“Τα τοπωνύμια του Βερμίου: Α’ μέρος. Σέλι” / γράφει ο Τάκης Γκαλαΐτσης

Σέλι (1923), όλο πέτρινο / Selia (1923), tutâ di cheatrâ

 Εισαγωγή

 Η μετονομασία οικισμών είναι ένα γεγονός, άλλοτε σε μεγαλύτερη άλλοτε σε μικρότερη έκταση, στη χώρα μας, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην Ευρώπη. Οι αλλαγές  των ονομάτων άρχισαν  με τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους και οι τελευταίες έγιναν τη δεκαετία του 1960. Δε επιτρέπει το πλαίσιο αυτού του κειμένου   να παρουσιάσουμε αναλυτικά τις συνθήκες, τη λογική και τα κριτήρια  του εξελληνισμού  των ονομάτων οικισμών, κωμών και πόλεων, που κατέληξε σαρωτικός και άλλαξε την ονοματολογία στο χάρτη της Ελλάδας. Συχνά η αλλαγή των ονομάτων έγινε με ταχύτητα και προχειρότητα, με αποτέλεσμα πολλές νέες ονομασίες να είναι άστοχες και ο χάρτης της  Ελλάδας να γεμίσει από Μηλιές, Αχλαδιές, Κερασιές, Πλατανιές, Καστανιές, Νεοχώρια, Παλαιοχώρια, Ανθοχώρια, Άγιες και Άγιους κ.τ.λ.

      Βέβαια, ο λαός με την ορθή του διαίσθηση, συχνά αντέδρασε, με αποτέλεσμα να διασωθούν πολλές παλιές ονομασίες. Άλλοι ζητούν και σήμερα επαναφορά παλιών ονομάτων, χωρίς όμως ανταπόκριση από την πολιτεία. Ευτυχώς, πολλά ξενικά τοπωνύμια ( Αράχωβα, Βαλτέτσι, Δερβενάκια, Αλαμάνα, Σούλι και ων ουκ έστιν αριθμός), που είναι συνδεδεμένα άμεσα με την ίδια την Επανάσταση, διασώθηκαν από τη λαίλαπα της αλλαγής.

     Κανείς βέβαια  δεν μπορεί να αρνηθεί ότι οι ιστορικές πληροφορίες που περιέχουν τα τοπωνύμια είναι σπουδαίες και πολύτιμες, επειδή διαφωτίζουν για σκοτεινές περιόδους της ιστορίας μας. Τα ονόματα, καθώς τα έβαζε ο λαός και όχι συγκεκριμένες υπηρεσίες, κουβαλούν ένα κομμάτι της ιστορίας, του πολιτισμού, της ποικιλότητας που ταξιδεύει μέσα στους αιώνες.  Εμπεριέχουν πλούτο ιστορικό, εθνολογικό, πολιτιστικό, γλωσσικό, που αναπόφευκτα χάνεται με την αντικατάσταση και την αλλαγή τους, και γινόμαστε φτωχότεροι. Έτσι, κοντά στα άλλα, εμποδίζονται οι σύγχρονοι ερευνητές στο επιστημονικό τους έργο, καθώς συχνά αδυνατούν να ταυτίσουν τοπωνύμια των ιστορικών πηγών με τα τωρινά τους ονόματα. Για παράδειγμα, πώς να ταυτίσει ο σύγχρονος μελετητής το χιλιοτραγουδισμένο χωριό  Τσερίτσενα με τα σημερινά Πλατάνια του Δ. Δ. Σελλών του Νομού Ιωαννίνων.

