Καταχάς: Ένα αφιέρωμα στο ποντιοχώρι της Πιερίας μέσα από 25+1 φωτογραφίες εποχής – Και ο Γρηγόρης Βαλτινός

Άλλωστε, όπως έχει καταγράψει ο δάσκαλος τριών γενεών Καταχιωτών Ιορδάνης (Γιορδάνης) Ελευθεριάδης, ήταν 88 οικογένειες Ποντίων που με την απόφαση της 1ης Αυγούστου 1921 θα προστίθενταν στις 12 οικογένειες γηγενών, άρα είναι εξ ορισμού ένα χωριό 88% ποντιακό.

Αυτές οι οικογένειες είχαν έρθει από την περιφέρεια Τραπεζούντας, τα Πλάτανα, τη Σάντα και την Αργυρούπολη με χίλια βάσανα. Χίλια βάσανα έζησαν όμως και στον Καταχά μέχρι να ορθοποδήσουν, καθώς τους μάστιζαν η φτώχεια και ο υποσιτισμός. Η περιγραφή του δασκάλου, όπως την διέσωσε ο Βασίλης Γρηγοριάδης¹ στο βιβλίο του Το πιερικό χωριό Καταχάς και η ιστορία του, είναι συγκλονιστική (αποσπάσματα σχετικά με την απόφαση εγκατάστασης των Πόντιων προσφύγων, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, μπορείτε να δείτε εδώ).

Οι έποικοι πρόσφυγες ήταν άνθρωποι προκομμένοι, «με μόρφωσι ουχί τυχαίαν, αλλά και ευγένειαν συγκρατημένην», και στο πέρασμα του χρόνου κατάφεραν να κάνουν το ποντιοχώρι τους να ακουστεί ακόμα και στη Βουλή, από τα χείλη του Ελευθέριου Βενιζέλου: «Εκεί επάνω εις την Μακεδονίαν, εις ένα μικρό χωριό της περιφερείας Κατερίνης που ονομάζεται Καταχάς, υπάρχουν γεωργοί οι οποίοι άλλοτε εις τον τόπον της προελεύσεώς των ήσαν έμποροι, τεχνίται, κουρείς, ράπται κ.λπ., σήμερα δε είναι οι καλύτεροι γεωργοί της Ελλάδος, που επέτυχαν κατά την καλλιέργειαν σιτηρών αποδόσεις πέραν των 400 οκάδων κατά στρέμμα, εφαρμόσαντες νέας επιστημονικάς μεθόδους».²

Για τον Σίμο Λιανίδη το χωριό υπήρξε ένα σεντούκι γεμάτο μνήμες και μαρτυρίες ποντιακής παράδοσης, καθώς όταν το επισκέφθηκε, το 1967, υπήρχαν ακόμα πρόσφυγες πρώτης γενιάς – πολύτιμοι πληροφορητές.

Ο μεγάλος Γώγος Πετρίδης έζησε εκεί δύο χρόνια, εκεί έζησε από τα είκοσί του ο Κωστίκας Κωνσταντινίδης, εκεί γεννήθηκε ο γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς,³ θείος του ηθοποιού Γρηγόρη Βαλτινού, ο οποίος κατά βάθος είναι Ιωακειμίδης,⁴ και πρόσφατα τιμήθηκε από την Κοινότητα Καταχά.

Πιο πρόσφατο «αστέρι» του Καταχά, ο ποδοσφαιριστής Βαγγέλης Παυλίδης, που στην ποδιά του (ή στα πόδια του, για να είμαστε πιο ακριβείς) σφάζονται ομάδες!

Ας γυρίσουμε όμως στα παλιά του χωριού.

Ήδη ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Βασίλη Γρηγοριάδη είχαμε την έντονη εντύπωση ότι οι Καταχιώτες λατρεύουν τον τόπο τους. Αναζητώντας στο διαδίκτυο πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό, βεβαιωθήκαμε. Στο facebook εντοπίσαμε την ομάδα «Καταχάς Πιερίας (Ένα χωριό, μια ιστορία)» γεμάτη από το παρελθόν και το παρόν του. Τα επώνυμα των διαχειριστών (Κουλαουζίδης, Χαρπαντίδης, Μουρατίδης) αποδεικνύουν τη συνέχεια στο χρόνο. Χρονολογικά οι φωτογραφίες καλύπτουν πάνω από έναν αιώνα, επιλέξαμε όμως αυτές που δείχνουν την ιστορία, την παράδοση, τη σύνδεση με τον Πόντο.

