Βιβλιοκριτική: Βασίλης Νιτσιάκος “Εθνο – Οικο – Τοπικά” / “Δώσ’ μου ένα όραμα ν’ αντισταθώ” γράφει ο Γιώργος Γιαννούσης

Το νέο βιβλίο του Καθηγητή Βασίλη Νιτσιάκου είναι ένα σχετικά μικρό βιβλίο, με μεγάλη όμως αξία. Είναι ένα μικρό δείγμα της πολύ-επίπεδης γνώσης και δράσης του ανθρώπου, επιστήμονα και πολιτικού προσώπου, Βασίλη Νιτσιάκου.

Ο Βασίλης Νιτσιάκος, τρόπο τινά, είναι ένα μοναδικό φαινόμενο, αφού καταφέρνει να συνδυάσει την επιστημοσύνη του (η οποία φτάνει στα πέρατα του κόσμου) με τις έγνοιες της  καθημερινής ζωής. Είναι από αυτούς τους επιστήμονες που είναι χρήσιμοι γιατί ποιος άλλος μπορεί να είναι ο ρόλος της εκάστοτε επιστήμης εάν όχι αυτός. Και με άλλα λόγια η επιστήμη οφείλει να αφυπνίζει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, να τους τροφοδοτεί με νέες γνώσεις και να τους βοηθά να ανατροφοδοτούν το παρόν τους. Η  επιστήμη είναι μια πολιτική πράξη. Αλλιώς δεν έχει νόημα ή για την ακρίβεια το νόημά της είναι άλλο: η επιστήμη αναπαράγει το υφιστάμενο κυρίαρχο σύστημα ιδεών, αρχών, αντιλήψεων και στην ουσία χρησιμοποιείται ως μέσο χειραγώγησης του πολίτη.

Μικρό λοιπόν και θαυματουργό το βιβλίο σε βάζει σε ένα διάλογο, εσωτερικό μια που αναδεικνύει ζητήματα ταυτοτήτων, μα και σχεσιακό μια που αναδεικνύει ζητήματα κοινωνικών οριοθετήσεων. Με άλλα λόγια ζητήματα που έχουν να κάνουν με το ποιοι είμαστε και πού ανήκουμε…

…και το κάνει με ένα τρόπο όπου, ως Λαογράφος, ενώ πολλές φορές μιλάει για το χθες, αναφέρεται στο σήμερα και στο αύριο, εξάλλου το σύνορο όπως λέει κι εκείνος του χθες με το αύριο είναι το τώρα.

Τούτο το βιβλίο είναι μια συρραφή άρθρων που μας βάζει να περιηγηθούμε σε πολλές διαδρομές και να στοχαστούμε σε θέματα που διασυνδέονται με ζητήματα της ίδιας μας της ύπαρξης. Αυτή είναι και η μαγεία του να σε βάζει να αναρωτηθείς, να συνδεθείς, να συγκινηθείς…

Οι αναφορές του ξεσηκώνουν την μνήμη, ανασύρουν αναμνήσεις και παράλληλα συστήνουν μια βιώσιμη προοπτική για τις ζωές μας. Δεν έχει επομένως μια στείρα αναπόληση του παρελθόντος, γι’ αυτό εξάλλου και δεν το ωραιοποιεί, αλλά μια εν σπέρματι διάθεση αναπαραγωγής του παρελθόντος σε ένα βιώσιμο παρόν.

Ο συγγραφέας είναι ένας επιστήμονας που μελετά τον άνθρωπο και παράλληλα είναι ένας φιλόσοφος και μύστης της καθημερινότητας. Τον διακρίνει δε αυτό που αποτελεί ένα από τα ουσιαστικότερα αγαθά της ύπαρξής μας, να ζούμε αρμονικά και η θεωρία μας να εναρμονίζεται με τις πράξεις μας. Όπως λέμε ότι είμαστε έτσι και να είμαστε, να είμαστε δηλαδή αυθεντικοί και γεμάτοι ζωή.

Η αυθεντικότητα του Βασίλη Νιτσιάκου τον κατατάσσει κι ανάμεσα στους σπουδαίους δασκάλους του τόπου μας, δασκάλους μέσα κι έξω από την αίθουσα διδασκαλίας.

Το βιβλίο λοιπόν διεγείρει ζητήματα σπουδαία, τα οποία υποδεικνύουν όχι μόνο τις κακοδαιμονίες μας, αλλά κυρίως το βλέμμα του συγγραφέα στις λύσεις και στα σημαντικά.