      Για να διαπιστώσει κανείς το μέγεθος των αλλαγών, αρκεί να δει τις περιοχές μόνο γύρω από τη Βέροια. Το Ράχοβο ( Αράχωβα ) έγινε Ράχη, το Λοζίτσι έγινε Τριπόταμος, το Κουμανίτσι Κομνήνιο, η Τόπλιανη έγινε Γεωργιανοί, η Τσαρκόβιανη Μικρή Σάντα, ο Ίσβορος Λευκόπετρα, το Τουρκοχώρι Πατρίδα, το Ταραμόνι Ταγαροχώρι, το Τσιατάλι μετονομάστηκε σε Παλιά Λυκογιάννη, η Γιάννιστα Άγιος Γεώργιος, η Διαβόρνιτσα Κούκλενα και Τρίλοφος, το Tσιόρνοβο Φυτειά, η Ντόλιανη Κουμαριά, το Σέλι Κάτω Βέρμιο, το Μικρογκούσι Μακροχώρι, η Μπρανιάτα Νέα Νικομήδεια, ο Γιδάς Αλεξάνδρεια και πολλά άλλα.

      Το κείμενο αυτό αφορά  στα τοπωνύμια του ανατολικού Βερμίου, και συγκεκριμένα στα βλάχικα χωριά Σέλι, Ξηρολίβαδο και Κουμαριά. Και αυτό, για να καταγραφούν τα τοπωνύμια της περιοχής όσο ζουν ακόμη αυτοί που τα θυμούνται .  Εξάλλου,  σήμερα εξέλιπαν οι… εθνικοί λόγοι, οι οποίοι επέβαλαν κάποτε τη γλωσσική ομοιογένεια και την ιδεολογική περιχαράκωση των κρατών-εθνών, και η επιστημονική αλήθεια δεν μπορεί παρά να κατευθύνει τους νέους επιστήμονες να επανασυνδέσουν τα ονόματα των ελληνικών οικισμών με την ιστορία.

     Το κείμενο θα δημοσιευτεί σε τρεις συνέχειες. Το πρώτο αφορά στα τοπωνύμια του Σελίου, το δεύτερο  σε  αυτά του Ξηρολιβάδου και το τρίτο στα τοπωνύμια της Κουμαριάς. Στη συνέχεια θα δημοσιευτεί το κείμενο στο σύνολό του.

————————

Α. Τοπωνύμια Σελίου

      Το παλιό όνομα του Σελίου  ήταν Câlivili αlu Bαdrαlexi=Τα Καλύβια του Μπαντραλέξη  από τον αρχιτσέλιγκα, που τους πρωτοέφερε από την Πίνδο, τις πρώτες δεκαετίες του 19^ου αιώνα.

      Ως το 1878, υπήρχαν μόνο πρόχειρα καλύβια, γύρω από το μεσοχώρι του Σελίου. Αυτόν τον πρόχειρο οικισμό και οι  Οθωμανικές αρχές τον αποκαλούσαν ‘‘ Καλύβια του Μπαντραλέξη’’. Το 1875, και ο ταγματάρχης τοπογράφος μηχανικός Νικόλαος Σχοινάς, που περιόδεψε στη Μακεδονία εκείνη την περίοδο, αναφέρει τους Βλάχους του Βερμίου και τα ‘‘ Καλύβια του Μπαντραλέξη’’. Το 1878 οι Βλάχοι του Σελίου κατάφεραν να αποσπάσουν από τον Ασάκ πασά, γιο του Σουλεϊμάν πασά της Βέροιας, ειδικό φιρμάνι (mulkia) που επέτρεπε στους Βλάχους χριστιανούς να χτίσουν τα σπίτια του οικισμού με στέρεα υλικά.  O  Μπαντρα­λέξης έφτιαξε το πρώτο πέτρινο σπίτι που ακόμη σώζεται στο Σέλι. Γρήγορα κατασκευάστηκαν πέτρινα σπίτια στους δυο ευδιάκριτους μαχαλάδες ( Napartiani–Marushiani ) και το χωριό ονομάστηκε το 1880 Selia di ’n ciosu =  Κάτω Σέλι για διάκριση από το Selia di ’n sus = Άνω Σέλι που το κατοικούσαν  Αρβανιτόβλαχοι. Στο τοπωνύμιο Σέλι ο Σωκράτης Λιάκος διαβλέπει κελτική ρίζα, την ίδια με τη λέξη Sale, που σημαίνει τόπος κλειστός, προστατευμένος, ό,τι ακριβώς ήταν το Σέλι πριν μερικές δεκαετίες. Μάλλον όμως το τοπωνύμιο είναι σλαβικής προέλευσης και σημαίνει χωριό. Το 1926 ( Δ. 1-11-1926 ), ως συνοικισμός της Κουμαριάς, μετονομάστηκε Κάτω Βέρμιο, και το 1935 αποτέλεσε την κοινότητα Κάτω Βερμίου ( Α.5-3-1935), αλλά στη συνείδηση του κόσμου και στην καθημερινή πρακτική παρέμεινε Σέλι, και καιρός είναι να γίνουν ενέργειες από τις τοπικές αρχές για αποκατάσταση του παλιού ονόματος.