Άλλες είναι από τη ζωή και τον κάματο στα χωράφια, άλλες από στιγμές διασκέδασης – εικόνες μιας άλλης εποχής που ομορφαίνουν το σήμερα. Τις παραθέτουμε με τις λεζάντες που τις συνοδεύουν, και τα ονόματα των χρηστών που τις ανάρτησαν. Καλό ταξίδι!

Η επιλογή των φωτογραφιών δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, καθώς ο πλούτος της «ομάδας» είναι ανεξάντλητος – σαν την ιστορία του Καταχά, που όπως λέγαμε και στην αρχή, είναι να μην κάνεις τη γνωριμία του! Μετά το όνομά του σε ακολουθεί και ξεπετάγεται ακόμα και ακούγοντας ή διαβάζοντας μια συνέντευξη που φαινομενικά δεν έχει καμία σχέση με τον Πόντο.

Χριστίνα Κωνσταντάκη

1. Ο Βασίλης Γρηγοριάδης (1933-2025) ήταν κτηνίατρος στο επάγγελμα, αλλά με σημαντικές εκδοτικές και συγγραφικές επιδόσεις. Υπήρξε μέλος του Σωματείου «Παναγία Σουμελά» και του Πολιτιστικού Συλλόγου Καταχά «Ο Αριστοτέλης». Οι ρίζες του βρίσκονταν στην Τραπεζούντα, καθώς ο πατέρας του ήταν από τα Πλάτανα και η μητέρα του από τα Σούρμενα.
2. Από την αφήγηση του Γιορδάνη Ελευθεριάδη. Βλ. Β. Γρηγοριάδης, «Ο Καταχάς και η ενδιαφέρουσα ιστορία του», Ποντιακή Εστία (Απρ.-Μάιος-Ιούν. 2012), περίοδος β’, χρόνος 35ος, τχ 173, σ. 120-121.
3. Από τα πιο γνωστά έργα του Καλεβρά είναι το Ηρώο Ποντίων στην Καλλιθέα, το Μνημείο Ολοκαυτώματος της Σάντας στην Παναγία Σουμελά και το Μνημείο του Πόντιου παπά και δασκάλου στην πλατεία Αγίας Σοφίας, στη Θεσσαλονίκη.
4. Αντιγράφουμε από συνέντευξή του στο bovary.gr: «Το όνομά μου είναι Γρηγόρης Ιωακειμίδης. Όταν ξεκίνησα στο Απλό Θέατρο υπήρχε, τότε, ο ηθοποιός Δημήτρης Ιωακειμίδης και μου λέει ο Χρήστος ο Πολίτης “θα βγεις τώρα νέο παιδί με το ίδιο όνομα μ’ έναν παλαιότερο ηθοποιό; Δεν είναι σωστό ούτε γι’ αυτόν ούτε για σένα”. Αλλά δεν αισθανόμουν βολικά μ’ άλλο όνομα, τουλάχιστον ήθελα να πάρω κάτι συγγενικό. […] Όταν λοιπόν προέκυψε η ανάγκη να αλλάξω το επώνυμό μου, επειδή ο πατέρας μου είναι από ένα βαλτοχώρι, έξω απ’ τη Θεσσαλονίκη, τον Καταχά, αποφάσισα να επιλέξω ένα τοπωνύμιο, ένα όνομα που προέρχεται από εκεί για να μην μου είναι τελείως ξένο. Εκεί έχει βάλτους κι έτσι επέλεξα το Βαλτινός… Μου λένε ότι μοιάζει αυτοκρατορικό. Εγώ το διάλεξα από την χωριάτικη πλευρά μου… Κι έτσι στο θέατρο βγήκα Γρηγόρης Βαλτινός» (η συνέντευξη με τίτλο «Γρηγόρης Βαλτινός: “Δεν ήξερα πώς είναι ο πατέρας μου. Τον είδα είκοσι χρόνια μετά”» δόθηκε στη Μυρτώ Λοβέρδου και αναρτήθηκε στις 13 Οκτ. 2023).

pontosnews.gr