Συνταγή Ουκρανίας και για τη Μολδαβία; γράφει ο Διονύσιος Σκλήρης

Οξεία πόλωση και διχασμό παρουσιάζει η κοινωνία στη Μολδαβία, όπως αποτυπώθηκε στα διπλά αποτελέσματα των εκλογών και του δημοψηφίσματος για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Ως προς τις προεδρικές εκλογές, η αδυναμία των υποψηφίων να συγκεντρώσουν 50% των ψήφων σημαίνει ότι θα πάμε σε δεύτερο γύρο των εκλογών στις 3 Νοεμβρίου ανάμεσα στη φιλοδυτική Μάγια Σάντου, που είναι ήδη Πρόεδρος και τον ηγέτη του Σοσιαλιστικού κόμματος (PSRM) και πρώην γενικό εισαγγελέα Αλεξάντρ Στοϊάνογλου.

Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών η Μάγια Σάντου συγκέντρωσε το 42,49% των ψήφων, ενώ ο Στοϊάνογλου ήλθε δεύτερος με 25,95%. Ωστόσο, ο Στοϊάνογλου διαθέτει μεγαλύτερη δεξαμενή ψήφων τόσο από την ψήφο δυσαρέσκειας, όσο και από την ευρωσκεπτικιστική ψήφο, όπως αυτή αποτυπώθηκε στο παράλληλο δημοψήφισμα για την ευρωπαϊκή πορεία της Μολδαβίας, το οποίο διεξήχθη μαζί με τις εκλογές. Η Μολδαβία έχει λάβει καθεστώς υποψηφίας χώρας προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022 από κοινού με την Ουκρανία στον απόηχο της στρατιωτικής αναμέτρησης στη γειτονική της χώρα, ενώ φιλοδυτική στροφή έχει δοθεί από την πρόεδρο Σάντου Μάγια από το 2020. Ο Στοϊάνογλου ισχυρίζεται ότι υποστηρίζει την ευρωπαϊκή πορεία της Μολδαβίας, αλλά όχι την ένταξή της στο Σύνταγμα, ενώ θεωρεί ως καλύτερη μια ισορροπημένη εξωτερική πολιτική μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Κίνας. Η Μάγια Σάντου, με προϋπηρεσία ως σύμβουλος του διοικητή της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσινγκτον (2010-2012) και πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Μολδαβίας υποστηρίζει μία ταχεία ένταξη της Μολδαβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση με ταυτόχρονη αποτροπή κάθε ρωσικής επιρροής.

Το δημοψήφισμα αφορούσε στην τροποποίηση του Συντάγματος της Μολδαβίας, ώστε να καταστεί συνταγματική επιταγή η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχει ενδιαφέρον ότι το βράδυ της Κυριακής 20 Οκτωβρίου με καταμετρημένο το 98,2% των ψήφων, το «Όχι» είχε επικρατήσει με 50,06% και με αυτήν την εικόνα έκλεισε η ημέρα της ψηφοφορίας. Όμως, η ανατροπή ήλθε από την ψήφο της μολδαβικής Διασποράς, με την οποία εντέλει την επόμενη ημέρα το «Ναι» επεκράτησε με 50,38% έναντι 49,62% για το «Όχι». Η διαδικασία αυτή εγείρει πολλά ερωτηματικά, καθώς δεν υπήρχε παρόμοια ευκολία να ψηφίσει κανείς σε όλες τις χώρες της μολδαβικής διασποράς. Ενώ λ.χ. υπήρχαν 20 εκλογικά κέντρα στη Γαλλία σε πληθώρα πόλεων (26.300 Μολδαβοί το 2019), υπήρχαν μόνο δύο εκλογικά κέντρα στη Ρωσία (156.400 Μολδαβοί το 2010), όσα και στην Αθήνα (9.920 Μολδαβοί το 2009). Στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξαν 231 εκλογικά κέντρα. Συγκριτικώς, στις εκλογές του 2020 υπήρχαν 17 εκλογικά κέντρα σε πολλές ρωσικές πόλεις. Το 2024 δεν συνέβη κάτι τέτοιο με αποτέλεσμα τεράστιες ουρές Μολδαβών στη Μόσχα, χωρίς να υπάρχει εξασφάλιση ότι θα μπορούσαν να ασκήσουν τα εκλογικά τους δικαιώματα με την ευχέρεια που είχαν οι συμπατριώτες τους στη Δυτική Ευρώπη. Από την παρακολούθηση της διαδικασίας των εκλογών ήταν αποκλεισμένοι θεσμοί και οργανισμοί που σχετίζονταν με τη Ρωσία.

Η ψήφος της μολδαβικής Διασποράς ήταν, λοιπόν, αυτή που έκρινε το αποτέλεσμα με τρόπο που πριμοδοτήθηκαν οι Μολδαβοί που ζουν στη Δυτική Ευρώπη και είναι υπέρ της ενσωμάτωσης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ έγινε προσπάθεια να μειωθεί η επιρροή του τμήματος της μολδαβικής διασποράς που έχει σχέσεις με τη Ρωσία. Το ζήτημα της ψήφου της Διασποράς ως απολύτως καθοριστικού για ένα εκλογικό αποτέλεσμα είναι βεβαίως ένα ζήτημα που έχει προκαλέσει προβληματισμό και στην Ελλάδα, καθώς συνήθως υπάρχει η δυνατότητα για κάθε είδους μεθόδευση από την εκάστοτε κυβερνώσα παράταξη. Εξάλλου, είχε υπήρξε δίωξη των αντιπολιτευόμενων φωνών και κατά την προεκλογική περίοδο, με ανακρίσεις, ακόμη και φυλακίσεις, καθώς και περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης και το διαδίκτυο. Ο Στοϊάνογλου λ.χ. είχε συλληφθεί στις 5 Οκτωβρίου του 2021, ενώ το 2023 δικαιώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τον Φεβρουάριο του 2024 αθωώθηκε και σε δικαστήριο του Κισινάου, με τον ίδιο να κάνει λόγο για πολιτικώς υποκινούμενες κατηγορίες.

Προτού, πάντως, επέλθει η ανατροπή από την ψήφο της μολδαβικής διασποράς, αργά την περασμένη Κυριακή, όταν εντός της Μολδαβίας είχε επικρατήσει το «Όχι», η εν ενεργεία φιλοδυτική πρόεδρος της Μολδαβίας Μάγια Σάντου, είχε κάνει λόγο για «εγκληματικές δυνάμεις εχθρικές προς τα εθνικά συμφέροντα» της Μολδαβίας, οι οποίες υπονόμευσαν τη δημοκρατική διαδικασία, σκορπώντας τον φόβο και τον πανικό». Οι μολδαβικές αρχές υποστήριξαν ότι υπήρξε υβριδικός πόλεμος εκ μέρους της Ρωσίας για να αποτραπεί η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Μεταξύ άλλων ενέχεται ο επιχειρηματίας Ίλαν Σορ που διαβιεί στη Ρωσία και κατηγορείται ότι προσφέρθηκε να χρηματίσει Μολδαβούς για να ψηφίσουν «Όχι» και αντικυβερνητικό υποψήφιο. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι δρα με δική του πρωτοβουλία, ενώ βρίσκεται υπό δυτικές κυρώσεις και έχει καταδικαστεί ερήμην. Ωστόσο, δεν προσκομίστηκε κανένα αποδεικτικό στοιχείο για αυτό, όπως παρατήρησε ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ.

Παραμένει το γεγονός ότι το τελικό αποτέλεσμα κρίθηκε από τη μολδαβική διασπορά στη Δυτική Ευρώπη, ενώ στην καθαυτό Μολδαβία όπου είχε επικρατήσει το «Όχι», η κοινωνία ήταν πολωμένη σε ένα αριθμητικό μέγεθος που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από οποιαδήποτε ξένη επιρροή. Περισσότερο μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι υπάρχει λαϊκή δυσαρέσκεια για την οικονομική πολιτική της φιλοδυτικής κυβέρνησης, η οποία έχει εντείνει τη φτωχοποίηση του μολδαβικού λαού ιδιαιτέρως με την κρίση στον τομέα της ενέργειας με τον κατώτατο μισθό να είναι μόλις 5000 λέι, δηλαδή 283 δολάρια, ενώ παραμένει σημαντικό πρόβλημα ο πληθωρισμός. Μετά το 2022 η φιλοδυτική κυβέρνηση μείωσε την προμήθεια της χώρας με φυσικό αέριο από τη Ρωσία και προσπάθησε να διαφοροποιήσει τις πηγές της ενέργειας. Πρόβλημα επίσης υπάρχει με αυτόνομες οντότητες εντός της Μολδαβίας, όπως η Γκαγκαουζία, όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιβάλει κυρώσεις εναντίον της κυβερνήτριας Εβγκένια Γκουτσούλ, ενώ μια ευρωπαϊκή προοπτική της Μολδαβίας θα δημιουργήσει ζήτημα ως προς την αποσχισθείσα περιοχή της Υπερδνειστερίας. Στις περιοχές αυτές υπήρχε η μεγαλύτερη πλειοψηφία υπέρ του «Όχι» στο δημοψήφισμα, καθώς στην Υπερδνειστερία το 62,56% ψήφισε εναντίον της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ στην Γκαγκαουζία το ποσοστό αυτό έφτασε στο 94,84%. Υπήρξαν πάντως και προβλήματα σχετικά με το πώς θα ψήφιζαν οι πολίτες από την Υπερδνειστερία. Σημειωτέον ότι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Στοϊάνογλου είναι Γκαγκαούζος ως προς την καταγωγή.

Το ζήτημα έχει και εκκλησιαστική διάσταση, καθώς η τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία της Μολδαβίας κατηγορείται για στενές σχέσεις με τη Ρωσία με τρόπο που θεωρείται ως απειλή για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της χώρας. Η Μάγια Σάντου κάλεσε τους ιερείς να «νηστεύουν» τις πολιτικές παρεμβάσεις. Αντικείμενο του προβληματισμού αποτελούν και βοήθειες ανθρωπιστικού χαρακτήρα εκ μέρους της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προς την Αρχιεπισκοπή του Κισινάου, όπως λ.χ. η εξασφάλιση φυσικού αερίου. Στόχο έχουν αποτελέσει και οι προσκυνηματικές εκδρομές από τη Μολδαβία προς τη Ρωσία.

Η Μάγια Σάντου φαίνεται να θέλει να ακολουθήσει το ουκρανικό μοντέλο και να κατηγορήσει τη Μητρόπολη Μολδαβίας ως δύναμη της Ρωσίας εντός της Μολδαβίας, ενώ ο βουλευτής Vasile Shoimaru υπήρξε περισσότερο εύγλωττος ως προς το ότι εντός του φθινοπώρου θα πρέπει να έχει δοθεί μία δυναμική επίλυση, ακολουθώντας το ουκρανικό παράδειγμα απαγόρευσης Εκκλησιών. Βεβαίως αυτό θα σήμαινε παραβίαση του Συντάγματος και καταπάτηση δημοκρατικών ελευθεριών του θρησκεύεσθαι. Θα σήμαινε, όμως, εναντίωση και στο λαϊκό εκκλησιαστικό αίσθημα, καθώς ο μολδαβικός λαός στηρίζει την τοπική Εκκλησία του και ανήκει σε αυτήν σε ποσοστό περί το 90%. Όπως ακριβώς και στην Ουκρανία, μία παρόμοια πορεία θα περιείχε ωμή βία, γεγονός που θα έριχνε λάδι στη φωτιά σε μια πολωμένη χώρα. Παρ’ όλα αυτά, το να ακολουθηθεί το ουκρανικό θρησκευτικό μοντέλο θα είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά μιας νέας διακυβέρνησης της Μάγιας Σάντου, αν αυτή τελικά επιτευχθεί με τη συνδρομή της «Μολδαβίας της Διασποράς».