      Η ανάπτυξη και η προοπτική του χωριού οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην ιδιόκτητη έκταση 2.250 στρεμμάτων γύρω από το χωριό, το Μικρό Μερά /Miralu njiclu=Μικρός Συνεταιρισμός, που περιήλθε στην κυριότητα των κατοίκων του Σελίου με συμβολαιογραφική πράξη αγοράς από το βασιλιά Κωνσταντίνο (!) (αρ. Συμβολαίου 11.600 / 26-1-1921) του συμβολαιογράφου Θεσσαλονίκης  Β. Κατοπόδι. Βλάχοι Σελιώτες (366 αρχικοί αγοραστές και 727 αρχικά μερίδια-μπάσνες) αγόρασαν εξ αδιαιρέτου επίσης από τους κληρονόμους του βασιλιά Κωνσταντίνου και το Μεγάλο Μερά /Miralu marli=Μεγάλος Συνεταιρισμός, το δασόκτημα του Σελίου, συνολικής έκτασης 74.664 στρεμμάτων με δυο συμβολαιογραφικές πράξεις (αρ. συμβολαίων 13284 / 30-8-1926 και 25164 / 11-4-1927 ). Ο ίδιος βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε πουλήσει πιο μπροστά στους Αρβανιτόβλαχους του Άνω Σελίου έκταση 7007 στρεμμάτων (αρ. Συμβολαίου2126 / 21-1-1921).

      Επειδή το Σέλι το κατοικούσαν Βλάχοι  που ξεχειμώνιαζαν όχι μόνο στον κάμπο της Βέροιας, αλλά και της Κατερίνης, της Θεσσαλονίκης, των Γιαννιτσών, του Πολύκαστρου και της Νάουσας, οι δρόμοι, τα μονοπάτια, οι βλαχόστρατες που οδηγούσαν σε αυτό είχαν διάφορες κατευθύνσεις. Από Νάουσα για Σέλι από τη Γραμμένη και Σκοτίνα, από τον κάμπο των Γιανιτσών για Σέλι από το Διχαλεύρι, τη Φυτειά, τη Μαρούσια, από Βέροια για Σέλι μέσω Ντοβρά/Dovra, Μισιάκα, Fântâna calda/ζεστή πηγή,  Fântâna aratsea/κρύα πηγή, Κωστοχώρι, Γελαδόσταλο, Σέλι ή, πιο αριστερά, οι κιρατζίδες ακολουθώντας την πορεία που έχει το Λιανοβρόχι/Υianavrohea ή  και μέσω Κουμαριάς. 

      Τοπωνύμια μέσα στο Σέλι/Selia: La Mârli Shioputi/Μεγάλες Βρύσες, La Hani/Χάνι, La Alonji/Αλώνια, Murmintsâli di la Ayio-Postolatz/Μνήματα των Αγίων Αποστόλων, Murmintsâli di la Alonji/Μνήματα στα Αλώνια,  Dzeana/Φρύδι, La Stâ-Mârii/Στην Παναγία, La Ayio-Postolatz/Άγιοι Απόστολοι, Misuhorea/Μεσοχώρι, μπροστά στου Τεγούση, La Anaynosti/Στου Αναγνώστη, La Sculio /στο Σχολείο, πάνω στη Τζεάνα, κοντά στου Χασιώτη, και βέβαια ο Πύργος, και κάτω από αυτόν η Πέτρα της Αράπισσας /Ceatra ali Araptsâ και οι Τρύπες/Guvili.

