“Η γυναίκα και ο καθρέφτης. Σχέση εξάρτησης;” / γράφει η ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Μάρω Μπέλλου
H γυναίκα τοποθετεί τον καθρέφτη στον πυρήνα συγκρότησης του εαυτού της. Καθώς ενατενίζει την εικόνα του σώματός της σ’ αυτόν στρέφεται προς τον ναρκισσισμό. Και το ιδιαίτερο γνώρισμα του ναρκισσισμού είναι ότι υπάρχει πρώτα από όλα για τον εαυτό του.
Εξού και η ανάγκη που έχει η γυναίκα να επιβεβαιώνει διαρκώς την ικανότητά της να γοητεύει και να την καθησυχάζουν διαρκώς για την θηλυκότητά της. Περισσότερο από τον άντρα ο οποίος παροτρύνεται στην κοινωνική επιτυχία, η γυναίκα είναι σώμα. Όπως αναφέρει και ο Αλφρέ ντε Μυσσέ: «δύο πράγματα νικούν τον έρωτα, η φιλοδοξία του άντρα και η φιλαρέσκεια της γυναίκας».
Συχνά όταν γίνεται αναφορά στο γυναικείο φύλο, χαρακτηρίζεται ως το ωραίο φύλο. Αυτό που μαθαίνει κάθε γυναίκα είναι ότι η κοινωνία απαιτεί από αυτήν να είναι όμορφη, επιθυμητή και ελκυστική για τον άντρα. Η λατρεία του σώματός της υπαγορεύεται από το ιστορικό της καθήκον να είναι όμορφη.
Οι γυναίκες υπάρχουν καταρχάς μέσα από το βλέμμα των άλλων. Ζητούν ακατάπαυστα να αιχμαλωτίζουν το βλέμμα των άλλων, ώστε μέσα από αυτό να συγκροτήσουν τον εαυτό τους. Ο καθρέφτης τις βοηθά όχι μόνο να αντικρίζουν τον εαυτό τους, αλλά και να διακρίνουν πώς τις βλέπουν, ακόμη και να σκηνοθετούν το στήσιμό τους, όπως επιθυμούν οι άλλοι να τις βλέπουν. Η εξάρτηση από αυτήν την κατοπτρική εικόνα, που τους επιστρέφει το βλέμμα των άλλων, τείνει να είναι συστατικό στοιχείο του «είναι» τους.
Η τάση της γυναίκας προς την ομορφιά μπορεί να απορρέει από την επιθυμία να αρέσει και να τραβά την προσοχή, αλλά πρόκειται ταυτόχρονα και για μία κατάσταση, όπου αρκείται στον εαυτό της. Απολαμβάνει την εικόνα του σώματός της και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να προτιμά την διαδικασία της σαγήνευσης από την ίδια την σεξουαλική εμπειρία.
Η ικανότητά της να γοητεύει είναι σαν να της προσφέρει μία υποκατάστατη απόλαυση. Μπορεί να επενδύει τόσο πολύ στον εαυτό της που αυτό να μην της επιτρέπει να ανοιχτεί σε μία σχέση. Μπορεί με διάφορα μέσα να προκαλεί το πάθος και κατά τα άλλα να μην την ενδιαφέρει καθόλου να το ικανοποιήσει. Τέτοιες γυναίκες δεν αγαπούν παρά μόνο τον εαυτό τους, σχεδόν τόσο έντονα όσο τις αγαπά ένας άντρας.
Ο άντρας από την μεριά του γοητεύεται από αυτήν την απρόσιτη ύπαρξη, αλλά ο ίδιος είναι συνεχώς μέσα στην αμφιβολία, γιατί εκείνη είναι τόσο απορροφημένη στον εαυτό της, που είναι αδύνατο να την κατακτήσει. Η αυτάρκειά της προκαλεί την επιθυμία γιατί αποτελεί πρόκληση. Μία τέτοια γυναίκα έχει πολλά θύματα στο ενεργητικό της, γιατί όσο πιο δύσκολη και αμφίβολη είναι, τόσο πιο γοητευτική και θελκτική γίνεται. Αυτός ο αέρας ανεξαρτησίας που εκπέμπει αφοπλίζει τον άλλον και εκείνη ανυψώνεται στο βάθρο της εκλεκτής ύπαρξης.
Μία τάση επιδειξιομανίας που διακρίνει τον σύγχρονο τύπο γυναίκας εδράζεται σε αυτό το ναρκισσιστικό παιχνίδι της στρατηγικής των εντυπώσεων. Είναι μερικές γυναίκες που φροντίζουν να επιδεικνύουν με κάθε τρόπο το σώμα τους και προκαλούν με την εμφάνισή τους. Όμως, αν κάποιος που εκτίθεται σε αυτό το οφθαλμόλουτρο τολμήσει να αγγίξει θα έχει άσχημα ξεμπερδέματα. Αυτό το είδος σεξουαλικού βασανιστηρίου μπορεί κανείς να το συναντήσει οπουδήποτε.
Κάποιος καθώς περπατά ανυποψίαστος στον δρόμο μπορεί να δει μία γυναίκα μπροστά του με ένα μπούστο που να ξεχειλίζει και έτοιμο να ξεπεταχτεί από ένα βαθύ ντεκολτέ. Ή μία άλλη που εμφανίζεται κουνάμενη σεινάμενη περιφέροντας τους γοφούς της μέσα σε ασφυκτικά εφαρμοστό παντελόνι ή μίνι φούστα που κόβει την ανάσα. Από τη μία επιδιώκουν να ρίχνουν λάδι στην φωτιά και να αποσπούν τα λιγούρικα βλέμματα στα επίμαχά τους σημεία, ενώ κατά άλλα είναι μη μου άπτου. Θέλουν να προκαλέσουν, αλλά όχι απαραίτητα να ευχαριστήσουν.
