Πριν από έναν χρόνο ακριβώς, την πρώτη Πέμπτη του Σεπτεμβρίου, εδώ στην ίδια πάντα στήλη γράφαμε για το «Πίρι Ρέις»: Το 1978 ναυπηγήθηκε στη Γερμανία το μήκους 36 μέτρων ερευνητικό σκάφος για λογαριασμό της τουρκικής κυβέρνησης. Το σκάφος φέρει το όνομα του Πίρι Ρέις, διάσημου Οθωμανού ναυτικού, ναυάρχου και συγγραφέως μιας λεπτομερούς μελέτης για τη Μεσόγειο με τίτλο «Κιτάμπ Μπαχρίγιε».
Έκτοτε, το ερευνητικό σκάφος «Πίρι Ρέις», όποτε τα οικονομικά του πανεπιστημίου και οι χρηματοδοτήσεις της κυβέρνησης το επιτρέπουν, πραγματοποιεί θαλάσσιες έρευνες στο Αιγαίο, στην Προποντίδα και στη Μαύρη Θάλασσα. Οι «έξοδοί» του χρησιμοποιούνται από κρατικές και ενίοτε και παρακρατικές – αλλά πάντα σε ευθεία σύνδεση με το κράτος – ομάδες, για τη δημιουργία εντυπώσεων και κλίματος εντάσεων και για την εκμετάλλευση βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα αυτού του κλίματος.
Η καταγωγή του ναύαρχου, που γεννήθηκε στην Καλλίπολη, κρατά από το χωριό Αμάρι της Κρήτης. Ο θείος του, Κεμάλ Ρέις, του οποίου το όνομα φέρει η σύγχρονη τουρκική φρεγάτα την οποία διεμβόλισε πρόσφατα η ελληνική φρεγάτα «Λήμνος» στέλνοντάς την στο συνεργείο για ολικό σέρβις, ήταν κουρσάρος που έγινε ναύαρχος. Το 1495, ο Κεμάλ Ρέις έλαβε επίσημο φιρμάνι από τον σουλτάνο Βαγιαζίτ Β’ (1481-1512) να συνδεθεί με την τουρκική πολεμική αρμάδα με τον βαθμό του ναυάρχου. Τότε κάλεσε και πήρε μαζί του και τον ανιψιό του Πίρι, ο οποίος έλαβε κι αυτός τον βαθμό του ναυάρχου.
Από τον 15ο αιώνα, και ενώ στην Ευρώπη ανέτειλε το πρώτο φως της Αναγέννησης, καθώς ξυπνούσε από το σκοτάδι του Μεσαίωνα έχοντας το δημιουργικό όραμα του πολιτιστικού θαύματος που θα δημιουργούσε, ολοζώντανο μπροστά της, στα νότια σύνορά της, στη Μεσόγειο θάλασσα, τη μητέρα του πιο ευγενούς πολιτισμού, η Τουρκία άφηνε το γνωστό της αποτύπωμα στην ανθρωπότητα: ένα μείγμα βίας και βαρβαρότητας.
Η Ευρώπη, από τις αρχές του 15ου αιώνα, άρχισε να γνωρίζει στο μαλακό της υπογάστριο τη βιαιότητα των Τούρκων πειρατών ως θλιβερή συνέπεια της κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της αδυναμία της Βενετίας να επωμισθεί εξ’ ολοκλήρου το βάρος της προστασίας των χριστιανικών θυλάκων στην ανατολική Μεσόγειο.
Η οθωμανική επικράτηση είχε ως συνέπεια μια πρωτοφανή ανάπτυξη της πειρατείας, αρχικά στο Αιγαίο και το Ιόνιο και αργότερα σε ολόκληρη την έκταση αυτής της κλειστής θάλασσας. Οι πειρατικές επιδρομές κορυφώθηκαν τον 16ο αιώνα, όταν οι Οθωμανοί υπέταξαν τα μουσουλμανικά κράτη της βόρειας Αφρικής, με αποτέλεσμα οι Βερβερίνοι πειρατές της Τύνιδας, του Αλγερίου και του Μαρόκου να καταστούν πραγματική μάστιγα των χριστιανικών πληθυσμών. Η αντίδραση εκδηλώθηκε με ένταση τον επόμενο αιώνα, με την ανάπτυξη της πειρατείας από Χριστιανούς της Μάλτας, του Λιβόρνου, ακόμη και της πιο μακρινής Αγγλίας, Γαλλίας και Ολλανδίας.
Βερβερίνοι πειρατές
Πολλούς αιώνες πριν την ανακαλύψουν οι Ευρωπαίοι, οι Έλληνες ονόμαζαν τη βόρεια Αφρική «Μπαρμπαριά», δηλαδή βάρβαρη χώρα, και τους κατοίκους της Βερβερίνους ή Μπαρμπερίνους. Οι λόγοι για τους οποίους πολεμούσαν οι Βερβερίνοι πειρατές ήταν θρησκευτικοί. Δηλαδή, επειδή αυτοί ήταν Μωαμεθανοί, θεωρούσαν καθήκον τους να πολεμούν τους Χριστιανούς. Χρησιμοποιούσαν τους αιχμαλώτους τους ως σκλάβους (όπως έκαναν και άλλες χώρες, όχι όμως για θρησκευτικούς λόγους), καθώς εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν διεθνείς συνθήκες που να ορίζουν τον τρόπο μεταχείρισης των αιχμαλώτων.
Το πεδίο δράσης Βερβερίνων πειρατών εκτεινόταν σε όλη τη Μεσόγειο Θάλασσα, κατά μήκος του Ατλαντικού Ωκεανού, στη δυτική Αφρική και στον βόρειο Ατλαντικό ώς την Ισλανδία, αλλά επιχειρούσαν κυρίως στη δυτική Μεσόγειο. Εκτός από την κατάληψη πλοίων, συμμετείχαν σε επιδρομές σε ευρωπαϊκές παράκτιες πόλεις και χωριά, κυρίως στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία, την Ιρλανδία, την Ολλανδία και την Ισλανδία. Ο κύριος σκοπός των επιθέσεών τους ήταν να συλλάβουν Χριστιανούς σκλάβους για το οθωμανικό δουλεμπόριο και γενικά για τη μουσουλμανική αγορά της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.
Η πρώτη εξωτερική επέμβαση των ΗΠΑ
Εδώ να θυμίσουμε, διασκεδάζοντας με την Ιστορία, μιας και γίνεται πολύς λόγος για το αν η Αμερική αποσύρει το ενδιαφέρον της από την περιοχή της Μεσόγειου, ότι ο πρώτος εξωτερικός πόλεμος που διεξήγαγε στην ιστορία της η Αμερική ήταν αυτός εναντίον των Βερβερίνων πειρατών. Σε αυτή την πρώτη επέμβαση των ΗΠΑ συμμετείχαν, μάλιστα, και 40 εμπειροπόλεμοι Έλληνες μισθοφόροι «πεζοναύτες», θέτοντας τα θεμέλια της πρώτης ελληνοαμερικανικής συμμαχίας. Όπως και να έχει, το γεγονός παραμένει εντυπωσιακό.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, οι πειρατές έγιναν κυρίαρχοι των θαλασσών, εκμεταλλευόμενοι το κενό εξουσίας στη Μεσόγειο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή και οι Μαλτέζοι Ιππότες, που αποτελούσαν το αντίπαλο δέος των πειρατών, είχαν υποταχθεί στον Ναπολέοντα. Έτσι, Γάλλοι, Άγγλοι, ακόμη και οι Αμερικανοί εξαναγκάζονταν να πληρώνουν λύτρα, προκειμένου να κρατούν ανοικτές τις διόδους ναυσιπλοΐας.
Από τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα, η διεθνής κατάσταση ήταν θυελλώδης καθώς οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη και όλη σχεδόν η Ευρώπη, η βορειοανατολική Αφρική, ο Ατλαντικός και η Μεσόγειος αποτελούσαν ένα ενιαίο πεδίο μάχης.
Η κατάσταση έφθασε στο απροχώρητο το 1801, όταν ο πασάς της Τρίπολης, Γιουσούφ Καραμανλή, απαίτησε το ποσό των 225.000 δολαρίων από τον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον, για να επιτρέπει την ακώλυτη διέλευση των αμερικανικών πλοίων στη Μεσόγειο. Ο φιλελεύθερος Τζέφερσον, συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, προσαρμόστηκε σύντομα στις απαιτήσεις της εξουσίας. Θεώρησε αιτία πολέμου την απαίτηση Καραμανλή και έστειλε στη Μεσόγειο ναυτική δύναμη από επτά φρεγάτες.
Στο σήμερα…
Πάντα η γνώση της ιστορίας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εφόδια που μπορεί να έχει κανείς για να προσεγγίζει τα γεγονότα του παρόντος. Όπως το τι ακριβώς συμβαίνει σήμερα με τον Ερντογάν, που παριστάνει τον σουλτάνο και ονειρεύεται την κυριαρχία της Μεσόγειου. Στο μυαλό του, στην παράδοσή του, στην κληρονομιά του, υπάρχει μια μονοδιάστατη εμπεδωμένη αντίληψη: η βία, ο εξανδραποδισμός, η πειρατεία. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη διπλωματική σοφία για να το κατανοήσει κανείς αυτό. Αρκεί να ξεφυλλίσει λίγο την ιστορία και θα καταλάβει ακριβώς τι έχει στο μυαλό του ο Ερντογάν.
Παγιδευμένος στον οθωμανικό μεγαλοϊδεατισμό του, ο «σουλτάνος» παραληρεί ως Βερβερίνος πειρατής, απειλεί, υβρίζει, χυδαιολογεί, παζαρεύει. Πρόκειται για κακέκτυπο πειρατή στον σύγχρονο κόσμο. Κι αυτό το γνωρίζει η Ευρώπη – όχι μόνο εμείς. Το γνωρίζει πολύ καλά και από πρώτο χέρι…