Τοπωνύμια προς τη Ντουκάτα: 

     La Demlu/Στου Ντέμου, La Shioputlu alu Zuyrafu/Στο Ζωγράφο,  La shioputlu alu Yiftuyiani/Στο Γυφτογιάννη, δεξιά η Vuloaga/Βολάδα, κτήμα του Τόσκα/Πατέρα, και αριστερά η Crania/Κρανιά. Πάνω από την Κρανιά οι Κερασιές του Γαλλίκα/Cireshlji alu Yalica, προς τα Μπουρδένια. Από το Γυφτογιάννη ξεκινούσε το μονοπάτι για Ντουκάτα/ Cârarea câtrâ Ducata και προς την Κρανιά/ Cârarea câtrâ Crania. Η  Ντουκάτα/La Ducatâ = μέρος όπου οδηγούν και αφήνουν τα άλογα, ξέφωτο μέσα σε πυκνό δάσος, όπου οι Σελιώτες διασκέδαζαν οικογενειακά, την τρίτη ημέρα  του Δεκαπενταύγουστου.

      Επιστρέφοντας για το χωριό το γλέντι ολοκληρωνόταν στο Ντέμο, όπου και η ομώνυμη βρύση της οικογένειας Ντέμου, που γόνοι τους διέπρεψαν στην Αμερική στις τέχνες, στα γρόσια και στα γράμματα.

     Πάνω και πίσω από τη Ντουκάτα, στην πλαγιά προς την Κουμαριά, είναι η Τρύπα του Μιχάλη/Guva al Mihali, ίσως το βαθύτερο σπήλαιο σε όλη τη Μακεδονία, με πιθανό βάθος ανάμεσα στα 145 και 193 μέτρα,  που τρεις αποστολές σπηλαιολόγων προσπάθησαν να εξερευνήσουν: ιταλική (1988), γαλλική (1997), ελληνική 2014. Το σπήλαιο αυτό είναι συνδεδεμένο με το θρύλο του βοσκού Μιχάλη, που έπεσε με τα πρόβατα του μέσα και η γκλίτσα του βγήκε στις Σαραντόβρυσες, κάτω από τη Βέροια. Ενώ πάνω από τη Ντουκάτα, στα απότομα βράχια, είναι η Catafliora/Καταφλιόρα, όπου υπάρχει βρύση/Shioputlu di Catafliora  με παγωμένο νερό. Από την Καταφλιόρα ξεκινούσαν δυο μονοπάτια, το ένα για τον Ίσβορο/La Isvuru, που το νερό αξιοποιείται σήμερα στο Σέλι,   και την παλιά στάνη του Μπέκα/La Câshiarea alu Becâ, στις παρυφές του Αρσούμπασι/mardzina di Arsumbasi, το άλλο για  Στουρνάρι/Sturnari, Καρατσαΐρι/Caratsairi και Ξηρολίβαδο.  Τις τελευταίες δεκαετίες στο Arsumbasi ήταν η στάνη του Τσιούτσια και στο Στουρνάρι, ιδιοκτησία Χατζηγώγου και Σταυροθοδωραίων,  η στάνη των Σκουπραίων, Αρβανιτόβλαχων από το Αργυροπούλι/Caracioli Λάρισας. 