Αναδύεται παραδείγματος χάρη η αναγκαιότητα μιας πιο άμεσης δημοκρατίας, η αναγκαιότητα της ανάπτυξης του τόπου, του κάθε τόπου, μέσα από τις συγκλίσεις των ίδιων των ανθρώπων που τον κατοικούν.

Σε ένα περιβάλλον όπου η κυρίαρχη καπιταλιστική κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης έχει διεισδύσει και ομογενοποιήσει επικίνδυνα τους τόπους και τους ανθρώπους είναι απαραίτητη η ανάπτυξη και η ενδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών. Ισχυρές κι ακμάζουσες  αυτοδιοικούμενες κοινότητες που η δύναμή τους εκτός της υγιούς και δημοκρατικής λειτουργίας δεν θα τους επιτρέπει να είναι ξενοφοβικές, αλλά τέτοιες που θα επιζητούν τις συνθέσεις και τις ανταλλαγές, την συζήτηση και την αλληλεπίδραση με το αλλότριο, το ξένο, το διαφορετικό.

Για να το πετύχουμε αυτό έχουμε καταρχάς να ξεπεράσουμε έναν σκόπελο, την αντίληψη ότι όλα τα στοιχεία της παραδοσιακής κοινωνικής συγκρότησης έχουν ένα οπισθοδρομικό χαρακτήρα. Μιας αντίληψης που αποτέλεσε έναν βασικό παράγοντα της μη ομαλής μετάβασης σε ένα νέο υγιές πλαίσιο κοινωνικής συγκρότησης, το οποίο εν δυνάμει θα αξιοποιούσε τις νέες πληροφορίες και επιρροές τις οποίες όμως θα τις ενέτασσε δημιουργικά στο υπάρχον πλαίσιο. Αν’ αυτού ό,τι παλιό το πετάξαμε και μαζί με αυτό πετάξαμε αξίες κι αρχές εδραιωμένες στον χρόνο, γνώσεις και τεχνικές χρήσιμες και ωφέλιμες για τη ζωή (τόσο στον παραγωγικό τομέα, όσο και στην κοινωνική ζωή). Φυσικά πολλά έπρεπε να αλλάξουν, να μετασχηματιστούν και να γίνουν πιο λειτουργικά για τον άνθρωπο, όπως για παράδειγμα τα στοιχεία της πατριαρχικής κουλτούρας και πιο συγκεκριμένα η θέση της γυναίκας σε αυτή. Όμως είναι σαν εμείς να αλλάξαμε αυτά που δεν έπρεπε και να κρατήσαμε επίσης αυτά που δεν έπρεπε.

Έτσι ο τόπος μας συνιστά μια κοινωνία σε διαρκή μετάβαση, σε διαρκή αναζήτηση ταυτότητας και σε διαρκή κρίση. Μια κρίση που είναι ηθική, είναι κρίση αξιών, αρχών, ιδεολογική και έχει να κάνει με τις μεταβάσεις που διανύσαμε ή που δεν διανύσαμε.

Ο συγγραφέας, για να τα προσεγγίσει όλα αυτά, έχει ένα διαλεκτικό προσανατολισμό και μια μαιευτική διάθεση. Θέτει ερωτήματα -και γνωρίζετε πως τα ερωτήματα είναι αυτά που θέτουν το πλαίσιο και ορίζουν το πώς και πού θα ψάξουμε τις απαντήσεις. Ως εκ τούτου δεν είναι δογματικός κι απόλυτος, τουναντίον είναι συνεκτικός και συμπεριληπτικός.

Θέλω όμως να επισημάνω αυτό που κατά την γνώμη μου είναι το σαφέστερό του κριτήριο για να γράφει και αντιστοίχως για να ζει, δηλαδή το συναίσθημα. Ο Βασίλης Νιτσιάκος είναι ένας πολύ ευαίσθητος και συναισθηματικός άνθρωπος. Κι αυτό φαίνεται στα κείμενα τούτου του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας γίνεται αυτοαναφορικός, συχνά αυτοβιογραφικός και πάντα προσεγγίζει τα θέματα με μια ανθρωποκεντρική ματιά.

