Στην εκτεταμένη εύφορη πλαγιά που απλώνεται ανάμεσα στις κοινότητες Σφηκιάς και Ριζωμάτων και χωρίζεται στα δύο από το Μελισσόρεμα εντοπίζεται ένα πολύ σημαντικό οικιστικό κέντρο. Η εγκατάσταση εδώ ξεκινά από τη χαλκολιθική εποχή και συνεχίζεται ως την ύστερη αρχαιότητα και τα βυζαντινά χρόνια.
Οι παλιότερες οικιστικές φάσεις βρίσκονται κατά τα φαινόμενα στα βόρεια του χώρου, προς τη Σφηκιά, ενώ στα ελληνιστικά χρόνια ο οικισμός επεκτείνεται προς τα νότια πέρα από το Μελισσόρεμα, στην περιοχή των Ριζωμάτων.
Το 1995 βρέθηκε τμήμα ενός ελληνιστικού σπιτιού που καταστράφηκε από φωτιά γύρω στα μέσα του 2ου προχριστιανικού αιώνα. Το 1996 η εκσκαφή για το οστεοφυλάκιο του σύγχρονου νεκροταφείου έφερε στο φως τα λείψανα ενός άλλου σπιτιού της ίδιας εποχής που μολονότι δεν ερευνήθηκε σε μεγάλη έκταση, φαίνεται ωστόσο να παρουσιάζει πολλές αναλογίες με το προηγούμενο. Το σπίτι αυτό απέχει περίπου μισό χιλιόμετρο από το άλλο, γεγονός που δείχνει τη σημαντική έκταση του οικισμού.
Αρκετά ανατολικότερα, κοντά στο αρχαϊκό νεκροταφείο θα πρέπει να αναζητήσουμε ένα άλλο ιερό, αφού εκεί βρέθηκε φέτος, πάλι σε επιφανειακή έρευνα ένα μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο. Στο ανάγλυφο απεικονίζεται ένα ζώο, μάλλον ένα βόδι και στην επιγραφή που σώζεται αποσπασματικά διαβάζουμε μεταξύ άλλων Ιερός Απόλλωνος. Στο κέντρο περίπου του χώρου σε έναν λόφο από τη φύση του οχυρό εντοπίστηκαν το 1996 τα υπολείμματα ενός κάστρου.
Το Παλιόκαστρο των Ριζωμάτων που σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων σωζόταν σε ύψος περίπου ενός μέτρου από το έδαφος περιβάλλει τον λόφο στα ανατολικά, στα νότια και στα δυτικά. Στα βόρεια, όπου το έδαφος είναι πολύ απόκρημνο, δεν βρέθηκαν λείψανα οχύρωσης, ωστόσο δεν αποκλείεται να υπήρχε αρχικά και εδώ και εξαιτίας μεταγενέστερων κατολισθήσεων να κατέπεσε στον γκρεμό.
Στη νότια πλευρά της πόλης εντοπίστηκαν τα θεμέλια ενός πύργου με ορθογώνια κάτοψη. Υπολείμματα ενός άλλου τετραγώνου πύργου διακρίνονται στο βόρειο τμήμα της ανατολικής πλευράς. Η απουσία κινητών ευρημάτων δυσχεραίνει την προσπάθεια χρονολόγησης, ωστόσο η τειχοδομία και τα γενικά χαρακτηριστικά του μνημείου οδηγούν στην προβυζαντινή εποχή. Πρόκειται κατά τα φαινόμενα για ένα αρχαίο κάστρο, μια οχυρή ακρόπολη που χρησίμευε σαν καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής σε ώρα κινδύνου.
Όμως σήμερα η αρχαία πόλη, που ένα μεγάλο μέρος της κατάπιε η λίμνη της ΔΕΗ, αποκομμένη σχεδόν εντελώς από τους σύγχρονους δρόμους, βρίσκεται στο έλεος των αρχαιοκάπηλων και των κάθε λογής θησαυροθήρων. Από την νεκρόπολη αυτού του οικισμού δύο κομμάτια μαρμάρινων ανάγλυφων που θα μπορούσαν να χρονολογηθούν στα υστεροελληνιστικά χρόνια.
Παλαιοχριστιανικές βασιλικές Σφηκιάς
Τρίκλιτη βασιλική, της οποίας αποκαλύφθηκαν το εξωτερικό περίγραμμα της κόγχης, το βόρειο και το νότιο κλίτος και τμήματα του νάρθηκα και του εξωνάρθηκα. Χρονολογείται στον 5ο αιώνα. Ολόκληρο το κεντρικό κλίτος της βασιλικής καλύπτεται από το σημερινό κατάγραφο μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος διαδέχθηκε προηγούμενο μεσοβυζαντινό. Από την περίοδο αυτή (12ος-13ος αιώνας) διασώθηκε στο εσωτερικό του ναού η κτητορική σύνθεση στο νότιο τοίχο του ιερού και η μορφή του Προδρόμου στο βόρειο τοίχο.
Άγιος Δημήτριος – Σφηκιά |
Τα πολιτισμικά διαθέσιμα της περιοχής είναι:
• Οι εγκαταστάσεις της πρώιμης εποχής του σιδήρου (1100 – 200 π.χ), που εκτείνονται στους λόφους ανάμεσα στη Σφηκιά, το Δάσκιο και την παρόχθια περιοχή του Αλιάκμονα.
• Οι τάφοι της εποχής του σιδήρου, των υστέρων αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων (τέλος 6ου – αρχές 5ου π.χ. αιώνα), αλλά και της Ρωμαιοκρατίας στα Ριζώματα και τη Σφηκιά. Στην εκτεταμένη νεκρόπολη στη θέση «Κολακύν Καριά», με τις ανασκαφές που διεξάγονται, ήρθαν μέχρι τώρα στο φως 19 τάφοι της εποχής του σιδήρου, των ύστερων αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, αλλά και της Ρωμαιοκρατίας γεμάτοι κτερίσματα όπως χάλκινα, ασημένια και χρυσά κοσμήματα, όπλα, αγγεία κλπ. τα οποία μαρτυρούν το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής του μακεδονικού κράτους.
Τα δύο εξαιρετικής ποιότητας μυκηναϊκά ξίφη που τυχαία βρέθηκαν στην ίδια αυτή νεκρόπολη και χρονολογούνται ανάμεσα στον 14ο και 13ο αιώνα π.Χ, τεκμηριώνουν τη στενή σχέση των Μακεδόνων με τους Έλληνες του νότου στην εποχή αυτή.
• Τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του Αγίου Δημητρίου, καθώς και δύο ακόμη παλαιοχριστιανικών βασιλικών πλησίον του οικισμού της Κοινότητας Σφηκιάς.
• Η μονή Τιμίου Προδρόμου (μοναδικό δείγμα της εποχής του) κοντά στον οικισμό του Πολυδενδρίου.
• Οι μονόκλιτες ξυλόστεγες Βασιλικές στη Σφηκιά, τα Ριζώματα, το Δάσκιο, τη Χαράδρα και την Ελαφίνα.
• Κτίσματα παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής στα δημοτικά διαμερίσματα Πολυδενδρίου και Ελαφίνας.
• Η πλούσια λαογραφία και τα ήθη και έθιμα της περιοχής.
Νερόμυλος στα Ριζώματα |
Λαογραφικό Μουσείο Πολυδένδρου
Μνημείο της φύσης «Παλαιόκαστρο» Ριζωμάτων
Παλιόκαστρα Ριζωμάτων |
Λίμνη «Λογγά»
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις
Κορυφαία πολιτιστική εκδήλωση της περιοχής αποτελούν οι κεντρικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, «Πιέρια Μούσες» που διοργανώνονται κάθε χρόνο στις αρχές Σεπτεμβρίου. Είναι ένα σύνολο πολιτιστικών εκδηλώσεων περιλαμβάνοντας εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, λαϊκούς χορούς, ομιλίες κ.λ.π. καινοτομία αποτελεί η γιορτή της ντομάτας. Ένας νέος θεσμός για την αναβίωση της λαογραφικής παράδοσης και την σύσφιξη των σχέσεων με τη γενέτειρα γη, όσων ζουν πλέον μακριά της είναι τα Ετήσια Ανταμώματα που διοργανώνονται από τους Πολιτιστικούς Συλλόγους της περιοχής.
• του Αγίου Αθανασίου στα Ριζώματα στις 2 Μαΐου,
• της Αγ. Παρασκευής στις 26 Ιουλίου στο Δάσκιο και τη Σφηκιά,
• του Αγίου Δημητρίου στο Πολυδένδρι και τη Σφηκιά,
• της κοίμησης της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου στα Ριζώματα, στο Δάσκιο και τη Χαράδρα.
Οι εν λόγω γιορτές διακρίνονται για το μικτό τους χαρακτήρα, θρησκευτικό, πολιτιστικό και εμπορικό.
Φυσιολατρικές τοποθεσίες
Η δίψα για αναζήτηση δε σβήνει ποτέ, σε αντίθεση με τη δίψα για νερό, η οποία επέρχεται σε κορεσμό αντικρίζοντας έστω και μόνο την πηγή. Νερό που αναβλύζει μέσα από το βουνό, μέσα από τα ρυάκια και τις σπηλιές. Ρόφημα βοτάνων που κρύβεται σε καταφύγια. Ένα ακόμη από τα μυστικά του βουνού. Εξυπηρετείται βασικά από το δίκτυο των πεζοδρόμων και μονοπατιών, καθώς και από το οδικό δίκτυο που σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να διέρχονται από θέσεις με ενδιαφέροντα στοιχεία. Το πανοραμικό τοπίο που αποκαλύπτεται από ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία δημιουργούνται κατάλληλες «θεσεις θέας» όπου μπορούν οι επισκέπτες να ξεκουράζονται και να απολαμβάνουν το εντυπωσιακό τοπίο. Μεταξύ άλλων περιοχών αναφέρονται οι εξής:
Photos Χριστόφορος Τριανταφυλλίδης