     Τοπωνύμια κοντά στο Χιονοδρομικό κέντρο: Ciirea marea/μεγάλο Τσαΐρι, στο σημερινό πάρκινγκ του Χιονοδρομικού κέντρου, Ciirea njica/μικρό Τσαΐρι, προς τη Βολάδα, εκεί που είναι το Lift του Παντελίδη. Δεξιά  από το πάρκινγκ, στην πλαγιά, ο δρόμος οδηγεί  στη στάνη του Γκιουλέκα/ La mandra alu Giulecâ,  και  στην περιοχή   Σιάμπαλη/Shiabali, όπου βγαίνει κάποιος και αν ακολουθήσει το ρέμα ίσα επάνω από το μεγάλο Τσαΐρι. Κοντά στη στάνη  του Γκιουλέκα είναι  ο λάκκος  του Μέτσκα/Groapa alu Metscâ και πάνω στο καραούλι είναι το Πυροφυλάκιο. Κάτω από του Γκιουλέκα, στο μονοπάτι προς τα Πριόνια, είναι η Shuputica, μικρή πηγή/fântânâ. Δεξιά από τη  στάνη του Γκιουλέκα, το μονοπάτι οδηγεί στις Πλάκες/La Ploci, στη συνέχεια στον Πύργο, στην Κάτω Μπάρα, και στο Πάτωμα. Ανάμεσα στις Πλάκες και στο μαντρί του Ταμπάρη είναι τα Καγκέλια που οδηγούσαν στα Πριόνια και που πολλοί για να τα αποφύγουν ακολουθούσαν το δρόμο από τη Shuputica. 

     Ενώ κάτω από το δρόμο είναι η Τρύπα της Σιάμπαλης/Guva di Shiabali( βάθος 55 μέτρα) και ίσα κάτω , μετά το ρέμα, σε ένα ποδαρικό, είναι η Coarda alu Tambari/Το μαντρί του Ταμπάρη, και από εκεί χαμηλά οι Βουλόγκες/Vulodzli.  Ενώ αριστερά από τη Σιάμπαλη είναι τα Μνήματα/Murmindzali, ο Τέντζερης/Tendzeri, η  Στέρνα/Sterna, η βρύση της Στέρνας/Shioputlu di Sterna, και η Πλαλίστρα/ Plalistra, πλούσιοι βοσκότοποι, και από εκεί μπορεί να πάει κάποιος  στην Κορέα/Corea. Από εκεί ένας δρόμος οδηγεί σε  Φούρνους/Cireapuri, στα δύο Γρέκια/Douâ Masuri, το ένα των Σανταίων, το άλλο Σαρακατσανέικο, στο Μαυρόλογγο, στη βρύση του Φάκα και στο Παλάτι/Φυλάκιο, στα Πριόνια, ενώ ο άλλος προς Αγκάθι και από εκεί στην οροσειρά Καβάλα και Χατζιαντίν ή προς Βρύση Μαμούτα, στα όρια με Άνω Σέλι και Σιδεράκι.

      Τοπωνύμια προς τη  Μαρούσια /Marushia: La Pintifunta/Στου Πεντιφούντα, La Shioputlu alu Bushiu alu Catsiu/Βρύση Πέτρου Κάτσιου, Sioputlu di Marushia/Βρύση Μαρούσιας, Bisearica di Marushia/Εκκλησία Μαρούσιας/Άγιος Νικόλαος, Fântânâ  a furilor/Πηγή των Κλεφτών, La Gortsu/Αχλαδιά, ακριβώς επάνω από την εκκλησία. Εκεί ξεφόρτωναν οι κιρατζίδες, τελευταία στάση πριν το Σέλι. La Papastavri/Στου Παπασταύρη, όπου στη θέση της παλιάς πηγής τελευταία κτίστηκε όμορφη βρύση, με λιγοστό βέβαια, όπως πάντα,  νερό,  La  Agnante/Αγναντέ, La Cupânji/Κουπάνες , εκεί που σήμερα είναι ο Βιολογικός Καθαρισμός, La Varco/Βαρκός. Εκεί, δεξιά ο δρόμος κατευθυνόταν  για την Groapa alu Ghizari /Λάκκος του Γκιζάρη , ενώ αριστερά ο δρόμος  μέσα από τη Maguta/Μαγκούτα (= χορτάρι χαμηλό που το τρων τα πρόβατα και ψοφούν) έφτανε  στους Αγιοποστολάδες.  Δίπλα από τη Groapa alu Gizari  είναι  La prunicu/μικρή Τζιρνικιά, και κάτω, σε θέση με θέα όλο τον κάμπο, είναι η Cheatra alu Beicu/ Πέτρα του Μπέικου.