Εθνο-οικο-τοπικά λοιπόν, γιατί όλα έχουν μια συνέχεια και εμπεριέχονται σε μια ολότητα πραγμάτων. Όπως και η ολιστική θέαση που έχει ο Βασίλης Νιτσιάκος για τον άνθρωπο. Δεν τον απομονώνει από το φυσικό περιβάλλον, ούτε διαχωρίζει την φύση από τον πολιτισμό. Όλα αποτελούν μια ενότητα, στην οποία κυριαρχεί η νομοτέλεια της ζωής.

Είναι λοιπόν ολιστική η ματιά του συγγραφέα, ενοποιητική και ξέρετε έχει σημασία πώς βλέπουμε τα πράγματα, διότι ο τρόπος που τα σκεφτόμαστε και τα θεωρητικοποιούμε μας κάνει με τον ίδιο τρόπο και να τα βιώνουμε. Και η ολιστική θέαση της ζωής δεν επιτρέπει εύκολα τους κατακερματισμούς και την ιδεολογική ηγεμονία του άκρατου φιλελευθερισμού της σύγχρονης εποχής. Μέσα από τα γραπτά του ο συγγραφέας αντιστέκεται σε αυτή την συνθήκη κι όπως προανέφερα όχι στείρα με άναρθρες αντιδραστικές κραυγές, αλλά με τεκμηριωμένες θέσεις και προτάσεις, δηλαδή με επιστημοσύνη και ανθρωπιά.

Εθνο- οικο -τοπικά είναι ο χάρτης της αυτογνωσίας μας και ο χάρτης του ανήκειν, ο μπούσουλας της ύπαρξης και της συνύπαρξης…

Από ένα συγγραφέα που είναι ευαίσθητος και ρεαλιστής αντάμα και καταφέρνει να αναδύει μια ανθρωπιά στη μουντή πραγματικότητα.

Για του λόγου το αληθές αρκεί να ειπωθεί πως ο συγγραφέας ξέρει παράλληλα με το να γράφει επιστημονικά συγγράμματα (να γράφει ορθολογικά και τεκμηριωμένα), να γράφει επίσης και ποίηση, να πιάνει τις ανθρώπινες συναισθηματικές και υπαρξιακές δονήσεις άμεσα…

Χαρακτηριστική είναι η ποιητική του συλλογή, του πόνου…

Λέει σε ένα ποίημά του εκεί, με τον τίτλο «Ξενιτιά» (Ένα ποίημα που πιάνει την ψυχή του πόνου των Βλάχων):

Η γλώσσα της μάνας μου

δεν είναι η μητρική μου

Κι όμως, δεν είμαι θετός γιος

ούτε παιδί προσφύγων

Πόνος είναι αυτό που χάνεται, η αύρα, το ανθρώπινο που δεν μπαίνει στα στεγανά της επιστήμης και στους αγωγούς της χειραγώγησης…

Ο Βασίλης Νιτσιάκος καταφέρνει να είναι αληθινός, να υπερασπίζεται την αλήθεια και να στέκεται γενναία απέναντι στο χρέος, στο χρέος που έχουμε όλοι, να είμαστε πολίτες, να σκεφτόμαστε πολιτικά, να αντιστεκόμαστε και να παραμένουμε άνθρωποι…

Ο Βασίλης Νιτσιάκος είναι αληθινός, γεμάτος αγάπη, γράφει βιωματικά, είναι βαθιά διαλεκτικός και έχει μια μοναδική ικανότητα να θέτει ερωτήματα. Τέτοια που κρύβουν ή σε βοηθούν να βρεις τις απαντήσεις σε μύχια ζητήματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο: ερωτήματα περί ταυτότητας και ανήκειν. Ερωτήματα που σε σπρώχνουν να μάθεις. Ο συγγραφέας έμαθε πολλά γράμματα στα πανεπιστήμια, παράλληλα όμως με αυτά που έμαθε και μαθαίνει από και στη ζωή του.

Από το βιβλίο του Βασίλη Νιτσιάκου αντλεί κανείς εφόδια για να ορίσει τις προσωπικές του συντεταγμένες στο σύμπαν του κόσμου.

Δημιουργεί δηλαδή ο συγγραφέας μια συγκίνηση, μια κίνηση προς την αυτογνωσία, τον αυτοπροσδιορισμό και την αίσθηση της κοινότητας.

