“Τη μέρα της Πεντηκοστής, τη νύχτα της γονατιστής” / γράφει η Ειρήνη Δασκιωτάκη

Κυριακή πρωί, μου τηλεφώνησε η μεγάλη μου κόρη.

Έλα στην εκκλησία, μου είπε.
Είδα τη γιαγιά στον ύπνο μου.
Εκείνη τη στιγμή, συμπτωματικά, έψαχνα κείμενα  σχετικά με την Πεντηκοστή και τα έθιμά της .
Μία ανάμνηση της μητέρας μου για αυτήν την ημέρα με έκανε να προστρέξω στις συγκεκριμένες πηγές.

Πάντα μου έλεγε ότι από μικρό κορίτσι της άρεσε πολύ ανήμερα της Αγίας Τριάδας να πηγαίνει στην εκκλησία και πως η εκκλησία βαστούσε πολύ!
Γονάτιζαν  σε φύλλα καρυδιάς, μικροί και μεγάλοι, τρεις φορές… και τσιμουδιά!
Δεν έμαθα όμως γιατί!

Πήγα και βρήκα την κόρη μου.
Είχε μόλις  τελειώσει η πανηγυρική Θεία Λειτουργία της Πεντηκοστής, και σε λίγο άρχισε ο «Εσπερινός της Γονυκλισίας», της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος, με τον ύμνο « Φως ιλαρόν…»
Όλοι όσοι γνώριζαν τους στίχους, σιγοψέλνανε τρυφερά .

Γονυπετείς με σκυμμένα κεφάλια οι γυναίκες κυρίως και  με κλειστά μάτια…
Συγκίνηση περίεργη με διακατέχει στο τρίτο γονάτισμα, αφού όλες οι προσευχές είναι για τους νεκρούς, για τις ψυχές των πατέρων, μητέρων, αδελφών και λοιπών συγγενών και συνανθρώπων.

«Θεέ μου… Είμαι πεσμένος… Σήκωσέ με. Ανάστησέ με. Σώσε με!…»
Κάθαρση!

Μόλις επέστρεψα στο σπίτι συνέχισα να ψάχνω στο  βιβλίο « ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ – ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ», έκδοση παλιά και σημαντική της εφημερίδας «Καθημερινή» για να πάρω τις απαντήσεις στα διάφορα ερωτήματα…

«Η Πεντηκοστή είναι μια γιορτή αφιερωμένη στους νεκρούς. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες οι ψυχές των νεκρών κάποιες μέρες ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο. Η δοξασία αυτή συνεχίστηκε και ως τις μέρες μας.
Έτσι, σύμφωνα με αυτήν τη δοξασία, οι ψυχές των νεκρών ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο κάθε Ανάσταση για πενήντα ημέρες. Πεντηκοστή δηλαδή είναι η τελευταία ημέρα του ταξιδιού των νεκρών, η μέρα που γυρίζουν πίσω.

Την ώρα του γονατίσματος στην λειτουργία της εκκλησίας οι ψυχές των νεκρών γυρίζουν στον κάτω κόσμο και οι ζωντανοί κλείνουν τα μάτια τους, ώστε να μη δουν τις ψυχές που λυπημένες γυρνούν στον Άδη.
Γονατίζουν πάνω σε φύλλα καρυδιάς γιατί συμβολίζουν την πικρία που φωλιάζει στις ψυχές των νεκρών την ημέρα αυτή, μιας που τα φύλλα είναι πικρά.
Στην Αρχαία Ελλάδα πίστευαν, ότι η καρυδιά με το βαθύ πράσινο (μαυροπράσινο) χρώμα ήταν το δέντρο του θεού Πλούτωνα, και ότι μόνο αυτό υπήρχε στον Άδη, και πως στη σκιά του ξάπλωναν και αναπαύονταν οι ψυχές.
Άρα είναι απόλυτα συναφές με τα έθιμα για τις ψυχές των νεκρών.»

«Τη μέρα της Πεντηκοστής,
τη νύχτα της γονατιστής
πάν’ οι ψυχές και κάθονται|
βουβές στα περιβόλια.
Τρυπώνουν στις κρυφές γωνιές   
μαζί με τις αράχνες
και μας κοιτούν αμίλητες
αθώρητες και μόνες.                 
Τη μέρα της Πεντηκοστής,
τη νύχτα της γονατιστής
πάν’ οι ψυχές και κρέμονται
στα ρούχα και στο φράχτη.
Φωλιάζουν στο καλό κρασί    
και στο παλιό πιθάρι                                       
γεμίζουν τις ραγισματιές
κι ανοίγουν τους φεγγίτες.

Τη μέρα της Πεντηκοστής,      
τη νύχτα της γονατιστής
μην κόψετε ξερό κλαρί
ούτε χλωρό βλαστάρι.
Μη μάσετε τ’ ασπρόρουχα
και διώξετε τσ’ αράχνες
μην πίνετε γλυκό κρασί
και φοβηθούν και φύγουν.» ( Χρήστος Γκίνης)

Στα Ανώγεια της Κρήτης, έχουν ένα πολύ ξεχωριστό έθιμο.
Οι γυναίκες τιμούν τους νεκρούς στολίζοντας ένα πανέρι με τρία γλυκά κουλούρια κι ένα ανθότυρο ή τυρί στη μέση, με καρυδόφυλλα και τριαντάφυλλα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία, προσφορά για αυτούς που έχουν φύγει.

Το τυρί βρίσκεται εκεί, καθώς τα Ανώγεια είναι κτηνοτροφικό χωριό, ενώ τα φύλλα της καρυδιάς συμβολίζουν, όπως προανέφερα, την πικρή και στυφή γεύση που έχουν την ημέρα αυτή οι Ψυχές.

Τα τρία κουλούρια συμβολίζουν την Αγία Τριάδα.
Μετά την λειτουργία, οι προσφορές κόβονται και μοιράζονται στους πιστούς, στην μνήμη των νεκρών.
Στη συνέχεια επισκέπτονται οι γυναίκες τα νεκροταφεία και στολίζουν με φύλλα καρυδιάς τους τάφους .

Τα φύλλα της καρυδιάς συμβολίζουν, λόγω και του σχήματος, τις πύρινες γλώσσες του Αγίου Πνεύματος.
50 ημέρες μετά το Πάσχα των Ιουδαίων, την ημέρα εκείνη,  ήταν συγκεντρωμένοι όλοι οι μαθητές και οι απόστολοι του Χριστού στα Ιεροσόλυμα , σε ένα υπερώο.
Στην πόλη των Ιεροσολύμων υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι, όχι μόνο Εβραίοι, αλλά και αλλοεθνείς …
Οι πύρινες γλώσσες μέσα σε ένα σκηνικό μεταφυσικό, με άνεμο δυνατό, ήρθαν και στάθηκαν πάνω από τα κεφάλια των φοβισμένων και ταραγμένων ακόμη μαθητών…
και τότε άρχισαν να μιλούν όλες τις γλώσσες των Εθνών, και νιώθοντας δυνατοί πια, δίδαξαν μια καινούρια φιλοσοφία – θρησκεία ανθρωπιστική που στόχο είχε να ενώσει τους ανθρώπους με γνώμονα την αγάπη, την ισότητα ,τη δικαιοσύνη και την ειρήνη…
Δεν γνωρίζω αν έγινε αυτό πραγματικά!
Μάλλον όχι, αν κρίνουμε την πορεία και τις πράξεις των Χριστιανών της Γης…

Χρόνια πολλά και του χρόνου με υγεία!

Ει. Δα.