“Η διαμόρφωση των συνόρων του ελληνικού κράτους 1830 – 1947″(α) γράφει ο Ξενοφών Μπρουντζάκης
Η πρώτη συνοριακή γραμμή 1830 – 1832 Μέρος πρώτο
1. Πρωτόκολλο περί ανεξαρτησίας της Ελλάδος (3 Φεβρουαρίου 1830)
Στις 22 Ιανουαρίου – 3 Φεβρουαρίου του 1830, στη διάσκεψη του Λονδίνου πραγματοποιήθηκε η πανηγυρική διακήρυξη της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας, που συνιστούσε διπλωματική ιδρυτική πράξη του ελληνικού κράτους. H Ελλάδα, εννέα χρόνια μετά την έναρξη της μεγάλης επανάστασης, τύγχανε πλέον της διεθνούς αναγνώρισης. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος εντασσόταν στη διεθνή κοινωνία. Η διάσκεψη αυτή πραγματοποιήθηκε με αγγλική πρωτοβουλία. Το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου διακήρυττε την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας με τις υπογραφές των πληρεξούσιων χωρών της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 όριζε: «H Ελλάς θέλει σχηματίσει εν Κράτος ανεξάρτητον, και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια, πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά, τα προσπεφυκότα εις εντελή ανεξαρτησίαν».
H συνοριακή γραμμή του Πρωτοκόλλου της 3ης Φεβρουαρίου κρατούσε έξω από το έδαφος της Ελλάδας μεγάλο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας. Ως αντάλλαγμα προς την Πύλη για την οδυνηρή θυσία της πλήρους ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους, έγινε περικοπή της νέας γραμμής στη Δυτική Ελλάδα και ολόκληρη η περιοχή πέρα από τον Αχελώο επανήλθε στην εξουσία του σουλτάνου. Οι διατάξεις του Πρωτοκόλλου επίσης αποσκοπούσαν στο να ικανοποιηθεί η επιθυμία των Άγγλων αποικιοκρατών για κατοχύρωση των Ιονίων νήσων από τον κίνδυνο, τον απότοκο της κυριαρχίας των Ελλήνων στη γειτονική Ακαρνανία. Πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου κράτους υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας, ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου, «η ελληνική Κυβέρνησις θέλει είναι μοναρχική και κληρονομική κατά τάξιν πρωτοτοκίας». Το ίδιο άρθρο παρείχε στις τρεις δυνάμεις το δικαίωμα της εκλογής του προσώπου του βασιλέα της Ελλάδας χωρίς καθόλου να έχει ερωτηθεί ο ελληνικός λαός.
Το νέο κράτος πληθυσμιακά περιείχε λιγότερο από το ένα τρίτο των Ελλήνων κατοίκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την εποχή που ξέσπασε ο Αγώνας. Από την άλλη, ωστόσο, η Επανάσταση είχε πετύχει με τη σωτήρια επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στη ναυμαχία του Ναβαρίνου να αποκτήσει υπόσταση με τον σχηματισμό έστω κι ενός συρρικνωμένου κρατιδίου – πλην ελευθέρου και επίσημα αναγνωρισμένου διεθνώς.
Τα βρετανικά προσκόμματα
Η επέκταση του νεοσύστατου κρατιδίου σκόνταψε στα διεθνή συμφέροντα της Αγγλίας, η οποία δεν επιθυμούσε ένα κράτος αυτόνομο που θα μπορούσε λόγω των συγκυριών της εποχής να πέσει εύκολα στη ρωσική επιρροή. Επίσης, όπως ήδη αναφέραμε, θεωρούσε ότι τα συμφέροντά του στα Ιόνια νησιά που κατείχε τότε, θα δοκιμάζονταν, αν οι απέναντι ακτές της Στερεάς Ελλάδας ανήκαν στο ελληνικό κράτος.
Τυπικά, ο περιορισμός των συνόρων δικαιολογούνταν από τους αντιπροσώπους των τριών Δυνάμεων με το επιχείρημα ότι θα έπρεπε να δοθεί αντάλλαγμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για να υποχωρήσει, ώστε να αναγνωρισθεί στην Ελλάδα πολιτική ανεξαρτησία.
Λίγες μέρες μετά την κοινοποίηση του Πρωτοκόλλου στον σουλτάνο, οι οθωμανικές αρχές απάντησαν στους πρεσβευτές των τριών προστάτιδων Δυνάμεων ότι αποδέχονται τις σχετικές αποφάσεις. Έτσι, αναγνώρισαν την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Ο Καποδίστριας από την πλευρά της Ελλάδας αποδέχτηκε το Πρωτόκολλο, ενώ ταυτόχρονα άρχιζε έναν συστηματικό και ευφυή αγώνα για τη διεύρυνση των συνόρων. Σε αυτόν θα φανεί όλη η διπλωματική ευστροφία του. Δεκατρείς μέρες πριν δολοφονηθεί, θα προλάβει να δει την πολιτική του να αποδίδει καρπούς…
Οι Επικυρώσεις
Εντελής ανεξαρτησία
«Η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν κράτος ανεξάρτητον και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά, τα προσφεφυκότα εις εντελή ανεξαρτησία…» (το πρώτο άρθρο του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου της 22 Ιανουαρίου / 3 Φεβρουαρίου του 1830).
Η ελληνική έγκριση
«Ηύχετο η Γερουσία να ευρίσκετο εις θέσιν του να εκφράση ζωηρώτατα (…) τα αισθήματα της βαθείας ευγνωμοσύνης. Με όλον τούτο εγκρίνει παμψηφεί (…) και οσονούπω θέλει εκφράσει τας λεπτομερείς σκέψεις και παρατηρήσεις της» (η πρώτη ελληνική αντίδραση στο Πρωτόκολλο).
Η συγκατάθεση της Πύλης
«Δίδει η Υψηλή Πύλη εις τούτο την συγκατάθεσίν της και αποδέχεται τα περί αυτό αποφασισθέντα, ως αφορώντα εις το να παρέξωσιν εις τον τόπον ασφάλειαν και ησυχίαν και να στερεώσωσι την καθολικήν ευδαιμονίαν…» (η απάντηση του σουλτάνου στο Πρωτόκολλο).
2. Η Συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως
Η Συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως ή αλλιώς και «Τελικός Διακανονισμός της Κωνσταντινούπολης» («Κάλενταρ Κιόσκ», 21 Ιουλίου 1832) είναι γραπτή συμφωνία που συνήφθη για τον τελικό διακανονισμό μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και με την οποία η δεύτερη αποδεχόταν τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με συγκεκριμένη οριοθεσία, ως αποτέλεσμα του ένοπλου ελληνικού αγώνα της ανεξαρτησίας των ετών 1821 – 1829, που είχε προηγηθεί.
3. Πρωτόκολλο του Λονδίνου
Ακολούθησε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, μια συνθήκη που υπογράφτηκε στις 7 Μαΐου 1832 ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Ρωσία και τη Γαλλία.
Η συνθήκη ήταν συνέχεια του Πρωτοκόλλου του 1830 και καθόριζε τα σύνορα ανάμεσα σε Ελλάδα και Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί έπαιρναν σαν αποζημίωση 40 εκατομμύρια γρόσια, επιδίκαζε στην Ελλάδα τη Λαμία αλλά αρνούνταν την ένταξη στο ελληνικό κράτος της Κρήτης και της Σάμου.
Με το έκτο και τελευταίο Πρωτόκολλο του Λονδίνου (Αύγουστος 1832) η περιοχή της Λαμίας (τότε «Ζητούνι») την οποία διεκδικούσε η Τουρκία, καθώς δεν είχε ελευθερωθεί από ελληνικά όπλα, επιδικάσθηκε στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι τρεις εγγυήτριες χώρες εξέδωσαν διακήρυξη διά της οποίας ανακοινώθηκε η «αποπεράτωση του ελληνικού ζητήματος». Τον Σεπτέμβριο έως και τον Νοέμβριο του ιδίου έτους, μια επιτροπή οριοθετών χάραξε τα τελικά και οριστικά έως τότε σύνορα των δυο κρατών. Το ανεξάρτητο ελληνικό βασίλειο, τον Φεβρουάριο του 1833, με την έλευση του Όθωνα, εκτεινόταν σε 47.516 τετραγωνικά χιλιόμετρα (περιλαμβανομένης και της Εύβοιας) και αριθμούσε 750.000 κατοίκους.
