Η ιστορία δεν γράφεται μόνο με νόμους και αποφάσεις. Γράφεται και με υποσχέσεις – κι ακόμη περισσότερο, με τις αθετήσεις τους.
Στην πρόσφατη συζήτηση της Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής για το νέο νομοσχέδιο «κατά του καπνίσματος και του αλκοόλ στους ανηλίκους», η δημόσια ρητορική της κυβέρνησης για την «προστασία της νεολαίας» αποκάλυψε το πραγματικό της πρόσωπο. Όχι εκείνο που φωτογραφίζεται δίπλα σε θεραπευόμενους, αλλά αυτό που επιχειρεί να εξαφανίσει δια της διοικητικής ασφυξίας μια πολύτιμη υποδομή 30 ετών: τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας.
Στην πρωτολογία μου, κατέθεσα το αυτονόητο: πως η πρόληψη δεν είναι θέμα προστίμων, αλλά σχέσεων. Πως δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις την εξάρτηση απομονώνοντας τους ανθρώπους από τα σχολεία, τις γειτονιές, τις παρέες τους. Κι όμως, την ίδια ώρα, ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ ανακοίνωσε τη δημιουργία νέων «Κέντρων Πρόληψης» για καπνό και αλκοόλ υπό την ευθύνη… παιδιάτρων, παρακάμπτοντας πλήρως τους λειτουργούς των υπαρχόντων Κέντρων. Αγνοώντας (ή αποσιωπώντας) πως επί τρεις δεκαετίες, τα Κέντρα Πρόληψης χτίζουν καθημερινά σχέσεις εμπιστοσύνης με τις τοπικές κοινωνίες, βασισμένα όχι σε διαγγέλματα αλλά στη συνακρόαση και τη συνευθύνη.
Στη δευτερολογία μου αναφέρθηκα στη βασική αρχή της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας: καμία πρόληψη δεν είναι αποτελεσματική αν δεν είναι κοινοτική. Αν δεν υφαίνεται μαζί με τους ανθρώπους, μέσα στους χώρους της καθημερινότητάς τους. Αν δεν αναγνωρίζει ότι η εξάρτηση δεν είναι μόνο ιατρικό σύμπτωμα αλλά κοινωνικό τραύμα.
Όμως ο προσωρινός πρόεδρος του ΕΟΠΑΕ, με μια αφοπλιστική δήλωση, ξεκαθάρισε την πρόθεση της κυβέρνησης: «Τέλος τα Κέντρα Πρόληψης». Εκεί όπου δεν υπάρχουν ή έχουν περιορισμένο προσωπικό, θα δημιουργηθούν «Τμήματα» και «Γραφεία» – κρατικά, ελεγχόμενα, κάθετα δομημένα. Με άλλα λόγια: θα σβήσουμε το συλλογικό κεκτημένο για να το αντικαταστήσουμε με γραφεία-δορυφόρους της κεντρικής διοίκησης. Δομές χωρίς φωνή, χωρίς ιστορία, χωρίς κοινωνική ενσωμάτωση.
Δεν είναι τυχαίο ότι στην ίδια κατεύθυνση κινούνται οι νέες διμερείς συμβάσεις που επιβάλλει ο ΕΟΠΑΕ στα Κέντρα, όπως κατήγγειλε το Σωματείο των Εργαζομένων: αφαιρούν την ευχέρεια επιλογής συνεργατών, δυσχεραίνουν τη συμμετοχή σε συνέδρια και εκπαιδευτικές διαδικασίες, υποβιβάζουν την επιστημονική αυτονομία σε τυπική διεκπεραίωση εντολών. Με πρόσχημα την «ευρυθμία», κατασκευάζεται μια ασφυκτική, σχεδόν στρατιωτικού τύπου γραφειοκρατία, που τιμωρεί τη δημιουργικότητα και φιμώνει την τοπική πρωτοβουλία.
Ακόμη πιο ηχηρό είναι το παράδειγμα της 14ης Πανελλήνιας Συνάντησης Φορέων Πρόληψης, που διεξάγεται κάθε δύο χρόνια ως ο κορυφαίος εθνικός επιστημονικός θεσμός στον χώρο μας. Για πρώτη φορά στην ιστορία της, ο ΕΟΠΑΕ απαγόρευσε στους εργαζόμενους τη συμμετοχή. Ο λόγος; Δεν εξηγήθηκε. Δεν χρειάστηκε. Το μήνυμα ήταν αρκετά σαφές: η γνώση, όταν δεν είναι ελεγχόμενη, είναι επικίνδυνη.
Και εδώ μπαίνει το προσωπικό στοιχείο. Κύριε Πρωθυπουργέ, ήσασταν παρών σε μια κρίσιμη στιγμή για τον χώρο μας. Χριστούγεννα του 2018, στην Πλατεία Βάθη. Ήσασταν ακόμη αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και μιλήσατε με σεβασμό για τη δουλειά των λειτουργών της πρόληψης. Εκείνη η φωτογραφία, όπου εμφανιζόμαστε μαζί, δεν είναι απλώς μια αναμνηστική εικόνα. Είναι μια υπόσχεση. Και η αθέτηση της υπόσχεσης έχει κόστος – ηθικό, θεσμικό και πολιτικό.
Δεν ζητώ εύνοιες. Δεν ζητώ διορθώσεις για το παρελθόν. Ζητώ ειλικρίνεια. Ζητώ να κοιτάξετε στα μάτια αυτούς που κρατούν όρθιο το έργο της πρόληψης, σε πείσμα των θεσμικών εμποδίων. Να υπερασπιστείτε όχι τα Κέντρα ως δομές, αλλά ως πολιτισμό. Να κατανοήσετε – επιτέλους – ότι η πρόληψη δεν είναι φυλλάδιο οδηγιών σε έναν γιατρό. Είναι φροντίδα, συνύπαρξη, συλλογικότητα.
Οι υποσχέσεις ζητούν απάντηση. Και η πρόληψη ζητά δικαιοσύνη.
*Ο Αλέξανδρος Σταθακιός είναι Κοινωνιολόγος – Λειτουργός Πρόληψης των Εξαρτήσεων, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Σωματείου Εργαζομένων Κέντρων Πρόληψης
