Βιβλιοκριτική: Παναγιώτης Τσιγαρίδας «ΜΠΑΜΠΑ, ο κόσμος ορφάνεψε νωρίς» / γράφει ο Διονύσης Διαμαντόπουλος

Η λέξη «μπαμπά», εκτός από την έννοια της οικείας και τρυφερής προσφώνησης προς τον πατέρα, παρέπεμπε παλαιότερα και στην – λιγότερο γνωστή – ονομασία της κοιλάδας των Τεμπών. Ονομασία που οφείλεται  στο χωριό Μπαμπά που είχε ιδρύσει στην περιοχή ο Οθωμανός δερβίσης Χασάν Μπαμπά προκειμένου να ελέγχει την είσοδο των Στενών.

Με αυτό το ευρηματικό λογοπαίγνιο και τον σπαρακτικό υπότιτλο «ο κόσμος ορφάνεψε νωρίς», ο βραβευμένος λογοτέχνης Παναγιώτης Τσιγαρίδας τιτλοφορεί τη νέα του ποιητική συλλογή που, όπως συμμαρτυρά και η παραστατική φωτογραφία του εξωφύλλου,  πηγάζει από το βαθύ τραύμα της σιδηροδρομικής τραγωδίας των Τεμπών που συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία.

Συγκλονισμένος και ο Θεσσαλός στην καταγωγή ποιητής προβαίνει σε μια ποιητική κατάθεση που δεν στοχεύει απλά και μόνο στη λυρική ανάδειξη της τραγωδίας, αλλά ανιχνεύει τη βαθύτερη αλήθεια της στο σημείο όπου η ποίηση αγγίζει τη μνήμη και γίνεται ζωντανή μαρτυρία.

Έτσι, πίσω από κάθε ποίημα της συλλογής ο ποιητής σκιαγραφεί τη μορφή του πατέρα. Του τραγικού ανθρώπου που καλείται να αντέξει και να διαχειριστεί το αδιανόητο. Με τον τρόπο αυτό, ο τίτλος με την προσφώνηση «ΜΠΑΜΠΑ» δεν είναι μόνο κραυγή απόγνωσης. Είναι η τελευταία λέξη ενός παιδιού που φεύγει και ταυτόχρονα η πρώτη ενός γονιού που μένει πίσω για να κουβαλάει πάντα το δυσβάστακτο φορτίο της βαριάς σιωπής του.

Ο Τσιγαρίδας, ώριμος πια στον χώρο της λογοτεχνίας, ξέρει καλά να «στήνει λέξεις ξόβεργες», όπως γράφει η Κούλα Αδαλόγλου, για να συλλάβει με τρόπο παραστατικό τον μεγάλο πόνο της απώλειας, την αδικοχαμένη νιότη, τα σβησμένα όνειρα και τις τραγικές ευθύνες των υπευθύνων. 

Υψώνει την ποιητική του φωνή για να την ενώσει με την μαρτυρική κραυγή των παιδιών και γράφει: 

«Τα χέρια τους στον ουρανό υψώνουν

ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΟΞΥΓΟΝΟ ουρλιάζουν

Εράσμιοι νέοι ακούμπησαν σε μαξιλάρι πέτρινο…»

Μέσα από τους στίχους του μοιράζεται με τον αναγνώστη το βουβό ουρλιαχτό των γονιών γράφοντας:

«Τον ήλιο μου πενθώ, τον χρόνο δεν μετράω

Κι όσα τραγούδια ήξερα,

Ήλιε μου, ΄Ηλιε μου για σένα τα έχω πει…»

Καταγγέλλει με λέξεις αιχμηρές τους υπεύθυνους της τραγωδίας για να καταδείξει τη ρωγμή της κοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα και την αυθόρμητη αντίδρασή της,  λέγοντας:

«Σε πείσμα των επίορκων και των πολεμίων

Που φρένιασαν στη μνήμη των αδικοχαμένων

Μαζί μας το πλήθος της σιωπής απλώνεται

Στις πλατείες, στους δρόμους, ανάστημα ορθώνει»

Ολόκληρη η συλλογή συγκινεί τον αναγνώστη, καθώς καταφέρνει να συνδέσει με επιτυχία τις δύο κύριες διαστάσεις ενός ποιήματος: Την αισθητική και τη νοηματική. Ενώ ο θρήνος για τους νέους που χάθηκαν γίνεται αφορμή για αυτοκριτική και κάλεσμα σε αφύπνιση: Ποιος ευθύνεται, ποιος λογοδοτεί, ποιος θα ξαναδώσει στον κόσμο την αθωότητα που άδικα σπαταλήθηκε;

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής –  και χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο του – είναι γλώσσα γυμνή και κοφτή. Με λέξεις που θυμίζουν ψαλμό ή απολογία και φράσεις που λειτουργούν άλλοτε σαν μνημόσυνο και άλλοτε σαν προσευχή. Ενώ οι στίχοι του, σε κάποια σημεία γίνονται κοφτερά σπαθιά που «σφάζουν» τις ευθύνες και την αδιαφορία. Γιατί όπως είπε ο Κωστής Παλαμάς, η αλήθεια δεν αρκεί να λάμπει. Πρέπει και να σφάζει.

Το ύφος της συλλογής χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και βαθιά ανθρωπιά, καθώς στέκεται στο όριο ανάμεσα στην οδύνη και τη λύτρωση. Για τον λόγο αυτό η ποίησή του δεν είναι διακοσμητική. Δεν είναι περιγραφή. Είναι αποκάλυψη. Είναι πυκνωμένη πράξη μνήμης. Είναι καθήκον και υπόσχεση για έναν κόσμο που δεν πρέπει να (ξανα)ορφανέψει νωρίς. 

Συμπερασματικά, και παραφράζοντας τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, ο Παναγιώτης Τσιγαρίδας κάνει ποίημα αυτό που δεν διανοούμαστε να ζήσουμε. Ενώ με τον πυκνωμένο και συνάμα ανεπιτήδευτο λόγο του δίνει λάμψη στις πιο κοινές λέξεις προσφέροντας στην καθεμιά τη δική της μουσική και το δικό της αίμα, όπως τόσο εύστοχα μίλησε για την ποίηση ο Οδυσσέας Ελύτης.  

Η συλλογή «ΜΠΑΜΠΑ, ο κόσμος ορφάνεψε νωρίς» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΟΤΑΝ.

—

Φαρέτρα