Οι ιδέες του, η μαχητικότητά του, οι ποικίλες του αντιστάσεις, ο ψωμωμένος τρόπος ζωής και η αυθεντικότητά του δημιουργούν την αίσθηση μιας εθνο-οικο-τοπικής ενότητας, ενός κοινού οράματος. Αυτό που έρχεται από τις ρίζες μας, από την γόνιμη αναπαραγωγή και το μπόλιασμα με νέες ιδέες και από την ονείρωση ενός καλύτερου μέλλοντος.

Ο συγγραφέας μάς καλεί να γίνουμε συνεκτικοί, συμπεριληπτικοί, (δια)συνοριακοί, να αποκτήσουμε την ιερότητα του Διγενή, όπως αναφέρει στο αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου: «Ο ίδιος ο Διγενής Ακρίτας, αυτό το σημαντικό εθνικό μας σύμβολο, είναι διγενής, δηλαδή κρατά από δύο γένη. Είναι αμφίσημη, υβριδική ύπαρξη. Είναι ακρίτας, δηλαδή φυλάει τα σύνορα. Δεν είναι μόνο συμβολικά οριακός αλλά και πραγματικά συνοριακός».

Είναι σημαντικό να ξέρεις γιατί είσαι αυτό που είσαι και κυρίως τι είναι αυτό που είσαι…, υποστηρίζει ο συγγραφέας.

Όπως αναφέρω στο βιβλίο μου Βιωματικός οδηγός ψυχοθεραπείας «Η έλλειψη γνώσης της πραγματικότητας για τον εαυτό και τον κόσμο είναι αυτή τη στιγμή το μεγάλο ζητούμενο των ανθρώπων και των θεσμών». Αμφότεροι λειτουργούν κοντόφθαλμα (μυωπικά ή κυκλωπικά), με συνέπεια να αδυνατούν να αναγνωρίσουν τις πραγματικές ανάγκες και να οριοθετήσουν τις ευθύνες και το έργο τους γύρω από αυτές. Οι θεσμοί και οι άνθρωποί τους λειτουργούν αποκομμένοι από το γίγνεσθαι, βιώνοντας στην ουσία μια ιδρυματική υπόσταση.

Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο ταξιδεύει στο όνειρο της πραγματικότητας μιας άλλης κοινωνίας ανθρώπων. Όπου η «υγεία» -ψυχική, σωματική, συναισθηματική- του καθενός μας είναι η υγεία της οικογένειάς μας, είναι η υγεία της κοινότητάς μας, είναι η υγεία της βιόσφαιρας. Αυτή είναι μια θέση την οποία υπερασπιζόμαστε δίχως κανένα όριο και περιορισμό! Και είναι μια θέση που διαχέει όλες τις σελίδες αυτού του βιβλίου και βέβαια υπερασπίζεται ο συγγραφέας και με την γραφή του και με τις πράξεις του.

Εύχομαι σε όσους γίνουν αναγνώστες αυτού του βιβλίου να αναστοχαστούν, μέσα από τις διαδρομές που προτείνει ο συγγραφέας, πάνω σε ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα (τα οποία παρεμπιπτόντως θέτει και η ψυχοθεραπεία) όπως: Γιατί οι σύγχρονοι άνθρωποι όλο και περισσότερο δυσκολεύονται στις ανθρώπινες σχέσεις και ζούνε απομονωμένοι στο καβούκι του ψηφιακού τους κόσμου, ενώ παράλληλα μετατρέπονται από πολίτες σε άτομα; Και γιατί κατ’ επέκταση δεν μπορούν να χτίσουν ένα κοινό ιδεώδες νόημα και όραμα μεγαλύτερο από το ιδιοτελές συμφέρον του καθενός, ενώ παράλληλα δημιουργούν συνεχώς αντιπάλους-εχθρούς για να ορίσουν την ταυτότητά τους; Γιατί οι άνθρωποι «επιλέγουν» να συνθλίβονται άδοξα στις μυλόπετρες του συστήματος; Γιατί τόσος αδιέξοδος πόνος; Και που θα βαδίσουν έτσι πληγωμένοι και μακελεμένοι; Πώς θα ξαναφτιάξουν νέα νοήματα και νέες κοινότητες ανθρώπων, νέους στην ουσία τρόπους να ανήκουν και να αξιώνουν τις ζωές τους ως Άνθρωποι; Αυτό το βιβλίο είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο σε αυτούς τους σκόρπιους καιρούς, ένα εργαλείο που μας δίνει την δυνατότητα να στοχαστούμε στα ανθρώπινα…

Γιώργος Γιαννούσης

Ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας