Καλοκαίρι του ’74: Αρμάδα βρετανικών, αμερικανικών και σοβιετικών πλοίων στη Μεσόγειο / γράφει η Φανούλα Αργυρού

Μέρος Δ΄

Γενεύη ΙΙ

Φανούλα Αργυρού

Bulent Ecevit, Βόνη 1978: «Η αξία της περιοχής δεν μπορεί να μετρηθεί σε ποσοστά. Η αξία της περιοχής των Βαρωσίων σε οικονομική προοπτική (για τους Τ/κ) ισοδυναμεί με την αξία της μισής νήσου» (Από έγγραφο του ΟΗΕ).

Η δεύτερη Διάσκεψη στη Γενεύη σε συνέχεια της πρώτης ξεκίνησε στις 8 Αυγούστου (η επιλογή της Γενεύης ήταν του James Callaghan, ο Ecevit πρότεινε Ελβετία ή Μάλτα). Επικεφαλής και πάλι ο James Callaghan και το πολυμελές επιτελείο του από το Φόρεϊν Όφις (και Βρετανούς στρατιωτικούς). Αυτήν τη φορά η Διάσκεψη ήταν πενταμελής, συμβαλλόμενα μέρη ήταν και ο Γλ. Κληρίδης με τους συμβούλους του και ο R. Denktash με τους δικούς του. Με «βωβούς» παρατηρητές τον Αμερικανό Arthur Hartman, βοηθό Υπουργό Εξωτερικών για Ευρωπαϊκές και Καναδικές Υποθέσεις (στην πρώτη Γενεύη παρευρέθη ο William Buffum, βοηθός Υπ. Εξωτερικών για διεθνείς οργανισμούς), και τον Σοβιετικό ειδικό παρατηρητή Victor Minin (από το Υπ. Εξωτερικών για Μεσανατολικές Υποθέσεις), ο οποίος παρευρέθη και στην πρώτη Γενεύη. Ο Turan Güneş (Τ. Υπ. Εξωτερικών) δεν ήθελε τους αξιωματούχους του ΟΗΕ, αλλά τελικά με εισήγηση του Γεώργιου Μαύρου δέχθηκε να παρευρίσκονται και με λόγο.

Οι Ελληνοκύπριοι συμμετέχοντες ήταν: Γλ. Κληρίδης, Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης, Τάσσος Παπαδόπουλος, Κρίτων Τορναρίτης και Πολύβιος Πολυβίου. Ο μόνος επιζών σήμερα είναι ο τελευταίος.

Ο γεωγραφικός διαχωρισμός

Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν στο κτήριο Palais de Nations των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, με ξεχωριστές συναντήσεις μεταξύ των Βρετανών αξιωματούχων και των αξιωματούχων του ΟΗΕ στις 4 μ.μ., Βρετανών και Ελλήνων 4.15 μ.μ. και Βρετανών και Τούρκων 5.15 μ.μ. και η τριμερής στις 7.00 μ.μ.

Συνεχίστηκαν την επομένη και το βράδυ της 9ης Αυγούστου, ώρα 10.μ.μ., ο Callaghan συναντήθηκε σε γεύμα με τον προεδρεύοντα της Δημοκρατίας Γλ. Κληρίδη και τον Υπουργό Δικαιοσύνης Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη, κατά το οποίο τους ανέπτυξε τις τουρκικές απαιτήσεις για μεγάλες αυτόνομες περιοχές και, παρ’ όλο που ο Κληρίδης δεχόταν διοικητικό ομόσπονδο σύστημα, κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να το πουλήσει στον κόσμο στην Κύπρο, του είπε.

Το αμερικανικό έγγραφο.

Η εκ των προτέρων εγκληματική γνώση των Βρετανών – Απαρχής στο σχέδιο η ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ

Ο Callaghan γνώριζε για τις τουρκικές προθέσεις για δεύτερη εισβολή, ενημερώθηκε από τα βρετανικά επιτελεία μυστικών υπηρεσιών, όπως γνώριζε και από τις 16 Ιουλίου 1974 το λιγότερο. Ενημερώθηκε όμως εκτενέστερα στις 9 Αυγούστου και ενημέρωσε και τον Αμερικανό Arthur Hartman, ο οποίος ενημέρωσε αμέσως τον Sisco στην Ουάσιγκτον.

«SECRET UK/UK EYES ONLY» με αποδέκτη και τη CIA

Το τηλεγράφημα των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών προς τον Callaghan στη Γενεύη ήταν απόρρητο, «μόνο για τα μάτια του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής»:

«…Πιστεύουμε το σχέδιο στρατιωτικά έχει νόημα (the plan makes military sense.) Και θα είναι στο πλαίσιο των δυνατοτήτων των τουρκικών δυνάμεων που βρίσκονται τώρα στην Κύπρο να το εκτελέσουν και οι Τούρκοι μπορούν να εκτελέσουν την 3η φάση δίχως να αντιμετωπίσουν ελληνική επίθεση… Το σχέδιο είναι σύμφωνα με ό,τι γνωρίζαμε για τα τουρκικά σχέδια πριν από την επέμβαση: Πιστεύουμε οι Tούρκοι πάντα ήλπιζαν να εξασφαλίσουν την Αμμόχωστο… για την οποία είχε μιλήσει ο Ecevit… και το εκπληκτικό είναι στη δήλωση πως το σχέδιο θα εκτελεστεί ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων στη Γενεύη και όχι αργότερον της 20ής Αυγούστου…» (Οι υπογραμμίσεις της συγγραφέως).

Οι Βρετανικές Υπηρεσίες απλώς έπεσαν έξω στη… βιασύνη του Ecevit, κατά 6 μέρες! Ο Ecevit τούς είχε μιλήσει το βράδυ της 17ης Ιουλίου στο 10 Downing Street…

Χάρτης στα γαλλικά, στα βρετανικά αρχεία, με κινήσεις βρετανικών πλοίων πέριξ της Κύπρου μάλλον κατά την πρώτη τουρκική εισβολή.

Το αμερικανικό έγγραφο:

«Υπολογίζεται το όλο σχέδιο να ολοκληρωθεί σε 18 ώρες, χρησιμοποιώντας την 39η Μεραρχία Πεζικού και με τους αλεξιπτωτιστές που ήδη αποσύρθηκαν από τη νήσο για να χρησιμοποιηθούν στη δεύτερη φάση. Το σχέδιο περιλαμβάνει και 3η φάση αν δεν καταφέρουν όλα στη δεύτερη φάση, που καλύπτει μια γραμμή από τον Κουτραφά, Λεύκα μέχρι Κόκκινα…».

Ο μεν Αμερικανός Πρέσβης στην Άγκυρα William Macomber την ίδια μέρα ενημέρωσε την Ουάσιγκτον ότι υπήρχε πιθανότητα η Τουρκία να προχωρούσε σε στρατιωτική κίνηση αν δεν εξασφάλιζε εκείνο που ήθελε στη Γενεύη. Το αμερικανικό έγγραφο επιβεβαιώνεται με το πρωτογενές βρετανικό.

Ο δε Βρετανός Air Vice Marshal F R L Mellersh έγραψε στις 10 Αυγούστου στον Callaghan στη Γενεύη:

«Ο τουρκικός στρατός αναζητά δικαιολογία να συνεχίσει τις επιχειρήσεις. Ο επόμενός τους στόχος είναι να αυξήσουν το μέγεθος της περιοχής και να πιάσουν ολόκληρο το βορειο-ανατολικό μέρος της Κύπρου, δένοντάς το με μια γραμμή πέντε μίλια ανατολικά της Μόρφου, μέσω νοτίων προαστίων της Λευκωσίας και διά μέσου του παλαιού δρόμου της Αμμοχώστου μέχρι την Αμμόχωστο… με αλεξιπτωτιστές …».

(Για το ιστορικό βλέπε άρθρο Φ.Α. «Βαρώσια – Αμμόχωστος: Η 46χρονη κοροϊδία», «Σημερινή», 14.12.2020, https://simerini.sigmalive.com/article/2020/12/14/barosia-ammokhostos-e-46khrone-koroidia/).

Χάρτες – demarcation lines – γραμμές οριοθέτησης

Στις 9 Αυγούστου επίσης έφθασε στη Γενεύη από την Κύπρο με αεροπλάνο Camberra, ο Βρετανός συνταγματάρχης Jerry Hunter (στρατιωτικός ακόλουθος στη βρετανική Υπ. Αρμοστεία), με τους τελευταίους χάρτες οριοθέτησης της γραμμής Αττίλα (demarcation maps.) Την είχαν αναλάβει οι Βρετανοί. Είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίτερα, αλλά λόγω της ασταμάτητης προέλασης των τουρκικών στρατευμάτων οι χάρτες άλλαζαν συνεχώς. Σύμφωνα λοιπόν με αυτούς τους χάρτες, που δόθηκαν και στους Αμερικανούς, σε συνδυασμό με τη ροή των πληροφοριών που ερχόντουσαν για δεύτερη εισβολή, οι μυστικές υπηρεσίες Βρετανίας και Αμερικής διαμόρφωναν και προσάρμοζαν επί χάρτου τους δικούς τους χάρτες παρακολουθήσεως και οι οποίοι ημι-σταθεροποιήθηκαν στις 13 Αυγούστου.

Όπως π.χ. ο χάρτης που βρέθηκε στα αμερικανικά αρχεία, ο οποίος λανθασμένα ονομάστηκε ως «χάρτης Kissinger», ενώ στο πάνω μέρος του χάρτη ο τίτλος λέγει καθαρά ότι «ο χάρτης αυτός ετοιμάστηκε από την Υπηρεσία Πληροφοριών και Έρευνας προβάλλοντας τις τουρκικές κινήσεις στην Κύπρο 13 Αυγούστου 1974» (Map done by the Bureau of Intelligence and Research projecting Turkish moves on Cyprus 13 August 1974). Στον χάρτη κατεγράφησαν οι διάφορες φάσεις των τουρκικών προελάσεων όπως ακριβώς είχαν και όσες θα ακολουθούσαν σύμφωνα με τις έγκυρες πληροφορίες που είχαν οι Βρετανοί και που μοιράζονταν με τους Αμερικανούς.

Σίγουρα υπήρξαν και άλλοι χάρτες τόσο στο Φόρεϊν Όφις όσο και στην Ουάσιγκτον, που ετοίμαζαν οι υπηρεσίες των, αλλά, προφανώς, στα αμερικανικά αρχεία διατηρήθηκε μόνον ο τελευταίος, εφόσον όλοι τους γνώριζαν πλέον με λεπτομέρεια μέχρι πού θα έφθανε η γραμμή Αττίλα δίχως αντίσταση από μέρους των.

Βάρβαροι, ντροπή σας

Το ιστορικό πρωτοσέλιδο της βρετανικής «Sun», 5 Aυγούστου 1974, που ενοχλεί τόσο πολύ τους Τούρκους. Ο ανταποκριτής στην Κύπρο, Ian Walker, κάλυπτε τις βαρβαρότητες του τουρκικού στρατού εισβολής και τις δολοφονίες των Ελληνοκυπρίων, τους βιασμούς και την καταστροφή που επέφεραν και ενόσω είχε συμφωνηθεί εκεχειρία οι Τούρκοι προέλαυναν με τη βαρβαρότητά τους. Στα βρετανικά αρχεία κρατείται και αντίτυπο του βιβλίο που έδωσε η Υπάτη Αρμοστεία της Κύπρου στο Λονδίνο με τίτλο «Αττίλας ο Ειρηνοποιός», που εξέδωσε το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Κυβέρνησης. O βραβευμένος Σκωτσέζος Ian Walker πέθανε στις 30 Ιουνίου 1992.

Αρμάδα βρετανικών, αμερικανικών και σοβιετικών πλοίων στη Μεσόγειο…

Σύμφωνα με τα βρετανικά έγγραφα:

Η Βρετανία στις 14 Αυγούστου διέθετε σταθμευμένα ανοικτά της Κύπρου, το HMS Devonshire Guided missile destroyer και το HMS frigate Rhyl και με 1 ½ μέρας απόσταση, τα Abdiel, Wilton, Maxton και Bossington. Μπορούσε η βρετανική κυβέρνηση, αν ήθελε, να σταματούσε και την πρώτη και τη δεύτερη εισβολή. Όπως έγραψε στο πόρισμά της η Επιτροπή του βρετανικού Κοινοβουλίου, η Βρετανία είχε τη στρατιωτική δυνατότητα, αλλά όπως επιβεβαίωσε ο James Callaghan δεν ήθελε να την χρησιμοποιήσει.

[Εξ ου και στις 19 Ιουλίου ενημέρωσε εμπιστευτικά τον Βρετ. Ύπ. Αρμοστή στη Λευκωσία «για δική σου ενημέρωση να ξέρεις ότι βρετανική στρατιωτική δράση δεν (επαναλαμβάνω, δεν) πρόκειται να υπάρξει προς το παρόν…». Το ίδιο έγινε και στις 31 Δεκεμβρίου 1963. Ο Πρωθυπουργός Sir Alec Douglas-Hume προειδοποίησε τον Υπ. Κοινοπολιτειακών Σχέσεων που βρισκόταν στην Κύπρο πως «έστω και να εισβάλουν οι Τούρκοι δεν θα τους σταματήσουμε»].

Σημειώνω ότι το HMS Hermes ειδοποιήθηκε από το βράδυ της 16ης Ιουλίου 1974 για επιχειρήσεις στην Κύπρο και βρισκόταν απέναντι από τη Βάση Ακρωτηρίου, απ’ όπου μετακινήθηκε στα ανοικτά της Κερύνειας… Ήθελαν να μεταφέρουν τους Βρετανούς υπηκόους αμέσως αλλά δεν το επιχείρησαν, φοβούμενοι ότι οι Έλληνες θα τους κατηγορούσαν για συνωμοσία. (Φ.Α. Βέβαια ήταν!).

Οι Ηνωμένες Πολιτείες στις 14.8.1974 διέθεταν πλησίον της Κύπρου (American disposition as at 14.8.1974) το αεροπλανοφόρο USS Forrestal super carrier, σταθμευμένο επ’ αόριστον στην Τυρρηνική θάλασσα δυτικά της Ιταλίας, το αεροπλανοφόρο Independence δυτικά της Κρήτης, και τα USS Inchon και το USS Little Rock στα νερά της Ιταλίας.

H Σοβιετική Ένωση, σύμφωνα με βρετανικά έγγραφα, μεταξύ 19 Ιουνίου 1974 – 2 Αυγούστου 1974 είχε τον εξής στόλο στη Μεσόγειο:

«Soviet Navy (All Secret) – Current Mediterranean Strength (as of 2 July 74).

»Cruisers 2, Destroyers 3, Escorts/Minesweepers 2, Amphibians 3, Submarines 13, Elint 1, Depot Ships 5, Oilers 5, Auxiliaries 11.

»Over the past fortnight the composition of the Soviet ships in the Mediterranean has changed considerably. Both the helicopter cruises have departed, the MOSKUA returned to the Black Sea and the LENINGRAD moving into the Southern Atlantic…».

Ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα δύο helicopter cruises και άλλα πλοία του σοβιετικού στόλου αποχώρησαν από τη Μεσόγειο πριν από τη δεύτερη εισβολή. Ενώ στις 19 Αυγούστου 1974 η κατάσταση είχε ως εξής.

«Cruisers 4, Destroyers 4, Escorts 6, Minesweepers 2, Amphibians 2, Submarines 4, Elint 3, Depot Ships 6, Oilers 5, Auxiliaries 10».

Τέλος Δ΄ Μέρους

* Στο επόμενο Μέρος Ε΄:

– Οι διαπραγματεύσεις στη Γενεύη ΙΙ – Σχέδια Τούρκων και Βρετανών

– Το 1/3 του κυπριακού εδάφους

– Η τελική συνεννόηση Callaghan/Kissinger 14 Aυγούστου…

 simerini.sigmalive.com