“4η Αυγούστου 1936. Το παρασκήνιο της δικτατορίας Μεταξά” / γράφει η Σεμίνα Διγενή

Το πρωί της 4ης Αυγούστου του 1936, οι Αθηναίοι και οι Πειραιώτες μάθαιναν από ένα τοιχοκολλημένο διάγγελμα του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, πως είχαν δικτατορία! Είχε κηρυχθεί Στρατιωτικός Νόμος και είχε διαλυθεί η Βουλή.

Ο λόγος; Ο δικτάτορας επικαλούνταν ότι η χώρα «βρίσκεται στα πρόθυρα οργανωμένης κινήσεως προς ανατροπήν του κοινωνικού καθεστώτος από τους κομμουνιστάς».

Αν, όμως, μπορούσε να λειτουργήσει μια χρονοκάψουλα και ταξιδεύαμε στις 5 Μάρτη του ’33, θα είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μια ενδιαφέρουσα κουβέντα του Νικόλαου Πλαστήρα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Εκείνη τη μέρα έβγαιναν τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών και ο πρώτος προφήτευε αυτό: «Χάνουμε τας Αθήνας! Θα γίνουν ταραχές, συλλήψεις βενιζελικών, δολοφονίες και Κύριος οίδε τι άλλο! Σκέπτομαι να πάω στους συνοικισμούς, να εξεγείρω τους πρόσφυγας και να τους φέρω εις την πόλιν για να ζητήσουν εγκαθίδρυσιν δικτατορίας. Θα κάμουμε ό,τι και στην Ιταλία, που, χάρις, στο φασισμό, προοδεύει».

Τι απαντούσε ο Βενιζέλος; Αυτό: «Η Ιταλία επήγαινε καλά, διότι εκεί υπήρχε δικτάτωρ. Εγώ δε νομίζω, αγαπητέ φίλε στρατηγέ Πλαστήρα, ότι είσαι ικανός να κάμης τον δικτάτορα ως ο Μουσολίνι. Οχι μόνον δεν είσαι ικανός, αλλά δεν έχεις και την πλειάδα, τας εκατοντάδας των εκλεκτών συνεργατών του Μουσολίνι!».

(Εξι χρόνια μετά στο Παρίσι, αποκαλύπτοντας το παρασκήνιο της συμφωνίας έγραφε πως «όχι μόνο δεν αντέδρασα, αλλά και υπεβοήθησα εις την κήρυξιν της δικτατορίας»).

Το 1934 ο Γεώργιος Κονδύλης, σε συνέντευξή του σε γερμανική ναζιστική εφημερίδα, δήλωνε: «Ο κοινοβουλευτισμός είναι ανίκανος να κυβερνήσει. (…) Το σύστημα διευθύνσεως του Χίτλερ είναι μια θαυμάσια ιδέα η οποία πρέπει να αποβή καρποφόρος».

Βέβαια, και η άνοδος των Γερμανών εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία έγινε με κοινοβουλευτικά μέσα και με τις ευλογίες της αστικής τάξης.

Αν αναρωτιέστε ποια ήταν η θέση του Γεωργίου Παπανδρέου (αυτού που αργότερα είπαν «Γέρο της Δημοκρατίας»), βλέπουμε στην «Καθημερινή», της 1ης Ιούλη του ’34, αυτό: «Πιστεύω ότι η Δικτατορία ημπορεί εις ωρισμένας περιστάσεις να αποτελέση ιστορικήν ανάγκην δι’ έναν τόπον. Οταν την επιβάλλη ο υπέρτατος νόμος της σωτηρίας της Πατρίδος».

Η αλήθεια είναι πως ο Πλαστήρας έβλεπε πάντα με καλό μάτι μια δικτατορική λύση στο ελληνικό πολιτικό πρόβλημα. Δεν πρωταγωνίστησε, άλλωστε, τυχαία σε δύο στρατιωτικά κινήματα.

Δυο μήνες πριν ο Μεταξάς εγκαθιδρύσει τη δικτατορία του, ο Πλαστήρας δήλωνε: «Θα ήτο ευχής έργον, εάν ήτο δυνατόν να πραγματοποιηθή η εγκαθίδρυσις δικτατορίας εκ μέρους των κυβερνώντων το ταχύτερον, διότι προσωπικώς πιστεύω, όπως πάντα και τώρα, ότι μόνον μία ηθική και αφατρίαστος δικτατορία είναι δυνατόν να σώση την χώραν από την πλήρη αποσύνθεσιν».

Άσο για τον Σοφοκλή Βενιζέλο, είχε κι αυτός συμφωνήσει με τον Μεταξά για την επιβολή αυτού του σχεδίου. Άλλωστε, λίγο μετά έγινε και Αντιπρόεδρος της κυβέρνησής του.

Παράλληλα ο Γ. Παπανδρέου με τον Α. Παπαναστασίου – κι ενώ οι εξελίξεις είχαν δρομολογηθεί – αυτοί επέλεγαν να αρθρογραφούν κατά του ΚΚΕ και να υποστηρίζουν πως «η δικτατορία ως υπαγόρευσις και υπέρτατος νόμος εθνικής σωτηρίας, δεν ημπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτησιν».

Κάπως έτσι διαμορφωνόταν η πολιτική ατμόσφαιρα εκείνης της ταραγμένης εποχής, και αυτόν τον ρόλο έπαιξαν τα αστικά κόμματα και οι κορυφαίοι αστοί πολιτικοί ηγέτες στην προετοιμασία του εδάφους για την μεταξική δικτατορία.

Η ζωή κυλούσε τότε σε συνθήκες προετοιμασίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην Ελλάδα σάρωναν ο αντικομμουνισμός και ο σκληρός αντισοβιετισμός, το ΚΚΕ ήταν στην παρανομία, τα συνδικάτα και ο Τύπος πλήρως ελεγχόμενα.

Ο μόνος που προειδοποιούσε τότε τον λαό για την επερχόμενη δικτατορία ήταν το ΚΚΕ. Ελεγε: «Κάτω από τη σκέπη της μοναρχίας, εξυφαίνεται η πιο αντιλαϊκή, η πιο άτιμη, η πιο εγκληματική συνωμοσία. Αρχηγός της συνωμοσίας αυτής είναι ο Μεταξάς. Συνεργάτες του και συνένοχοί του είναι όλα τα πλουτοκρατικά κόμματα, από τα αντιβενιζελικά που πλειοδοτούν στα αντιλαϊκά μέτρα και σχέδια της κυβέρνησης, ίσαμε τα βενιζελικά, που στηρίζουν την κυβέρνηση και την αντιλαϊκή πολιτική της».

Άλλωστε, λίγους μήνες πριν, τον Μάη του ’36, η κυβέρνηση Μεταξά έπνιγε στο αίμα την εξέγερση των εργατών της Θεσσαλονίκης. Πρώτος νεκρός ο εργάτης Τάσος Τούσης, που εμπνέει στον Γιάννη Ρίτσο τον «Επιτάφιο».

Αν η κάψουλα που λέγαμε πριν, κάνει τώρα στάση ακριβώς 88 χρόνια πριν, στις σκοτεινές μέρες του ’36, θα ακούσει τον Μεταξά – τον προσωπικό φίλο του Γκέμπελς – να υπερηφανεύεται: «Η Ελλάδα έγινε ένα Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό…».

Επέβαλε τη δικτατορία – με τη συγκατάθεση της Αγγλίας – μία μέρα πριν από τη σχεδιαζόμενη μεγάλη πανεργατική απεργία της 5ης Αυγούστου.

Ας δούμε όμως με την ευκαιρία τη στάση που κράτησε ο αστικός Τύπος της εποχής. Η «Καθημερινή» του Γ. Βλάχου και το «Βήμα» του Λαμπράκη υποστήριζαν με πάθος και συνέπεια τον Μεταξά, όπως άλλωστε και η «Εστία», το «Ελεύθερον Βήμα» κ.α. (η «Καθημερινή» μάλιστα έγραφε τότε πως «όχι μόνο η εφημερίδα είναι σύμφωνη με τη δικτατορία, αλλά και (…) εν μέρει υπεύθυνη”).

Ο Μεταξάς είχε δίπλα του την αστική τάξη, τον Μποδοσάκη, την Εθνική Τράπεζα, την Τράπεζα Αθηνών, την «Πάουερ», τον Λαναρά, την Εταιρεία Λιπασμάτων του Κανελλόπουλου, τους καπνέμπορους και την ΑΓΕΤ «Ηρακλής».

Μα κι αυτός ήταν «γενναιόδωρος» με όλους αυτούς και τους όμοιούς τους! Μέσα σε δύο χρόνια τα κέρδη των εφοπλιστών αυξήθηκαν κατά 100%! Μια χρυσή εποχή για το κεφάλαιο, μία κόλαση για τον λαό.

Απ’ την πρώτη στιγμή η φασιστική κυβέρνηση έκανε εκατοντάδες συλλήψεις, κλιμάκωσε την άγρια βία, την αστυνομοκρατία, υπήρξαν δολοφονίες, χαφιεδισμός, βασανιστήρια, φυλακίσεις και εξορίες. Οργιο διώξεων κομμουνιστών και δημοκρατικών αγωνιστών που αργότερα παραδίνονταν στην Γκεστάπο.

Ο Νίκος Μπελογιάννης στο βιβλίο του «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα» αναφέρει: «”Η μοναρχοφασιστική δικτατορία της 4ης Αυγούστου εκφράζει τη θέληση της αστοτσιφλικάδικης πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, της μοναρχίας και του ξένου κεφαλαίου να πνίξουν τη λαϊκή θέληση που απειλούσε την κυριαρχία τους και να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους” (Ν. Ζαχαριάδης). Βασική αιτία που κατάφερε να επιβληθεί η δικτατορία στάθηκε η υποστήριξη που βρήκε – ενεργητική είτε παθητική – στα αστικά κόμματα (…) Οι πολιτικοί αρχηγοί των “Φιλελευθέρων”, “Προοδευτικών”, “Λαϊκών”, “Εργατο-αγροτικών” κ.λπ. κομμάτων δώσανε ψήφο ανοχής στον Μεταξά κι όταν κηρύχτηκε η δικτατορία δεν αντέδρασαν καθόλου».

Ενα από τα πιο μισητά πρόσωπα της εποχής ήταν ο Ελληνας «Μένγκελε», ο στενός συνεργάτης του Μεταξά, ο αρχιδολοφόνος Μανιαδάκης, που έδρασε στα μπουντρούμια της Ασφάλειας και οι μέθοδοί του εφαρμόστηκαν στα χιτλερικά στρατόπεδα και στα κάτεργα των δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής.

Τα βασανιστήρια που παραμένουν συνώνυμα με το όνομά του, ήταν αυτά με το ρετσινόλαδο και τον πάγο. Από τις πιο βάρβαρες μεθόδους του για την απόσπαση «ομολογιών» και «δηλώσεως μετανοίας».

«Αλλο βασανιστήριο ήταν το τράβηγμα των νυχιών με τσιμπίδες. Σε άλλους έβαζαν σπίρτα στα νύχια και τα άναβαν ή τους έκαιγαν το κορμί με τσιγάρο. Αλλους τους χτυπούσαν με σακουλάκια άμμο στα πόδια. Το ξύλο και τα βασανιστήρια γίνονταν συνήθως στην ταράτσα της Γενικής ή Ειδικής Ασφάλειας για να μην ακούγονται οι φωνές του κρατουμένου (…). Μια μεσαιωνική μέθοδος βασανισμού που χρησιμοποιούσαν ήταν το σιδερένιο στεφάνι. Το περνούσαν στο κεφάλι του κρατουμένου και το έσφιγγαν σιγά σιγά όσο προχωρούσε η ανάκριση. (…) Αλλο μέσο ήταν η περίφημη “πιπεριά” που προκαλούσε φοβερό άγχος στον κρατούμενο και η “γάτα” που καταξέσκιζε τις σάρκες. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος ήταν η “φάλαγγα”. Αφού επί ώρες έδερναν οι βασανιστές τον κρατούμενο στα πέλματα με δεμένα πόδια σ’ ένα κρεβάτι ή μια καρέκλα, ύστερα τον υποχρέωναν να τρέχει ξυπόλυτος στην ταράτσα της Ασφάλειας (…). Γενική αρχή του καθεστώτος ήταν “σακατεύετε, αλλά μη σκοτώνετε”. Σε πολλές δεκάδες φτάνουν οι πολίτες που τρελάθηκαν, έγιναν φυματικοί ή ανάπηροι ή υπέφεραν για πολλά χρόνια ύστερα από τα βασανιστήρια (…)».

(Από το βιβλίο του Σπύρου Λιναρδάτου, «Η 4η Αυγούστου»)

Το να υπενθυμίζονται όλα αυτά, σε μια περίοδο που σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες, όπως της Βαλτικής, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, στη Βουλγαρία, στην Ουκρανία, ξηλώνονται αντιφασιστικά μνημεία και ανεγείρονται μνημεία των ναζιστικών «Waffen SS» (Ες-Ες), απαγορεύονται Κομμουνιστικά Κόμματα και σύμβολα, ενώ η Ιστορία ξαναγράφεται όπως βολεύει τους καπιταλιστές, τους βασικούς «σπόνσορες» του φασισμού, είναι πολύ σημαντικό.

Είναι σημαντικό το να επαναφέρονται όλα αυτά στη συλλογική μνήμη, κάθε φορά που η αστική τάξη βολεύεται να κλείνει τους λογαριασμούς της με την Ιστορία, όπως την εξυπηρετεί και να προσπαθεί να εξωραΐσει τις πιο βρωμερές σελίδες της πορείας της, κάθε φορά που στην Ευρώπη το αστικό σύστημα ανατρέχει σε εθνικιστικά, ρατσιστικά και φασιστικά «στηρίγματα» για να σταθεί στα πόδια του.

Όπως σημαντικό είναι να μην ξεχνάμε ποτέ αυτό που έλεγε ο Μπρεχτ, ότι «ο φασισμός είναι ο πιο ωμός, ο πιο καταπιεστικός, ο πιο θρασύς, ο πιο δόλιος καπιταλισμός».