     Κάτω από την πέτρα του Μπέικου είναι La Cihâelu/Χωράφι του Κεχαγιά και όλη η περιοχή κάτω από την πέτρα του Μπέικου προς το Αρκοχώρι/Αρκουδοχώρι  ονομάζεται Lupatari/Λουπατάρι . Στην πλαγιά της Τζεάνας, πάνω από την Groapa alu Gizari, είναι το Μπαλκόνι/Balconea, με εξαίρετη θέα προς τον Αγναντέ και τη Βέροια.

     Από το Σέλι προς το Γελαδόσταλο το μονοπάτι περνούσε από τις τοποθεσίες: La fats(i)/Οξιές, τόπος παιχνιδιών στα παιδικά μας χρόνια,  La Burdenji/Ασφόδελοι, La Cuturiclu/Στου Κουτουρίκου, Paliohora/Παλιόχωρα, La Icoanâ/Εικόνα.

      Από το Σέλι για τη Νάουσα έχουμε τις τοποθεσίες: Cinlu alu Dicia /Πεύκο του Ντίτσια , κοντά στην Εικονίτσα/La Iconitsâ, εκεί που οι νέοι του Σελίου, τη δεκαετία του ’60, έκαναν τον απογευματινό τους περίπατο, η Bara/Κάτω Μπάρα, το Patuma/Πάτωμα, φημισμένη πλαγιά για το κίτρινο τσάι,  η Scotina/Σκοτίνα, κάτω από το Πεύκο του Ντίτσια, και τα Stanishia/Στανίσια, όπου υπάρχει πηγή/Fântâna di Stanishia με παγωμένο νερό και παλιά  εκεί ξακαλοκαίριαζαν  ο Τσίρης, ο Τσιαμπάζης, ο Μηλιόνης, Βλάχοι από τη Νάουσα, η Grameni/Γραμμένη/Fagus scriptus, σήμερα αξιοποιημένο θέρετρο από το Δήμο Νάουσας, Shioputlu di Grameni/Βρύση Γραμμένης.

      Από το Σέλι για τα Πριόνια,  ο δρόμος περνάει από την Κάτω Μπάρα/Bara, τις Βολόγκες/Vulodzli και φτάνει στα Πριόνια/ Prionji . Η τοποθεσία αυτή είναι στο κεντρικό Βέρμιο, και δίπλα υπάρχουν ερείπια από παλιό οικισμό, την   Παλιόχωρα/Palioxora, εκεί που σήμερα είναι η εκκλησία που γιορτάζει τα Εννιάμερα της Παναγίας. Στη θέση αυτή πρέπει παλιότερα να ήταν το Σέλι/Selia και με αναφορά αυτό έχουμε το Κάτω Σέλι/Selia di ’n ciosu και το Άνω Σέλι/Selia di ’nsus. Στα Πριόνια, επάνω στο λόφο, δίπλα από το ρέμα, είναι το φυλάκιο των δασοφυλάκων, το παλάτι/Palatea, παλιό οίκημα του Βασιλιά, από τότε που η περιοχή ανήκε σε αυτόν, από τον οποίο το αγόρασαν οι Βλάχοι του Σελίου.  Βέβαια, το παλάτι του βασιλιά κάηκε από τους Γερμανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους , στη θέση του ξαναχτίστηκε το σημερινό φυλάκιο, έδρα των δασοφυλάκων του Μεγάλου Συνεταιρισμού, που διατήρησε το παλιό όνομα.  Εκεί κοντά ήταν και τρία σπίτια των δασοφυλάκων που τα έκαψαν οι Γερμανοί και οι εθνοπροδότες συνεργάτες τους, τον Απρίλη του 1944: συγκεκριμένα σε μια από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις τους, βρήκαν στα Πριόνια τρεις οικογένειες των δασοφυλάκων του Συνεταιρισμού, που οι άνδρες τους έλειπαν, τους έβαλαν μέσα στο σπίτι και τους έκαψαν όλους ζωντανούς. Οι οικογένειες ήταν:

• του Γεωργίου Τσίρη: Ελένη, σύζυγος 40 χρονών, Κορνηλία, κόρη 13 χρονών, Δημήτρης, γιος 11 χρονών, Νίκος, γιος 9 χρονών, Αναστασία, κόρη 7 χρονών
• του Γεωργίου ( Γούλα ) Φάκα: Αθηνά, σύζυγος 42 χρονών, Στέριος, γιος 14 χρονών, Δημήτρης, γιος 9 χρονών
• του Νούτσια (Ιωάννη) Βόλκου (Σιακάρα): Αγλαΐα, σύζυγος 41 χρονών, Μαρία, κόρη 9 χρονών, Αναστασία, κόρη 7 χρονών, Βερόνα, κόρη 5 χρονών, Χρυσούλα, κόρη 3 χρονών.

       Κοντά στα Πριόνια είναι η περιοχή Alihodzia /Αληχότζια, με την παγωμένη βρύση: Τα εννιάμερα της Παναγίας, άλλοι Σελιώτες γιόρταζαν και διασκέδαζαν στο Φυλάκιο και άλλοι στην Alihodzia, ενώ στην κατεύθυνση  και αριστερά προς το Μεσόβουνο Πτολεμαΐδας , στην οροσειρά Καβάλα/Cavala,  είναι το Hadziantin/Χατζηαντίν, ονομασίες από τους πρώην οθωμανούς ιδιοκτήτες αυτών των βουνών.

     Από το Φυλάκιο στα Πριόνια και την Παλιόχωρα  εξακτινώνονται μονοπάτια και δρόμοι προς την ευρύτερη περιοχή:

       Από την εκκλησία των Πριονίων, ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο, απέναντι δεξιά, είναι το Βόδι/La Boulu, με την ωραιότερη μέντα του Βερμίου, και στη συνέχεια η Bara di nsus/ Άνω Μπάρα στο Σιδεράκι, πηγή ζωής για τα κοπάδια και τα κιρατζίδικα μουλάρια. Περνώντας από  τα καλύβια του Μπλέτσα/Câlivili alu Bletsa, τις στάνες των Αβελαίων από τα Σαμαρίνα/mândzrâli alu Avela, που εδώ και χρόνια νοικιάζουν την περιοχή από το Συνεταιρισμό Σελίου, φτάνουμε στο Sideraki/Σιδεράκι, από όπου φαίνονται οι πυλώνες από τα Τρία-Πέντε Πηγάδια, στο σύνορο με τη Νάουσα. Στο Σιδεράκι υπάρχει  βρύση /Shioputlu di Siderachi. Απέναντι είναι  η πιο ψηλή  κορυφή του Βερμίου, το Τσανακτσή/Canac-Tas και ακριβώς από κάτω η στάνη του μεγαλοτσέλιγκα  Γιώργου Κοντοκώστα, και προς τα κάτω, σε κατεύθυνση προς τα Πριόνια, είναι το άνω Σέλι/Selia di ’nsus, χωριό Αρβανιτοβλάχικο.

       Στην αντίθετη πορεία, μετά το από το ρέμα Belitsa/Μπελίτσα,  είναι η οροσειρά Μαμούτα/Mamuta και εκεί υπάρχει διασταύρωση προς Χατζηαντίν και Άνω Σέλι. Αριστερά είναι η Guva  alu Niculachi/Τρύπα του Νικολάκη, με μικρό στόμιο αλλά μεγάλο στο εσωτερικό της πλάτος και βάθος, και πριν το Άνω Σέλι τα Μνήματα/Murmindzali.