Η γυναίκα φροντίζει ιδιαίτερα την σωματική της εικόνα με τέτοιο τρόπο ώστε να στηρίξει την ανάτασή της σε μία αιθέρια ύπαρξη. Τα μέσα στα οποία μπορεί να καταφύγει μία γυναίκα προκειμένου να εκπληρώσει τον σκοπό αυτό εκτείνονται από τα ρούχα, τα παπούτσια, τα αξεσουάρ, στις καλλυντικές περιποιήσεις που αποσπούν πολύ χρόνο, ενέργεια και χρήμα και φτάνουν μέχρι και το σκαλοπάτι της αισθητικής χειρουργικής.
Η δε μόδα βρίσκει την λειτουργία της στην εξυπηρέτηση αυτής της σκοπιμότητας. Πρόκειται, κατά τα λεγόμενα του Oscar Wilde, «για μία μορφή ασχήμιας τόσο ανυπόφορης, που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες». Με αυτούς τους τρόπους, λοιπόν, προσπαθεί να καταξιώσει το σωματικό της εγώ προσπαθώντας να αγγίξει το ιδανικό της τέλειας ομορφιάς. Άλλωστε το έμβλημα του ναρκισσισμού είναι «όλα ή τίποτα», καθώς η τελειότητα δεν μπορεί να ορίζεται με δόσεις, ούτε να επιμερίζεται. Ή υπάρχει ή δεν υπάρχει.
Στην προσπάθεια της γυναίκας να φτάσει το ιδανικό της αψεγάδιαστης ομορφιάς δημιουργείται μία απόσταση μεταξύ της πραγματικής της εικόνας ως έχει και της εικόνας της που προκύπτει από τα μύρια όσα τεχνάσματα. Έτσι, το σώμα της γυναίκας αποκτά μία αμφίβολη ποιότητα. Για να εκπέμπει τον αισθησιασμό χρειάζεται το πέπλο μία μυστηριώδους θηλυκότητας, χρειάζεται να κατασκευάσει μία μάσκα. Μία γυναίκα έχει την απόλυτη επίγνωση ότι μεταμφιέζεται σε γυναίκα και χρησιμοποιεί το ίδιο της το κορμί ως μεταμφίεση. Και όσο πιο μεγάλη είναι η απόσταση μεταξύ του πραγματικού της σώματος και του τεχνάσματος τόσο πιο μεγάλη είναι η δυσφορία της, η συστολή και η ντροπή. Όσο μεγαλύτερη είναι η δυσαναλογία αυτή που έχει ως βάση την οφθαλμαπάτη, τόσο και πιο μεγάλη είναι η ανασφάλειά της. Όπως αναφέρει και πάλι ο Oscar Wilde, «πολύ μακιγιάζ και λίγα ρούχα αποτελούν πάντα ένα αλάνθαστο σημάδι απελπισίας σε μία γυναίκα».
Για αυτόν ακριβώς το λόγο, η σχέση που έχουν οι γυναίκες με το σώμα τους είναι πολύ επισφαλής και εύθραυστη. Τελικά καθεμιά με λύπη διαπιστώνει ότι αυτό το ιδανικό που τόσο πολύ αναζητά δεν θα το φτάσει ποτέ. Γιατί το ίδιον του ιδανικού είναι ποτέ κανείς να μην μπορεί να το φτάσει. Πάντα κάτι θα λείπει και θα είναι μείον.
Και το αίσθημα αυτό της έλλειψης θα είναι όλο και πιο έντονο στην περίπτωση που μία γυναίκα έχει αξία μόνο και μόνο για την ομορφιά της. Γιατί, καθώς αναφέρει ο Λα Ροσφουκώ «λίγες είναι οι γυναίκες που η αξία τους διαρκεί περισσότερο από την ομορφιά τους». Και αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές καθώς η δύναμη που απορρέει από την εξωτερική εμφάνιση αρχίζει να ξεφτίζει στο πέρασμα του χρόνου. Πρόκειται βεβαίως για μία θλιβερή πραγματικότητα, αλλά η ομορφιά δεν μπορεί να διαρκεί αιώνια.
Η απουσία χρόνου είναι σίγουρα ένα πράγμα που ονειρεύεται κάθε γυναίκα, όμως αργά ή γρήγορα κάποια στιγμή θα αναγκαστεί να ξυπνήσει. Και αν δεν έχει κάτι άλλο που να στηρίζει την αξία της πέρα από την ομορφιά, τότε αλίμονό της, όταν θα βρεθεί στην δυσάρεστη θέση να την χάσει. Η ομορφιά στη γυναίκα είναι κάτι που της δίνεται και κάτι για το οποίο χρειάζεται να προσπαθήσει αδιάκοπα ώστε να το διατηρήσει. Όμως, παραμένει για εκείνην μία πρόσκαιρη και φθαρτή ποιότητα.
Η γυναίκα, κατά τον Montesquieu, έχει μόνο μία δυνατότητα να είναι όμορφη, ενώ έχει χίλιες δυνατότητες να είναι ελκυστική. Τα ψυχικά αποθέματα που μπορούν να της προσδώσουν ελκυστικότητα είναι κάτι που μπορεί να κατακτήσει μόνη της. Η ελκυστικότητα ακολουθεί μία αντίστροφη διαδρομή σε σχέση με την ομορφιά. Αντί το «έξω» να δίνει απάντηση στο «μέσα», το «μέσα» αναδεικνύεται προς τα έξω.
Μάρω Μπέλλου, ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια
