“Η επέλαση του νέου Μεσσιανισμού και η τραγικότητα του φαουστικού ανθρώπου” / γράφει η Νικολέτα Θάνου

Ίσως η εποχή μας είναι η πιο διψασμένη για μεσσιανικού τύπου λύσεις και αυτό είναι άξιον απορίας  τη στιγμή που  η κατίσχυση -υποτίθεται-  του ορθολογισμού και της καθαρής σκέψης απαλλαγμένης από παλαιολιθικά  ιζήματα έχει παγιωθεί εδώ και χρόνια ως η πιο τελέσφορη μέθοδος επίλυσης των ανθρώπινων προβλημάτων.

Ο σύγχρονος άνθρωπος αποζητά  λύσεις πέραν του εαυτού και αυτή η κατάσταση αλλοτρίωσης οδηγεί συνήθως σε ατυχείς επιλογές. Είναι, άραγε,  ο μεσσιανισμός στις μέρες μας μια πρωτόγονη μορφή σκέψης που αναβιώνει υπό την πίεση μιας άνευ προηγουμένου τεχνολογικής έκρηξης, η οποία καθιστά τον άνθρωπο υποτονικό, ανενεργό και ελλιπή;

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η σχέση του ανθρώπου με  την αντίληψή του διάγει μια βαθύτατη κρίση. Στη βάση αυτής της διαπίστωσης  εκτιμάται ότι η σημερινή πνευματική νωθρότητα και οκνηρία υποδαυλίζεται όχι μόνο από την ταχύτητα εξέλιξης  της τεχνητής νοημοσύνης , αλλά και από τις συνθήκες φόβου που η εποχή μας καλλιεργεί σε αγαστή συνεργασία με τις απανταχού παρούσες βιομηχανίες φόβου, οι οποίες προωθούν το προϊόν τους επιτυχώς. Ο άνθρωπος αλέθεται στις μυλόπετρες δυνάμεων υπεράνω των δυνατοτήτων του, δυνάμεων που απεργάζονται  την πνευματική του σύγχυση, που μεθοδεύουν την αποδυνάμωσή του,  καλλιεργώντας  του παράλληλα, και  με έναν τρόπο οξύμωρο,  την εντύπωση της παντοδυναμίας μέσα από την αυτοπροβολή και την αποθέωση του Εγώ. Έτσι,  σε θέματα που απαιτούν λύσεις και πνευματική ετοιμότητα  εναποθέτει τις ελπίδες του στον κυρίαρχο οικονομικά και πολιτικά νου,  που αναλαμβάνει το ρόλο του σωτήρα της ανθρωπότητας.

Σε αυτή τη φάση , στο στάδιο της παρακμής του,  αποζητά απεγνωσμένα τις λύσεις στους ίδιους τους ολετήρες της ταυτότητάς του. Η οικονομική εξαθλίωση, η ψυχολογική καταρράκωση και η σωματική εξασθένιση που έχει υποστεί ο άνθρωπος τα τελευταία χρόνια,  δεν επιτρέπουν το φιλτράρισμα των ενεργειών ή τη διύλιση της πληροφορίας,  με αποτέλεσμα το απόσταγμα κάθε πνευματικής αναζήτησης να είναι ένα κράμα από φθοροποιές προσμίξεις και ουσίες που δηλητηριάζουν την ύπαρξη. Και κάπου εδώ μέσα σε αυτή τη δίνη των διαψεύσεων, των ακυρώσεων και των απογοητεύσεων ξεχνάμε ποιοι είμαστε, ξεχνάμε τα πνευματικά μας κεφάλαια που θεμελιώνουν τις αντιστάσεις μας απέναντι σε προκλήσεις υπαρκτές ή μη. Η εμφάνιση ενός εγκόσμιου Μεσσία  σε αυτή την περίπτωση καθίσταται αναγκαία για να αποκαταστήσει την ισορροπία με την πραγματικότητα, η οποία έχει διαταραχθεί. Είναι ίδιον, εξάλλου, της ανθρώπινης φύσης να μη μπορεί εύκολα να ζυγίσει τις δυνάμεις της και να αναζητά λύσεις σε εγκόσμιους Θεούς. Η επιζήμια άγνοια που ενισχύει την   πριμοδότηση ανθρώπινων ή τεχνολογικών Θεών σε συνδυασμό με το «θαύμα» του Μετανθρώπου, καθιστούν τον άνθρωπο μια κωμικοτραγική φιγούρα, εφόσον αισθάνεται περισσότερο «ασφαλής»  κολυμπώντας σε θολά νερά.