      Από τα Πριόνια, στο ρέμα προς τη Νάουσα, φτάνουμε στην τοποθεσία Puntea alu Carcaciuli/Γέφυρα του Καρκατσιούλι, κοντά στις Βολόγκες, στο σύνορο του Δασοκτήματος Σελίου, όπου υπάρχει πηγή. Πάνω από αυτή την περιοχή περνώντας, από το La Vâlântaru, και κάτω από το  Σιδεράκι, υπάρχει μια πέτρα/La Cheatrâ σε σχήμα φεγγαριού La Lunâ, σε περιοχή με πολύ και καλό τσάι. Κάτω από του Καρκατσιούλη, σε κατεύθυνση για Νάουσα, στους πελώριους βράχους, είναι η Feata/Κόρη, και το μονοπάτι οδηγεί από εκεί στον Άγιο Νικόλαο Νάουσας.

     Παίρνοντας το ρέμα, από το Φυλάκιο  προς το Παλιοπρίονο, συναντάμε τη βρύση του Φάκα/Shioputlu alu Facâ και στη συνέχεια φτάνουμε στα Ισβόρια/Isvuru, από όπου υδρεύεται σήμερα το Σέλι, και ακολουθώντας τον ανήφορο  φτάνουμε στο Αγκάθι/Angathi, όπου ήταν το τυροκομείο του Σούμπουρου. Σήμερα το νοικιάζουν Σαρακατσαναίοι. Από το Αγκάθι, δρόμος οδηγεί στο Μαυρόλογγο/Mavrolongo, πυκνότατο  δάσος που κάηκε το 1992, και ίσα πάνω στο χωριό Ερμακιά/Φραγκότσι, καθώς και στο βοσκότοπο Κορέα/Corea, που το πρόσφατο σχετικά όνομα το οφείλει είτε γιατί ήταν πολύ μακριά από το Σέλι είτε γιατί εκεί έβαζαν πατάτες κάποιοι που είχαν επιστρέψει από τον πόλεμο στην Κορέα. Πιο δεξιά, στο σύνορο με Ακρινή, ανάμεσα σε  Beibonar/Μπεϊμπονάρ και PLalistra/Πλαλίστρα, είναι ο Τεκές/Ticelu, όπου είχαν τις στάνες οι Σανταίοι. Ανάμεσα σε Στέρνα και Πλαλίστρα είναι η Μαγούλα /Maghula. Στο Beibonar, που είναι ιδιοκτησία Μπαντραλέξη, Χατζηγώγου, Κατσόγιαννου,  είναι η πολυτραγουδισμένη πηγή/Cufalu di Beibonar: Να πιεις νερό απ΄τον Κούφαλο, νερό απ΄το Μπεϊμπουνάρι

      Στην ευρύτερη περιοχή έχουμε και τη  Dzumayia/Τζουμαγιά, τη Ghiona/Γκιόνα, το Cuzluchi/Κουζλούκι, το Matotsairu/Ματοτσάιρο, τη Shiabanitsa/Σιαμπανίτσα, το Caratas/Καρατάς, και τη Durlia/Ντούρλια προς τη Νάουσα.

Φωτογραφίες: Αρχείο Συλλόγου Βλάχων Βέροιας

Πηγές : 1. Οι  μετονομασίες οικισμών στην Ελλάδα, Αχ. Καψάλη, περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ,τ.157, Θεσσαλονίκη 201

Για τα τοπωνύμια του Σελίου πληροφορίες πήραμε από:

1. Χρήστο Πιτούλια, (γεν, 1945), 25 χρόνια φύλακας στο Δασόκτημα Σελίου και όλη η ζωή του συνδεδεμένη με παθολογική αγάπη για το Σέλι.
2. Γούλα Κουτσιόφτη (γεν. 1925), 27 χρόνια φύλακας στο Δασόκτημα Σελίου.
3. Νάκο Λιάπη, ( γεν. 1928 ), κτηνοτόρφος.

Γραπτή πηγή: Τοπωνύμια Σελίου Βέροιας, Νίκου Γ. Παπαδόπουλου, Θεσσαλονίκη 1973.

Σημείωση: Το κείμενο, σε μια πρώτη του μορφή, αποτέλεσε το υλικό για το ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ  2015  του  Συλλόγου Βλάχων Βέροιας. Οι συνεντεύξεις με τους πληροφορητές πάρθηκαν πριν δώδεκα (12) χρόνια.

———————-

Φαρέτρα