείο Νεωτέρας Ιστορίας και Τέχνης, όπου εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα, έγγραφα και κειμήλια, φωτογραφίες σχετικές με το Μακεδονικό Αγώνα, καθώς και έργα εκκλησιαστικής Τέχνης.

Το 1992, είχε προηγηθεί η δωρεά ενός ασθενοφόρου προς το Νοσοκομείο Βέροιας του επιχειρηματία Απόστολου Τεγούση, που κατανόησε πολύ καλά ότι δεν αρκούν οι καλοί γιατροί. Πρέπει οι ασθενείς να προλαβαίνουν να μεταφέρονται έγκαιρα στα Νοσοκομεία.

Σχετικά πρόσφατα, η  Ουσαντοπούλου/ Κοληπέτρη Μαρία  προέβη σε δωρεά της οικίας στο Σέλι για τη φιλοξενία  (αυτόνομη διαβίωση) των παιδιών του Συλλόγου Γονέων και  Κηδεμόνων ΑΜΕΑ  Ν. Ημαθίας. Η δωρεά αυτή έγινε στη μνήμη των Βλάχων γονιών της Νικολάου (ιερέως)  και Ζωής Κοληπέτρη, και του γιου της Περικλή.

Η ερασιτέχνις λαογράφος Βούλα Χατζίκου με την αδελφή της, Βλάχες από το Σέλι, που το παλιό τους οικογενειακό όνομα ήταν Σούλτου/Σουλτόπoυλου,  δώρισαν (9702/27-06-2011) στο Δήμο Βέροιας το πατρικό τους σπίτι, ένα αρχοντικό της τελευταίας δεκαετίας  του 19^ου αιώνα με τεράστια αρχιτεκτονική και χρηστική αξία.

Η οικογένεια Μάρκου, ιδιοκτήτες του γνωστού Μύλου στον οποίο στεγάζεται σήμερα το Βυζαντινό Μουσείο,   ήταν Βλάχοι από την Κουμαριά. Απόγονός τους δώρισε δέκα (10) μερίδια από το Δασόκτημα Κουμαριάς στο Γηροκομείο Βέροιας, ενώ μηχανικοί και αρχιτέκτονες έκαναν δωρεάν τα σχέδια και τις μελέτες για δημόσια κτίρια, όπως ο Αδάμος Καπρίνης τα σχέδια της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.

Τελευταία,  η Μαρία  Μπέλα/Σάκκα, ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας,  ανέλαβε να εξοπλίσει πλήρως δωρεάν, στη μνήμη της κόρης της Αγαθής Σάκκα που τόσο αδόκητα έφυγε από τη ζωή,  μια αίθουσα Στεφανιογράφου  που τόσο έλειπε από το  Νοσοκομείου Βέροιας, στο ισόγειο του νοσοκομείου , δίπλα από το Ακτινολογικό. Συγκεκριμένα  περιλαμβάνει τρεις χώρους: γραφείο ειδικού γιατρού, γραφείο μηχανημάτων και γραφείο χειριστών μηχανημάτων.

Η Αίθουσα  ονομάζεται «  ΑΓΑΘΗ ΣΑΚΚΑ » και  υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα με την επιγραφή: «Δωρεά Μαρίας Μπέλα-Σάκκα σε μνήμη της κόρης της Αγαθής Σάκκα αρχιτεκτόνισσας».

Οι εργασίες, που ξεκίνησαν με σχέδια και επίβλεψη των μηχανικών, φίλων της οικογένειας,  Νεστορόπουλου Γιάννη και Βεχτσαλή Σωτήρη δωρεάν σε μνήμη της Αγαθής Σάκκα, ολοκληρώθηκαν και έγινε   επιλογή στεφανιογράφου. Ο εξοπλισμός της αίθουσας   ανταποκρίνεται στην τελευταία λέξη της τεχνολογίας . Ειδικά διαμορφωμένος διάδρομος  οδηγεί σε αυτούς τους χώρους. Σήμερα εργάζονται δύο γιατροί με σύμβαση ορισμένου χρόνου, ενώ άμεσα προβλέπεται να προκηρυχθούν δυο μόνιμες θέσεις για επεμβατολόγους/καρδιολόγους.

Η δωρήτρια Μαρία Μπέλα-Σάκκα, σε συνεργασία με τον τότε  διοικητή του Νοσοκομείου κ. Παπαδημητρίου, ανέλαβε όλα τα έξοδα,  που υπολογίζεται, με τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς, ότι ξεπέρασαν  τα 150.000 Ευρώ. Τα εγκαίνια της αίθουσας Στεφανιογράφου έγιναν από τον τότε  υφυπουργό Υγείας κ. Μπόλαρη σε συνδυασμό με την ανακαίνιση του Χειρουργείου και της αίθουσας τοκετού. Η αίθουσα, μετά την ολκλήρωσή της ,  εξυπηρετεί όχι μόνο τη Βέροια και την Ημαθία, αλλά και την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία.

Η  Μαρία Μπέλα, παιδί της πολυμελούς οικογένειας του Γιάννη και της Χρύσας Μπέλα (τα αδέλφια της Στέλλα, Μαρία, Τάκης, Στέριος, Γιώργος), Βλάχων από την Κουμαριά, δούλεψε πολλά χρόνια στον ΟΤΕ και τώρα είναι συνταξιούχος. Είχε την ατυχία να χάσει νωρίς τον άντρα της Παντελή Σάκκα, μηχανικό–μεταλλειολόγο, διευθυντή ορυχείων Πτολεμαΐδας (Καρυδιάς). Η μοίρα όμως τη χτύπησε ανηλέητα και έχασε ( 27/7/2011 )  και τη μονάκριβη νεαρή κόρη της Αγαθή Σάκκα, η οποία δούλευε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,  με σπουδές και master στην Αγγλία , διδακτορικό ( Βιοκλιματικός σχεδιασμός κτιρίων και εξωτερικού χώρου) στην Καρλσρούη της Γερμανίας, με πολλές δημοσιεύσεις σε πολλά επιστημονικά περιοδικά του κόσμου.

Οι δωρεές της Μαρίας Μπέλα-Σάκκα δεν περιορίζονται μόνο προς το Νοσοκομείο και τον πάσχοντα άνθρωπο. Χρηματοδότησε σκέπαστρο στην πλατεία Κουμαριάς (500.οοο δραχμές) και βρύση, η οποία όμως υπέστη καταστροφές από αγνώστους. Παρόλο που πληγώθηκε από αυτό, έχει κατά νου να υλοποιήσει στην Κουμαριά διάφορες σκέψεις. Σχεδιάζει να  χρηματοδοτήσει , σε συνεργασία με τον πανεπιστημιακό Ν. Καλογήρου, υποτροφία με θέμα σχετικό με την επιστημονική ενασχόληση της Αγαθής. Έχει δωρίσει (29.074/19-4-2013) στο Σύλλογο Βλάχων το μερίδιό της στην πατρική οικία της, δηλ.  ένα όροφο σε τετραώροφη παραδοσιακή κατοικία στην εβραϊκή συνοικία,  καθώς και σχεδιάζει να συνδράμει και οικονομικά το Σύλλογο Βλάχων Βέροιας για να συμπληρώσει τις υποδομές του.

Θα ήταν σημαντική παράλειψη, αν στο σύντομο αυτό σημείωμα δε γινόταν μνεία σε όλους τους Βλάχους που με τον οβολό τους συνέβαλαν να αγοραστεί το σπίτι των Βλάχων. Η ονομαστική αναφορά στο Γεράσιμο Καλλιγά, διευθυντή του Ινστιτούτου Ξένων Γλωσσών  ‘‘Λέξις’’ που με τη γενναιόδωρη  προσφορά  λειτούργησε καθοριστικά στην αγορά του σπιτιού, αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής σε όλους αυτούς.

Υ.Γ. Το κείμενο, σε μια αρχική μορφή, αποτέλεσε ομιλία του Τάκη Γκαλαΐτση, σε εκδήλωση (Μάης του 2ο09) του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας για τους Βλάχους Ευεργέτες, καθώς και θέμα του Ημερολογίου 2017.

Βιβλιογραφία :

Επιτόπια έρευνα και προσωπικές συνεντεύξεις με δωρητές

Αρχείο  Δήμου Βέροιας, Νοσοκομείου Βέροιας, Γηροκομείου Βέροιας, Σχολείου Ειδικής Αγωγής Βέροιας 

Δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο   

     Γ. Πλατάρης-Τζίμας:

• Κώδικας Διαθηκών, μείζονες και ελάσσονες ευεργέτες Μετσόβου, τόμοι Α, Β, Γ, Μέτσοβο-Αθήνα 2004.

• Κώδικας Χώρας Μετσόβου, Αθήνα 1982

Γιώργης Έξαρχος: Ξένοι Περιηγητές για τους Βλάχους. Γαλλόφωνοι (1550-1981), εκδ. Ερωδιός, Θεσσαλονίκη 2004

Τάκης Γκαλαΐτσης, Από τη ζωή των Βλάχων/Di tu Bana Armãnjilor, έκδ. Συλλόγου Βλάχων Βέροιας, 2013.

Tiberius Cunia: Andamusi cu Dimitri alu Demu, 2005

————————–

Σημείωση Φαρέτρας: Άλλα κείμενα του Τάκη Γκαλαΐτση μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