Ήδη πυκνώνουν οι συζητήσεις για την επίτευξη της πολυπόθητης αθανασίας . Με άλλα λόγια,  η λειτουργία του ανθρώπου θα βρίσκεται υπό καθοδήγηση, καθώς, σύμφωνα με τον Ρέι Κέρζγουεϊλ,  η νανοτεχνολογική μοναδικότητα θα είναι σε θέση να διαπρέψει εξασφαλίζοντας την αθανασία στο κατώτερο είδος μας με τη σωτήρια συνδρομή  νανο-ρομπότ, τα οποία  θα μπορούν να αντιστρέψουν το γήρας μέσω της καταπολέμησης των ανίατων ασθενειών, της αύξησης του εγκεφάλου και της αντικατάστασης ανθρώπινων οργάνων. Θεαματική και δελεαστική η συγχώνευση με τη διαφορά ότι δε θα γνωρίζουμε πλέον τι ακριβώς είμαστε. Οι νέες μορφές του υβριδικού αιωνόβιου ανθρώπου θα σημάνουν πιθανόν και το τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού, έτσι όπως τον γνωρίζουμε. Η πρόσβαση ασφαλώς σε αυτού του είδους τα επιτεύγματα θα γίνεται από λίγους, με απόρροια να γεννηθούν νέες μορφές ανισοτήτων και διακρίσεων,  ενώ παράλληλα η παγκόσμια ειρήνη να ναρκοθετηθεί.  Πού έγκειται η εξέλιξη του ανθρώπου, αλήθεια, και ποια τα οφέλη,  όταν το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού επιβιώνει σε συνθήκες ακραίες φτώχειας και δεν έχει πρόσβαση σε βασικά αγαθά; Θα έχουμε, όμως, πρόσβαση στην αθανασία και αυτό είναι αρκετό για τις μάζες που θριαμβολογούν  αποθεώνοντας τις νέες μορφές εξανδραποδισμού.

Ο Ray Curzweil  εκτιμά ότι «θα κερδίσουμε την αθανασία μέχρι το 2031», εάν βέβαια επιβιώσουμε από όλα τα άλλα δεινά που κατατρύχουν την ανθρωπότητα.  Στο αριστούργημα του Γερμανού συγγραφέα Γιόχαν Φον Γκαίτε,  «Φάουστ»,  ο ομώνυμος ήρωας συναινεί να βαδίσει  σε σκοτεινά και καταστροφικά μονοπάτια και να απολαύσει ανομολόγητους θησαυρούς πουλώντας την ψυχή του στο Μεφιστοφελή, ο οποίος πέρα από τη σατανική μορφή ενσάρκωνε και το alter ego του Φάουστ  αποκαλύπτοντας σε όλο της το μεγαλείο την αντιφατικότητα και ακολούθως την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο άνθρωπος του σήμερα αποτελεί τη σύγχρονη εκδοχή του Φάουστ, που νιώθει πως γνωρίζει τα πάντα και είναι έτοιμος παράλληλα να αυτοκαταστραφεί,  υπηρετώντας έναν πειρασμό που τον φέρνει ακόμα πιο κοντά στην κόλαση. Σε ένα  έργο, λοιπόν,  έντονα ανθρωποκεντρικό, δηλωτικό της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης η οποία , ακόμα κι αν γνωρίζει, ωστόσο εσκεμμένα αγνοεί, αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Το αντίτιμο είναι υψηλό και, όπως διδάσκει ο Γκαίτε, συνιστά την ύστατη κραυγή ελευθερίας του ανθρώπου που κοιτάζει με πάθος και απόγνωση το τέλος του.