Υπόθεση πρώτη: Ας πούμε ότι είστε στέλεχος στο ελληνικό τμήμα μεγάλης πολυεθνικής. Εκ της θέσεώς σας γνωρίζετε ότι η διοίκηση της εταιρείας, για να κερδίσει πόντους στον ανταγωνισμό, χρησιμοποιεί αθέμιτα μέσα προκειμένου να επηρεάσει παράγοντες του κράτους, από τις αποφάσεις των οποίων θα ωφεληθούν τα αφεντικά σας.
Ας πούμε ότι εσείς προσωπικά είστε καθαρός, δηλαδή δεν εμπλέκεστε στη βρόμικη ιστορία και έχετε κάποιες αρχές. Τι κάνετε; Προχωράτε σε καταγγελίες στις αρμόδιες υπηρεσίες ή σφυρίζετε αδιάφορα και συνεχίζετε σαν να μην τρέχει τίποτε;
Ιδού το μεγάλο δίλημμα. Αν αδιαφορήσετε, θα παραμείνετε στη θέση σας απολαμβάνοντας τον παχυλό μισθό σας. Η συνείδησή σας μπορεί να κλοτσήσει, αλλά υπάρχουν τρόποι να την εξημερώσετε. Αν είστε θρησκευόμενος, θα κάνετε μια εξομολόγηση στον παπά της ενορίας σας και η αμαρτία σας θα συγχωρεθεί.
Αν όμως αποφασίσετε να βοηθήσετε στην εξιχνίαση του σκανδάλου είναι σφόδρα πιθανόν να μπλέξετε σε περιπέτειες. Θα σας απειλήσουν, θα σας εκβιάσουν και σίγουρα θα χάσετε τη δουλειά σας. Θα μείνετε άνεργος για πολύ καιρό. Καμία επιχείρηση δεν θα σας προσλάβει. Καμία επιχείρηση δεν θα τολμήσει να εντάξει στις τάξεις της έναν άνθρωπο που δεν βολεύεται με τις παρανομίες και έχει τρύπιο στόμα. Η συνωμοσία της σιωπής.
Αν στο σκάνδαλο συμμετέχουν και πολιτικοί, η εξέλιξη θα είναι εξαιρετικά δυσάρεστη για σας. Αν, παρ’ όλα αυτά, επιμείνετε και δεχθείτε να μπείτε σε καθεστώς προστατευόμενου μάρτυρα, διατρέχετε σοβαρό κίνδυνο. Θα σας αποκαλέσουν «κουκουλοφόρο», θα σας κυνηγήσουν χωρίς έλεος για να αποκαλύψουν την ταυτότητά σας, θα σας κάνουν τη ζωή πολύ δύσκολη και η μόνη διέξοδός σας θα είναι να μεταναστεύσετε. Οπότε λογικό είναι να σας χτυπήσει την πόρτα η αμφιβολία: «Πού πάω να μπλέξω; Ασ’ το καλύτερα. Δεν είμαι ήρωας. Εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα;»
Υπόθεση δεύτερη: Ας πούμε ότι είστε εισαγγελέας ή δικαστής και σας έχουν αναθέσει τα θέματα της διαφθοράς. Πιστός στον όρκο σας, κάνετε το καθήκον σας. Δεν διστάζετε να συγκρουστείτε με ισχυρά συμφέροντα και με πολιτικούς που είναι διαπλεκόμενοι. Παρά τις πιέσεις, αντέχετε. Θέλετε να αποδοθεί δικαιοσύνη. Τα πράγματα όμως ξεφεύγουν. Οι ύποπτοι δεν είναι τυχαία πρόσωπα.
Εχουν πολύ χρήμα, προσβάσεις σε κέντρα εξουσίας, διαθέτουν νομική υποστήριξη από δικηγορικά γραφεία στα οποία επικεφαλής είναι νομικοί με καθημερινή παρουσία στα τηλεοπτικά κανάλια. Ολοι αυτοί σας επιτίθενται μετωπικά, αμφισβητούν την ακεραιότητά σας, διακινούν δηλητηριώδη σχόλια για την αφεντιά σας και τους συγγενείς σας, σας μηνύουν για παράβαση καθήκοντος και για συμμετοχή σε σκευωρία, σας απειλούν ότι θα βρεθείτε στη φυλακή, βάζουν τα μέσα ενημέρωσης που ελέγχουν να οργανώσουν εκστρατείες δυσφήμησής σας, πετούν λάσπη στον ανεμιστήρα. Σας υπόσχονται ότι όλα αυτά θα σταματήσουν αν συμμορφωθείτε προς τας υποδείξεις τους.
Ανθρωπος είστε και είναι λογικό να φοβηθείτε. Ξέρετε άλλωστε ότι σπανίως στην Ελλάδα μαθαίνουμε την πλήρη αλήθεια για τα σκάνδαλα. Ξέρετε ότι οι φράσεις που εκτοξεύουν τα κόμματα «θα πέσει άπλετο φως» και «θα φτάσει το μαχαίρι στο κόκαλο» είναι για να παραμυθιάζονται οι αφελείς.
Ξέρετε, επίσης, ότι το συστημικό αφήγημα θέλει να επιβάλει την άποψη ότι στη χώρα μας δεν υπάρχουν σκάνδαλα, παρά μόνο σκευωρίες. Ξέρετε ακόμη πως η πορεία εκείνων των συναδέλφων σας που δεν υπέκυψαν δεν ήταν καλή. Αυτοί έμειναν στάσιμοι ή μετατέθηκαν δυσμενώς και οι πρόθυμοι προήχθησαν μετ’ επαίνων. Οπότε, γιατί να μη σκεφτείτε: «Πού πάω να μπλέξω; Ασ’ το καλύτερα. Δεν είμαι ήρωας. Εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα;»
